Meer zeggenschap voor
werknemers in bedrijf
Reactorvat een
te zwakke plek
Beurs Amsterdam
sort zakelijk
marktberichten
Bonden waarschuwen
"Omroepactie zal
omvangrijk zijn"
Fusie-congres FNV:
"Slavendienst"
in binnenvaart
Van der Stee:
Inflatiebestrij ding
hoogste prioriteit
Verontrusting in VS
Beurso ver zicht
OENSDAG 30 SEPTEMBER 1981
ECONOMIE
PAGINA 25
In het rood
staat is er de afgelopen week
financieel weer slechter bij ko-
te zitten. Het Rijk moest
log een f328 min bij de Neder-
andsche Bank lenen, al was dit
uedrag kleiner dan in de geld-'
markt werd verwacht. Naast de
ze f328 min bij de Nederland-
sche Bank nam de agent van het
ministerie van financiën ook nog
f700 min aan kasgeldleningen
op. Het Rijk staat thans voor
f2833 min bij de Nederlandsche
Bank in het krijt. Het bedrag van
f328 min vloeide naar de han
delsbanken toe, die hiermee
marktverkrappende valuta-inter
venties van de Nederlandsche
Bank en de uitzetting van het
bankpapier met f 60 min konden
financieren zonder hun voor
schotten bij de centrale bank te
laten toenemen.
nflatie
de maand augustus zijn de kos-
en van levensonderhoud in de
Europese Gemeenschap gemid
deld gestegen met 0,7 procent.
Dat heeft de EG-commissie gis
teren in Brussel bekend ge
maakt. De enige van de tien EG-
lidstaten waarin de kosten van
levensonderhoud in augustus
van dit jaar daalden was Grie
kenland. De consumentenprij
zen liepen daar met 0,8 procent
terug. Bij een vergelijking met
de prijsstijging in hetzelfde tijd
vak in 1980 tekent zich het vol
gende beeld af: de inflatie nam af
het Verenigd Koninkrijk, Ita
lië en Griekenland. In Frankrijk
Nederland ligt ze op ongeveer
hetzelfde niveau als vorig jaar,
maar in West-Duitsland, België.
Luxemburg en Denemarken
neemt ze toe.
Staatslening
Iet ministerie van financiën heeft
gisteren meegedeeld dat het be
drag van de 12,25 procent staats
lening 1981 met aflossing per 85/
*8, waarop de inschrijving vol
gens het tendersysteem gisteren
openstond, inclusief de verzeker
de deelneming van 200 miljoen is
vastgesteld op 750 mihoen gul
den.
)e koers van uitgifte van de lening
is bepaald op 99,30. De inschrij
vingen op de lening die zijn ge
daan tegen een hogere koers dan
99,30 worden ten volle toegewe
zen. Van het bedrag waarvoor is
ingeschreven tegen een koers
van 99,30 wordt 81 procent toege
wezen. Op de inschrijvingen te
gen een lagere koers dan 99,30
vindt geen toewijzing plaats.
LEIDEN - Groenteveiling: Datum 30-9-
1981.
Peren 0,48-1,01, Andijvie 0,20-0,27,
Pronkbonen 1,40-1,70, Snijbonen 3,60-
4,00, Stambonen 2,80, Stokbonen 2,10-
2,35, Kroten 0,21, Chinese Kool 0,33-
0,36, Groene kool 0,40, Spitskool 0,18-
0.20, Postelein 1,35-1,43, Prei 0,81-0,89,
Rabarber 0,56-0,61, Spinazei 1,03-1,14,
Spruiten A 0,93-1,21, Spruiten B 1,05-
1,15, Spruiten C 0,84-0,91, Spruiten D
0,59-1,16, Uien 0,19-0,60, Winterpeen
0,20-0,25, Witlof 2,80-4,20, Meloenen
1,45-2,95, Bloemkool 1x6 1,00-1,95,
Bloemkool 8 st. 1,00, Knolselderij 0,78-
0,82. Sla 0,27-0,50, Bleekselderij 0,14-
0,49, Bospeen 0,79-0,96, Peterselie 0,16-
0,46, Radijs 0,46-0,53, Selderij 0,20-0,56,
Paprika kg. 0,50, st. 0,25-0,68.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Groente
veiling van 29 september.
Andijvie per kg. 29-40, Sperziebonen
1,20-1,55, Rode Kool 0,35, Groene Kool
14-23, Spitskool 0,21, Bospeen II 65,
Waspeen AI per kist 3,20-4,50, Waspeen
All per kist 3,20-4,70, Waspeen BI per
kist 3,20-6,70, Waspeen Bil per kist 3,20,
Waspeen Cl per kist 1,- - 2,70, Waspeen
CII per kist 90-1,20, Aanvoer: 171 ton.
Breekpeen BI per kist 1,70-2,50, Breek-
peen Cl per kist 4,80-5,50, Radijs (bos)
0,51, Uien per kg. 33-34, Peterselie (krul)
25-33, Selderij 20-31, Bloemkool 6 per
bak 1 1,25-1,49, Bloemkool 6 II per bak I
55-78, Bloemkool 8 I per bak I 1,15-1,24,
Bloemkool 8 II per bak I 0.88, Bloem
kool 10 I per bak 197-1,-, Bloemkool 12 I
per bak I 0,82, Aanvoer: 4100 stuks.
HILVERSUM (GPD) - „Als er dit
maal actie gevoerd gaat worden,
volstaan we er niet mee om een
half uurtje de uitzending op
zwart te zetten", aldus Ab En
gelsman, onderhandelaar van de
dienstenbond FNV. over even
tuele acties die na 7 oktober bij
de omroep gevoerd zullen wor
den. Op die datum loopt het ulti
matum af, dat de gezamenlijke
bonden (FNV, CNV en Unie
BLHP) in de cao-onderhandelin
gen gesteld hebben. Indien de
werkgevers voor die tyd een aan
tal minimumeisen nog niet heb
ben ingewilligd, kunnen er om
vangrijke „prikacties" verwacht
worden.
Engelsman: „Omdat het hele cao-
resultaat nu in het geding is, zou
den in feite alle medewerkers in
actie moeten komen. Dit keer
zullen niet alleen onze makke
lijkste groepen, de NOS-technici
van radio en tv, in het geweer ko-
men". Het effect zal afhangen
van waar en voor hoe lang er ac
tie gevoerd zal worden. De bon
den peilen deze week hoe groot
de actiebereidheid is.
De grootste kans op acties ligt vol
gens Engelsman bij de afdelin
gen NOS-programmadienst, de
corbouw, operationele produktie
en programmatechniek radio.
„Omdat de cao alle omroepme
dewerkers aangaat, vinden we
dat ook de zendgemachtigde nu
in beweging moeten komen", al
dus Engelsman, die vooral mede
werking verwacht bij IKON, VA
RA, VPRO en KRO, omdat de
FNV daar het sterkst georgani
seerd is. Voor de CNV-diensten-
bond zou dat vooral bij de NCRV
moeten gelden. De FNV en het
CNV staan in dit conflict op n
lijn: de actiecomits van de bon
den zullen op 7 oktober klaar
staan als er met de werkgevers
niet, op basis van de minimumei
sen. tot een oplossing is geko-
De belangrijkste eis uit het zoge
naamde „minimumpakket" is
dat de 2 procent korting op de
prijscompensatie wordt gebruikt
voor het scheppen van arbeids
plaatsen. Overigens wordt prijs
compensatie geist voor een gro
tere groep laagbetaalden, een ex
tra vakantiedag voor een aantal
werknemers als compensatie
voor onbetaald overwerk en een
aanpassing van de afbouw van
werktijd voor oudere werkne-
Overigens verwacht de FNV niet,
dat „verwante" omroepen als
IKON, VARA en VPRO aan een
strak werkgeversstandpunt zul
len vasthouden. „Daarom zullen
we aan de directies van die om
roepen vragen, hoe het met hun
standpunt in de cao-zaak staat,
voordat we tot actie overgaan",
aldus Engelsman.
AMSTERDAM (GPD) - De zeggenschap van werknemers
in bedrijven en instellingen moet zodanig worden uit
gebouwd, dat het kapitaal veel meer in dienst komt te
staan van de arbeid in plaats van andersom. Bedrijven
en instellingen kunnen niet als volstrekt autonome,
zelfstandige republiekjes in de samenleving functione
ren.
Dat zei FNV-voorzitter Wim Kok
op het driedaags congres van de
vakcentrale, nadat NW en NKV
ROTTERDAM (ANP) - Een groep
van "voorzichtig geschat" onge
veer tweehonderd Kaapver-
diaanse matrozen vaart "in sla
vendienst" bij Nederlandse
schippers en binnenvaartrederij-
en. De Kaapverdianen moeten
vaak 700 tot 1000 gulden betalen
voor een arbeidsplaats tegen een
laag salaris met zeer lange werk
tijden. Het gemeentelijk bureau
sociale zorg voor zee-, Rijn- en
binnenvaart noemt deze situatie
in haar jaarverslag "moderne sla
vernij".
De Kaapverdianen hebben, aldus
het jaarverslag, hun toevlucht tot
de internationale binnenvaart
gezocht om zodoende een legaal
verblijf in Nederland veilig te
stellen. Ze zijn vaak afkomstig
uit de Nederlandse koopvaardij.
De meesten, hebben, volgens
maatschappelijk werker G. Pos-
thuma van het bureau, recht op
en verblijfsvergunning. Vaak
hebben ze minstens zeven jaar
gevaren op een Nederlands
koopvaardijschip.
De vreemdelingendienst weigert
hen echter een vergunning om
dat zij veelal niet voeren op een
schip dat geregeld Nederland
aanliep. Na de weigering van jus
titie krijgen de Kaapverdianen
drie maanden de tijd om ander
werk te zoeken, maar veel vin
den dat niet en zoeken daarom
hun heil in de binnenvaart. Hun
benarde situatie wordt vervol
gens door "malafide reders en
binnenschippers" uitgebuit, al
dus Posthuma.
LONDEN (UPI) - Leiders van de
drukkersbond hebben gister
avond een "voorlopige overeen-
kost bereikt waardoor de Times
en de Sunday Times de publika-
tie kunnen hervatten, zo heeft
Len Murray, de secretaris-gene
raal van het Trades Unions Con
gress, meegedeeld.
zich hadden opgeheven en beslo
ten definitief de FNV te vormen.
In zijn rede ging Wim Kok nader in
op de gronslag van de FNV,
waarin hij met name uitvoerig
stil stond bij de werkgelegenheid
en de positie van de werknemers
in bedrijfsleven en maatschap
pij. Wim Kok vond vooral de er
kenning, dat ook vrouwen even
als mannen recht op werk heb
ben, een zaak die ons cultuurpa
troon drastisch zal veranderen.
In het kader van ons sociale-zeker-
heidsstelsel noemde hij het een
operatie, waarbij de wijze waar
op de verzorgingsstaat is georga
niseerd, in zijn voegen kraakt.
„De aanpak van de massawerk
loosheid schreeuwt om een door
tastend, samenhangend beleid,
ook binnen de Europese Ge
meenschap", aldus Kok, die zei
in het functioneren van deze Ge
meenschap zeer teleurgesteld te
zijn.
Om het sociale zekerheidsgebouw
overeind te houden is het vóór al
les nodig dat er een eind komt
aan de' ontwikkeling waarbij
steeds minder mensen het voor
steeds meer mensen moeten ver
dienen. Die ontwikkeling ver
sterkt de gedachte, dat die ande
ren maar "opvreters" zijn. Werk
gelegenheid en verdeling van
werk zullen ervoor moeten zor
gen, dat iedereen zelf een bijdra
ge kan leveren aan het handha
ven van de verzorginsstaat. Kok
voegde hieraan toe, dat de strijd
voor werkgelegenheid en werk
verdeling in het belang van de
armsten in de wereld ook buiten
onze grenzen moet worden ge
voerd.
Minister Den Uyl van sociale zaken
en werkgelegenheid zei op het
fusie congres van de FNV het
volgende: De vrijheid die de vak
beweging heeft bij het voeren
van haar eigen arbeidsvoorwaar
denbeleid dient niet op gespan
nen voet te komen met het eco
nomisch herstel dat de komende
jaren nagestreefd moet worden.
De meeste werknemers dienen
er voorlopig rekening mee te
houden dat hun koopkracht ver
der zal dalen, als bijdrage aan de
noodzakelijke verbetering van
de Nederlandse economie. Daar
bij zullen van de hogere inko
mens de grootste offers gevraagd
mogen worden, tot vier procent,
en van de minima ten hoogste
een procent.
AMSTERDAM - Op het fusie-congres van de FNV was de minister van
sociale zaken en werkgelegenheid Den Uyl een van de gasten. Den Uyl hier
in gesprek met FNV-voorzitter Wim Kok.
WASHINGTON (ANP) - Een be
leid dat zorgt voor toenemende
begrotingstekorten en inko
mensstijgingen die boven pro-
duktiviteitsverbeteringen uit
gaan en een monetaire politiek
die de inflatie bevordert moeten
onder de huidige omstandighe
den met alle middelen worden
voorkomen. De publieke mening
moet worden overtuigd van de
noodzaak van een beperkend fi-
nancieel-economisch beleid dat
zorgt voor een structureel herstel
van onze economie en een stevi
ge basis verschaft voor een toe
neming van de werkgelegenheid.
De Nederlandse minister van fi
nanciën, Fons van der Stee, heeft
dit vandaag gezegd in een toe
spraak tot de gezamenlijke ver
gadering van de Wereldbank en
het Internationale Monetaire
Fonds (IMF) in Washington. De
vergadering wordt bijgewoond
door afgevaardigden uit 143 lan
den.
De beraadslagingen worden dit
jaar gekenmerkt door een ernstig
verschil van mening over de
vraag of het beperkende econo
mische beleid van de Verenigde
Staten en andere industrielan
den de voorkeur verdient dan
wel bevordering van de econo
mische bedrijvigheid door mid
del van verruiming van de kre
dietverlening door Wereldbank
en IMF.
Minister Van der Stee noemde de
huidige economische ontwikke
lingen in de wereld weinig ge
ruststellend, al zag hij ook wel
positieve signalen en verschijn
selen.
Hij merkte op dat de inflatie af
neemt door de prijsdaling van
goederen, dat de opwaartse druk
die de olieprijzen ondervinden
kleiner wordt en dat de loonsver
hogingen minder groot worden.
Er komt naar zijn mening verbete
ring in de vooruitzichten voor de
betalingsbalans van het gebied
van de OESO (Organisatie voor
Economische Samenwerking en
Ontwikkeling); waarschijnlijk
zal het komende jaar in geen van
de grote landen een belangrijk
tekort ontstaan. De reële econo
mische groei zal volgens Van der
Stee in de tweede helft van het
komende jaar geleidelijk toene
men tot ongeveer 2,5 procent.
De mogelijkheid dat het dik-
wandige stalen reactorvat
van een kerncentrale be
zwijkt, is nergens ter wereld
in de veiligheidsanalyses op
genomen. Het werd ondenk
baar geacht: materiaal en
wanddikte hebben geen in
vloed op het proces in het vat
en kunnen dus met een zo
ruime veiligheidsmarge wor
den gekozen als men wil. Een
vat met een stalen wand van
zo'n 25 cm dikte, als opge
steld in de kerncentrales Do-
dewaard en Borssele en in
Amerikaanse kerncentrales,
werd voor zo onverwoestbaar
gehouden, dat de kans op
scheuren niet eens behoefde
te worden berekend.
Des te verontrustender zijn
daarom de berichten uit de
Verenigde Staten dat daar
dertien oudere kerncentrales
met stillegging worden be
dreigd omdat het reactorvat
is verzwakt Verzwakt door
het intensieve en voortduren
de bombardement met neu
tronen, wat lijdt tot „verbros-
sing" van het staal, waardoor
bij sterke temperatuur
schommelingen (die ook bij
normale bedrijfsstoringen
voorkomen) scheurvorming
kan optreden.
Daar komt dan nog bij, dat men
er zich de laatste tijd van be
wust is geworden dat te wei
nig bekend is over het gedrag
van de met uranium-oxide
gevulde splijtstofpennen in
de reactiekern als die pennen
(plaatselijk) oververhit raken.
Dat gebeurt als zij droogko-
ken, omdat koelwater weg
loopt door scheuren of breu
ken in het koelsysteem. Het
ergst denkbare ongeval in de
veiligheidsanalyses is dan
ook het finaal afbreken van
een van de twee pijpen, waar
door het koelwater het reac
torvat in- en (verhit) uit
stroomt.
Voor het opvangen van die si
tuatie worden de noodkoel-
systemen berekend geacht,
hoewel nu ernstige twyfel is
gerezen over het gedrag van
de splijtstofpennen in ook
zo'n situatie. De noodkoel-
systemen zijn niet berekend
op het ondenkbaar geachte
scheuren van het reactorvat
zelf, waardoor eveneens koel
water wegloopt in de bolvor
mige omhulling van staal en
beton (die bij Dodewaard
overigens ontbreekt). Heet en
radioactief koelwater, dat het
naderen en repareren van het
lek in het vat praktisch on
mogelijk maakt
In het reactorvat van een met
water gekoelde kernreactor
(zoals de kokend-waterreac
tor in Dodewaard en de druk-
waterreactor in Borssele)
staan zo'n tweehonderd
brandstofelementen, die elk
zijn opgebouwd uit tientallen
vingerdikke splijtstofpennen
en regelstaven. De elementen
en pennen staan verticaal in
het water en zijn circa vier
meter lang.
Bij een storing moeten de re
gelstaven omlaag vallen
waardoor de kernreactie
stopt De splijtstofpennen
blijven echter ook daarna
nog warmte afgeven: bij een
reactor van het Borssele-type
eerst zelfs nog 140 Megawatt
Omdat bij een storing die
warmte niet wordt afge-
voerd.loopt de temperatuur
van de splijtstof aanvankelijk
nog op.
De pennen zijn gevuld met ta
bletjes uranium-oxide ver
mengd met porselein. Zij
zouden intact moeten blijven
bij een temperatuur van 1700
graden Celsius. Maar blijkens
een in augustus in opdracht
van de toenmalige minister
van economische zaken uit
gebrachte studie, blijven zu
niat intact. De studie verge
lijkt de veiligheid van water-
gekoelde reactoren met die
van de Canadese Candu-reac-
tor, die met zwaarwater
wordt gekoeld. De studie is
op 9 september ook aangebo
den aan de Tweede Kamer.
„Uramum-oxidetabletten ver
tonen", aldus deze studie,
„vaak allerlei scheuren, zodat
de sterkte en dus ook de
vormvastheid van de splijt
stofpennen hoofdzakelijk be
paald wordt door de sterkte
van het bekledingsmatenaal
van de pennen" Dat bekle
dingsmatenaal is een zirco-
nium-legenng en die bekle
ding kan bij oververhitting
(meer dan 1200 graden Cel
sius) sterk opzwellen en later
scheuren.
Oververhitting van de bekle
ding van de spUjtstofpen ge
beurt niet alleen van binne
nuit (door de hitte van het
uranium-oxide). maar ook
van buitenaf als heet zirco
nium reageert met water uit
een noodkoelsysteem en er
waterstof wordt gevormd. Er
zit bovendien een vulgas in
de splijtstofpennen en er ont
staan gasvormige splytings-
produkten, waardoor „in de
pennen een aanzienlijke gas
druk kan ontstaan", aldus de
studie.
Het kan er allemaal toe leiden,
dat de pennen opzwellen en
onder hun gewicht inzakken,
ballonvormige uitstulpingen
gaan vertonen die de voor het
koelwater noodzakelijke ka
nalen tussen de pennen
dichtdrukken. De pennen
worden dan nog heter en
scheuren open. Tegelykertyd
zakt het uranium-oxide naar
beneden (zoals in de kerncen
trale Karlsruhe ervaren) en -
om de recente studie te cite
ren - „er klont een ondefi
nieerbare en dientengevolge
moeilijk koelbare massa sa
men" op de bodem van het
reactorvat.
Ontstaat die situatie doordat
het reactorvat zelf is ge
scheurd en met kan worden
gerepareerd, dan lijkt een
kernsmeltingsramp onont
koombaar. De noodkoelsys-
temen zijn op zo'n situatie
immers niet berekend. De
gloeiende massa zal dan door
het beton van het reactorge
bouw heen smelten en in
contact met grondwater
enorme radioactieve stoom-
en modderwolken de lucht
instuwen die een gebied van
vele honderden vierkante ki
lometers besmetten.
KEES WIESE
71.10 80,60
T«ky* rM (81 155,00 158.00
Cindu-Key
Dell My
Dorp en Co.
275,00 277.50
WOENSDAG 30 SEPTEMBER 1981
ACTIEVE
AANDELEN
BINNENLANDSE
AANDELEN
MHv'ATU»
Moeara En.
ld. 1-1S
ld 1-4
Ned. Se heep» hyp 190,00
WcrtMbavea
Slavenb. Bak.
Telegraaf
Teittel Tw.
Tllb. Hyp Bk.
Tw Kabel H
Tw (jas tra ra G
128,50 128,00
107,00 103.50
182.00 180,00
347.00 348.00
30 JO 20,80
Wiortwia 15.00 15.70
Japaa Tnmé 23,00 23 00
Lebmaa Corp 39.00 39.50
Madlaoa T
Teebaoloffle F 25.50 28.10
Vaaoe Saad 18.70 18.80
GOUD EN ZILVER
215.00b 215.00b
Aaa St. R'dam
Dordtacbe Petr. pref. 182.0
Elaerler-NDU 121.5
la 119.0
iraa Hyp 42.20
Brocade* 53,50
Helaekea 48.80
He lorken Holding 41.80
HolL Betan Groep 70.20
Hoofovra* 15.30
KL3 88.00
Kan. Olie 73.80
Nat. Nederlaadea 109.4
Nedlloyd Groep 138.0
NMB 155.0
Ofen Holdlnc 4.00
Ballaat Nedan 70.OC
5 pet. PW
I. Delft c.
NIJv. Teo Cate
t 3540038100 Züver onbrw 875-
BELEGGINGS
INSTITUTEN
BUITENLANDS
GELD
Awetkaaaae dollar
America PND
210.50 212.20
1310.00 1280.00
Beleeg I
l Ben. V<
IKA Be Ie
InUrboad*
Leveraged
1080.00
104»
198»
aebilllaf (188) 15,70
j-».
54.00
AMSTERDAM (ANP) - Op de
Amsterdamse effectenbeurs wa
ren het vandaag vooral de obliga
ties die moesten inleveren. De
staatsfondsen noteerden van 0,5
tot 0,6 punt lager. De jongste,
volgens beurshandelaren, mis
lukte 12.25 pet staatslening, die
exclusief het aandeel van het Al
gemeen Burgelijk Pensioen
fonds, 550 min. opbracht, deed
98.9 en dook hiermee al gelijk 0,4
punt onder de uitgiftekoers van
99.3
Beurshandelaren wisten geen di
recte oorzaak voor de zwakke
stemming aan te geven. De om
zetten werden minimaal ge
noemd. De aandelensector
moest door de bank eveneens te
rug genomen worden. Ondanks
een hoger Wall Street verloren de
internationale waarden in Am
sterdam terrein.
Zo raakte KLM 1.60 kwijt op
92,90 en Philips drie dubbel
tjes op 18.90. De andere inter
nationals lieten het by dubbel-
tjeswerk De banken waren frac-
tioneel hoger, waarby NMB 1
won op 156 De hypotheekban
ken moesten echter wat terug, zo
ook de verzekeraars By de bou
wers verloor Bos Kalis 3,50 op
