De Polen behoudenrT J
hun trots, maar
vrezen het ergste
Leidse delegatie bezoekt Torun (1)
POLEN/TORUN - Negen
uur in de morgen. Overal
op straat staan rijen men
sen. Alsof ze wachten voor
een theater. Het stuk dat
er speelt: schaarste. Dit
beeld beheerst op het mo
ment het openbare leven
in Polen. Honger mag je
het nog net niet noemen,
maar als straks de winter
komt houden de Polen
hun hart vast.
Slechts 1300 kilometer van
Leiden is het - ons uit de
tweede wereldoorlog wel
bekend - voedselbonnen-
systeem weer ingevoerd.
Er is een enorm tekort aan
vlees, boter, groenten, tex
tiel, schoenen, medica
menten, zeep en - het lijkt
een zure grap van het lot -
een overschot aan augur
ken.
In navolging van een groot
aantal andere Nederland
se steden (Utrecht, Til
burg, Amsterdam, Rotter
dam, Veendam) heeft Lei
den nu ook een comité op
gericht. Onder de naam
"Stichting Regio Leiden
helpt Polen" zal dit comi
té ervoor gaan zorgen dat
er een einde komt aan het
knagende gevoel in de
magen van de Polen.
In het Leidse gemeentebe
stuur is enkele jaren gele
den al het idee geopperd
om contact te gaan onder
houden met de Poolse
stad Torun. Deze zuster
stad, hoewel zij zich ont
zettend schaamt dat de
uitwisseling op deze ma
nier tot stand moet ko
men, heeft onze hulp nu
hard nodig.
Torun ligt in Noord-Polen
aan de rivier de Vistula
(Weichsel). Het is een ze
venhonderdjaar oude uni
versiteitsstad met 170.000
inwoners. De universiteit
telt tienduizend inge
schreven studenten en is
genoemd naar de, in To
run geboren geleerde, Co
pernicus. De stad Torun
en omgeving vormt een
gewest vergelijkbaar met
de omvang van de regio
Leiden.
In het Leidse hulpcomité
zitten personen uit bestu
ren van regiogemeenten,
politieke partijen, be
drijfsleven, universiteit,
kerken en instellingen.
Met voorzitter en raadslid
mevrouw M.A. Koning
(PvdA), gemeentesecreta
ris Mr. H. Lodder, dc
raadsleden Glaubit.
(D'66) en Van Zjjp (CDA
en de studenten Aal
Tiems en Hans Hooge-
veen reisde verslaggever
Saskia Stoelinga enkele
dagen naar Torun om te
kijken op welke manier
kan worden geholpen.
Vandaag het eerste deel.
Volgende week zal de rol
van de kerk en de vrije
vakcentrale Solidariteit
aan de orde komen.
Tekst en foto's Saskia
Stoelinga
POLEN/TORUN - Vlak voor de
Poolse grens in Oost-Duitsland
de tank van de auto volgegooid
met benzine. De douane vraagt
nog of we een reserve-tank bij
ons hebben. We moeten ontken
nend antwoorden. "Zó erg is het
toch niet?". Bij het zien van de
eerste rij geparkeerde auto's
langs de weg naar Torun wordt
er geopperd dat er in buurt vast
een voetbalwedstrijd aan de
gang is. Twee kilometer verder
op worden we uit de droom ge
holpen. De rij staat voor een ben
zinestation. Om de paar uur ko
men de bestuurders terug om
hun auto enkele meters te ver
plaatsen.
We maken een gedwongen stop bij
de pastorie in Poznan. Onze ben
zine raakt op. Torun is nog twee
honderd kilometer verder. We
worden onthaald op Hollands
krentenbrood. Wij schamen ons
een beetje. Veendam en omge
ving heeft hier al twintig grote
vrachtwagens met goederen ge
bracht. De actie loopt volgens
pastoor Stanislaw Szymkowiak
voortreffelijk.
Om zeker te zijn van een eerlijke
verdeling van de geschonken
goederen moet er in het plaatse
lijk comité een nauwe samen
werking zijn tussen vertegen
woordigers van de kerk, gemeen
tebestuur en de vrije vakcentrale
Solidariteit. In Torun en omge
ving levert dat geen problemen
op. De strijd is onderling voorlo
pig gestaakt. Eensluidend wordt
er door alle partijen gezegd: "We
moeten de crisis zo vlug moge
lijk te boven komen".
Op weg naar het stadhuis in Torun
staan in de hoofdstraat honder
den lusteloze mensen in ordeloze
rijen, te wachten met lege man
den. Enkele vrouwen maken ru
zie, beschuldigen elkaar van
voordringen. Etalages gapen ons
leeg aan. Over alles hangt een
grijssluier als in een oude, veel-
gedraaide, film. De schappen
De burgemeester van Torun Ro
man Skrcwacki: "Ik denk over
twee jaar het licht in deze donkere
tunnel te zien".
zijn goed gevuld met grote pot
ten augurken. De binnenstad
biedt ongeveer dezelfde aanblik
als bij ons in het Westen. Alleen
zie je weinig auto's. Trams puilen
uit van het volk. De rook van
steenkool prikkelt tot niezen. In
de roetaanslag op de gevels kun
je je naam schrijven of, "Solidar-
nosc". Het gemeentebestuur
doet er alles aan om het oude
stadsgedeelte via restauratie te
behouden.
Winter
Burgemeester Roman Skrowacki
maakt een gespannen indruk tij
dens het gesprek met de Neder
landse delegatie. Het gedwongen
vertrek van Kania, afgelopen
zondag, en het benoemen van Ja-
ruzelski tot eerste man van de
Poolse communistische partij
betekenen dat hij de nieuwe
voorschriften secuur moet gaan
naleven. Ze vergaderen dag en
nacht teneinde iedereen van de
nieuwe situatie op de hoogte te
brengen.
Hij schaamt zich voor de schamele
situatie waarin zijn stad zich nu
bevindt. Zoals alle Polen die we
zijn tegengekomen heeft hij zijn
trots behouden. Pas na lang aan
dringen geeft hij toe dat er be
hoefte is aan goederen. "De win
ter die voor de deur staat, boe
zemt mij veel angst in. In de ge
zinnen is de nood het hoogst. Ou
deren en kinderen moeten voor
rang hebben bij de verdeling.
Het gaat voornamelijk om eiwit-
en vitaminerijk voedsel", zegt hij
zachtjes. "Ik denk over twee jaar
het licht in deze donkere tunnel
te zien. En dan hopen we het een
en ander terug te geven".
Gracjan Leczyk, die zich bezig
houdt met buitenlandse betrek
kingen, is door de burgemeester
aangewezen namens de gemeen
te zitting te nemen in het plaatse
lijk comité. Op de vraag, of hij
wat foldermateriaal en dat soort
zaken over de stad Torun heeft
om de Leidenaars het een en an
der te laten zien moet hij het ant
woord schuldig blijven. De bur
gervader springt in. "Er is nau
welijks papier, dus ook geen fol
ders". De kinderen op school
schrijven met potlood op grauw
papier. Als het vol is wordt het
geschrevene weer uitgestuft en
het schrift opnieuw gebruikt.
Zwarte markt
Een gemiddeld Pools gezin leeft
van 4000 tot 7000 zlotych. Op de
normale wisselmarkt kun je voor
acht Nederlandse centen één zlo
tych krijgen. Voor een fles sham
poo moet momenteel 1200 tot
1800 zlotych worden neergeteld
En daarvoor moet je dan wel
uren voor de winkel hangen en
het geluk hebben dat er nog zo'n
fles voorradig is als je aan de
beurt bent. De voorraad is steeds
zeer beperkt.
Het geld is eigenlijk niets waard.
Een meneer in de rij laat een por
temonnee vol geld zien. In ge
brekkig Duits verklaart hij:
"Mijn vrouw en ik werken alle
bei. We hebben nog geen kinde
ren. Maar we hebben niets aan
die 10.000 zlotych die we verdie
nen. We kunnen niks kopen. Dol
lars bezitten we immers niet. Er
is geen structuur in dit land".
Hoe het wel moet weet hij ook
niet.
Er is op de zwarte markt een leven
dige handel in dollèrs. De Polen
willen daar graag vier tot acht
keer meer dan de officiële koers
aangeeft in zlotych voor neertel
len. De buitenlanders, onmiddel
lijk te herkennen aan luxueuze
fototoestellen nonchalant over
de schouder geslingerd, worden
daarvoor aangeklampt. Met dol
lars kun je naar de Pewex-shops,
om westerse spullen te kopen.
Voor anderhalve dollar heb je
daar al een halve liter wodka.
Op de bon zijn sigaretten, vlees,
suiker, boter, zeep en melk. Maar
ook deze voedselbonnen geven
geen garantie dat men ook
werkelijk het maand rantsoen
van drie kilo vlees, 250 gram
zeep, een halve kilo boter en een
halve liter wodka krijgt. Prak
tisch iedereen houdt bonnen
over. De levensmiddelen zijn er
dan gewoon niet, ook al heeft de
regering het nog zo beloofd.
Tandarts Kazamier Bryndal toont
zijn bonnen van de maand sep
tember. Als weduwnaar met
twee kinderen is het leven voor
hem er niet gemakkelijker op ge
worden. Met zijn twee zonen - de
oudste studeert rechten op de
universiteit en de jongste zit nog
op de middelbare school - heeft
hij afgesproken om om de beurt
in de rij te staan. Hij is controle
rend tandarts van het gewest en
neemt zitting in het plaatselijke
comité om de medicijnen-be
hoefte te inventariseren en de
pakketten uit Leiden straks te
verdelen. Dit doet hij samen met
de kinderarts Barbara Igiclska
en de inspecteur van Volksge
zondheid van het gewest Marek
Buczkowskie.
Verdeling
Marek Buczkowskie is ook voorzit
ter van het comité. Hij wil graag
dat de overige leden van het co
mité de verdeling van medicij
nen aan de drie medici overlaten.
"Wij weten precies waar de nood
het hoogst is". Volgens hem zijn
de spontane hulpacties van Zwe
den en Frankrijk in Torun te
hap snap geweest. "Het ene zie
kenhuis kreeg heel veel en het
andere niets. Ik weet wel dat ik
niet al te veel kritiek mag heb
ben. Alles wat we krijgen is ten
slotte meegenomen, maar ik
denk dat we op onze manier wel
meer patiënten bereiken. Alle
magazijnen van ziekenhuizen.
kindertehuizen zijn tenslotte
leeg".
De vertegenwoordiger van Solida
riteit, die zich veel met de ge
zondheidszorg bemoeit, evenals
het Rode Kruis en een bond voor
oudere mensen ondersteunen de
plannen. Bij het eerste gesprek
komen ze met een heel klein lijst
je met noodzakelijke spullen.
Weer die schaamte en trots. De
volgende dag wordt het lijstje
iets langer en bij het laatste ge
sprek is er een complete lijst.
Torun en omgeving tellen acht zie
kenhuizen. twee kindertehuizen,
twee huizen voor bejaarden en
twee huizen voor psychisch ge
handicapte kinderen. Barbara
Igielska vertelt dat de kinderen
geen honger lijden. "Wat dat be
treft is de nood in de families
veel hoger. De tehuizen krijgen
wel voedsel toebedeeld. Wij zit
ten te springen om luiers, baby
voeding, zeeppoeder, lakens en
kleren. De vuile was moet nu
met water en zand weer 'helder
wit' worden".
De ziekenhuizen zitten te springen
om transfusiemateriaal, antibio
tica, narcosevloeistoffen, cathe
ters, zeep, hechtgarens, verband,
pijnstillende middelen, injectie
naalden, vitaminepreparaten.
■ZZ
De kolen voor de winter worden binnengehaald. Niemand weet hoe groot de voorraad nog is.
vulmateriaal en boren. Ook de
computers in de ziekenhuizen
kunnen niet meer gebruikt wor
den want het papier is op. Bucz-
kowski was dit probleem even
vergeten. Zijn collega die de
hulpactie steeds meer gaat toe
juichen attendeert hem erop. "In
nood leert men zijn vrienden
kennen", vergoeilijkt hij zijn 'in
haligheid'.
"De ziekenhuizen kunnen nauwe
lijks iets vernieuwen of vervan
gen. De spullen van het westen
zijn veel te duur. We zullen het
met onze oude apparatuur moe
ten doen en hopen dat er niets
essentieel kapot gaat. Op dit mo
ment was dat nog niet het geval".
Disco
De boulevard langs de rivier Vistu
la loopt parallel aan de stadswal
len. Op bankjes zitten mensen
gulzig te likken aan ijsco's. 's Zo
mers moet zoiets een leuke aan
blik zijn. Nu zo tegen de winter
heeft het iets wrangs. Met dikke
wanten houden ze het hoorntje
vast. Sommigen hebben een
verfomfraaidc muts op. Het
wordt immers al guur hier in Po
len.
Ook daar staan ze voor in de rg.
Er is genoeg. Hoewel de kwali
teit volgens de vaste klanten wel
achteruit is gegaan
Tegen de avond lopen de kroegen
vol. De mensen staan niet aan
een bar, maar zitten aan tafeltjes
te babbelen. Iedereen krijgt er
een kaart waarop vele soorten
dranken staan Op elke bestel
ling moet de dienster 'me' verko
pen Thee en mandanjnenlimo-
nade zijn de enige k< me
Dc jeugd is in de disco te vinden.
"We moeten ons geld toch ergens
aan kwijt", is de veelgehoorde
klacht. Vooralsnog laten ze alles
Ujdzaam over zich heenkomen.
Links de inspecteur van Volksgezondheid Marek Buczkowskie Rechts Barbara Igielska. kinderarts.
Eerste giften
zijn binnen
LEIDEN - Al enkele duizenden
gmkkm /i.in rr .ï.in p.irtiru-
liere giften binnen gekomen
op de rekening van de
"Stichting Hegio Leiden
Helpt Polen". Volgende
weck wordt het bedrijfsle
ven benaderd. Alle etalage
ruiten van winkels in Lei
den en omgeving zullen de
komende dagen worden
voorzien van affiches. En in
dc week van 2 -7 november
zal er door de studenten huis
aan huis worden gecollec
teerd.
Voor diegenen geld willen
storten zijn er twee rekenin-
K'i geopi 'id 1 Postgiro m r
1981100; 2. ABN bank Leiden
nr 56 61 19.307 ten name van
"Stichting Regio Leiden
Helpt Polen".
Het ligt in de bedoeling dat er
volgende week ook een kan
toortje wordt geopend waar
mensen informatie kunnen
krijgen over goederen die
nodig zijn voor bevolking
van Torun en omgeving.
Ook kunnen mensen hier
hun giften kwijt.
ZATERDAG 24 OKTOBER 1981
In de rij voor het vullen van butagastankjes voor het koken
l
rij voor
de winkel in
de
hoofdstraat van Torun.
