Sadat: pragmatisch en autoritair
Moord
schokt westerse wereld
Onduidelijkheid
rond motieven plegers aanslag op Egyptische president
Verdwijnt
met Sadat
de vrede?
"We dachten dat
het een grap was"
Anwar Sadat eerder
doelwit aanslagen
WOENSDAG 7 OKTOBER 1981
BUITENLAND
PAGINA 9
CAIRO - Toen Anwar Sadat elf jaar
geleden president Nasser op
volgde, wisten maar weinigen
wie hij was: een van de 'vrije offi
cieren' die met Nasser in 1952 de
staatsgreep had uitgevoerd, en
die het tot vice-president had ge
bracht zonder ooit iets van bete
kenis te zeggen. „Mister yes
man" werd hij smalend ge
noemd. Weinigen in de Egypti
sche elite namen hem serieus:
een boer, die het Egyptische dia
lect van het platteland spreekt
Een weinig verfijnd en onbe
schaafd type voor de zeer klasse-
bewuste Egyptische intelligent
sia en hogere klasse.
Maar zie, hij had minder dan een
jaar nodig om zijn visitekaartje te
presenteren. In mei 1971 voerde
Sadat zijn eerste grote zuivering
uit en zette de naaste medewer
kers van zijn vroegere baas Na
sser achter slot en grendel. Het
heette de 'correcties-revolutie',
een correctie op de revolutie van
1952. Een correctie die nodig was
omdat - het mocht intussen ge
zegd worden - Nasser er met zijn
al te ambitieuze hervormings
plannen een vreselijke puinhoop
van had gemaakt.
Ideologisch zat het onder Nasser'
prima in elkaar: Arabische een
heid, socialisme, onafhankelijk
heid, anti-imperialisme en een
snelle ontwikkeling van de
Egyptische industrie. Maar om
die ideologie zuiver te houden,
had Nasser een enorm veilig
heidsapparaat nodig, dat een
waar schrikbewind voerde.
Sadat toonde minder belangstel
ling voor ideologie, en meer voor
praktische oplossingen. Nasser
had te veel hooi op zijn vork ge
nomen. Als gevolg van ziin na
druk op de zware industrie was
de infrastructuur 20 jaar stil blij
ven staan. Sadat besloot dat te
gaan veranderen. Heel voorzich
tig, heel geleidelijk.
Hij begon te praten over mogelijke
vrede met Israël (februari '71), hij
gooide in het najaar van '72 de
duizenden Russische adviseurs
uit Egypte, en verraste Israël op
6 oktober 1973 met een oorlog,
die de inleiding vormde van zijn
latere vredespolitiek. Vrede met
Israël, oriëntatie op het Westen,
een vrije economische politiek,
en een beperkte vorm van demo
cratie. Dat werden de hoekste
nen van Sadat. En in de presen
tatie van die politieke lijn durfde
hij risico's te nemen en had hij
gevoel voor theater.
De vrede met Israël kwam er na
veel vallen en opstaan. De econo
mische politiek van de 'open
deur' (na de geleide economie
van Nasser) ging ondanks het
logge Egyptische bestuursappa
raat ook zoden aan de dijk zetten.
Egypte kreeg de afgelopen jaren
meer geld dan het ooit tevoren
had, als gevolg van olie-export,
toerisme, Suezkanaal en Egypti
sche arbeiders die in de Arabi
sche landen werken, om vervol
gens hun verdiensten naar huis
te brengen.
Die westerse oriëntatie bracht be
halve een vrije economie ook
met zich mee dat Sadat een zeke
re mate van démocratie wilde
doorvoeren. Daarom nam hij zelf
het initiatief tot het stichten van
een socialistische oppositiepar
tij. Maar zoals het met de opposi
tie in in wezen totalitaire landen
gaat: je kunt ze wel oprichten,
maar moeilijk in de hand hou
den. Sadat had het van Ataturk
kunnen leren, die tot tweemaal
toe tevergeefs een 'loyale opposi
tie' probeerde op te richten.
Er kwam grotere persoonlijke vrij
heid in Egypte dan onder Nasser
ooit het geval was geweest - ook
grotere vrijheid voor de vijanden
van Sadats regime, in het bijzon
der de fanatieke Moslimbroe
ders. Sadat - zelf een gelovig
moslim - had sinds 1971 de Mos
limbroeders, die de gezworen vij
anden van Nasser waren ge
weest, meer vrijheid gegeven.
Zoals overal in de Arabische we
reld traditie is, gebruikte ook hij
de Moslimbroeders in de strijd
tegen links. Maar met het toene
men van het islamitische funda
mentalisme, de komst van Cho-
meini in Iran en de vrede met Is-
Een maand geleden besloot Sadat
dat de maat vol was. Hy arres
teerde 1500 van zijn politieke op
ponenten, en zette tevens enige
leiders van de islamitische fun
damentalisten en de koptische
kerk achter slot en grendel, na
dat het tot steeds meer onlusten
was gekomen tussen christenen
en moslims. „Nationale eenheid,
democratie en discipline" was
het motto.
De conflicten tussen koptische
christenen en moslims brachten
de nationale eenheid in gevaar.
De linkse oppositie bracht door
haar contacten met moslims en
met Russische agenten eveneens
de nationale eenheid in gevaar
En door dat ondisciplinaire ge
drag werd de Egyptische demo
cratie in gevaar gebracht. Demo
cratie: ja, buitenlandse en vreem
de invloeden: nee.
De grote toevloed van geld heeft er
in de loop van de jaren voor ge
zorgd dat de Egyptische burger
het een tikje beter kreeg, ook de
armsten. Maar als gevolg van de
economische verbetering ging
de Egyptische burger meer eisen
stellen. En de kloof tussen de
toekomstverwachtingen en dat
gene wat gerealiseerd werd was
groot, hetgeen tot frustraties en
ontevredenheid leidde. Sadat
probeerde met het uitschakelen
van de oppositie ook de gewone
burger tevreden te stellen, door
religieus extremisme, politieke
oppositie en beaucratische on
doeltreffendheid op één hoop te
gooien.
De deskundigen waren het erover
eens dat Sadat zijn laatste zuive
ring zeer handig had aangepakt.
De leiders van de Moslimbroe
ders zaten achter slot en grendel.
De koptische kerk was verdeeld
over de verbanning van paus
Shinuda, en met name de arres
tatie van Hasanin Heikal, eens de
spreekbuis van Nasser, was een
meesterzet. Heikal gold als on
aantastbaar omdat hij zoveel ge
heimen uit de Nasser-tijd kende.
En niettemin, Sadat had de
moed om de arrogante Heikal
toch aan te pakken.
Met dat al wist Sadat dat door zijn
maatregelen tegen de oppositie
en met name de Moslimbroe
ders, het gevaar voor terreur zou
toenemen. Hij liet zich de afgelo
pen weken daarom steeds beter
bewaken. En hij leek de situatie
in de hand te hebben, omdat er
geen tekenen waren die wezen
op ontevredenheid binnen het le
ger: de allesbepalende machts
factor in Egypte, veel meer dan
parlementaire en extra-parle
mentaire oppositie.
Wie de aanslag gepleegd heeft, is
nog niet duidelijk. Niets wijst er
op dat er sprake is van een groot
scheeps complot binnen het le
ger. Het was waarschijnlijk het
werk van enkelingen. Daarom
zal de politiek van Sadat ook
zonder Sadat althans voorlopig
worden voortgezet. Mogelijk tot
dat de 'mr. yes man' van Sadat
zelf zijn eigen weg gaat, de huidi
ge vice- president Hosni Moeba
rak.
(Van
correspondenten)
CAIRO, DEN HAAG - De Egyptische president Anwar el Sadat is gistermiddag bij een
aanslag om het leven gekomen. Hij werd 62 jaar. Tijdens het afnemen van een militaire
parade opende een zestal militairen in de stoet die aan de president en zijn gevolg
voorbij trok, het vuur.
Behalve Sadat werden waarschijn
lijk nog negen Egyptenaren ge
dood terwijl de vice-president,
enkele ministers en een aantal
buitenlandse gasten gewond
raakten. Over de aard van de or
ganisatie die de aanslag heeft ge
pleegd, was gisteravond nog
niets definitiefs bekend.
Pas zeven uur na de aanslag maak
te vice-president Hosni Moeba
rak het overlijden van het Egyp
tische staatshoofd bekend. In
heel Egypte is voor een jaar lang
de noodtoestand afgekondigd en
de functie van president wordt
voorlopig uitgeoefend door de
voorzitter van het parlement, Su
fi Abu Taleb, totdat bij verkiezin
gen een nieuwe president van
Egypte is aangewezen. Van on
geregeldheden in Cairo na de
schietpartij is in de loop van de
dag geen sprake geweest.
De regerende Nationaal Democra
tische Partij heeft Moebarak in
middels tot haar kandidaat uitge
roepen bij de verkiezingen. Tot
die tijd blijft Moebarak, die door
Sadat als opvolger werd bestem
peld, bevelhebber van de strijd
krachten en zal hij een sterke in
vloed op 's lands regering hou
den, zo blijkt na afloop van de
eerste spoedzitting van het kabi
net. Sadat zal aanstaande zater
dag worden begraven.
Onzekerheid
De hele westerse wereld, inclusief
Israël, toonde zich gisteren ge^
schokt door het nieuws uit Cairo.
In het commentaar van de Ne
derlandse minister van buiten
landse zaken, Max van der Stoel,
klonk duidelijk de onzekerheid
door na het verdwijnen van de
man die voor een aanzienlijk
deel persoonlijk verantwoorde
lijk was voor de ondertekening
van de vrede met Israël in 1978.
De onzekerheid over de komen
de ontwikkelingen in het Mid
den-Oosten leidde er onder meer
toe dat op de internationale han
dels- en geldbeurzen de prijs van
het goud enorm en die van de
dollar behoorlijk steeg.
De gevolgen van het wegvallen van
Sadót zijn volgens minister Van
der Stoel nog moeilijk te voor
spellen. „Het vredesverdrag tus
sen Israël en Egypte is nog teer
en broos. Wij kunnen hem niet
missen bij de versteviging van
dat verdrag", aldus Van der
Stoel. Zijn partijgenoot Relus ter
Beek, buitenlandspecialist van
de Tweede Kamerfractie van de
PvdA, ging een stapje verder
door te verklaren dat „hij zeker
niet met stelligheid kon beweren
dat de politiek van Sadat blij
vend zal worden doorgevoerd".
Het WD-Tweede-Kamerlid Bol-
kesteyn was het in grote lijnen
eens met de opmerkingen van
minister Van der Stoel.
Alle commentaren van westerse re
geringen houden zich echter op
merkelijk op de vlakte waar het
de mogelijke politieke conse
quenties van de dood van Sadat
betreft. De Amerikaanse presi
dent Reagan betuigde weliswaar
zijn bijzondere waardering voor
zijn Egyptische collega en noem
de hem een man „die niet bang
was vrede te stichten", maar ver
meed bijvoorbeeld de in dergelij
ke gevallen gebruikelijke waar
schuwing aan andere landen
geen misbruik te maken van de
ontstane situatie. Ook Van der
Stoel ging niet verder dan onge
rustheid uit te spreken. Hetzelf
de geldt in meer of mindere mate
voor andere westerse regerings
leiders.
In Oosteuropese commentaren
was daarentegen weinig van spijt
om het overlijden van de opmer
kelijke Egyptische staatsman te
herkennen. Volgens Radio Mos
kou moet er een direct verband
bestaan tussen de aanslag en de
onvrede onder het Egyptische
volk over de politieke lijn van sa
menwerking met de Verenigde
Staten en Israel.
In de Arabische wereld varieerden
de reacties van terughoudend
heid tot dolle vreugde in met na
me buurland Libië en de Syri
sche hoofdstad Damascus. Ook
in Beiroet trokken linkse milities
de straten op om uit vreugde hun
geweren in de lucht leeg te schie
ten. In de Jordaanse hoofdstad
Amman daarentegen bleef het
rustig en luisterden de mensen
op straat naar radioberichten
over de moordaanslag.
De secretaris-generaal van de Ara
bische Liga, Chedli Klibi, ging
niet verder dan zijn gevoelens
van broederschap met het Egyp
tische volk uit te spreken. Hij zei
te hopen dat Egypte zich nu weer
zou gaan richten op een terug
keer binnen de Arabische fami
lie. Na het sluiten van de Camp
David-akkoorden tussen Egypte,
Israël en de Verenigde Staten
raakte Egypte geïsoleerd binnen
de Arabische wereld en werd het
ook onder meer uit de Arabische
Liga gestoten.
De Israëlische premier Menachem
Begin zei niet alleen een vre-
despartner maar ook een goede
vriend te hebben verloren. Vol
gens Begin deelt het Israëlische
volk in het verdriet van de Egyp
tenaren. Begin zei verder te ho
pen dat het moeizaam tot stand
gebrachte vredesproces tussen
de beide landen voortgang zal
vinden, „zoals wij weten dat pre
sident Sadat met zijn hele hart
gewenst zou hebben", aldus Be
gin. De Egyptische vice-presi
dent Moebarak had eerder al ge
zegd „een gesloten front te vor
men rond alle verworvenheden
van de vermoorde president".
Motieven
In de Egyptische hoofdstad is nog
niets bekend geworden over de
motieven en de identiteit van de
(waarschijnlijk) zes man in mili
tair uniform die de aanslag heb-
Een Egyptische veiligheidsagent schreeuwt o
president Sadat een militaire parade afnam.
i ambulance, terwijl paniek heerst op de tribune, vanwaar
(Van onze correspondent
Jaap van Wesel)
JERUZALEM - „Sadat was dc
man die afrekende met drie
dogma's van de Arabische
wereld: geen vrede met Is
raël, geen onderhandelingen
met Israel, geen erkenning
van Israël", zei de Israëlische
president Navon in een toe
spraak tot het Israëlische
volk. En na de dood van Sa
dat vragen de Israeli's: heb
ben wij vrede met Egypte of
hadden wij alleen een vrede
met Sadat9 Gaat het om een
nationaal belang van Egypte
en Israël, of is het afhankelijk
van de grillen van de leider.
Wie is de volgende leider van
Egypte9 Het antwoord is. dat
Hosni Moebarak, de huidige
vice-president, ongetwijfeld
de opvolger wordt van Egyp
te. Op korte termijn zijn er ze
ker geen schokkende veran
deringen te verwachten, al
was het maar omdat Moeba
rak zeker niet de Israëlische
terugtrekking uit de Sinai in
gevaar wil brengen.
Hosni Moebarak, voormalig
chef van de inlichtingen
dienst van de luchtmacht,
heeft zich de afgelopen jaren
een onaantastbare positie op
gebouwd als nummer twee in
Egypte na Sadat, zonder veel
op de voorgrond te treden, en
zonder ook maar iets van een
eigen politiek gezicht te to
nen. Hij heeft president Sa
dat consequent gesteund in
zijn vredespolitiek met Is
raël. Een kleurloze figuur
wordt Moebarak genoemd -
maar dat heette Sadat ook
toen hij vice-president was
onder Nasser. Een domme
man, heette Moebarak ver
der. Maar de manier waarop
hij zijn macht aan de top
heeft verzekerd, direct onder
Sadat. bewijst dat hy eerder
sluw dan dom is.
Voor Israël is de vraag, wat zich
binnen de Egyptische strijd
krachten afspeelt, van groot
belang Want dc stabiliteit
van ieder regime in Egypte is
afhankelijk van de steun die
de president heeft van h. t le
ger. Moebarak is op dit mo
ment de zaak meester, dat
lijdt geen twijfel Hij heeft in
zijn toespraak tot het Egypti
sche volk verzekerd dat hy
de vredespolitiek met Israël
zal voortzetten. Desalniette
min zyn de Israëli's toch niet
helemaal gerust op de per
soon van Moebarak. Zelf is
hij nooit in Israël geweest, en
hij heeft zyn contacten met
Israëli's tot het nodige mini
mum beperkt. Om voor later
zijn handen niet te branden
als het op een nieuwe toena
dering tot de Arabische we
reld aankomt?
Vrede tussen volken of tussen
leiders. Sadat was voor de Is
raëli's de personificatie van
de vrede. Maar juist zijn dood
zal misschien de ware toets
steen zijn of het een vrede is
die van n persoon afhangt, of
dat ook zonder Sadat Israël
en Egypte in vrede kunnen
samenleven.
Luitenant-generaal Saad Eddin
el-Shazli zou de leider zijn van de
Onafhankelijke Organisatie tot Be
vrijding van Egypte, die de verant
woordelijkheid voor de aanslag op
eist.
CAIRO (GPD) - Voor Henriëtte Leyten (31), de nieuwe derde se-
•cretaris van de Nederlandse ambassade in Cairo, was het bijwo
nen van de militaire parade een van haar eerste diplomatieke
activiteiten. Zij verving ambassadeur Buvalda, die op vakantie
was in Israël.
„Plotseling kwam er een man. een majoor, op ons af in de richting
van de publieke tribune. We dachten dat het een grap was, of
een opvoering Maar dat was het niet. Hij begon te schieten. Dat
schieten heb ik niet gezien, want vlak daarvoor werd er een
handgranaat gegooid, en toen zijn wij direct allemaal plat op de
grond gaan liggen. Ik zou die majoor uit duizenden herkennen".
„Sadat was een heel makkelijk doelwit, want hij stond, en hij was
de eerste op wie werd geschoten. De rest is bekend. Toen we
weer overeind kwamen, was het een enorme chaos".
ben gepleegd. Volgens enkele
ooggetuigen werden drie van
hen door delijfwacht van Sadat
gedood nadat ze een drietal
handgranaten naar de tribune
hadden gegooid en met machine
geweren het vuur op de presi
dent hadden geopend. De andere
drie, onder wie één in het uni
form van officier, zouden gevan
gen zijn genomen. De militaire
parade was georganiseerd ter
herdenking van het uitbreken
van de laatste oorlog tegen Is
raël, vandaag acht jaar geleden
Van de aanwezigen op de eretribu
ne werden behalve Sadat nog elf
mensen dodelijk getroffen, on
der wie drie medewerkers van de
Egyptische president. Zowel uit
Beiroet als uit Algerije kwamen
in de loop van de avond berich
ten over de mogelijke berokken-
heid bij de aanslag van de voor
malige stafchef van het Egypti
sche leger, generaal Saadeddin
Shazli. Via de Algerijnse staats
televisie riep Shazli het Egypti
sche leger op ogenblikkelijk in
opstand te komen tegen „het ver
raad en het verbond met zionis
ten (Israël) en imperialisten (de
Verenigde Staten)In Beiroet
meldde het ..Afwijzingsfront
voor de bevrijding van Arabisch
Egypte", de militaire vleugel van
de groep ballingen rond Shazli,
verantwoordelijk te zijn voor de
aanslag.
Ex-generaal Shazli feliciteerde de
daders in Cairo via de Algerijnse
televisie en nep de Egyptische
strijdkrachten op nu snel te han
delen om een einde te maken aan
„het verraad van Sadat". Shazli
verliet in 1977 het land na de his
torische reis van Sadat naar Is
raël en staat aan het hoofd van
een coalitie van oppositiegroepe
ringen in het buitenland Óf deze
groepering inderdaad verant-
woordelyk is voor de aanslag
staat echter helemaal niet vast
Gisteravond was niets bekend
over onrust binnen het leger in
Egypte.
De Egyptische ambassadeur in
Washington heeft verzekerd dat
de aanslag geen onderdeel vorm
de van een poging tot staats
greep. Hoewel eenheden van de
oproeppolitie intensief door Cai
ro begonnen te patrouilleren, wa
ren er geen militaire bewegingen
voor buitenstaanders waarneem
baar. In Egypte wordt erop ge
wezen dat extra straatpatrouilles
niet ongewoon zijn na aanslagen
op de president. De Amerikaan
se troepenmacht in en nabij het
Midden-Oosten is alleen gewaar
schuwd om alert te blijven op de
gebeurtenissen, maar volgens
een woordvoerder van het Ame
rikaanse ministerie van defensie
niet in verhoogde staat van pa
raatheid gebracht.
Soufi Abu Taleb. voorzitter van
het Egyptische parlement, treedt
voorlopig op als waarnemend pre
sident.
PARIJS (AFP) - President Anwar
el-Sadat van Egypte is meer dan
eens doelwit van samenzwerin
gen geweest.
Op 12 oktober 1972 mislukte vol
gens een Libanese krjnt een
staatsgreeppoging die door de
Egyptische regering zelf werd te
gengesproken Er zou een schiet
partij zyn geweest bij de moskee
"Al Hoessein'' in de moderne
buitenwijken van Cairo, maar er
waren geen slachtoffers
In april 1980 werd het vliegtuig
waarmee president Sadat naar
de Verenigde Staten werd ge
bracht, omgeleid omdat geruch
ten over de voorbereiding van
een aanslag waren bekend ge
worden. In plaats van een tus
senlanding te maken op de Por
tugese luchtmachtbasis Lajes op
de Azoren, landde het vliegtuig
in Mildenhall in Groot-Brittan-
nié. Het Egyptische presidentie
le vliegtuig zou zyn opgewacht
door een commando dat in Libië
was uitgerust Ook deze geruch
ten werden tegengesproken.
Op 30 april dit jaar maakte de pers
in Cairo de aanhouding op het
vliegveld van Cairo bekend van
een Palestijn uit Gaza die in het
bezit was van negen kilo dyna
miet. Hy zou daarmee een aan
slag op Sadat hebben willen ple
gen tijdens dc rede die deze ter
gelegenheid van 1 mei zou hou
den.
In augustus jongstleden tenslotte
annuleerde president Sadat zon
der opgaaf van redenen zyn
voorgenomen bezoek aan Oos
tenrijk. Het Amerikaanse
nieuwsmagazine 'Time" schreef
dat de reden voor de annulering
de mogelijkheid van een aanslag
Senator wil
uitstel Awacs
WASHINGTON (AP) - De leider
van de Democratische minder
heid in de Amerikaanse Senaat,
Robert Byrd, heeft er gisteren by
het Congres op aangedrongen
een beslissing over het plan van
de regenng-Reagan om
vliegende radarposten aan Saoe-
di-Arabië te leveren uit te stellen
in verband met de aanslag op het
leven van de Egyptische presi
dent Anwar Sadat
"Er zyn enkelen onder ons die vin
den dat dit enig effect zal hebben
op de verkoop van AWW H I
Byrd.
Byrd stelde voor een beslissing uit
te stellen "totdat wy kunnen zien
hoe de stukken op hun plaats
vallen".
Zie voor verder
buitenlands nieu
pagina 19
