Genève-top
beslissend
voor toekomst
wapenbeheersing'
Nederlandse verwachtingen hoog gespannen
[ATERDAG 28 NOVEMBER 1981
Op 30 november gaan
Paul H. Nitze en Julij
Alexandrowitsj Kwi-
zinski voor het eerst
rond de tafel zitten in
Genève om te praten
over een vermindering
van het aantal kernwa
pens in Europa. De
twee delegaties zullen
pendelen tussen de
Amerikaanse en de
Russische missie in Ge
nève, waarbij de Sow-
jets het psychologische
voordeel hebben aan
de Rue de la Paix te
zijn gevestigd.
De beide delegatielei
ders staan bekend als
harde onderhande
laars, en alles wijst erop
dat het moeizame en
langdurige besprekin
gen zullen worden.
Over vrijwel alles, in
clusief het onderwerp
van gesprek, bestaan
verschillende opvattin
gen. Behalve misschien
over het feit dat de toe
komst van de hele wa
penbeheersing en van
de Oost-West-verhou-
dingen op het spel
staan.
In december 1979 nam
de NAVO-top het 'dub-
belbesluit' om de kern
wapens voor de mid
dellange afstand te mo
derniseren en tegelijk
de Russen onderhande
lingen aan te bieden
over deze wapens. Het
onderhandelingsdeel
wordt nu eindelijk, na
twee jaar, in de praktijk
gebracht. Het plaat-
singsdeel omvat het be
sluit om tussen 1983 en
1989 464 kruisraketten
en 108 Pershing-II's te
plaatsen: in Groot-Brit-
tanië 160 kruisraketten,
in Italië 112, in Neder
land en België ieder 48,
en in de bondsrepu
bliek 96 kruisraketten
alsmede alle 108 Pers
hing-II's.
Buitenlandredacteur
Ruud Kreutzer bracht
de te verwachten pro
blemen in Genève in
kaart. Daarnaast aan
dacht voor de verwach
tingen in Washington
en in de landen die
voor plaatsing in aan
merking komen. Met
bijdragen van Henk
Kolb (Washington),
Ferry Mingelen (Brus
sel), Hans Amesz
(Bonn) en Hein ten
Kortenaar (Rome).
Paul H. Nitze (links) en Jul ij Alexandrowils) KunzinJcila harde onderhandelaars.
Overal in de Westeuropese
hoofdsteden zullen de be
sprekingen tussen de
twee supermachten over
de eurostrategische raket
ten met argusogen wor
den gevolgd. In de meeste
landen is de oppositie te
gen het moderniserings-
besluit van de NAVO van
december 1979 groeiende,
hier en daar vormt het
zelfs een potentiële be
dreiging voor het voortbe
staan van de regering.
In Bonn, in Brussel, in Den Haag
en waar al niet wordt elk positef
teken gretig naar voren gehaald.
En die zijn er ook zeker. Beide
zijden hebben hun bereidheid
tot compromissen duidelijk la
ten merken, ook al vertonen zij
naar buiten een grimmig onver-
wurwbaar gezicht. Bondskanse
lier Schmidt trad op als 'tolk' van
Brezjnjev aan het eind van diens
bezoek aan de Bondsrepubliek
met de mededeling dat de laatste
bereid is tot concessies. En de
Amerikaanse toponderhandelaar
Paul Nitze verklaarde deze week
dat hij het 'nul-optie'-voorstel
niet zal presenteren als 'take it or
leave it'.
Het valt niet uit te sluiten dat der
gelijke verklaringen enkel deel
uitmaken van de propaganda
oorlog die pleegt vooraf te gaan
aan dergelijke ontmoetingen:
niemand wil beginnen met de
zwarte piet in de hand. Toch heb
ben de grootmachten voldoende
eigen belang bij succesvolle on
derhandelingen, en dat is op den
duur de enige garantie.
De slechte economische omstan
digheden aan beide kanten dra
gen ertoe bij, zowel in Europa als
in de Sowjet-Unie en in de Ver
enigde Staten, het verlangen te
vergroten naar een wapenak
koord dat de druk op de financië
le middelen kan verminderen.
Ook Reagan heeft al snel onder
vonden dat de gelden voor de
fensie niet onuitputtelijk kunnen
zijn.
Mijlen
De uitgangsposities liggen voorlo
pig mijlenver uit elkaar. Maar
ook dat behoort bij de vaste en
tourage van onderhandelingen.
Een vroegere Amerikaanse on
derhandelaar merkte daarover
nuchter op: „Er zijn nog nooit
onderhandelingen geweest waar
bij het uiteindelijke resultaat ge
lijk was aan het openingsbod van
een van de twee partijen".
Niettemin: er liggen tal van inge
wikkelde problemen op he
bordje van de onderhandelaars
Om er enkele te noemen: moet e
over raketten of over kernkop
pen worden gepraat, hoe groo
zijn de huidige arsenalen,
ten de Britse en de Franse kern
machten worden meegeteld, hoe
valt een eventueel akkoord te
controleren.
Maar de eerste en belangrijkste
vraag is nog over welke wapens
het eigenlijk moet gaan. Het ant
woord op die vraag is ook bepa
lend voor de schatting van de
huidige krachtsverhoudingen.
Zoals bekend, beweert Moskou
dat er een globaal evenwicht be
staat op het gebied van de mid-
dellange-afstandsraketten tus
sen Oost en West. Washington is
gekomen met de bewering dat de
Sowjet-Unie een overwicht heeft
van zes tegen één op dit gebied.
Zoals vaker, ligt ook nu de waar
heid ergens in het midden. Het
gezaghebbende International In
stitute oi Strategic Studies (IISS)
in Londen komt in haar jaarrap
port (Militairy Balance 1981-
1982) tot een aantal van 4430
kernkoppen voor het Oostblok
en 1512 aan deze kant. Dit betreft
wapens voor het Europese 'to
neel' met een bereik groter dan
160 kilometer. Het instituut
komt uiteindelijk, na het meewe
gen van factoren als betrouw
baarheid en paraatheid, tot de
conclusie dat Moskou een voor
deel heeft van 3,27 tegen 1.
Overwicht
Bij deze berekeningen zijn de zoge
heten 'Forward Based Systems'
van Amerika (voornamelijk
vliegtuigen die in Groot-Britta-
nië zijn gestationeerd of op vlieg
dekschepen) en soortgelijke sys
temen aan Russische zijde mee
geteld. Maar niet meegerekend
zijn de (kleine) Franse en Britse
kernmacht en de Poseidon on
derzeeërs.
Bondskanselier Schmidt heeft on
langs laten doorschemeren dat
met de Britse en Franse kernwa
pens wel rekening zal worden ge
houden. In de onderhandelingen
zelf spelen zij geen rol, de be
sprekingen gaan alleen over de
arsenalen van de twee groot
machten, maar het is niet onmo
gelijk dat de VS in een latere fase
de Sowjet-Unie een zeker over
wicht toestaan, als tegenwicht te
gen de 263 raketten en bommen
werpers die Frankrijk en Groot-
Brittanië tot hun beschikking
hebben. Dit zou in ieder geval
niet onredelijk zijn.
Anders staat het met de Poseidons,
waarvan er veertig onder het NA-
VO-opperbevel in Europa (Sa-
ceur) vallen. Dat laatste zou een
argument kunnen zijn om ze on
der de Euro-strategische balans
te laten vallen, waardoor er met
een een heel wat evenwichtiger
beeld ontstaat. Uit het bovenge
noemde IlSS-rapport: het Sow-
jet-overwicht komt dan uit op
1,57 tegen één. Washington ver
zet zich echter hiertegen op
grond van het argument dat deze
wapens duidelijk behoren tot de
centrale strategische systemen
en al meegerekend worden bij de
SALT-besprekingen. Men kan
niet dezelfde wapens tweemaal
beperken, luidt de moelek te
weerleggen redenering.
Nog voordat de onderhandelaars
in Genève rond de tafel schuiven
voor een eerste ronde van be
sprekingen staat al vrijwel vast
dat de veelgeroemde nuloptie
onbereikbaar zal blijken. Het is,
in de woorden van Eugene V
Rostow, directeur van het Ame
rikaanse bureau voor wapenbe
heersing en ontwapening, niet
meer dan „een theoretische mo
gelijkheid". Maar zelfs als dc nul
optie niet wordt bereikt, behoeft
dat niet noodzakelijkerwijs een
volledige mislukking te beteke-
De VS gaan naar Genève met een
aanbod om eerst te praten over
drastische vermindering van de
landwapens. Pas in een tweede
fase willen zij praten over de zee
wapens en de luchtstrijdkrach
ten met kerntaken. Voorlopig
zou dat de moeilijkheden over
wapenindeling en het eindeloze
geharrewar dat daaruit bij de
laatste SALT-onderhandehngen
al voortvloeide, als belemmering
van deze besprekingen wegne
men. Maar dan nog zullen de
Russen blijven betogen dat de
VS (lees: de NAVO) van de Sow
jet-Unie een vrijwel eenzijdige
ontmanteling verlangt van wa
pens die zij al hebben, in ruil
voor raketten die de NAVO nog
niet heelt.
Niettemin wordt er ook in Was
hington op gerekend, dat de Rus
sen de politieke wil hebben om
te onderhandelen. Volgens
bondskanselier Schmidt is Mos
kou in principe bereid tot een be
spreking in verschillende fasen.
Van Russische kant wordt zonder
twijfel gespeeld met de kwestie
van het geografisch voordeel de
westerse raketten voor de mid
dellange afstand kunnen wel het
Russische moederland bereiken,
maar de Russische halen de VS
op geen stukken na. Daarin ligt
dan meteen de reden waarom
een wapenakkoord voor de mid-
dellange-afstandswapens wel in
een strategisch wapenakkoord
(SALT) móet worden onderge
bracht, omdat de Euro-raketten,
gegeven de realiteit van het NA-
VO-bondgenootschap. in feite
strategische raketten zyn.
Pariteit
Een eventueel onderhandelingsre
sultaat van betekenis houdt nu
cleaire pariteit in. Dit dwingt vol
gens NAVO-planners tot herzie
ning van de strategie. Immers bij
nucleaire pariteit bestaat dan al
tijd nog het Russische overwicht
in conventionele strijdkrachten.
Vanaf de begintijd van het Atlan
tische bondgenootschap is geko
zen voor de (goedkope!) oplos
sing om dat conventionele over
wicht te neutraliseren met kern
wapens.
Gegeven de Europese politieke si
tuatie. is het praktisch uitgeslo
ten dat in de huidige benarde
economische omstandigheden
het Westen zich conventioneel
nog beduidend kan versterken,
zodat ook op dat terrein pariteit
bereikbaar is zonder Russische
concessies. Zulke zaken zijn aan
de orde in Wenen bij de zoge
naamde MBFR-onderhandehn-
gen over wederzijdse evenwich
tige vermindering van strijd
krachten in Centraal-Europa,
een overleg dat al vele jaren
voortsleept zonder merkbaar re
sultaat
Strikt genomen is het daarom een
feit dat ook binnen dc NAVO de
nul-optie nadelen heeft, omdat
de conventionele zwakte dan
niet meer met een nucleaire af
schrikking kan worden gecom
penseerd Reagans plotselinge
aanbod ten spijt is het dan ook
uiterst onaannemelyk dat die
nul-optie ooit kan worden be
reikt. Sterker nog. de NAVO wil
die ook niet echt.
Het zou de Nederlandse politiek
in meer dan één opzicht zeer
welkom zijn als in Genève snel
le resultaten worden bereikt bij
de onderhandelingen tussen de
VS en de Sowjet-Unie over
kernwapens in Europa. Het is
dan ook niet verwonderlijk, dat
de verwachtingen in Den Haag
hoog gespannen zijn.
In Nederland ligt de kruisraket
nog altijd te tikken als een tijd
bom onder het kabinet. Het mes
van de nul-optie snijdt voor Ne
derland dan ook aan twee kan
ten. Het zou het plaatsen van
kruisraketten in ons land over
bodig maken, zonder dat de ver
houdingen binnen de NAVO al
te veel op de proef worden ge
steld.
Maar ook dit heeft zijn keerzijde:
wanneer in Genève slechts een
vermindering wordt afgespro
ken van het aantal kruisraketten
en Pershing-II's, of de bespre
kingen helemaal geen resultaat
opleveren, wordt het navenant
moeilijker om van het uitstel van
plaatsing in Nederland afstel te
maken. Nederland heeft onlangs
in de regeringsverklaring nog
maals vastgelegd dat men de be
slissing over de plaatsing van 44
kruisraketten in ons land blijft
uitstellen, totdat meer bekend is
over de onderhandelingen in Ge
nève. In regeringskringen loopt
men bij voorkeur met een wijde
boog om de heikele vraag heen
wat er moet gebeuren als de be
sprekingen een fiasco worden.
Ook minder geharnaste tegenstan
ders van het moderniseringsbe-
sluit van de NAVO kunnen hun
twijfels hebben over de onder
handelingen die eind deze
maand beginnen. Drs. J. G. Sic-
cema, stafmedewerker van het
Nederlands Instituut voor Vre
desvraagstukken (NIW), vreest
dat er een aparte 'Euro-strategi
sche balans' onstaat wanneer de
besperkingen los van de SALT-
onderhandelingen blijven staan.
Als voorstander van een sterk
beperkte modernisering is hij
bang dat het uiteindelijke resul
taat een groter aantal raketten zal
zijn dan nodig is.
Schijn
Deze zorg lijkt niet te worden ge
deeld in kringen van de desbe
treffende ministeries. Een amb
tenaar van het ministerie van de
fensie verklaarde desgevraagd
dat in alle verklaringen van de
NAVO wordt benadrukt dat de
uiteindelijke resultaten van 'Ge
nève' moeten worden ingebed in
een nieuw SALT-akkoord. Juist
om de schijn van aparte onder
handelingen te vermijden, ne
men de Westeuropese landen
niet deel aan de besprekingen,
iets waarvoor enkele jaren gele
den nog werd gepleit. Hoe en
wanneer de SALT-draad weer
zal worden opgepakt is onzeker,
maar Nederland gaat er voorals
nog van uit dat de beperking van
de Euro-strategische kernwa
pens uiteindelijk een plaats zul
len vinden in een SALT-ak
koord.
Mislukken van de onderhandelin
gen zou het einde betekenen van
de wapenbeheersingsinspannin-
gen. Ook wederzijdse beperking
van de kernwapens voor de korte
afstand, de 'slagveldwapens',
waarover tot nog toe nog niet is
gepraat, kan men dan gevoeglijk
vergeten. Veel defensiedeskun
digen, onder wie D'66-minister
Van Mierlo. vinden verminde
ring van die systemen nog het
belangrijkst bij het vermijden
van een nucleaire confrontatie
tussen Oost en West. Uit Was
hington kwam woensdag het be
richt dat Amerika ook op dit ter
rein voorstellen zal doen aan de
Sowjet-Unie.
Zelden werd in Den Haag aan in
ternationale onderhandelingen
zo'n grote betekenis toegedicht.
De wens van Den Haag om bin
nen de NAVO een weliswaar
„kritisch" maar ook „betrouw
baar" bondgenoot (Van der
Stoel) te blijven, kan heel wat ge
makkelijker verwezenlijkt wor
den wanneer de VS en de Sow
jet-Unie in Genève tot werkelijke
afspraken kunnen komen.
Duitsland
In Bonn is men er duidelijk trots
op dat de ontwapeningsonder
handelingen tussen de Verenig
de Staten en de Sowjet-Unie nu
ook werkelijk beginnen. Bonds
kanselier Schmidt is van mening
dat dit in belangrijke mate te
danken is aan zijn eigen inspan
ningen en die van zijn minister
van buitenlandse zaken, Hans-
Dietrich Genscher. Vooral het
bezoek dat Schmidt en Genscher
in de zomer van 1980 aan Mos
kou hebben gebracht, toen de
dialoog tussen de supermogend-
heden volstrekt verstomd was,
zou wezenlijk hebben bijgedra
gen tot een klimaatsverbetering
met als uiteindelijk gevolg de on
derhandelingen in Genève.
In de Westduitse regering is het
NAVO-dubbelbesluit van 1979
nooit omstreden geweest. Nog
deze week beklemtoonde bonds
kanselier Helmut Schmidt te
genover de Russische staats- en
partijleider Leonid Brezjnjev dat
de Bondsrepubliek zich volledig
aan het NAVO-modernisenngs-
besluit van 1979 gebonden acht
Mochten de onderhandelingen
tussen Moskou en Washington
niet tot resultaten leiden, dan zal
in elk geval West-Duitsland
Amerikaanse raketten op zijn bo
dem plaatsen.
Bonn is er altijd van uitgegaan dat
zonder dit besluit de Russen en
Amerikanen nooit met elkaar
zouden gaan onderhandelen. Bij
de verschillende politieke partij
en ligt dat iets anders. De CDU-
CSU-oppositie staat pal achter
de Verenigde Staten en heeft
geen enkele moeite met het NA-
VO-besluit.
Bij de grootste regeringspartij, de
sociaal democratische SPD, is
het NAVO-besluit omstreden.
Steeds meer afdelingen van de
SPD geven te kennen dat zij op
het partijcongres van begin 1982
in München opnieuw het besluit
ter discussie wilden stellen.
Helmut Schmidt verklaarde daar
om in mei van dit jaar dat hij zijn
politieke toekomst aan het dub-
belbesluit verbindt. Daarmee
probeerde hy aan de ene kant
druk uit te oefenen op zyn partij
en aan de andere kant ook zeker
op Washington en Moskou.
Britse kernmacht
In Londen is het onderhandelings-
aanbod van Reagan zowel door
de regering als door de oppositie
toegejuicht. Maar voor Groot-
Bnttanië bestaat nog een bijzon
der belang bij de onderhandelin
gen op het spel: haar eigen kern
macht.
De regering in Londen is vol ver
trouwen dat de Britse kernmacht
buiten de besprekingen in Genè
ve kan worden gehouden. Ook
op dit punt staan de standpunten
van Oost en West haaks op el
kaar: Moskou vindt dat ze wel
moeten meetellen (evenals de
Franse kernwapens), Washing
ton en Londen vinden van niet.
De Britse regering is van mening
dat haar kernmacht 'strategisch'
is en daarom niet thuishoort in
de besprekingen in Genève. In
zekere zin zijn deze wapens op
genomen in de SALT-besprekin-
gen. Tijdens de onderhandelin
gen voor SALT-I in 1972 hebben
de Russen gezegd dat zij com
pensatie zouden eisen, voor het
geval dat de Britse of Franse
kernmacht zou worden uitge
breid.
De Britse afschrikkingsmacht zal
binnenkort daadwerkelyk wor
den uitgebreid, wanneer de Pola
ris zal worden vervangen door de
Trident-raketten, die een groter
aantal kernkoppen over een gro
tere afstand kunnen vervoeren.
Londen ontkent dit door erop te
wijzen dat het aantal 'systemen'
(onderzeeërs) hetzelfde blij fl.
Ironisch genoeg is dat exact de
argumentatie die de Sowjets vol
gen wanneer zij beweren dat de
SS-20 (met drie kernkoppen in
plaats van één by zijn voorgan
gers) geen uitbreiding betekent.
België
Alhoewel de Belgische politieke
partijen zich momenteel meer
met zichzelf en met de formatie
van een nieuw kabinet bezighnu-
den, is de mogelijke nul-optie in
Brussel toch met instemming be
groet Want ook in België gaan
de meningen over de nieuwe
NAVO-kernwapens in Europa
aardig uit elkaar lopen. De weer
stand tegen de atoombewape
ning groeit.
In tegenstelling tot Nederland was
er de afgelopen jaren in Belgie
weinig te merken van een goed
georganiseerde brede vredesbe
weging. De laatste maanden is er
echter beweging ontstaan, uitlo
pend in een voor Belgische be
grippen zeer grote demonstratie
tegen de atoomraketten ia Bru
sel. waaraan een maand geleden
toch ruim 100 000 men: led
Volgens een verklaring van sep
tember 1980 aanvaardt België in
principe de uitkomst van de on
derhandelingen tot beperking
van de Europese kern wa pc nar
senalen, die op 30 november in
Genève beginnen. „In de veron-
dersteUtaf dat dc ottdtrhandi
lingen tussen de Verenigde Sta
ten en de Sowjet-Unie tot geen
resultaat zouden leiden, zal Bel
gië, in solidariteit met zyn bond
genoten, de maatregelen treffen
waarover tussen de NAYt
ners overeenstemming zal zijn
bereikt", aldus het officiële Bel
gische standpunt
Die solidariteit met de NAVO zal,
gezien de groeiende anU-kernbe-
wapening en de tegenstand van
de socialisten, nu heel wat moei
lijker te realiseren zijn. De nul
optie kan daarom ook voor Brus
sel heel wat extra politieke pro
blemen voorkomen.
Italië
Italië ten slotte, kan zich met
Groot-Brittamè meten als de
meest trouwe bondgenoot van
Amerika in Europa. In december
1979 stemde de regering zonder
veel moeite in met de toekomsti
ge installatie van 112 kruisraket
ten op haar grondgebied. Pas in
augustus van dit jaar laaide de
discussie over dat onderwerp op,
na de aankondiging van de rege-
nng-Spadohni dat een in on
bruik geraakt vliegveld by het
plaatsje Comiso op Sicilië wordt
gereed gemaakt om de kruisra
ketten te zyner tyd te huisvesten.
Sindsdien is ook in IUiIk r.
desbeweging actief geworden.
Op 7 november kwamen om
streeks 300 000 Italianen op de
been, die demonstreerden tegen
de kernbewapening in Oost en
West. Hoewei de communisten
een overwegend aandeel hadden
in de organisatie, is er geen spra
ke meer van dat de vredesbewe
ging in Balie. m de m
vijftig, een uitsluitend commu
nistische aangelegenheid is.
