Onbegonnen Werft
Gerestaureerd Bethlehemshof:
mengelmoes van oud en nieuw
Een bejaarde vrijster
moet deugdzaam zijn
Regenten kampen met financiële problemen
PvdA en
WD willen
kraakpand
verkopen
PAGINA 4
LEIDEN
VRIJDAG 4 DECEMBER 1981
Leidse kroniek
door Ruud Paauw
Sportmuseum
Prof. C. Bertels heeft onlangs
bij de viering van het eerste
lustrum van de Reinwardt
Academie (hogere beroepsop
leiding museummedewer
kers) in de Vredeskerk. tame
lijk woeste taal uitgeslagen.
Het museum moet geen plaats
van de dood zijn. waar de le
venden op bezoek komen, zo
zei hij. En: de mensen zouden
eens wat meer met hun han
den aan bepaalde dingen
moeten kunnen zitten. Maar
de mooiste vond ik deze "Het
aankopen van een schilderij
is in wezen met anders dan
het kopen van een zak aard
appelen bij de groenteboer".
Wal een taól zeg. in dat nuffige
museum-milieu.
Nu Eertels zo pleit om het mu
seum dichter bij de mensen te
brengen, durf ik ook weer met
een oude, banale vraag aan
te komen: waarom kan er in
deze fameuze museumstad
geen sportmuseum worden
gevestigdWie neemt dal nu
eens onder zijn hoede?
Ik zie bij deze vraag de neuzen
van de diverse museumdirec
teuren al misprijzend optrek
ken. Gatverdame. sport.
Ja. maar het is wel iels dat een
brede laag van de bevolking
aanspreekt.
Een paar jaar terug stuitte ik
op enige verdrietige deskun
digen die veel historisch ma
teriaal over sport hadden
verzameld. Eindeloos waren
ze met hun spullen aan het
leuren gegaan. Geen mu
seumdirecteur gaf thuis. Het
materiaal lag ten slotte te
schimmelen in oude schoollo
kalen. Treurig. We hebben
musea op elk gebied, van
mummies tot en met liften,
waarom toch niets op sport
gebied. iets dat zoveel mensen
raakt?
Ach, Vera
Leiden aars hebben elkaar
staan te verdringen om con
servator te werden aan het
textielmuseum in Hindelo
pen. In een besloten vergade
ring gaf de gemeenteraad
van het Friese plaatsje de
voorkeur aan de Leidenaar
F. Groenewoud boven drs.
Vera Ga\khorsl (nu woonach
tig in Leeuwarden, daarvoor
jarenlang in Leiden).
Vera is na het besluit in woede
ontstoken. Ze denkt aanwij
zingen te hebben dat ze is af
gewezen omdat ze een vrouw
Secretaris Eekma van het mu
seum zegt echter: "Het ge
slacht van de kandidaten
heeft geen rol gespeeld. An
ders hadden we mevr Gaik-
horst toch ook niet uitgeno
digd voor een gesprek?"
Tja
Wat zou secretaris Eekma nu ei
genlijk zijn: naïef of door
trapt?
den rommelt maar voort. U
weet hoe het ginghet AZL-be-
stuur wilde haar wel hebben,
maar de personeelsraad mel
de er niet voor omdat ze te
veel partijpolitica zou zijn.
Daarop zag het bestuur van
benoeming af.
Wat ik van die argumentatie
van de personeelsraad vond
heb ik al eerder geschreven.
Daar gaat het nu even Jijet
om. Je kunt in elk geval niet
tornen aan het feit dat dat li
chaam iemand mag afwij-
De reacties waren destijds nog
al hees en onbeheerst. Wethou
der Waal (PvdA) schortte het
overleg met het ziekenhuis op
en onlangs liet minister Van
Kemenade (PvdA) weten het
gende lieden, aan het eind
van hun leven, aan de arme
sloebers in deze stad. In de
loop der eeuwen groeide zo
"een rijkdom aan armoede".
Het valt nog eens uitgebreid te
lezen in het vorige week ver
schenen derde deel van het
verzamelwerk "Hutspot. Ha
ring en Wittebrood" (uitgave
De Kler-Waanders) getiteld:
"Tien eeuwen Leiden, Leie
naars en hun armenzorg".
Auteurs van deze aflevering:
dr. D. de Boer en drs. J.F.
Heij broek.
Armoede en Leiden - het lijkt
wel of ze altijd bij elkaar heb
ben gehoord, als het strand
bij de zee. In 1493 ging de
stad voor de eerste keer fail
liet, omdat zich hier zoveel
Ik weet het met.
Het uitnodigen van mevr.
Gaikhorst zegt niets. Dat kan
gewoon als een soort alibi
worden gebruikt. Zo van: we
hebben met haar gepraat, dus
niemand kan twijfelen aan
onze goede wil als we toch lie
ver een vent benoemen.
Ik zeg niet dat het zo is gebeurd.
Wat ik alleen wil aantonen is
dat secretaris Eekma's rede
nering nu werkelijk niets be
wijst.
Mevr. Kerling
De zaak rond het niet-benoe
men van mevr. Kerling
PvdA) in het bestuur van het
Academisch Ziekenhuis Lei
AZL-bestuur op het matje te
zullen roepen.
Dit leidt tot maar één conclusie:
als de door henzelf gepropa
geerde democratie niet die re
sultaten oplevert die socialis
ten wensen, keren ze zich te
gen hun eigen creaties.
Wat ik me verder afvraag is:
zou minister Van Kemenade
zich ook zo druk hebben ge
maakt als een VVD-er in het
geding was geweest?
"schamel volck" tussen de
stadspoorten bevond. De hui
dige slechte financiële situa
tie is dus niets i
Hofjes
Al die hofjes, waar in deze tijd
zo vertederd over wordt ge
sproken, zijn in feite een ui
ting van vroegerearmoede.
De hofjes waren vrijwel al
tijd schenkingen van verrno-
"Een bonte veelheid van instel
lingen voor armenzorg" kon
je door de eeuwen heen in Lei
den aantreffen. "De gasthui
zen zorgden voor wie arm
was en een tijdje verpleegd
moest worden. Zij gaven
voedsel en een bed om te be
vallen. uit te rusten of dood te
gaan. De Heilige-Geesthuizen
(o.a. aan de Breestraal tegen
over de Papengracht) waren
er voor de vondelingen, arme
kinderen en voor al die men
sen die zo nu en dan een hel
pende hand zochten. De Huis-
zittenmeesters zorgden voor
Jonge vrouwen keurig aan de slag in de keuken van het Wees
huis aan de Hooglandsekerkgracht. Een foto van de Amsterdam
se fotograaf Alexander Bratsch, genomen omstreeks de eeuw
wisseling. (Uit: "Tien eeuwen Leiden. Leienaars en hun armen
zorg").
die grote groep van armen
die wel een dak boven het
hoofd hadden maar voortdu
rend door de aalmoespot in
leven moesten worden gehou
den. En de hofjes waren er
wen die zo een plekje kregen
waar ze "om niet" mochten
Er deugde een hoop niet. er wa
ren veel misstanden. Wille
keur tierde welig.
Een gevreesde regel bij de hofjes
was lange tijd dat de vrouw
er na het overlijden van de
man uit moest en de helft van
de schamele bezittingen
moest afstaan als tegenpres
tatie voor het gratis wonen.
De regels bij de armenzorg eis
ten van sommige vrouwen
een braafheid waar je niet
goed van wordt. "Bejaarde
vrijsters" moesten "deugd
zaam van gedrag" en "eerlijk
en getrouw" enz. enz. zijn.
Maar ondanks de vele tekortko
mingen. schrijven De Boer en
He ij broek, was het toch iets
bijzonders. Want: "Niet de
overheid verzorgde haar ar
me onderdanen. De burgers
zelf reikten hun mede-burgers
de helpende hand".
Het is tegenwoordig allemaal
veel beier en doelmatiger ge
regeld. Hoewel.... aan het slot
pakken de auteurs nog even
gramstorig uit:
"De preuven (maaltijden of an
dere uitdelingen) en de ar
men bakkerij werden vervan
gen door AOW en WAO en
nog een hele reeks afkortin
gen. Wie durft te beweren dat
er tegenwoordig nog echte ar
men zijn, wordt uitgelachen.
Maar de schijn bedriegt. Een
niegwe armoede steekt de kop
op. Een armoede aan sfeer en
persoonlijkheid".
'Armenzorg" biedt tal van
anecdotische verhalen over
Leidse hofjes en vooral over
het Weeshuis aan de Hoog
landse Kerkgracht. Er wordt
niet echt diep gespit in de ma
terie. wat de leesbaarheid ze
ker ten goede is gekomen. Het
geheel is weer uitgebreid van
illustraties voorzien.
Enthousiast
Hoe loopt de serie "Hutspot"
enz. nu eigenlijk? "Heel goed.
we zijn erg enthousiast" zegt
Wim Plasmeijer. die voor zijn
uitgeverij over de produktie
waakt. "De oplage per afleve
ring is 10.000 en we verkopen
er elke keer ruim 6000". Hij
beoogt ook het nodige over te
houden om later "spijtoptan
ten" te kunnen helpen. "In ja
nuari brengen we 'Leiden en
zijn studenten' uit. We den
ken dan een nieuwe, grote
groep belangstellenden aan
te trekken die wellicht de hele
serie wil hebben. Dan hoeven
we tenminste niet bij te druk
ken".(Vlak voor Kerstmis
hoopt Plasmeijer overigens
deel 4. "Leiden en zijn ram
pen" uit te brengen).
Het verzamelwerk liep in okto
ber wat onfortuinlijk van I
start omdat de uitgevers in
het voorwoord o.a. schreven
dat Ghijsbrecht Com.
Schaeck (en niet de alom be
kende Joppesz.) in 1574 als
eerste de hutspot buiten de
stadsmuren vond. Dat gaf
wat vraagtekens. Navraag
bij eindredacteur De Boer le
verde aanvankelijk de mede
deling op dat de uitgevers
vermoedelijk wat namen
door elkaar hadden gehaald.
Dat bleek echter geenszins het
geval. Plasmeijer: "De Boer
heeft ons later verteld dat hij
de krant, toen die daarover
belde, wat gehaast heeft
geantwoord. Hij was net aan
het pannekoekenbakken.
Vandaar. Het onderzoek
heeft overigens geleid tot
nieuwe gegevens. We weten
nu zelfs waar Schaeck en Jop
pesz. hebben gewoond. Daar
zal nog op worden teruggeko-
Ach, ik heb altijd al beweerd
dat historici geen pannekoe
ken moeten bakken. Het is
hun vak niet. Zo komt de ver
warring in de wereld.
Architect M. Schutte (links) in gesprek met regent A Meester voor de voorgei^el van het Bethlehemshof aan het Het hof na de restauratie, met op de achtergrond de negentiende-eeuwse randbebouwing aan het Levendaal e
Levendaal. Architect Mulder, de oprichter van het architectenbureau Schutte, vernieuwde de buitenkant in de Kraaierstraat.
1892. Schutte pakte de binnenkant bijncf honderd jaar later grondig aan. (Foto s Ho vas
LEIDEN - De restauratie
van het Bethlehemshof
aan het Levendaal is ge
heel voltooid. Vorige
week trokken de laatste
bewoners in de 'randbe
bouwing' aan het Leven
daal en de Kraaierstraat.
Regent W. Bierens de
Haan uit Epse nam in ok
tober al een voorschotje
op de voltooiing van het
hof door op een feestelijke
bijeenkomst het hof voor
'geopend' te verklaren.
Bierens de Haan is een af
stammeling van de op
richter van het Bethle
hemshof.
Dc randbebouwing bestaat uit acht
woningen die het 'binnenhof af
schermen van het lawaaierige
LtvandaiL De vüftitn woninkjes
in het binnenhof zijn in twee fa
ses in '79 en '80 al gerestaureerd.
Meteen hier achteraan is de rand
bebouwing in één keer aange
pakt.
De restauratie van de 23 woningen
heeft alles bij elkaar tot nu toe
bijna 3.2 miljoen gulden gekost.
Door renteverliezen kan dit be
drag verder oplopen. De kale hu
ren schommelen rond de 570 gul
den in de maand Voor verwar
ming en warm water komt er 105
gulden bij.
Vooral bejaarden wonen in het ze
ventiende eeuwse binnenhof;
dat is ook de bedoeling. Na af
trek van de individuele huursub
sidie betalen zij 330 gulden inclu
sief m de maand voor hun geres
taureerde woning (bijna een der
de van hun AOW). In de negen
tiende eeuwse 'randbebouwing'
woont slechts één bejaard stel,
de overige bewoners zijn jonger.
Marmotjeswoningen
Het gerestaureerde hof geeft een
merkwaardige mengelmoes van
oud en nieuw te zien. In dc 'mar
motjeswoningen' zoals architect
M. Schutte de woninkjes in het
rustgevende binnenhof betitelt,
zijn eigenlijk alleen de buitenge
vel en de trap binnen gehand
haafd. Splinternieuwe binnen
deuren worden omlijst door ou
derwetse geprofileerde deurstij
len. Een ouderwetse pokhouten
deurknop bekroont de deuren.
De hofjeswoningen zijn van bin
nen totaal gewijzigd om ruimte
te bieden aan de verworvenhe
den van de twintigste eeuw: "kit
chenette", toilet, badkamer.
plaats voor de wasmachine enzo
voorts. Nieuwe ramen en dakka
pellen aan de kant van de Gorte
straat zorgen voor meer licht in
enkele hofjeswoningen. Ook de
oude pomp is gerestaureerd. Een
bejaarde bewoner verzorgt het
onderhoud van de tuin.
Na de restauratie telt het binnen
hof twee woninkjes minder; al
thans. de een is in gebruik als ke
telhuis en fietsenberging en de
ander is een alleraardigste kleine
gemeenschapsruimte geworden.
Het interieur van deze ruimte
komt voor een deel uit het stu
dentenhof Jan de Latere aan de
Tweede Binnenvestgracht.
Het is de bedoeling om dit jaar in
de gemeenschapsruimte kerst
mis en nieuwjaar te vieren. Maar
ook kunnen de 31 bewoners en
bewoonsters er sjoelen of kaar
ten. De gemeenschapsruimte is
hard nodig ais de holjesbewo-
ners bijvoorbeeld bü verjaarda
gen veel visite hebben. Voor veel
bezoek is in de marmotjeswonin
gen geen plaats.
Ruim en soms zelfs riant doen de
(verheelde) woningen in de rand
bebouwing aan, zeker als je net
de piepkleine en volgepropte
binnenhofwoningen bezocht
hebt. Ook hier tref je de mengel
moes van oud en nieuw aan. Mc
vasthoudend aan een oude stijl
volle leuning, zie ik bijvoorbeeld
moderne egale plafonds. De bui
tengevel van het hof aan het Le
vendaal en de Kraaierstraat ver
raadt overigens niet dat er geres
taureerd is. Geld om bijvoor
beeld de muren opnieuw te voe
gen was er niet. De restauratie is
al kostbaar genoeg geworden. Zo
kostbaar dat het college van re
genten nog niet helemaal uit de
problemen is.
Traag
Net als by het Meermansburghof
aan de Oude Vest zijn de oorza
ken van de geldproblemen voor
al te zoeken bij het ministerie
vhn volkshuisvesting en in min
dere mate ook bij het college van
regenten zelf. De overheid (en
dan met name het ministerie van
volkshuisvesting) betaalt onge
veer drie kwart van de restaura
tiekosten. Het ministerie van
volkshuisvesting komt echter
bijzonder traag af met de toege
zegde subsidiegelden. De rente
verliezen voor de gerestaureerde
hofjes zijn aldus enorm. De re
genten moeten in afwachting
van de subsidie duur geld lenen
'De renteverliezen zijn enorm",
stelt regent A. Meester, secreta
ris penningmeester van het
Bethlehemshof. "We hebben nog
maar de helft van het subsidiebe
drag binnen" Een jaar nadat het
binnenhof af is Dat kost rente en
zet de huren onder druk. De fi
nanciële situatie van het hof
baart zorg. veel zorg maar is an
derzijds lang niet zo belabberd
als bij het Meermansburghof.
Het college van vijf regenten heeft
zelf verzuimd dure kortlopende
leningen voor de restauratie van
het binnenhof tijdig om te zetten
in een minder dure langlopende
lening. Hier wreekt zich het ama
teurisme van de regenten, on
danks de vele energie en goede
wil. Burgemeester en wethou
ders hebben deze week besloten
alvast drie ton aan aannemer De
Jong uit Gouda voor te schietem,
met het hof als onderpand. De
aannemer zit uiteraard te sprin
gen om geld voor zijn werk; hy
wordt op zyn nek gezeten door
onderaannemers en de belasting
dienst.
"We zijn met handen en voeten aan
de gemeente gebonden", zegt re
gent Meester. Maar niets duidt
erop dat hij dat erg vindt. Inte
gendeel. "We krijgen regelmatig
vingerwijzingen en goede raad.
Er ts een prima samenwerking
met de gemeente".
RENE VAN DER VELDEN
LEIDEN - PvdA en WD zijn er
voor dat het pand aan de Janvos-
sensteeg 43, waarin twee krakers
wonen, wordt verkocht aan Am
sterdammers die van plan zijn in
het gebouw een boekwinkel te
beginnen. Dit bleek gisteravond
tijdens een vergadering van de
raadscommissie voor volkshuis
vesting
D'66-er Hoekema was een ander
standpunt toegedaan. Volgens
hem moet de gemeente eerst nog
maar eens adverteren, omdat het
volgens hem heel goed mogelijk
is dat er ook nog andere gegadig
den zijn voor het pand. Leidse
bijvoorbeeld. Boven de winkel
zou gewoond moeten worden,
vindt de D'66—er.
Ook het CDA was van mening dat
er eerst maar weer eens moest
worden geadverteerd, omdat het
gemeentebestuur dat nog niet
heeft gedaan.
Officier wijst
klacht tegen
Bastiaans af
LEIDEN De klacht die de Scien
tology kerk had ingediend tegen
professor Bastiaans, is door de
officier van justitie afgewezen.
Officier Holthuizen is van me
ning dat de kerk bij hem aan het
verkeerde adres is voor een aan
klacht tegen Bastiaans. De
klacht zou eerder thuishoren bij
de inspecteur voor geestelijke
gezondheidszorg.
De Scientology kerk had Bastiaans
voor de voeten geworpen dat er
door zijn gebruik van LSD meer
zelfmoorden zouden worden ge
pleegd in de Jelgersmakliniek en
in Endegeest. Professor Bas
tiaans is in Nederland de enige
psychiater die LSD mag gebrui
ken bij de behandeling van zijn
patiënten.
De Scientology kerk overweegt nu
om de aanklacht tegen Bastiaans
inderdaad in te dienen bij de in
specteur voor geestelijke ge
zondheidszorg.
"Sint" zorgt
voor rumoer
LEIDEN Een namaak—Sin
terklaas en zijn Zwarte Pieten
hebben vannacht in de Doelen
steeg voor wat rumoer gezorgd.
De politie, die vanwege geluid
soverlast naar de Doelensteeg
was getogen, constateerde dat
zowel de Sint als zijn knechten te
diep in het glaasje hadden geke
ken.
