Veel denkwerk in 'De opgaande zon' F Act fascinerend Toneel, muziek, poppenspel en folklore Z(fö)vandaag— toegelicht 1 Ovaties voor sopraan Montserrat Caballé MAANDAG 19 OKTOBER 1981 RADIO - TV KUNST PAGINA 5 LEIDEN Toneel, muziek, pop penspel en folklore. Wie het mee wil maken kan er deze week voor terecht in de Leidse Schouwburg en het LAK- theater. De Leidse Schouwburg biedt vanavond onderdak aan de Arnhemse toneelgroep 'Thea ter', die Herman Heijermans uit het begin van deze eeuw daterende stuk 'De Opgaande Zon' zal opvoeren. Het betreft het verhaal van de kleine middenstander, die het moet zien te bolwerken tegen het opkomende warenhuis. De hoofdrol in dit door Jóchen Neuhaus geregisseerde stuk wordt vertolkt door Bernhard Droog. Elders op deze pagina meer over 'De Opgaande Zon'. Kunstenaars uit de DDR zijn nog immer van harte welkom in de Leidse Schouwburg, waar woensdagavond 21 ok tober de Oostduitse toneelspe ler Hans Radloff liederen van o.a. Brecht en Eisler zal ver tolken. Radloff heeft zich in de jaren zeventig ontwikkeld tot een veelgevraagd solist, die twee jaar geleden ook al een chansontournee door Ne derland maakte. Zijn pro gramma is in muzikaal op zicht aangepast aan de eisen van deze tijd en gevarieerd genoeg om er met belangstel ling naar uit te zien. Ank van der Moer, de actrice, die onlangs haar gouden to neeljubileum heeft gevierd, hoopt donderdagavond 22 ok tober op de planken van de Leidse Schouwburg te schitte ren. Ze speelt de hoofdrol in het door Wim van Wie ring en geschreven toneelstuk 'Het in- terview', dat als vrije pro- duktie wordt uitgebracht. Ank van der Moer is in dit stuk de oudere actrice, die een toneelcriticus een interview toestaat. Aan interviews heeft de actrice gedurende haar lange loopbaan een he kel gehad, om welke reden ze er een gewoonte van maakte weinigzeggende clichéverha- len op te dissen. Ditmaal ech ter heeft ze een interviewer te genover zich, die met een der gelijk verhaal geen genoegen neemt en méér wil weten. De ontrafeling van haar verle den leidt tot heftige botsin gen. Tenslotte blijkt dat de in- Ank van der Moer en Cor van den Brink in 'Het interview' terviewer een heel bijzondere reden heeft om de actrice tot haar pijnlijke onthullingen te dwingen, maar deze oplos sing ervaart men pas geheel aan het einde van 'Het inter view'. De rol van de intervie wer wordt gespeeld door Cor van den Brink. Tlare Tahiti' is de titel van een folkloristische voorstelling, die op vrijdagavond 23 okto ber naar het theater aan de Oude Vest komt. Het Nationa le Dans-, Zang- en M uzieken- semble van Tahiti, dat uit 35 personen bestaat, zorgt voor deze exotische Stille-Zuidzee- romantiek. The London Saix>yards, die in een vorig seizoen veel succes oogstten met hun 'Gala Night of Gilbert and Sullivan', doen op zaterdagavond 24 oktober de Leidse Schouwburg aan met een aan Rodgers en Ham- merstein gewijd programma. Dat betekent dus een avond lang fragmenten uit bekende musicals als 'The King and I', 'Carousel', 'South Pacific', 'The sound of music' en 'Okla homa!'. The London Sa voyards vormen een hecht, op elkaar ingespeeld ensemble, dat wordt geleid door Peter Murray. LAK Het Thea terkollekt tef Ha- verSchmidt is op vrijdag avond 23 oktober op de LAK- zolder te gast. Het brengt er een op teksten van Francois Haverschmidt. alias Piet Paaltjens, gebaseerde pro- duktie. Er is nauwelijks spra ke van toneelspel, hooguit kan men spreken van literai re teksten die met tableaus worden verlevendigd. De twee spelers, Wigbolt Kruyver en Bert Bunschoten, bereiken volgens een na de première in dit blad verschenen recensie door hun nadrukkelijke arti culatie en mimiek een domi nees toon, die wel bij Francois Haverschmidt past, maar minder bij zijn alter ego Piet Paaltjens. Wel is er sprake van een zorgvuldige uitvoe ring, waartoe het gebruik van licht, dia's en muziek toe bijdragen. De poppenspeler Jozef van den Berg geeft het komende week einde twee voorstellingen in het theater aan het Leven daal: voor de ouderen op za terdagavond 24 oktober 'Moe ke en de dwaas'(een Holland- Festivalproduktie van vorig jaar) en voor de kinderen op zondagmiddag 25 oktober 'De kleine tovenaar' (vorig jaar onderscheiden met de Hans- Snoekprijs. ARNHEM (GPD) - Pas nadat de Westduitse re gisseur Jochen Neu haus Nederlands had leren lezen ontdekte hij in Herman Heijermans een auteur, die veel te maken heeft met wat hjj met toneel wil doen. Inmiddels iS hij danig aan Heyermans verslin gerd. In het vorige seizoen re gisseerde hij bij de Arn hemse toneelgroep Theater, die hij samen met Ger Thijs artistiek leidt, „Schakels". De produktie werd een suc ces. Onlangs ging „De Opgaande Zon" in pre mière, waarvoor hij om het volledig te kunnen doorgronden zelfs stu dieboeken over de mid denstand ter hand ge nomen heeft. Hij pluist de door hem te regis seren stukken tot op de kom ma's uit en verder. Daardoor raakte hij aanvankelijk met de werken van Heijermans in de problemen. De Duitse ver talingen zijn slecht en de ken nis van het Nederlands kan nog tekort schieten. „Vooral in „De Opgaande Zon" ge bruikt Heijermans een voor mij ingewikkelde taal; niet al leen vreemde woorden, maar ook vreemde zinsneden. De subtiliteit zit in de bijzondere benadering van het psycholo gisch gegeven". Dat de auteur na een mislukte première van „De Opgaande Zon" in Berlijn in 1910 uitge roepen heeft: „Ze snappen het niet", blijkt achteraf niet zo verwonderlijk te zijn. Neu haus heeft de Duitse verta ling gelezen. Het stuk is daar in gereduceerd tot een melo dramatische gebeurtenis. „De vertaling van „Schakels" is ook mislukt, maar deze tekst is een ramp" De regisseur heeft in „De Op gaande Zon" heel wat denk werk geïnvesteerd. Over de kwaliteit had hij geen twij fels, maar wel over de vraag of hij 't wel kon lezen. Hij had z'n twee maanden vakantie hard nodig om verder te ko men in de problematiek van het stuk. Het vertelt van een galanterieën-winkelier, die door kapitalistische praktij ken (een warenhuis) van zijn bestaan beroofd wordt, ter wijl hij hoe dan ook vast wil houden aan zijn morele inte griteit, ook al stuurt hij daar mee zijn naaste omgeving een lijdensweg op. Het was om de context van het ver haal zo duidelijk mogelijk te krijgen, dat Neuhaus theore tisch werkjes over de mid denstand ging lezen. „Heijermans was in de psycho logie ver. Hij had heel goed de literatuur bestudeerd. Maar hij wist ook veel over de middenstand. Hij was zelf failliet gegaan, werd in Rot terdam met de vinger nage wezen. Je vindt er allemaal elementen van terug in de tekst." De vader van Heijermans was middenstander. Dat Heijer mans dochter Hermine ooit schreef, dat het thuis toeging als in „De Opgaande Zon" kan Neuhaus eerbiedigen, maar als interpretatie is het volgens hem te mager. In het geding is hier de eigenschap van de hoofdfiguur Mathijs om tegenspoed het hoofd te bieden door over de dingen heen te lachen. Heijermans kon heel goed lachen, aldus de regisseur, maar was ook een man van diepe ernst. Hij heeft zichzelf gereflecteerd in het schrijven, zich afge vraagd of hij wel werkelijk zo'n goede socialist was, mis lukkingen van vroeger (zoals het failliet gaan) moeten een rol hebben gespeeld. In dit verband wordt Ibsen geci teerd, die schrijven definieer de als „Gerichtstag halten über sichselbst". Mathijs komt in „De Opgaande Zon" over als een buitenge woon sympathieke en intege re man. „Hij reageert goed op alles, dat zie je zo. En toch is het niet goed. Aan de reacties om hem heen merk je, dat er iets fout zit. Omdat hij koste wat 't kost schone handen wil houden - dat is zijn be staansrecht verliest hij de kijk op de sociale verhoudin gen in z'n omgeving. Hij ziet de ontwikkelingen in z'n fa milie niet meer, stuurt z'n dochter de gevangenis in en zegt daarbij zelf: „Schuldig is ze niet, maar ze moet wel boe ten". Als het doek dicht gaat, denk je als kijker misschien nog: die man was fantastisch, of je bent er al niet meer zo zeker Bernhard Droog en Bea Meulman in 'De opgaande Zon' van. Later komt steeds meer de vraag: was 'ie wel zo fan tastisch. Wellicht droom je erover, of 't komt pas veel la ter terug. Dat is zo boeiend van Heijermans, die laat al tijd dingen open. Zo ver schuift in dit stuk op een heel geraffineerde, dialectische manier de centrale figuur van Mathijs naar de dochter, Son- ja. Er gebeurt iets met Sonja, dat verder gaat dan wat er met haar vader gebeurt. Ze gaat naar de gevangenis en je vraagt je af of ze er onderdoor zal gaan, of dat ze haar grote kracht kan consolideren, dat ze met die gevangenis-erva ring iets gaat doen, los van haar vader. Wat Heijermans laat zien is, dat er toekomst zit m zulke mensen. Sonja is sterk, slim, intelligent, inte ger; als zo'n meisje verder kan gaan. kan ze een con structief lid van de samenle ving worden". ROTTERDAM - Maeterlinck is de toneelschrijver van het symbo lisme, de stroming die ontstond als reactie op het naturalisme waarvan in ons land heijermans de belangrijkste vertegenwoor diger is. Maeterlinck, in 1862 ge boren in Gent, wilde het inner lijk zichtbaar maken op toneel. Zijn credo was echter dat een be wegingsloze oude man in een stoel meer leven kan hebben dan een minnaar die zijn minnares wurgt. Maeterlinck wilde een statisch drama, een idee waar hij later van af stapte. Als symbolist wilde hij gebeurtenissen omvor men tot symbolen, en wilde hij het onder- en onbewpste naar boven halen. Zo staat angstaanjagend e een tocht door de gewelven met plas sen vergiftigd water onder een kasteel tevens voor een poging door te dringen in het onderbe wuste. In Maeterlincks werken, zijn poèzie, toneelstukken, es says en verhandelingen ^linkt steeds zijn belangstelling voor het noodlot door, voor de uitein delijke bestemming van de mens waar hij zich niet tegen kan ver zetten. Eind vorige week bij F Act ging in rotterdam Maeterlincks 'Pelleas en Melisande' in première onder regie van Peter te Nuyl, die in het vorige seizoen 'Kleist' regisseer de De uitgangspunten van Mae terlinck zijn in deze productie duidelijk terug te vinden. Hoewel het verhaal zich op een groot aantal plaatsen afspeelt, en er tamelijk veel actie in plaats vindt, heeft Te Nuyl alle hande lingen geconcentreerd in ee mar meren decor waarin een gestaag stromend beekje langzamerhand een bron vult. De acteurs tonen meestal niet de handelingen die zij vertellen: wanneer zij zeggen in bed te liggen of uit het raam te hangen, staan zij tegen de muur, terwijl zij elkaar nadrukkelijk wel of niet in de ogen kijken. Op de momenten waarop de acteurs in beweging komen, heeft dit grote betekenis, niet voor het verhaal, maar voor de intentie die daarmee uitgedrukt wordt. De hoofdpersonen Melisande, haar echtgenoot Golaud en zijn broer Pelleas, alle drie gespeeld door vrouwen, zijn in witte gewa den gekleed. De overige drie spe lers, die een soort koor vormen, zijn in het grijs. Deze stilering geeft de voorstelling een grote intensiteit, die nog ver sterkt wordt door het geluidsde cor: geluid van de branding op emotionele momenten, echo's van gedachten. Alle onderdelen van de voorstelling zijn perfect op elkaar afgestemd; alles is af gewogen, en het resultaat is dan ook een fascinerende voorstel ling die de toeschouwer meteen in de greep heeft. Zoals de perso nages overrompeld worden door het noodlot waaraan zij moeten toegeven, zo wordt de toeschou wer overrompeld door de zeg gingskracht van het stuk. Het gevaar van te grote nadrukke lijkheid heeft Te Nuyl meestal weten te omzeilen; alleen Tabe Bas en Ditmer Rouwenhorst met hun afwijkende tekstzegging. Scène uit 'Pelléas en Melisande' met v.l.n.r. Andrea Fiege als Pelleas, Ditmer Rouwenhorst als Yniold en Catherine ten Bruggencate als Meli sande. waarin alle punten en komma's doorklinken (wellicht een be wuste keuze van de regisseur) zijn storend. 'Pelleas en Melisande' staat tot en met 24 oktober in het Piccolo theater in Rotterdam; op 30 okto ber staat deze produktie in het LAKtheater in Leiden. JACQUELINE MAHIEU AMSTERDAM - Ruim twintig jaar geleden zong een toen nog onbekende Montserrat Caballé in Amsterdam de titelrol in de opera "Tosca", ruim tien jaar geleden keerde zij beroemd en wel terug voor een operaconcert en gisteravond was zij wederom in de hoofd stad te horen, maar nu in een recital met pia nobegeleiding. De sobere entourage bij dit jongste optreden en de manier waarop zij zich soms gemoedelijk met het naar voren gestroomde publiek onderhield, deden niet vermoeden dat één van de weinig prima donna's uit de huidige operawereld het Con certgebouw met een optreden vereerde. Haar zang nam elke twijfel op dit punt ech ter weg. ook al was de articulatie niet opti maal en ging betrokkenheid in haar voor dracht soms schuil achter een overmaat aan cultivering. Dit eenmalige optreden, met zuidelijke flair begeleid door de pianist Mi guel Zanetti, bevestigde haar faam weer ten volle. Een van de voornaamste kenmerken van Caballé's zang is nog steeds dat de vol maakt gave klank van haar stem door een perfecte techniek alle registers van pianissi mo tot fortissimo gehandhaafd bluft- Zo groot is zelfs haar stemcontrole in beide ui tersten van hard en zacht, dat het verschil in dynamiek soms onnatuurlijk aandoet. Die zelfde beheersing in de hantering van stem en ademsteun blijkt ook nog steeds uit de enorme soepelheid van haar zang, waarbij ook in de meest beweegelijke passages aan dacht wordt geschonken aan elk detail in het muzikale patroon. Een gevarieerd program ma met Italiaanse aria's en Franse, Spaanse en Italiaanse liederen bood haar de gelegen heid al deze facetten van haar zangkunst ten toon te spreiden en het overrompelende ge mak waarmee dat gebeurde, leidde tot een enthousiasme dat aangroeide tot ongekende ovaties. Aan het slot van het concert was het publiek zelfs dusdanig buiten zichzelf ge raakt. dat de Spaanse diva haar optreden moest besluiten met zes toegiften die een nog grotere muzikale variatie boden dan het voorafgaande programma. PAUL KORENHOF 18.20 Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS) 18 28 - Geologie (TELEAC) 18.58 Journaal (NOS) 19.00 - Het wonder der natuur: "Pelikanen" (AVRO) 19.25 De sterkste man van de wereld (AVRO) 20.25 De witte leugen, tv-spel (AVRO) 21.20 Hier Frankrijk, hier Jan Brusse (AVRO) 21.37 Journaal (NOS) 21.55 DrieSter, informatief programma (AVRO) 23.00 Journaal (NOS) 23.05 Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS) Nederland 2 18.30 - Staatsloterij (NOS) 18.35 Sesamstraat (NOS) 18.50 Jeugdjournaal (NOS) 18.59 Scooby Doo (VARA) 19.20 Het donkere bos "Brendon Chase" (VARA) 20.00 Journaal (NOS) 20.27 - Achter het nieuws (VARA) 21.10 De verdachten, tv-sene (VARA) 22.00 - Koning Klant (VARA) 22.25 Op 't rechte pad (VARA) 23.00 Journaal (NOS) 23.05 Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS; DUITSE TV (Region progr NDR: 18 00 Sport 18 30 Aktual 18.45 Kleuterserie. 18.55 St Pauli Landungsbniecken. tv-serie 19.25 Region magaz. 19.59 Progr overz. WDR 18 00 Jeugdserie. 18.30 Natuurserie 18.40 Geantwor- tet wird immer, tv-serie. 19 15 Ak tual 19 45 In bester Gesellschaft. tv- serie 20 00 Journ. 20.15 Mata Han, tv-serie. 21 15 Report. 22.00 Show- progr. 22 30 Journ 23 00 Der gruene Vogel, tv-film. 0.30-0.35 Journ DUITSLAND II 18.20 Bitte keine Polizei. tv-sene. 18.57 Tip 19.00 Journ. 19.30 Lichte mui. 20 15 Inform, progr. 21.00 Aku- tal. 21.20 Die letzten Jahre der Kind- heit. tv-film. 23.05 Gesprek. 0.05 DUITSLAND III 18.00 Kleuterprogr 18 30 Cru sus Duits 19 00Cultur serie 19 45 Jour nal 3. 20 00 Journ 20.15 Docum se rie. 21.15 Docum serie 23 45 Jour-' BELGISCHE TV BELGIE VLAAMS Nws. 20 10 Weerber 20 15 Met v bedachten rade Klacht tegen onbe kenden, feuilleton 21.20 Sportshow 22.05 Inform progr 22.45-23 00 'De witte leugen', die de AVRO vanavond uitzendt, is een televi siespel naar het gelijknamige boek van Dolf de Vries. Het gaat over een man die steeds waneer hij bloemen op het graf van zijn enkele jaren geleden overleden vrouw wil leggen merkt dat een ander dat ook al heeft gedaan. De man komt tenslotte tot de conclusie dat zijn vrouw een minnaar heeft gehad. En naar deze minnaar gaat hij dan op zoek. In de belangrijkste rollen Ton Kuyl en Kees Brusse (Nederland I, 20.25 uur) De actualiteitenrubriek "Achter het Nieuws" van de VARA-tele- visie zendt vanavond een reportage utt over de besteding van de gelden die beschikbaar waren voor afvloeiing van 45.000 Neder landse mijnwerkers tussen 1966 en 1974 en het scheppen van ver vangende werkgelegenheid. De reportage is toegespitst op de gang van zaken bij de mijn Oranje-Nassau, waar indertijd negendui zend mijnwerkers werkten en waar er nu nog een paar honderd in dienst zijn. Van de in totaal twee miljard gulden, die beschikbaar waren voor de mijnsluitingen. kreeg de Oranje-Nassau er zeshon derd miljoen. In de reportage tcordt aandacht besteed aan de vraag wat er met dat geld is aebeurd. Verder in Achter het Nieuws beelden van de anti-apartheidsmani- festatie in Amsterdam en een gesprek met Oliver Tam bo van het ANC. Ook wordt aandacht besteed aan de actuele politieke situa- MAAN HAP, 19 OKTOBER HILVERSUM I TROS 18.06 (S) Aktua. 18 30 (S) Mi chael Strogoff, hoorspelserie19 02 (S) TROS-Country. 20 02 (S) Een mondje Frans 20 30 (S Peekei onge zouten 21.02 (S) Lichte mui. en in terviews 22.02 (S) Aktua-sport. NOS 23 02-24 00 (S) Met het oog op morgen AVRO 0 02 (S) Easy liste ning 2 02 (S) AVRO's Service Sta tion 6 02 (S) Auto in AVRO aan mu zikaal en inform, progr HILVERSUM II PP 18 20 Uitz WD MORMO NEN 18.30 Goede kanten van het IMA 18 45 BOND ZONDER NAAM NCRV 18 50 (S) Er is meer dan Grote Pier 19 00 <S> Gospel Ma gaz 19.30 (S) Steen in de vijver 20.30 In Bcv>.1 In r de kop 21 00 Bu de tijd TELEAC 2130 Sportvissen (2) 22 00 De Wereld van Breugel (herh Et NCRV 22 30 Nws. 22 40 Focus NOS 23 00 Zorg en Hoop. 23 55-24.00 Nws HILVERSUM III NOS 18 04 (S) De Avonospits AVRO 19 02 (S) Praatpaal 20 02(S) F 3) Het Steenen Tijd perk 21 15 'Sl Blues, ballads en beat 17 36 Echo 22 02 (Si Candlelight 23 02-24 00 (S) AVRO's Swingtime. 9 03 Steunpunt. 9 08 (S en M) Ar beidsvitaminen (1002-10 10 De zandbakshow). 10 30 Biels St Co. hoorspelserie 1102 (S) Uit is In 11 15 (S) Componistenportret 12 03 (S) Platenscala 13 06 Radiojournaal 13 20 (S) De AVRO Diligence 13 57 Per Saldo 14 02 (S) Anne van Eg- mond. 15.52 De zandbakshow 16 02 Hersengymnastiek 1630 (S) Kom 'ns langs in Des Indes. 17 52 Per Sal do. 17.54 Meded HILVERSUM II KRO 7 00 Nws 7 10 Ochtendgymn. 7.20 Het levende Woord 7 30 Nws 7.36 Echo (8 00 en 8 30 Nws i 9 00 Scheepspraat NOS 9 05 Gymn v d vrouw 9 15 Werkbank 9 25 Water standen 9 30 Nws KRO 9 32 Wel en wee in Nederland 10 30 Nws 11 00 De Zeppelin 11 30 Nws 11 32 Ratel. OVERHEIDSVOORLICHTING 12 16 L'itz. vd landbouw NOS 12.26 Mi-ded tb v land en tuin bouw 12 30 Nws KRO 12 36 Echo 13 00 Nws. 13 11 Goal 13 30 Nws. 13 32 De douane 14 00 Daar ut ik dan te Ontwikkelingswerken m mijn eentje 14 30 Nws NOS 14 32 Voor de buitenlandse vrouwen KRO-RKK 15 02 Postbus 900 15 15 Drempelvrees KRO 15 30 Nws 1522 Geen verboden toegang 16 30 Nws 1632 Babylon 17J0 Nws HILVERSUM IV KRO 20 00 (Sl Turkse klass muz 21 15 (S) Strijkkwartet moderne muz. 22 00 (S) Instrumentaal tno klass muz. 22 30-23 00(Si Muuek op DINSDAG 20 OKTOBER HILVERSUM I Ieder heel uur nieuws. AVRO Ver volg Auto in AVRO aan (7 30 en 8 30 AVRO's Radiojournaal. 7 03 Per Sal do. financieel nieuws 8 06 Idem). HILVERSUM III Ierier heel uur nteiws. VARA Van 7 00-18 00 Dingen van de dag 7 02 (S) Gevar progr 9 30(S) Lachte muz 10 30 (S.l gesar progr 12 30 (S) VIP- spel 13 30 (S) Lichte muz. 15 30 (S) Popkrant HILVERSUM IV TROS 7 oo Nw. 7 02'Si.Specialitei ten a la carte Ver zoekplaten progr 9 00 (S) Orgel en blokfluit 9 30 (S) Van heinde en verre 10 00 (S) Opus tien tot tlaalf 12 00 (S) Intermezzo 13 00 Nws 13 05 (S) De meest ver- koehte klassieke tien 13. 0-17 00 (S) Belcantonum

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1981 | | pagina 5