Fascinerende Japanse prentkunst
Trijfel
1
1 I
f
VRIJDAG 4 DECEMBER 1981
Wojnowitsj
In die dingen ben ik misschien
een beetje kinderlijk, maar
als ik een belangrijk en zeg
maar gerust groot schrijver
ontmoet, en met hem heb
staan praten, is het mijn
diepste verlangen ook een
handtekening als het even
kan met opdracht, maar
daar zal ik nooit om vragen)
van hem in een van zijn boe
ken te hebben.
Gisteren heb ik bij uitgeverij
Meulenhoff de Russische
schrijver Wladimir Wojno
witsj ontmoet, die wereld
faam verwierf met zin satiri
sche roman „De merkwaardi
ge lotgevallen van soldaat
Iwan Tsjonkin". En hij was
zo goed niet of hij zette zijn
handtekening (inclusief op
dracht, jawel!) in zijn latere
vertaalde werken: „De brief
wisseling", „Iwankiade" en
het recent verschenen „De
troonpretendent". Deze laat
ste roman behelst „de verdere
lotgevallen van soldaat Iwan
Tsjonkin", en zal nog gevolgd
worden door een derde ro
man over Tsjonkin, de anti
held, waaraan Wojnowitsj
momenteel schrijft. Die zal in
zoverre van de beide voor
gaande romans verschillen,
dat hij er als schrijver een
soort dialoog in aangaat met
zijn creatie Iwan Tsjonkin,
omdat hij gemerkt heeft dat
hij nu, tien jaar later, en zelj
op het schaakbord van de we
reldpolitiek verschoven van
Moskou naar Munchen, an
ders tegen zijn eigen schep
ping is gaan aan kijken.
Het mag dan kinderlijk zijn om
een handtekening te willen
hebben van een man die 49
jaar is, een halve kop kleiner
is dan jij en ook, net als jij,
drie ballpoints in zijn bin
nenzak meedraagt en dus ui
terlijk niets bijzonders heeft,
maar het is natuurlijk toch zo
dat het later, over zeg hon
derd jaar, voor mijn ach
terkleinkinderen weinig ver
schil meer maakt of ze nu een
boek in de kast hebben staan
met een handtekening van
Nikolaj Gogolj, de grote Rus
Door
Nico
Scheepmaker
H
sische satiricus die in 1809 ge
boren werd, of een boek met
een handtekening van de gro
te Russische satiricus Wladi
mir Wojnowitsj. die in 1932
werd geboren. Want in die or
de van grootte moeten we toch
denken, al besef je dat niet zo
als je in een mengelmoes van
Egels en Russisch met zo'n
man staat te praten. Natuur
lijk verschillen hun boeken in
hoge mate van elkaar, maar
niet hun statuur, niet hun be
lang voor de wereldlitera
tuur.
Datzelfde geldt trouwens voor
nog enkele dissidente Russi
sche auteurs. In het Rusland
Bulletin zegt Wojnowitsj zelf
bijvoorbeeld dat er in de hui
dige Sowjetrussische-litera-
tuur niet één schrijver aan te
wijzen is die aan Solzjenitsin
kan tippen, en hij legt, in een
interview (in het nummer
van oktober-november 1981.
6e jaargang nr. 1), aan al die
genen die menen dat het be
lang van uitgerekend de DIS
SIDENTE Russische schrij
vers door vijanden van de
Sowjet-Unie wordt opgebla
zen uit, waarom er uiteinde
lijk geen belangrijke Sowje-
trussische-literatuur kan be
staan. Je kunt niet, zoals ver
langd wordt, de graanoog
sten roemen als het graan in
het buitenland gekocht moet
worden! En als er al schrij
vers zijn die proberen over
fundamentele zaken te vertel
len, gebeurt dat altijd op een
indirecte manier. Wojno
witsj: „Ik kan er als lezer niet
meer tegen om de hele tijd te
gen mezelf te moeten zeggen:
.Als de schrijver dat schrijft,
wil hij eigenlijk dat zeggen"
Er zijn genoeg schriji>ers die
SOCIALISME denken als ze
KAPITALISME schrijven,
maar vaak verschilt dat nau
welijks van wat andere au
teurs schrijven die kapitalis
me schrijven en ook kapitalis
me bedoelen
Als een schrijver bij het berei
ken van een bepaalde barriè
re niet verder wil gaan (zegt
Wojnowitsjtoil dat zeggen
dat hij óf niet genoeg moed
heeft, óf niet genoeg talent, of
beide. Talent is iets tvat aan
zet om wèl te durven, van
daar dat er, in Wojnowitsj'
visie, geen belangrijke schrij
vers kunnen bestaan die zich
r conformeren.
Toen hij, na een liberale pe
riode" waarin hij kritisch ge
duld werd, in 1973 uil de
schrijversbond werd gestoten,
heeft hij de laatste zeven jaar
van zijn bestaan in de Sow
jet-Unie als „een volstrekt
vrij man" kunnen leven: „Ik
schreef wat ik wilde, ik zei
wat ik wilde, en ondanks alle
persoonlijke problemen en
narigheden die ik toen heb ge
had, heb ik mij juist in die
tijd kunnen doen gelden!"
Een man met humor, een be
langrijk schrijver, een opti
mist ook, want hij denkt dat
hij binnen afzienbare tijd
naar een veranderde Sowjet-
Unie zal kunnen terugkeren.
„Polen", de voedselsituatie in
de USSR en in het algemeen
de economisch-politieke si
tuatie geven hem dat optimis
me in. „Een regime kan nooit
standhouden onder de druk
van een bevolking die abso
luut niet meer in het commu
nisme gelooft", zei hij giste
ren tegen me. „Dertig jaar ge
leden, ja, toen geloofden de
meesten er nog in. maar te
genwoordig niemand meer". -
„Ook de leiders zelf niet?",
vroeg ik. „Die hebben er juist
NOOIT in geloofd", ant
woordde Wladimir Wojno
witsj.
Expositie van Japanse houtsne
den. Hofland-Galerie, Langebrug
32 a t/m 20 dec. vr.- za.- zo.,- van
11.00 tot 17.00 uur.
LEIDEN "Moeilijk toe-
gankelijk, die Japanse
prentkunst". Dat is een
vooronderstelling die men
wel eens hoort uiten bij
oppervlakkige confronta
tie met de blijkbaar wel
bekende, maar nog niet
vertrouwde Japanse
kunst die toch sinds het
eind van de 19e eeuw de
Westerse beeldende kunst
diepgaand heeft beïn
vloed. Mogelijk hangt dat
drempelgevoel ook samen
met de afstand die wij er
varen tot een, in onze
ogen, exotische cultuur
die bovendien niet meer
bestaat.
Niettemin zijn de Japanse prenten
in het Westen populair, vanaf het
begin dat ze werden geïmpor
teerd, ruim honderd jaar gele
den.
Wie zich er een beetje in verdiept
ontdekt dat ze een van de mak
kelijkst te genieten kunstvormen
van het Verre Oosten voor ons
blijken te zijn. Wie dus de schijn
bare barrière even laat voor wat
ze is en in Hofland-Galerie gaat
kijken naar de ruim tachtig pren
ten die daar aan de wand hangen,
loopt een goede kans te worden
meegesleept in een exotisch
avontuur dat kan eindigen in een
definitieve bewondering. Die
waardering leidt dan vanzelf tot
de behoefte om meer te willen
weten over achtergrond en tradi
tie die deze kunst heeft voortge
bracht. Ook die behoefte kan in
Hofland-Galerie ruimschoots
worden bevredigd. Behalve door
middel van een heldere schrifte
lijke informatie en een zeer des
kundige mondelinge toelichting
kan de bezoeker zich er bedienen
van een ruim assortiment boe
ken over het onderwerp.
,_Jt_
lijke boekillustratie-kunst een
meer zelfstandige prentkunst.
Via groot-formaat, affiche-achti-
ge prenten in zwart-wit, komt de
losse prent in zwang. Dat leidt
omstreeks 1765 tot een ver
nieuwde doorbraak: Veel-kleu-
rendruk, betere papierkwaliteit
en druktechnische vernieuwin
gen stimuleren een aantal kun
stenaars tot wat aan het eind van
de 18de eeuw als het hoogtepunt
van de Japanse prentkunst
wordt gezien.
Deze periode wordt gedomineerd
door de Utagama-school en loopt
aan het eind van de 19de eeuw af.
Het is in die tijd dat vooral Wes
terse kunstenaars de Japanse
houtsnede ontdekken en een ma
teloze bewondering krijgen voor
de compositorische originaliteit,
de vloeiende lijn en het enorme
vakmanschap en grafisch in
stinct waarover de Japanse kun
stenaars blijken te beschikken.
Van Van Gogh en zijn companen
is bekend dat zij een grote verza
meling Japanse prenten bezaten
die zij als verpakkingsmateriaal,
voor bijna geen geld, hadden ver-
Kabuki-acteur Segawa Kikunojo
afgebeeld op een van de Japanse
prenten, die in de Hofland-Gale
rie zijn te zien.
De tentoonstelling omvat een vrij
compleet overzicht over de bloei
tijd van de Japanse prentkunst.
In de loop van de 17de eeuw ont
wikkelde zich uit een ambachte-
Over de onderwerpen die worden
afgebeeld, hoeft op deze plaats
niet veel te worden verteld. Men
kan beter zelf op de tentoonstel
ling alles gaan zien. Daar kan
men ook in de ban raken van de
ongelooflijk expressieve lijn, de
kleurenschoonheid en de fasci
nerende composities waarin or
nament, schriftkarakter, portret,
interieur, landschap en atmo
sfeer zo'n grote rol spelen.
Het zal vooral die verrassende
compositievrijheid geweest zijn
die onze, eind 19de eeuwse schil
ders zo heeft aangesproken toen
zij, aangekomen op het breuk
vlak van hun eigen traditie, naar
nieuwe middelen op zoek waren.
Aan de bron, nu te zien in Hof
land-Galerie, kan men erkennen
dat invloeden die berusten op
louter kwaliteit, nooit teloor zul
len gaan. Het is goed zich daar
rekenschap van te geven en er
kennis van te nemen.
CLEMENS KORTENBACH
j Singapore nr Singa- Obelix 1 170 zw Abidjan nr Philadel-
GROTE VAART
Acmaea 7 te Abidjan verw,
Acteon 2 te Chittagong.
Amersfoort 2 20 z Liberia nr Leghorn,
Amstelbrink 2 60 a Aden nr Dubai,
Amsteldrcef 2 400 ozo Bahrein nr Bah-
Amstelpark 2 130 zo Singapore nr Syd-
Amstelvoorn 3 60 n Pearl Harbour nr In
chon.
Antilla Bay 2 te Vlissingen verw,
Chevron Eindhoven 2 545 ono Kp Cana
veral nr Maracaibo,
Chevron The Hague 2 te Purfleet,
Coral Rubrum 2 te Rotterdam,
Crania 2 te Holyroad verw,
Dallia 2 v Laestacada nr Cartagena,
Docklift 1 2 v Puerto Cabello nr Duin
kerken,
European Express 2 100 zo Singapore nr
Algiers.
Felania 3 te Lome verw.
Ficus 2 t.a. Tandjong Priok.
Fulgur 7 te Maputo verw.
Fusus 2 te Ruwais.
Katendrecht pass 2 Pentland Firth nr
Antwerpen.
Latia 3 te Kharg verw.
Loosdrecht 3 te Genua verw.
Nedlloyd Albany 3 70 n Townsville nr
Surabaja,
Nedlloyd Bahrain 4 te Hamburg verw,
Nedlloyd Bangkok 3 te Chimbote verw,
Nedlloyd Freetown 3 v Hongkong nr
Auckland,
Nedlloyd Kimberley 3 125 nw Mazatlan
nr Kaapstad.
Nedlloyd Kobe 3 v Hamburg nr Antwer
pen,
Nedlloyd Korea 7 te Paramaribo verw,
Nedlloyd Linge 3 te Santos verw.
Nedlloyd Niger 2 v Rouaan nr Rotter-
Nedlloyd Rhone 2 v Rotterdam nr Ant
werpen,
Nedlloyd Rochester 1 v Malta nr Djed-
dah.
Nedlloyd Rockanje 2 50 zzo Kp Hatteras
nr Algiers,
Nedlloyd Rotterdam 2 v Charleston nr
Portsmouth,
Nedlloyd Rouen 2 185 zw Flores nr New
York.
Nedlloyd Schelde 2 500 no Mauritius nr
Singapore.
Nedlloyd Schie 2 400 zzw Luanda nr
Apapa.
Nedlloyd Sinoutskerk 1 v Port Elisa
beth nr Malongo,
Noordzee 3 te Singapore verw,
Norned Thor 2 250 w Azoren nr Roches-
Prins Maurits 2 te Sangi Cebu.
Safocean Mildura 2 600 zw Adelaide r
Sydney,
Salland 3 te Santos,
Savonia 3 te Hamina verw.
Thameshaven 2 te Buenos Aires verw
Volendam 3 te St. Thomas.
KLEINE VAART
Aardenburgh 3 vn Rotterdam.
Alida Smits 2 vn Algiers nr Savona.
Alsyta Smits 2 Str. van Gibraltar nr Al
giers,
Altair 1 vn Bremerhaven nr Velsen.
Atlantic 2 240 ozo Kaapstad nr Montevi-
Bastiaan Broere 3 vn Rotterdam nr
Tees.
Beursgracht 2 400 z Paaseiland nr Mata-
Claudia Smits 1 vn Belfast nr Port Said,
Corrie Broere 2 te Rotterdam.
Dependent 2 te Rotterdam,
Edgerma 2 vn Rotterdam nr Exmouth,
Electron 2 vn Rotterdam nr Gunnes.
Elisabeth Holwerda 2 20 nw Benghazi
nr Marseille,
Elizabeth Broere 3 vn Rotterdam nr
Tees.
Eva Danielsen 2 150 o Tripoli nr Sfax,
Fairlane 2 60 z Menorca nr Rotterdam,
Gersom 2 te Rotterdam
FRED BASSET
De belevenissen van Jommeke DE GROENE MASKERS
En nu rullen we
Jommeke eens
opsporen.
Die zal ook nog wel hier
ergens in de burcht
rondhangen-,
tWK 1 Hm
Onze mannen zitten
daar. ledereen moet
meezoeken.
UIT DE OVEN
Snud rn hak met t
harde, koude boter door
230 t f*«*fdo bloem
onderachnden Voeg 3
1 4 eetlepels water toe.
en sneden en kneed het
kruimelige mengsel
bestoven tafel en er een
mee bekleden Zet de
vorm 2 uur in de koel
kast Leg wat gesneden
prei. wortel, seldenj en
peterselie in een pan
den Na afkoeling uit de
schelp nemen Klop 3
Agenda
Nachtvoorstelling: "Fame", vr. en za.
24.00 uur. 16 jr.
LIDO 1 (124130): "Hoge hakken, echte
liefde", da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur.
zo. ook 16.45 uur, 12 jr
LIDO 2: "Lion of the desert", da. 14.30
en 20.00 uur. 12 jr.
LIDO 3: "Le voyage en douce", da. 19.00
en 21.15 uur. do., vr.. ma. en di. ook
r. 16 jr
LIDO 4: "Door het oog van de naald',
da. 14.30, 19.00 en 21.15 uur. zo. ook
16.45 uur. 16 jr
STUDIO (133210): "History of the
world, part 1", da. 14.30,19.00 en 21.15
uur, zo. ook 16.45 uur. al.
(Alle Lido-theaters en Studio zijn zater
dag 5 december 's avonds gesloten)
TRIANON (123875): "The postman al
ways rings twice", da. 14.30, 19 00 en
21.15 uur. zo. 14.15. 16.30. 19 00 en
21.15 uur. 16 jr.
REX (125414): "Sweet young girl", da.
14.30, 19 00 en 21.15 uur, zo. 14.15,
19.00 en 21.15 uur, 16 jr.
Bioscopen Alphen
(voor reserveringen 01720-20800)
EURO 1: "Hoge hakken, echte liefde",
da 13.30, 19.00 en 21.30 uur. zo 13 30,
16.30, 19.00 en 21.30 uur. zo. ook 16.30
uur. 12 jr.
Nachtvoorstelling: "Coogan's blufT', za.
24.00 uur. 16 jr.
Galerie Denise Stephan - Bakkersteeg
18-20, tot 28/12 Wim Bettenhausen et
sen en schilderijen; Jan de Graaf, plas
tieken, vr.. za.. zo van 13.30 - 17.30 uur
Galerie Van der Vlist - Botermarkt 30.
groepstentoonstelling Kunst als ge
schenk, t/m dec.
Café De Ouwe Vest - Oude Vest 81, t/m
24/12. foto-tentoonstelling, performan
ce: Wim Lamboo; fotografie Theo v.d.
Holst jr., dagelijks vanaf 15 uur
Foyer LAK-Theater - t/m 17/12, tentoon
stelling van Gideon Sinvani, ma t/m vr
van 10-17.30 uur.
LAK-Galerie academiegebouw - Rapen
burg 73, t/m 15/12, tentoonstelling Tijs
Veraart, ma t/m vr van 10-18 uur.
Museum Boerhaave - Steenstraat la. t/m
feb '82. 'Mooie klokken, beste kijkers',
ma t/m za van 10-16 uur. zo van 13-16
Rijkmuseum van Geologie en Mineralo
gie - Hooglandse Kerkgracht 17. t/m 3/1/
'82. 'Evolutie van beenvissen'. ma t/m vr
van 10-17 uur. zo van 14-17 uur
Rijksmuseum van Oudheden - Rapen
burg 28. t/m 3/ir82. 'Vondsten uit verle
den land', ma Lm z van 10-17 uur, zo van
13-17 uur
Rijksmuseum voor Volkenkunde -
Steenstraat 1. t/m 3/l/"82. 'Indianen van
Mexico. Azteken in 't verleden. Nahua's
van heden', ma t/m za van 10-17 uur. zo
en feestdagen van 13-17 uur.
jr-
Kindermatinee: "Dik Trom en het cir
cus". za.. woe. en zo. 13 30 uur
Nachtvoorstelling: "The french connec
tion 1 za. 24.00 uur. 16 jr.
EURO 3. "Close encounters of the third
kind", da 13.30. 18.30 en 21.00 uur, zo
13.15. 16.00. 18.30 en 21.15 uur. 12 jr.
Nachtvoorstelling: "Een bataljon malle
meiden", da. 13.30.18.30 en 21 00 uur,
zo. ook 16.00 uur. al., za. ook 24.00 uur.
16 jr.
Bioscoop Voorschoten
(voor reserveringen 01717-4354)
GREENWAY: 'The octagon do en
woe. 20.30 uur. vr. 19.00 en 21.15 uur.
19.00 uur. 16 jr.
"De sheriff ziet ze vliegen", za. 14.00 en
16.00 uur. zo 15.30. woe 16 00 uur. al
Kindermatinee Assepoester en andere
tekenfilms, zo. 13.30 uur, woe. 14.15
Bioscopen Katwijk
(voor reserveringen 01718-74075, 5 de
cember na 19.00 uur geen voorstel
ling)
CITY 1 "The sound of music", da. 19 45
CITY 2 The exterminator", da 14 45
(beh. za. en woe 18.45 en 21 15 uur.
16 jr
Kindermatinee: "Pink panther festi
val". za en woe. 14.30 uur.
CITY 3 Nighthawks". da 14 45. 18.45
en 21.15 uur. 12 jr
CITY 4 "Divine madness", da. 14.45,
18 45 en 21 15 uur. 16 jr
fijngehakt.' pet*n*li
een eeticpel
het krijgen
«en voorverwarmde,
het* oven Scheep de
motaelen enn. mei nog
100 g gepelde garnalen
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Acade
misch Ziekenhuis behalve van
dinsdag 13.00 uur tot woensdag
13.00 uur (Diaconessenhuis) en van
vrijdag 13.00 uur tot zaterdag 13.00
uur (Elisabeth-ziekenhuis).
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis: Middagbezoe
kuur: 13.45-14.30 uur.
Avondbezoekuur: 18.30-19.30 uur.
Kraamafdelingr vaders extra van
18.00-18.30 uur. Kinderafdeling:
dagelijks van 14.00-19.00 uur. (Niet
meer dan 2 bezoekers per patiënt).
Sportmedisch Advies Centrum:
blessurespreekuur: Elisabethzie-
kenhuis Leiderdorp, 's maandags
19 30-20.30 uur.
Bezoekuren St. Elisabeth-Ziekenhuis:
Volwassenen: dagelijks van
14.00-14.45 en van 18.30-19.30 uur
Klasse afd.: dagelijks van 11.15-
12.00 uur, van 14 00-14.45 uur en
van 18.30-19 30 uur
Kraamafdeling: dagelijks van
11.15-12 00 uur (alleen voor echtge
noot) en van 15.00-16 00 uur en van
18 30-19.30 uur
Kinderafdeling: dagelijks van
15 00-18.30 uur.
C.C.U. (hartbewaking): dagelijks
van 14.15-14.45 en van 19.00-19.30
uur.
Intensieve verpleging: dagelijks
van 14.00-14.30 uur en van 19.00
19.30 uur.
Academisch Ziekenhuis
Voor alle patiënten behalre kinde
ren) zijn de bezoekuren als volgt
Elke dag: 14.15-15.00 uur en 18.30-
19.30 uur.
Avond bezoekuur afdeling Verlos
kunde 18 00-19.00 uur.
Praematurcnafdeling dagelijks
van 14.30-14.45 uur en van 18.30-
18 45 uur
Bezoek aan ernstige patiënten
wanneer voor ernstige patiënten
doorlopend bezoek wordt toege
staan kan de hoofdverpleegkundi
ge hiervoor speciale kaarten ver
strekken
Bezoektijden Kinderkliniek
Dagelijks 15 00 15 45 uur en 18.30-
19.00 uur
(alleen voor ouders van kinderen kan er
een afwijkende tijd afgesproken wor
den met de hoofdverpleegkundige).
Bezoektijden kinderafdeling
Elke dag 14.15-15 00 uur en 18 30-
19 00 uur.
Alphen aan den Rijn
Rijnoord: le*en 2e klas 11-11.30
uur; 13.30-14.15 uur en 18 30-19.30
uur, 3e klas 1330-14.15 uur en
18.30-19.30 uur. Kraamadeling
13.30-14 45 uur alleen voor echtge
noten 19-20 uur Kinderafdeling
voor ouders 18.00-18.30 uur.
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van
vliegverkeer van en naar Schiphol
kunnen dag cn nacht worden ge
meld bij het informatiecentrum
Geluidshinder Schiphol (tel. 020-
175000).
'f&ud^tieuuis
4 DECEMBER 1981
Honderd jaar geleden stond in de
krant
- Als een bewijs van de bijge-
loovtgheid van de volksklasse te
Petersburg kan het volgende die
nen. Het gerucht is aldaar in om
loop, dat de vermoorde Alexan
der II zich eiken nacht in de ka
thedraal der H Moeder Gods van
Kasan aan zijn volk vertoont.
Tengevolge van deze spookge
schiedenis verzamelt zich eiken
nacht een groote volksmenigte
voor het kerkgebouw om den
geest te zien verschijnen van den
Czaar, wiens heiligmaking thans
door het volk verlangd wordt. De
regeering doet niets om dit
praatje uit de wereld te helpen,
maar laat de i>olksmenigte rustig
aangroeien, ofschoon daaruit ge
makkelijk ongeregeldheden kun
nen ontstaan Een later bericht
meldt, dat een student en een
kerkwacht zijn aangehouden De
student is naar alle waarschijn
lijkheid lid van een rei>olutionair
genootschap Hij had den wach
ter weten te bepraten cn stelde,
omhangen met een wit laken, een
kroon op het hoofd en een masker
voor het gelaat, den geest van
den vermoorden keizer voor...
- Te San-Francesco heeft men
sedert eenigen tijd eene Chinee-
sche Beurs, gesticht door de daar
gevestigde Chineesche kooplie
den. De keizer ran China heejt
haar dne prachtig gebeeldhouw
de tafels ten geschenke gezonden,
ten bewijze van zijne erkentelijk
heid voor den onderstand, door
de Chineezen te San-Francisco
bij den laatsten hongersnood
naar hun vaderland gezonden.
Vijftig jaar geleden:
Daar het armbestuur van
Stockholm niet in staat bleek
huisvesting te vinden voor 600
werklooze zeelieden, heeft het mt-
n ester ie ran marine #CH oud oor
logsschip geleend, de Njord
Het schip M ingericht voor 300
zeelieden en zal tevens dienst
doen als een soort zeevaartschool,
daar het plan bestaat cursussen
te houden m zeemanschap, koken
en eerste hulp bij ongelukken.