w®fi®Dd) w®®iifa dl®
„Alsof het je eigen boekje is"
Vertaalster Monique van Schaveren uit Lisse:
ZATERDAG 28 NOVEMBER 1981
De
ontspanningsliteratuur
neemt stilzwijgend een
groot deel van de
Nederlandse
boekenmarkt in beslag.
De consumptie ervan is
al sinds jaar en dag
aanzienlijk, maar de
echte doorbraak van de
keukenmeidenroman is
pas een feit sinds
honderdduizenden
liefdesverhaaltjes voor
het grijpen liggen in
supermarkten,
warenhuizen en kiosken.
Het taboe is er een beetje
van afgesleten.
Daarnaast is er aan de
inhoud van de 'wereld
van ware romantiek,
waar mannen nog sterk
en teder zijn' driftig
gesleuteld.
Krommende lichamen,
hese stemmen en
knagende hartstochten
die om volledige
vervullig vragen: die
wereld is niet meer zo
onschuldig als hij ooit
was. De kuise zoen heeft
ruim baan gemaakt voor
activiteiten van
omstuimiger aard.
Miep Hoenson gluurde
achter de schermen van
een marktgevoelig
product.
Zijn greep om haar bovenar
men was hard en pijnlijk; het
brak haar weerstand. Toen hij
zijn hoofd naar haar overboog,
had ze geen hoop op ontsnappen
meer; hij vond met onnavolgbare
precisie haar mond en drukte
zijn lippen op de hare'.
Met onbevangen vurigheid
beantwoordde ze Dans hart
stocht. Ze was zo begeerlijk dat
het hem moeite kostte het hoofd
koel te houden en de verleiding
te weerstaan haar op de rotsen
neer te leggen en onder te gaan in
haar honingzoete zachtheid. 'Ju
lie.. Het was niet hoorbaar maar
ze las het van zijn lippen terwijl
hij gretig op haar toe kwam lo
pen.
Wie zal er niet van tijd tot tijd ver
langen naar het wegdromen in
'een wereld, waar de liefde re
geert', in 'de ware romantiek,
waar de mannen nog sterk zijn
en teder en waar vrouwen nog
durven hopen op het geluk'?
Taboe
Een grote groep
nog moeite mee hebben om er
voor uit te komen gróóg een lief
desromannetje te verslinden.
Maar toch: het echte taboe dat er
jarenlang rustte op het lezen van
'pulplectuur', 'triviaalboekjes' en
'keukenmeidenromans' is er gro
tendeels van afgesleten. Echt,
het is geen schande meer om te
bekennen wel eens iets luchti-
gers te lezen dan Willem Frede-
rik Hermans. De boekjes met de
opwekkende omslagen kunnen
met een gerust hart onder het
hoofdkussen of bed en achter die
rij indrukwekkende titels in de
boekenkast vandaan worden ge
haald.
Als excuus kan de uitslag van het
proefschrift van drs. Bina 'over
liefde en avontuur' worden ge
hanteerd. De promovendus liet
daarin onlangs weten dat de zo
genaamde flutboeken niet scha
delijk zijn voor het maatschappe
lijk gedrag. Het is volgens Bina
dan ook onjuist om deze con
sumptieliteratuur aan te duiden
als rechts of conservatief.
Maar ook zonder dat de roman
netjes in de boekenkast thuis in
ere worden hersteld staat onom
stotelijk vast dót ze daadwerke
lijk worden gevreten. Jaarlijks
gaan in Nederland ongeveer vijf
tig miljoen exemplaren van deze
lectuur over de toonbank. Even
ter vergelijking: per jaar worden
vijf miljoen werken verkocht die
onder de plechtige noemer 'lite
ratuur' vallen.
Het doorbreken van het taboe op
de liefdesroman is voor een niet
onbelangrijk deel het werk ge
weest van Harlequin Holland,
een uitgeversdivisie van het ge
lijknamige Canadese moederbe
drijf. Harlequin heeft de markt
sinds zijn komst naar Nederland
overspoeld. Dertig miljoen titels,
onderverdeeld in de Bouquet-,
Jasmijn-, Bianca-, Barbara Cart-
land- en Bouquet Historisch
reeks vonden hun weg naar moe
ders, dochters en yriendinnen.
Harlequin heeft de markt, die ja
renlang in beslag werd genomen
door de Witte Raven-series en de
Kluitman-pockets, voor een be
langrijk deel overgenomen.
Succes
Een instant-succes in Holland, het
land dat voor Harlequin als
proefkonijn moest dienen. Lukte
het in een land als het onze met
een volgens het bedrijf 'hoog in
telligentieniveau, kritische, in
ternationaal geörienteerde be
volking', dan zou het in andere
niet-Engelstalige landen ook
best lukken. Een stelling die dui
delijk opging. Na de Nederland
se supermarkten, kiosken, wa
renhuizen en sigarenzaken vol
gestouwd te hebben, volgden
dergelijke verkooppunten in 110
andere landen.
Waarbij aangetekend dient te wor
den dat de westers geörienteerde
inhoud van de boekjes (de ma
nuscripten worden uit het En
gels vertaald) ook aftrek vinden
in landen met een andere cul
tuur. Zelfs het Midden-Oosten
wordt medio volgend jaar be
werkt.
Managing-directeur Arle van Vel-
zen van Harlequin Holland daar
over kort maar krachtig:
"Romantiek is blijkbaar univer
seel".
Van Velzen hanteert een paar stel
lingen die volgens hem de oor
zaak zijn van het grote succes:
maandelijks 500- 600.000 van
zijn boekjes over de toonbank.
De eerste stelling is die van kwa
liteitsbewaking. De manuscrip
ten worden zorgvuldig geselec
teerd op 'niveau'. Een staf redac
trices in elke vestiging pikt de
beste manuscripten die de drie
honderd Harlequin-schrijfsters
produceren eruit. Zonder uitzon
dering hebben de schrijfsters de
Engelse of Amerikaanse nationa
liteit. Pogingen om ook Neder
landse talenten aan het werk te
zetten hepen tot dusver op niets
uit. Van Velzen op ietwat veront
waardigde toon: "De mensen
denken zo gauw: dat doe ik wel
even. Niets is minder waar. Dit
produkt wordt door ons ver
domd serieus genomen. Wat in
Nederland wordt vervaardigd is
meer de keukenmeidenlectuur,
en daar willen wij ons echt niet
mee conformeren. Een vrouw
herkent het onmiddellijk als ze
niet met kwaliteit te maken
heeft.
Éen misser en ze koopt onze
boekjes nooit meer. We kunnen
het risico dat er een slechte tus
sen zit eenvoudig niet nemen".
Schijntje
Tweede stelling van Harlequin is
de prijs, die koste wat het kost
betaalbaar moet blijven. Drie
gulden twintig kosten de Bou-
quet-boekjes en dat is voor 'n
pocket een redelijk bedrag. De
series die na Bouquet het leven
kregen zijn nog goedkoper. Jas
mijn ('om even bij te komen'),
JuÜa ('voor romantische uren')
en Bianca ('romantiek van deze
tijd') hebben een jongere doel
groep en gaan voor twee gulden
van de hand. Waarbij moet wor
den opgemerkt dat de boekjes
van laatstgenoemde drie series
een duidelijk goedkopere, maga-
zine-achtige uitvoering hebben.
Bovendien zijn er per titel vier
pagina's advertenties in opgeno
men.
Komen we bij de derde stelling: de
kersversheid van de inhoud.
Harlequin gebruikt nooit manus
cripten die ouder zijn dan één a
twee jaar. Van oubolligheid of
zoetsappigheid wil de uitgeverij
niet weten. Niet dat het allemaal
sex en en andere ongeremdheid
is wat de klok slaat. Van Velzen:
"De slaapkamerdeur staat bij
ons op een kier. Ik moet wel zeg
gen dat die deur steeds een stuk
je verder open moet, naar mijn
gevoel. En het verschilt ook per
land. In Finland bijvoorbeeld
zyn de vrouwen toch weer ope
ner wat sex betreft dan in Neder
land. Je past de manuscripten
dus aan. Maar in het algemeen
vind ik datje best wat aan de fan
tasie van de lezeres mag overla
ten. Nooit tot het laatste detail
uitleggen".
Een citaat uit een willekeurige
Bouquet (nr. 382, "dwang vanuit
het verleden"): Ik wil een
deel van je zijn, Julie. Zeg niet
dat je dat niet ook unit'.
Zijn hese bekentenis verwarde
haar; het maakte haar zwak en
niet in staat tegen hem te vech
ten. Toen zijn mond de hare vond
met sensuele trefzekerheid, kon ze
zich alleen maar stevig aan hem
vastklampen en zijn kussen met
hulpeloze overgave beantwoor
den. De hele dag had ze dit kna
gende verlangen in zich gevoeld
en nu kon ze het niet langer on
derdrukken. Als Dan nog twijfels
had gehad over haar gevoelens,
dan werden die nu opgeheven
door de onstuimige onderwor
penheid van haar zijdezachte ar
men en hongerige lippen, en zijn
Reacties
Ze komt er vlot voor uit geen ro
mannetjes te lezen, ook niet die
van Story ("Toen ik zestien uias
wèl. Toen vond ik er ook al niets
aan".) Maar Monique van Scha
veren uit Lisse vertaalt ze wèl. En
dat is geen enkel probleem, vindt
Monique moeder van drie kinde
ren).
"Nee hoor, want het is héél wat an
ders om die boekjes vertalen dan
ze te lezen", vindt ze. "Ik hou nu
eenmaal meer van een detective
of zo".
De romantiek waarvan de Slory-
boekjes overlopen spreekt haar
duidelijk niet aan. Desondanks
geneert Monique van Schaperen
zich er niet voor om in de behoefte
aan het wegdromen van vele sek
segenoten te voorzien door de En
gelse manuscripten te vertalen en
te bewerken tot vlotte leesbare
verhalen.
Ze moet er zelf soms wel om lachen,
maar zich ervoor schamen - nee.
Want het is volgens haar veel
moeilijker werk dan de leek op
het eerste gezicht zou denken. Dat
blijkt ook al uit het geringe aan
tal sollicitanten (één op de tien)
dat wordt aangenobien. Moni
que: "Je kunt de Engelse taal nog
zo perfect beheersen, maar dat
wil niet zeggen dat je in staat
bent om een goed lopend verhaal
tje te maken". En soepel schrijven
is een kunst apart, vindt ze. Haar
eerste te vertalen werkje bijvoor
beeld stond vol met te lange zin
nen en was dus slecht leesbaar.
En het manuscript waar ze mo
menteel mee bezig is gaat over
aandelen en effecten. "Dat is een
ontzettend gezoek en navragen,
want het stódt zo stom als je En
gelse termen verkeerd vertaalt.
En zo heeft elk boekje wel weer
iets waar je attent op moet zijn".
De oorspronkelijke manuscripten
zijn extra bewerkelijk, omdat ze
gemiddeld zo'n dertig bladzijden
langer zijn dan de uiteindelijke
Nederlandse vorm. Met het inkor
ten heeft Monique echter niet zo
veel moeite. Er staan genoeg zin
nen in die volgens haar niet rele
vant zijn Landschapsbeschrij
vingen bijvoorbeeld.
Het was louter toeval dat ze aan
haar 'thuiswerk' kwam. Op de
wintersport ontmoette Monique
twee meisjes van Interredact, het
bureau dat de bewerking van de
Story-romans verzorgt. Tijdens
het après-skién werd haar ge
vraagd of ze geen zin had om
boekjes te vertalen. De Lissese
had geen Engelse opleiding ach
ter de rug, maar bezocht tn haar
jeugd wel'een Engelse school. De
proefvertahng werd zo goed ("ik
had ook ontzettend mijn best ge
daan hoor") dat ze meteen een
contract onder haar neus ge
duwd kreeg.
Aan het vertalen van een manus
cript zit ongeveer zestig uur
werk Monique van Schaveren
zou drie bladzijden per uur kun
nen verwerken. Zou. "Je moest
achter elkaar kunnen doorpaan,
de boel de boel laten en blijven
zitten. Dan kom je aan je uren.
Maar meestal lukt dat niet. De
kinderen van en naar school ha
len en brengen, de boodschappen,
eerst de afwas wegwerken - en de
ochtend is weer om". Vandaar
Momque's ervaring: leuk werk,
vrije werktijden, maar als je hebt
beloofd de vertaling vóór een be
paalde datum af te hebben is het
raak pezen om de kopij op tijd op
de bus te doen.
Of ze zélf geen zin zou hebben om
zo'n boekje te schrijven7 Monique
staat niet te sprmpen "Nee hoor,
mijn fantasie gaat niet zo ver
Het lijkt makkelijker dan het is
Per slot van rekening is het geen
opstel".
Ze neemt voorlopig genoegen met
de (bescheiden) vermelding van
haar naam aan de binnenkant
van de kq/t. "Juist omdat je als
vertaalster zo vrtj bent. heb je
tóch het idee dat het je eigen
boekje is".
nog kómt. De respons overtrof
alle verwachtingen, dus ziet Har
lequin zich genoodzaakt in aller
ijl extra boekjes te drukken.
Ook zonder gratis boekje als belo
ning schreven vrouwen graag en
veel. De schrgfster van oen Har-
lequin-boekje hoeft het niet in
haar hoofd te halen om een ter
rasje op een pleintje in Istanboel
te beschrijven dat er in
werkelijkheid niet is Gegaran
deerd dat er verontwaardigde
bneven komen: gecheckt tijdens
een vakantie, maar dat terrasje
bestóét helemaal niet. Heel nauw
luistert ook de inhoud van de
reeks Bouquet historische ro
mans'. Romans dus, met ook de
liefde in al haar facetten als the
ma. maar zich afspelend in een
andere eeuw. Van Velzen: "Je
kunt echt geen achttiende-eeuw-
se kleding beschrijven die in die
tijd niet werd gedragen. Echt
niet".
Beleving
De samenstelling van Bouquet,
Jasmijn en Bianca is wat Van
Velzen betreft een serieuze be
zigheid. Minder ernstig is de
heersende opinie over de 'in
houd' van de romans het weg
duiken erin is geen taboe meer,
maar er wordt toch nog denigre
rend c.q. spottend in den lande
over gepraat Dat ergert Van Vel
zen. Bij hoog en laag blijft hg zijn
produkt verdedigen "Onze
boekjes lectuur in plaats van lite
ratuur9 Wie bepéén dat verachilf
Voor mij heeft het lezen van een
boek niets te maken met litera
tuur of lectuur, maar met leesbe-
léving Goed. je weet na twee
bladzijden hoe het afloopt Nou
en? Bg een cowboyfilm weet je
dat ook. En happy ends bestaan
nog steeds, al zou je het in het
dagelgks leven niet zeggen. Na
tuurlijk staal da Info wad in oase
boekjes vaak buiten de
werkelijkheid. Maar waarom zou
dat niet mogen9
Concurrentie
Van Velzen ontkent dat de boekjes
een speciale doelgroep hebben.
"Onze lezeressen komen uit alle
maatschappelijke klassen". De
juriste, de werkende jongere, de
huisvrouw of secretaresse: er
wordt druk door hen gecorres
pondeerd naar Harlequin. Een
onlangs uitgeschreven enquetc
leverde de uitgeverij tussen de
dertig- en veertigduizend reac
ties op. En omdat iedere reage
rende lezeres een gratis boekje
werd beloofd regent het nu tele
foontjes aan de Diepenbrock-
straat nummer 11. Of dat boekje
Gefluisterd wordt dat er in Neder
land vrouwen zijn die met gemak
een boekje per dag uitlezen. De
markt lijkt moeilijk te verzadi
gen. Dat moet ook uitgeverij
Bruna hebben gedacht, toen die
onlangs startte met romans die
bgna exacte kopieën zijn van
Bouquet. Ook bg de 'Story-ro-
man', zes titels per maand, even
eens drie gulden twintig per
stuk: 'de ware romantiek binnen
handbereik'.
Van Velzen over het na-apen van
Bruna: "Dat komt in elkv bran-
che voor. Het zogenaamde
óók'-effect. Daar ben je op voor
bereid. Wij hebben die markt
opengebroken, aangetoond dat
het te verkopen is Ander, n |MB
nu volgen" Echt bang voor de
eventuele gevolgen zegt Van Vel
zen niet te zijn. Er heeft zich nog
geen merkbare verkoopdaling
bij Harlequin ingezet. Bovendien
gelooft de manager heilig m de
naamsbekendheid van zgn be
drijf: "Als iemand het over een
liefdesverhaal heeft, tien tegen
één dat-ie het over Bouquet
heeft."
Mannen
Mocht de romannetjesmarkt ooit
overspoeld raken, dan kan Harle
quin altgd nog voortborduren op
het plan om triviale lectuur voor
mannen uit te brengen. Het moe
derbedrijf heeft de eerste series
voor mannen al gclaru 11 rd
Geen liefde en romantiek, maar
speurwerk en misdaad staan
daarin centraal. Of de Neder
landse mannen zich in de toe
komst ook met Harlequin kun
nen terugtrekken9 "We zullen de
mannenroman kritisch volgen",
zegt Van Velzen erover "Het ma
teriaal is zo op het oog uitste
kend, dus wordt het wat in Cana
da, dan komen de mannenro-
mans ongetwijfeld ook hier naar
toe
Of de mannenmarkt net zo om
vangrijk cal woedt n feta dia i an
de VTouwen betwgfelt Van Vel
zen echter. "Het kooppatroon
van de vrouw is regelmatig, dat
van de man impulsief Ik zeg niet
dat vrouwen alle zes de boekjes
van Bouquet kopen, maar ze ko
pen wél op basis van herhaling
van aankoop."
Op één aspect aan de handel heeft
Harlequin geen gnp Dat is de le
vendige ruilhandel tussen moe
ders. vriendinnen. d<>. f.'
kennissen Elk boekje wordt
door vier vijf vrouwen gelezen
voordat het in de prullenbak of
boekenkast verdwijnt. Een sim-
f*'i rekensommetje 1.-. itdu fol
het eigenlgke bereik maande-
lgks 2'/a mihoen vrouwen is. Een
indrukwekkend aantal
Bijna net zo ïndrukwekk. r
laatste regels van een gemiddel
de roman nog immer plegen te
zgn. Niet alle tradities van de da
mesroman zgn weggepoetst en
een innig slot hóórt erbg, niet-
ben blij dat het zover niet
hoefde te komen, zei Ambl r II
denk niet dat ik het uitgehouden
zou hebben zonder joi lb> Hfl
med, neem me in je armen Laat
me nooit meer los'
'Nooit, liefste', Jluisterde hij hees.
Van nu af aan horen u* by el
kaar'.
