"Men vindt dat ik te snel
l vindt d
ga"
Mevrouw Wertheim (76) en haar strijd voor euthanasie
mouw Wertheim (7t
Veerkracht door
langdurig proces
niét aangetast
ZATERDAG 28 NOVEMBER 1981
PAGINA 19
Veel aandacht trok vorige week
een zitting van de Rotterdamse
rechtbank waar de 76-jarige me
vrouw C.A. Wertheim-Elink
Schuurman uit Dordrecht te
rechtstond voor haar aandeel in
de dood van een 67-jarige wedu
we uit Capelle aan den IJssel.
Mevrouw Wertheim, warm voor
stander van euthanasie (betekent
letterlijk: zachte dood) en pleit
bezorgster van het recht van
mensen om zelf te bepalen wan
neer zij afscheid willen nemen
van het leven, had de vrouw uit
Capelle op diens uitdrukkelijke
verzoek een dodelijke dosis Ves-
parax-tabletten gevoerd.
Zowel mevrouw Wertheim als de
dochter van de vrouw uit Capelle
voerden aan dat het leven van de
gestorven weduwe volslagen uit
zichtsloos was. "Ze vond zich
volkomen nutteloos, dacht voor
niemand meer belangrijk te kun
nen zijn. Ze voelde zich sterk gei-
soleerd, had vrijwel met nie
mand meer contact". Bovendien
was ze aan de drank geraakt. Na
maandenlang gezoek bleek me
vrouw Wertheim uiteindelijk be
reid hulp te verlenen bij de her
haaldelijk geuite zelfdodings
plannen van de weduwe.
Deze hulp bij zelfdoding is (nog al
tijd) verboden bij de wet. Officier
van justitie, mr. A.H.van Brum-
men. zei de zaak hoog op te ne
men en legde mevrouw Wer
theim doodslag ten laste. Hij
haalde daarbij artikel 293 van het
Wetboek van Strafrecht aan. Dat
artikel luidt: Hij die een ander op
zijn uitdrukkelijk en ernstig ver
langen van het leven beroofd
wordt gestraft met gevangenis
straf van ten hoogste 12 jaren.
Omdat hij wel geloofde dat me
vrouw Wertheim uit menslieven
de overwegingen had gehandeld
eiste hij zes maanden
delijk met een proeftijd i
jaar.
De komende week doet de
Rotterdamse rechtbank
uitspraak in de euthanasie-zaak
rond de 76-jarige mevrouw
Wertheim-Elink Schuurman uit
Dordrecht, een zaak die nogal wat
stof heeft doen opwaaien.
Mevrouw Wertheim, die een
weduwe uit Capelle aan den
IJssel hulp bij zelfdoding
verleende, blijft er kalm en
strijdbaar onder. In bijgaand
interview schetst zij hoe zij in de
loop der jaren door allerlei
ervaringen is gegroeid naar het
standpunt dat ieder mens recht
heeft op 'een zachte dood'
wanneer men tot de conclusie is
gekomen dat het leven niet langer
zinvol is.
Mevrouw Wertheim heeft
niet langer huisarrest. In
afwachting van het vonnis
dat de Rotterdamse recht
bank dinsdag zal uitspre
ken over de hulp bij zelf
doding die zij aan een we
duwe uit Capelle aan den
IJssel heeft verleend mag
zij gaan en staan waar zij
wil.
Dat kwam vorige week zaterdag
goed uit. Nu was zij in de gele-
genheid om naar Amsterdam te
reizen en daar deel te nemen aan
de vredesdemonstratie. Want
strijdbaar en actief is de 76-jarige
mevrouw Wertheim nog immer.
En hulpvaardig.
Mevrouw Wertheim:"Mijn instel
ling is: als er ergens geholpen
moet worden en je kunt het, dan
is het je menselijke opdracht om
er in te springen. Ik was vroeger
hulppredikante. Ik had graag
medicijnen willen studeren, wil
de dolgraag huisarts worden
maar ik meende het lichamelijk
niet aan te kunnen. Ik was vroe
ger erg vaak ziek, kon niet veel
sporten. Culturele bezigheden,
uitgaan e.d. waren eigenlijk uit
gesloten. Ik heb toen voor theo
logie gekozen.
Ik ben in Leiden gaan studeren.
Daar kwam ik in aanraking met
veel nood".
Helpen
"Leiden had een arme bevolking.
Ik ging bij niet-gefortuneerde ge
zinnen langs. Ik wilde andere
mensen helpen, ze het gevoel ge
ven: al voel je je een lor, je bent
iemand, je hebt allemaal je eigen
waarde. Ik durfde dat destijds
ook weer niet al te nadrukkelijk
te uiten want theologie moet je
uitdragen ter meerdere glorie
van God. Maar verlangend uit
zien naar het Koninkrijk Gods
kon ik niet en allerlei bijbelse ar
tikelen, daar kon ik niet achter
staan. Het sociale aspect van het
predikantschap sprak me wel
aan. Daarom, mijn chefs deden
de preken, ik deed het huis- en
ziekenbezoek.
Ik begon in een tijd van grote
werkloosheid. Sneek was m'n
eerste gemeente. Ik weet nog
goed dat op een gegeven mo
ment werd besloten tot een een
malige uitkering van 40 gulden
per gezin. Dat was toen iets ge
weldigs. Men moest bij een comi
té, waarin ik ook zitting had, ko
men vertellen wat men ermee
had gedaan. De meeste mensen
hadden iets gekocht in de trant
van een nieuw bed of een nieuw
zeil op de vloer. Eén gezin had
een radio genomen. Dat gaf grote
protesten. Zo'n luxe artikel, dat
gaf toch geen pas. Ik was de eni
ge die zei: het is goed dat die
mensen dat hebben gedaan, ze
mogen dat zelf beslissen. Ik ben
voor volwassenheid. Volgens mij
speelden er bij de regenten die
protesteerden ook iets mee van;
een radio is niet voor de kleine
man. Het bezit van een radio was
destijds een statussymbool. Ik
vond het prima dat die mensen
voor een radio kozen. Ik vind het
fijn als mensen zelf beslissingen
durven nemen.
Van mijn ouders heb ik de instel
ling meegekregen op te komen
voor degenen die weinig rechten
hebben. Ach, je wordt voor een
groot gedeelte door je opvoeding
bepaald. Ik wil mijn opvoeding
eer aandoen".
Tafelstoeltje
"Door mijn werk als predikante
zag ik veel lijden, lijden dat niet
kon worden verholpen omdat de
regel geldt dat medici moeten
blijven vechten voor het leven
zolang zij kunnen. Longontste
king was vroeger de vriend van
oudere mensen. Er was niets te
gen te doen totdat de penicilline
kwam en de mensen in leven
konden worden gehouden. Maar
veel mensen die totaal zijn uitge
blust willen helemaal niet meer,
zien bijvoorbeeld geen enkel heil
in een verpleegtehuis.
De nieuwe medische ethiek moet
zijn: helpen en het leven verlen
gen zolang het zinvol is. Ik heb in
de loop der jaren afschuwelijke
dingen gezien. Ik had een vrien
din die dement begon te worden.
Zij had een panische angst voor
het verpleegtehuis en wilde lie
ver sterven. Zij liep steeds weg,
wilde zich verdrinken. Ik heb
haar huisarts toen om hulp ge
vraagd maar hij weigerde. Nu zit
ze de hele dag vastgebonden in
een tafelstoeltje in een inrich
ting. Ze zit maar zo'n beetje met
haar vuisten op tafel te slaan.
Verschrikkelijk. Maar ik ken nog
zoveel vreselijke gevallen.
Je kunt niet genoeg de lof zingen
van verpleegsters, maar patiën
ten die niet meer zijn dan een
klomp vlees, die door medische
kennis en macht in leven worden
gehouden, dat is toch niet men
selijk meer. Ik weet van een pa
tiënt die al 12 jaar in coma lag.
Op een gegeven moment moest
in het ziekenhuis zijn gebit wor
den getrokken. De hoofdzuster
van het verpleegtehuis zat er
zwaar over in dat zij haar patiënt
niet meer terug zou krijgen. Dat
is een mentaliteit die mij vol
strekt vreemd is. Je moet toch
als mensen met elkaar kunnen
blijven omgaan. Dat kan niet
meer als er alleen maar sprake is
van biologische substraten, cru
gezegd: van levende lijken. Die
situatie wil ik mensen bespa-
Professor De Graaf, hoogleraar in
de wijsgerige ethiek, heeft ge
zegd dat bewustzijn en de moge
lijkheid tot communiceren voor
waarden zijn voor een volwaar
dig mens-zijn. En dat daar ook
toe behoort dat je als mens per
spectief hebt.
Verpleegtehuis
Naar aanleiding van mijn ervarin
gen, o.a. met mijn moeder, ben ik
mij gaan inzetten voor euthana
sie. Toen mijn moeder tegen de
90 liep werd ze dement. Zy was
een intelligente vrouw en merkte
dat zij gekke dingen ging zeggen.
Er vielen dan even stiltes. Zij wil
de absoluut niet naar een ver
pleegtehuis. Ik had beloofd haar
tot het einde in huis te houden
Tijdens het proces kwam een stoet
van deskundigen opdraven om
een mening ten beste te geven.
Professor J. de Graaf, ethicus,
zei:"Niemand kan een ander
dwingen te sterven of te blijven
maar zij was erg trots en vond
het vreselijk om mij te storen,
wat onvermijdelijk was. want zij
had inmiddels ook allerlei licha
melijke ongemakken gekregen.
Op een gegeven moment zei zij:
ik wil niet meer leven. Ze had
daar lang over nagedacht, dat
werd mij wel duidelijk. Ik heb
toen tegen haar gezegd: dan gaan
we proberen dat te bereiken. Ik
heb vervolgens aan de minister
van justitie gevraagd artikel 293
op te schorten. Het antwoord
was een bezoek van een psychia
ter en een brigadier van politie
Ik heb die brigadier nog een
boekje meegegeven dat indruk
had gemaakt op mijn moeder.
Door
Bert Paauw
Het ging over de situatie in een
tehuis. Ik heb hem drie weken la
ter opgebeld. Hij had het boekje
gelezen en begreep mijn stand
punt, zei hij.
Ik heb nog naar deskundigen ge
schreven en gebeld en ook aan
de huisarts gevraagd te helpen.
Maar die zei ik weet niet hoe het
moet. Moeder wilde graag dood
maar ze mocht niet. Dat gaf een
gespannen toestand. Ze zakte
snel weg, werd steeds dementer.
leven tegen zijn wil" terwijl de
klinisch psycholoog, professor
R. Diekstra uit Leiden, een plei
dooi hield om medici, psychia
ters en psychologen te trainen in
de opvang van mensen met zelf-
uiteindelijk is ze nog heel rustig
gestorven.
Maar na die ervaring dacht ik: er
moet iets gebeuren. Er moeten
eigenlijk sterfhuizen komen. Wat
ik zo onredelijk vind is dat er al
leen bij een lichamelijke ziekte
van een stervensfase wordt ge
sproken. De arts mag dan even
tueel bij aanwezigheid van een
uitgesproken wilsverklaring eu
thanasie verrichten. Maar in de
fase van geestelijke aftakeling
mag dat niet. Ik zou mensen die
rot-fase, waarin ze van bewust
naar niet-bewust leven gaan, wil
len besparen. Een trede lager en
je bent geen mens meer Com
municeren gaat niet meer, per
spectief is er helemaal niet meer.
In die overgangsfase ben je aan
sterven toe".
Pillen
"In 1973 heb ik de zuster van mijn
moeder helpen sterven. Ze was
ook bijna 90. leed aan kanker Ik
ben een jaar lang met haar opge
trokken. Ze wilde dood en ik heb
gezegd, ik zal u helpen Ik wist
dat je voor een zachte dood Ves-
parax-tabletten nodig had maar
kon niet in één keer aan de beno
digde tabletten komen. We zijn
toen pillen gaan sparen Toen wc
het vereiste aantal hadden, heb
ik haar op een nacht die pillen
gevoerd. Ze kon eigenlijk niet
snel eten, maar het moest snel
anders zou ze bewusteloos raken
voordat ze de dodelijke dosis op
had. Uit de manier waarop ze die
pillen zeer snel naar binnen
werkte kon ik opnieuw opmaken
hoe graag ze dood wilde. Ik heb
moordneigingen. "Dat is een
hiaat in hun opleiding. Daardoor
plegen meer mensen zelfmoord
dan nodig zou zijn. Terwyl aan
de andere kant mensen langer in
leven blyven dan goed voor hen
is". Hij meende dat,het gebrek
aan opleiding op dat punt by de
professionele hulpverleners een
zwart circuit had doen ontstaan,
een soort ondergrondse hulpver
lening. "Sommigen uit dat zwar
te circuit zyn wijzer dan menige
professionele hulpverlener".
Daarentegen meende mevrouw H.
van Till, adviseuse in juridische
aspecten van medische proble
men, dat ook op mensen met een
sterk doodsverlangen enige
dwang mag worden uitgeoefend
om te kijken of er toch niet nog
een kans op verder leven is.
De veerkracht en strijdlust van me
vrouw Wertheim lyken door het
langdurige proces niet aangetast
De ondanks haar leeftijd nog op
merkelijk vitale vrouw zet in
haar hand vastgehouden zodat ze
wist en voelde dat er iemand by
haar was
De volgende ochtend heb ik de
huisarts gebeld. Hy wist van
haar doodsverlangen. Hy heeft
niets gevraagd, de papieren inge
vuld maar wel tegen mij gezegd
terwijl hy me strak aankeek zij
was nog niet in de stervensfase
Ik heb daarna het ministerie van
justitie gebeld en de secretaresse
van de toenmalige staatssecreta
ris Glastra van Loon - hy was
zelf niet bereikbaar - verteld
wat ik had gedaan Ik heb een
half jaar gewacht maar er kwam
geen reactir L.it.-r 1Mb ik rv.g
eens een gesprek gehad met een
ambtenaar van het ministerie die
veel begrip toonde. Er is niets uit
gevolgd.
Radeloos
Met de hulp aan die mevrouw uit
Capelle heb ik de zaak willen
opengooien. Die vrouw had geen
enkel levensperspectief meer Ze
had zich helemaal kapot gedron
ken. Ze had in haar jeugd niet ge
leerd de wereld met uitgestoken
handen tegemoet te treden, was
zwaar vereenzaamd Volstrekte
contact-armoede. Ze was ge
woon radeloos en wilde zo graag
uit het leven stappen. Ze had
contact met mij opgenomen op
aanraden van vroegere
huisarts Na diverse gesprekken
kreeg ik begrip voor haar verlan
gen Ik heb er wel over gespro
ken met haar huisarts. Toen ik de
indruk had: zy is er aan toe. zy
wil nu sterven, ben ik naar haar
toegegaan met Vesparax-tablet-
tcn die ik haar heb gevoerd.
haar flatwoning in Dordrecht-
Zuid, zorgvuldig formulerend,
het hoe en waarom van haar han
delen nog eens uiteen. "Ik zet my
intens in voor de euthanasie. Ik
heb de hulp aan die Capelse me
vrouw bewust in de openbaar
heid gebracht. De wet loopt op
dit punt ver achter. De artikelen
293 en 294 die over zelfdoding
handelen zyn al byna een eeuw
oud en dateren nog van een tijd
waarin 'eerbied voor het leven'
als uitgangspunt werd genomen.
Als je dat als hoogste norm
neemt mag er mets gebeuren.
Maar het rechtsbesef is in de
loop der jaren een andere kant
opgegaan, meer in de richting
van het zelfbeschikkingsrecht.
Ik heb geen negatieve reacties op
mijn daad gekregen. Integen
deel. velen zyn blij dat de zaak is
opengegooid Zij zyn het met mij
eens. Zelfdoding moet langs een
fatsoenlyke weg mogeiyk wor
den".
Ik ben by haar gebleven. Het had
de perfecte moord kunnen zyn
als ik de volgende morgen met
de eerste bus was vertrokken en
zij na enkele dagen was gevon
den. Dan had er geen haan naar
gekraaid. Maar ik wilde dat de
zaak in de openbaarheid kwam".
Verklaring
Er was een levenstestament maar
wat ontbrak was een geschreven
verklaring dat zy door zelfdo
ding uit het leven wilde stappen.
Daar had ik niet aan gedacht
Door tegenstanders van wat ik
heb gedaan wordt gezegd dat
had moeten worden overwogen
dat de vrouw na een behande
ling, zeg maar een her-opvoe-
dmg, mogeiyk het leven weer
had aangekund. Ach, als je niet
gemotiveerd bent helpt geen be
handeling meer, dat geldt voor
drankgebruik, dat geldt voor
drugs. Zo'n behandeling zou een
aanklacht tegen de huisarts zyn
geweest Die wist dat het niks
hielp, waarom zou ik er dan voor
pleiten7
De twee kinderen van de vrouw
heb ik naderhand ingelicht
Vooraf zou spanningen hebben
fegmn De kinderen zyn vol
wassen. hebben hun eigen leven
en de vrouw wilde dood. We heb
ben naderhand met z'n dneén
zitten praten. Ze waren het vol
komen met mij eens.
De officier van justitie heeft ge
zegd dat ik te actief ben geweest,
dat ik heb gehandeld alsof ik
geen leek ben. Ik had de zaak aan
een team van deskundigen moe
ten voorleggen. Een commissie
Wetgeving Hulp by Zelfdoding,
waann ook professor Speijer zat,
heeft daarvoor gepleit. Ik ben het
daar niet mee eens. Een leek. by-
voorbecld een familielid of een
vnend, kan zoiets ook beoorde
len Professor Speyer heeft enke
le maanden geleden met zyn
vrouw een einde aan het leven
gemaakt. Ik wil niet bitter doen
maar heeft hy ook dat team van
deskundigen geraadpleegd? De
mensen die de financiën en de
relaties hebben komen makkely-
kcr aan euthanasie dan anderen.
Zy gaan met middelen naar een
hotel in het buitenland, doen een
bordje 'niet storen' op dc deur,
i n lappan uM bal lavan Maar
een ander komt in een stoeltje te
recht. Jan Boezeroen komt met
aan de middelen voor een zachte
dood. Er is onderscheid".
Overhoop
"In Engeland is nu een boekje ver
schenen waann wordt beschre
ven hoe je op een voor iedereen
bereikbare zachte manier een
einde aan je leven kunt maken.
Dat boekje is al door 66 landen
overgenomen. Op een vergade-
nng van de Nederlandse Vereni
ging voor Vrijwillige Euthanasie
heb ik gevraagd: hoe is het met
dat boekje hier7 Ik lig nogal eens
overhoop met de vereniging
want men vindt dat ik te snel ga
Enkele jaren geleden heb ik al
gepleit voor een zelfdodingsmid-
del na een kernramp. Dat voor
stel is onlangs door dc vereni
ging naar buiten gebracht Ik
loop op dc dingen vooruit, wil za
ken realiseren als de tyd daar
kcnnelyk nog niet ryp voor is
Maar ja, dergelyke mensen moe
ten er ook zyn. Ik blyf in ieder
geval vechten voor het recht op
euthanasie. Nogmaals, er moet
een fatsoenlyke mogelijkheid
voor zelfdoding komen".
