Tk denk dat geloof
geen tussenweg kent
actief in I
vrije tijd
Bezuinigingen kosten
veel arbeidsplaatsen
Restauratie
Hartebrugkerk
bijna voltooid
Maarschalkerweerd
orgel als herboren
Afscheid hervormd hoogleraar Berkhof
Wethouder Bordewijk:
ZATERDAG 5 SEPTEMBER 1981
LEIDEN - De Leidse hervormde hoogleraar in de theolo
gie, H. Berkhof heeft zijn ambt neergelegd. Gisteren
heeft hij zijn laatste college gehouden in de Hooglandse
Kerk. Een afscheidscollege met hetzelfde onderwerp
als zijn openingscollege, 21 jaar geleden.
Beide colleges kregen de titel: 'God voorwerp van we
tenschap' mee. Toch verschillen die colleges nogal van
elkaar. Geen twee woorden blijken overeen te komen.
Berkhof zegt daarover: "Er zijn dingen die een bepaal
de periode van je leven groot gedrukt staan, andere
klein. En dat verandert wel eens". Een gesprek over
geloven, universiteit en ambities.
Berkhof (67): "Ik hoop in de buurt
universiteitsbibliotheek te sterven".
T>T>
LEIDEN - De bezuinigingen bij
de gemeente Leiden gaan al
gauw vijftig tot honderd arbeids
plaatsen kosten. Dat zegt wet
houder Bordewijk (PvdA) van fi
nanciën in een interview met het
Leidse PvdA-blad De Partijge
noot.
"De bezuinigingen hebben natuur
lijk een slechte invloed op de
werkgelegenheid. Als je geen
geld hebt om een straat te verbe
teren, komen er straatmakers
zonder werk te zitten. Tien mil
joen bezuinigen scheelt zo al
gauw vijftig tot honderd arbeids
plaatsen", aldus Bordewijk.
De wethouder zegt dat bij de bezui
nigingen essentiele zaken wor
den ontzien. Het doelt hierbij op
de sociale dienst en de volks
huisvesting. "Maar elders moet
bezuinigd worden. In sommige
gevallen is dat een nuttige sane
ring, die eigenlijk allang had
moeten gebeuren. Maar in ande
re gevallen is het heel pijnlijk als
je dingen moet laten vallen die
best de moeite waard zijn", aldus
Bordewijk.
De wethouder vindt het bezuini
gen op onderhoud een ernstige
zaak, zo blijkt uit het interview.
Men zou door de verwaarlozing
dan over een tijdje met de stads
vernieuwing weer opnieuw moe
ten beginnen.
Bordewijk noemt de financiële po
sitie beroerd, maar zegt niet pre
cies te weten hoe beroerd. Maan
dag zal hij de bezuinigingsnota
openbaar maken. Hierin wordt
concreet aangegeven hoe B en W
denken 12,6 miljoen gulden te
kunnen bezuinigen.
In de deze week verschenen Stads
krant wordt eveneens veel aan
dacht besteed aan de bezuinigin
gen by de gemeente. In een gede
tailleerd overzicht wordt aange
geven, dat er bij de gemeente bij
na zestig arbeidsplaatsen zullen
verdwijnen en bij door de ge
meente gesubsidieerde welzijns-
instellingen nog eens twaalf tot
zestien.
Kritiek heeft het blad met name op
het grote aandeel van de sector
welzijn in de bezuinigingen.
Meer dan de helft van het verlies
aan arbeidsplaatsen treedt vol
gens het linkse opinieblad op in
die sector. De sport en recreatie
zou met een verlies van dertien
banen het zwaarst getroffen wor
den, aldus de Stadskrant, die
concludeert dat de VVD-menta-
liteit in Leiden nu de overhand
heeft.
"Wat een kerk! Die kerk die lééft.
Mensen kunnen daar een glaasje
drinken. Nee, de Hooglandse
kerk is niet speciaal voor mij uit
gezocht. Het Groot Auditorium,
waarin ik het graag had willen
houden, was te klein en een zaal
van het Gorleaus laboratorium is
toch niets voor een alfa-man".
Je moet weggaan als collega's nog
zeggen: waarom gaat hij weg?
Anders ben je te laat. Zeventig
lijkt mij haast te oud".
De 67-jarige professor rukt zijn
kleurige das af. De aftocht van de
fotograaf en de aangename zon
newarmte in zijn studeervertrek
geven hem daarvoor alle aanlei
ding.
"Ik was een typische gymnasiast,
eerst door de literatuur gepakt,
toen door de filosofie en in de
laatste klas dacht ik: het moet
theologie wezen. De dogmatiek,
of zeg liever geloofsleer, heeft
mijn speciale aandacht gekre
gen".
Voorrecht
Berkhof is begonnen als predikant
in zijn geliefde Overijsselse dorp
je Lemele. In 1950 werd hij rector
van het hervormd theologisch
semenarie in Driebergen. En in
1960 werd hij gevraagd voor het
hervormd hoogleraarschap in
Leiden, zijn studieplaats. "Je do
ceert dan de vakken die men van
staatswege moeilijk vindt om te
geven. Geloofsleer is mijn hoofd
vak en bijbelse geschiedenis geef
ik als bijvak. Ik heb het voor
recht gehad dat de wetenschap
goed met het onderwijs was te
combineren.
In de hogere colleges hebben wij
de afspraak gemaakt elk jaar op
je vakgebied een nieuw onder
werp te behandelen. Onderwijs
is dan gelijk onderzoek. Vaak re
sulteerden deze bijeenkomsten
in artikelen of boeken. Weten
schap bedrijven zonder ambities
is haast onmogelijk. Zodra je die
verliest kun je er beter mee op
houden".
De professor nodigde zijn werkge
zelschappen meestal thuis uit. In
de cleane omgeving van de uni
versiteit miste hij de werksfeer.
Het kwam dikwijls voor dat ze
vier, vijf uur achter elkaar bezig
waren. Zijn vrouw voorzag de
'gasten' van de nodige verversin
gen.
Persoonlijk
Als de studenten aan bod komen,
schakelt hij weer over op de te
genwoordige tijd. Hij kan ze nog
niet missen. "Ik ken alle her
vormde theologie- studenten. We
hebben er zo'n honderd. Doordat
de faculteit altijd klein is geble
ven kan je je een soort 'Narren-
freiheit' permitteren. Ik bezoek
de studenten allemaal thuis. Het
is een erg persoonlijke studie. Je
moet weten wat vinden ze leuk
en wat niet, welke literatuur ze
lezen. Als ze stof voor een onder
werp bij je komen halen, moet je
ze kunnen begrijpen en weten
waar ze staan.
Je zou dit ouderwets kunnen noe
men. Ik denk toch wel dat ik met
de tijd ben meegegaan, in die zin
namelijk dat ik gevoelig ben ge
bleven voor de vragen van stu
denten. De vragen slaan bij mij
nog steeds naar binnen." (Hij
maakt een" gebaar met zijn han
den naar zijn borst). "De ant
woorden zijn dan ook telkens an
ders. Je probeert het geloof te la
ten aansluiten bij de vragen waar
ze zelf mee zitten. Het kan voor
komen, dat het evangelie er
dwars óp staat. Dat moeten ze ac
cepteren, tenslotte vertegen
woordig je dat. Er zijn studenten
die mij zeer modern vinden, zelfs
bij het vrijzinnige af. Anderen
vinden mij conservatief. Waar
om? Dat moet u ze zelf maar vra
gen.
Toen ik begon, schreef je je haast
automatisch in voor het kerke
lijk ambt. Er was maar een kleine
minderheid die dat niet deed. Te
genwoordig doen ze dat niet
meer. Er is veel meer tijd nodig
om te weten of je geestelijk lei
der kunt worden. Daarom is voor
onze faculteit een kortere studie
duur nooit goed. Gelukkig heb
ben de kerken het recht de stu
die voor de vorming tot predi
kant met twee jaar te verlengen,
daar redden we het dan mischien
mee. Het is heel moeilijk je zelf
steeds te moeten testen met vra
gen zoals: waar sta ik nu voor?
Heb ik genoeg geesteiyke over
tuiging?
De meeste eerstejaars aan onze fa
culteit hebben ook eerst iets an
ders gestudeerd. Dat komt vaak
voort uit onzekerheid. Een acht-
tienjarige die zegt. ik ga theolo
gie studeren .wordt toch voor
gek verklaard? De kwalificaties
als 'Brave Hendrik', 'Heilig
Boontje' zijn dan vaak niet van
de lucht. Ze worden aan het twij
felen gebracht en gaan iets an
ders doen. Na zo'n tussenjaar
storen ze zich meestal nergens
meer aan en nemen ze het besluit
om deze studie toch aan te vat
ten.
Ik denk, dat het geloof geen tus
senweg kent. Als je het geloof
met meer ziet zitten, wordt alles
belachelijk. Ik probeer mijn stu
denten dat ook steeds voor te
houden".
Geloven
Het is geen flauwekul. Als je ge
looft dat er iets van waarheid
moet schuilen in die, over de he
le wereld verspreide vormen van
religie en je vangt die seinen van
buiten op, dan is dat geweldig
spannend. Denk je eens in; sei
nen waarin een spoor van God
wordt gezien, die mensen kun
nen opvangen! Je gaat dan heel
anders praten.
Ja, wat is de waarheid van het
Christelijk geloof? Misschien
blijven vragen altijd vragen,
maar je moet ze blijven stellen.
Dat zit heel diep gebakken bij
mij. Gelukkig zijn niet alle men
sen zo. Dit is ieder geval mijn
weg.
De trots van Leiden is, dat alle stu
denten veel interesses hebben en
erg betrokken zijn bij hun studie.
Een veelzijdige interesse hoort
bij het vak. Wie dat niet heeft,
kan beter wegblijven".
De aanstaande reis naar Amerika
met zijn vrouw, tijdens welke hij
naast het vakantie houden, ook
lezingen zal gaan geven aan ver
schillen theologische hogescho
len, beschouwt hij als een eind
punt van zijn loopbaan. "Ik heb
dan alles gezegd wat ik wilde
zeggen over de onderwerpen die
mij in universitair verband heb
ben bezig gehouden. Na die zes
weken kan ik met een schone lei
beginnen.
Dat Berkhof nog veel plannen
heeft maakt hij duidelijk door
het volgende grapje te lanceren.
"Nu ik emeritus ben vraag ik mij
af hoe ik vroeger het gewone
werk erbij deed. Ik zou terug wil
len gaan naar de Griekse litera
tuur en filosofie. Ik houd van li
teratuur op alle mogelijke manie
ren. En ik ben verzot op detecti
ves. Je moet mij niet opbellen als
Tatort of Derrick op de televisie
is, want dan loop je de kans om
afgesnauwd te worden".
Sterven
"Van de Nederlandse literatuur
ken ik natuurlijk Wolkers, 't
Hart, Biesheuvel noem maar op.
Groots vind ik nog steeds W.F.
Hermans met zijn Donkere ka
mer van Damocles. Het komt
door iets onnozels dat ik veel
Duitse en Amerikaanse litera
tuur koop. Die paperbacks zyn
zo verduiveld makkelijk in bed".
Tegen de muren van het huis staan
overal kasten vol met boeken. De
studeerkamer is ermee bezaaid.
In de hal staat de klassieke litera
tuur en in de huiskamer prijken
de boeken over kunstgeschiede
nis en filosofie. Boeken zijn een
deel van Berkhof s leven gewor
den. Het is daarom ook dat Berk
hof de rest van zijn leven in Lei
den zal slijten. "Ik hoop namelyk
in de buurt van een universiteits
bibliotheek te sterven. Stel je
voor dat ik een kwartje had moe
ten betalen voor elk boek, dat ik
daar heb geleend. Duizenden en
duizenden guldens was ik dan
kwijt geweest Het is toch onmo
gelijk om alles zelf aan te schaf
fen".
"Ik heb vier kinderen, van wie er
twee theologie hebben gestu
deerd. Beiden zijn ook weer ge
trouwd met een thtolo(o)g(e).
Mijn ene schoondochter zei
laatst spottend: "Pa zal zich pas
voor zijn klemdochter gaan inte
resseren als ze theologie gaat stu
deren". Zo is het beslist niet. Dat
is echt niet waar!".
SAS KI A STOEUNGA
Twee weken festiviteiten
LEIDEN - Tien jaar na oprichting
van de stichting "Hartebrug
moet Blijven" staat één ding on
omstotelijk vast: de kerk van
O.L. Vrouw Onbevlekt Ontvan
gen zal nog vele jaren het beeld
van de hoek Haarlemmerstraat/
Lange Mare bepalen. Ruim twee
jaar na plaatsing van de steigers
rond het kerkgebouw, wordt nu
de laatste hand gelegd aan de
restauratie. Op 13 september be
ginnen de festiviteiten om de
voltooiing daarvan te vieren; zij
zullen twee weken in beslag ne-
In de vorige eeuw werd de kerk ge
bouwd en kreeg in de volks
mond al gauw de naam Harte
brug, omdat op dezelfde plek de
brouwerij van 't Hart had ge
staan, tegenover de brug die toen
over de nog niet gedempte Mare
hing. In 1970 leek het einde van
de kerk nabij; terwijl het gebouw
dringend aan een opknapbeurt
toe
5-ka-
tholieke kringen plannen
binnenstadsparochies Lodewijk
en Hartebrug op te heffen. Waar
op verontruste parochianen be
sloten de stichting Hartebrug
muet Blijven op te richten.
Er werd geld ingezameld om de
kerk van een flinke onderhouds
beurt te voorzien en aan Monu
mentenzorg werd subsidie ge
vraagd voor restauratie van het
gebouw. Voorlopig zonder resul
taat: in 1974, driejaar na het ver
zoek. liet Monumentenzorg we
ten geen toezegging te kunnen
doen. De stichting slaagde er wel
in via acties in vijf jaar 181.000
gulden bijeen te krijgen, waar
mee de meest dringende onder
houdswerkzaamheden konden
worden uitgevoerd. Dak, goten
werden gerepareerd,
elk geval de ergste
lekkages werden verholpen.
Duidelijk was dat het daar niet-bij
kon blijven. De stichting ging
opnieuw in overleg met Monu
mentenzorg. In 1976 liet de mi
nister van CRM weten dat res
tauratie van de kerk in samen
hang moest worden uitgevoerd
met de restauratie van het orgel
(meer daar over elders op deze
pagina). Het subsidieverzoek
werd voorlopig weer afgewezen.
De gemeente Leiden zond enke
le adhaesie-betuigingen. Toen
bleek dat het Bisdom Rotterdam
het benodigde geld wilde voor
schieten, kwam in 1978 de mede
deling van Monumentenzorg, dat
subsidie zou worden toegekend,
te betalen met ingang van 1982.
Het rijk zou vijftig procent beta
len, de gemeente dertig procent,
de provincie tien procent en de
rest kwam voor rekening van de
parochie.
Inmiddels zijn nog niet alle finan
ciële zorgen verdwenen, omdat
betwijfeld mag worden of de pro
vincie de subsidie van 18.000 gul
den voor de restauratie van het
orgel, die voor haar rekening zou
komen, wel zal betalen. Na de
vrij plotselinge subsidiestop die
de provincie in 1979 afkondigde
voor restauraties kwam het
stichtingsbestuur in de ogen van
Gedeputeerde Staten te laat met
een verzoek om een financiële
bijdrage. Er loopt nog een be
roep van de stichting bij de Raad
van State tegen de afwijzing van
het provinciaal bestuur. Eventu
eel zal de stichting nieuwe acties
moeten voeren om het benodig
de geld bijeen te krijgen.
LEIDEN - Veel later dan aanvan
kelijk verwacht, is het Maar-
schalkerweerd-orgel van de Har
tebrugkerk inwijdings-klaar ge
komen. De Monumentenzorg
molens werken langzaam, doch
wel zeker.
Organist Jan Schmitz, die over
tuigd van de grote waarde van
zijn invalide geworden instru
ment, met ongebroken energie
drie jaar lang voor het algehele
herstel heeft gevochten, voelt
zich een gelukkig man. Hij kreeg
in bijna alles zijn zin. Dat zegt
wat, als je met de knappe, maar
orthodoxe, zich streng aan de
oerstaat refererende monumen
tenheren te maken hebt. Niet zel
den kwam het dan ook tot zeer
ernstige meningsverschillen. Nu
de kruitdamp is opgetrokken en
het orgel in al z'n glorie praalt,
mag Jan Schmitz zeker niet onte
vreden zijn.
Drie wensen werden niet ver
hoord: de hem dierbare, doch la
ter ingebrachte Terts 1 3 5 werd
verwijderd om plaats te maken
voor de (originele) Wuudfiuit 2.
de koppeling pedaal-II ging niet
door en evenmin de hem. node
gers die in hun vrije tijd wil
len chaufferen of de telefoon
willen bemannen. Het aange
paste vervoer is bestemd voor
mensen die niet goed van hel
openbaar vervoer gebruik
kunnen maken. Voor het op
nemen van de aanvragen en
het chaufferen van de bus is
de stichting echter afhanke
lijk van vrijwilligers Chauf
feurs hoeven slechts in het be
zit te zijn van een gewoon rij
bewijs. Inlichtingen b:j de
Stichting Sterbus Leiden.
Hooglandse Kerkgracht 32.
teL 122443
Cursus
In de Drie Octoberschool begint
dinsdag een nieuwe cursus
Ouderwijs/Onderwijs. Net als
bij Ouders Op Herhaling
krijgen volwassenen hierbij
toegezegde zwelkast op het bo-
ven-klavier. Maar dit was tech
nisch onmogelijk, zo werd hem
verzekerd. Men is hem deels te
gemoet gekomen met de Flüte
harmonique. een sterke fluit
stem, met een gaatje halverwege
het corpus. Dit maakt, dat hij
"overblaast". Het "spuwen" is
nu niet zo erg meer. maar
Schmitz wil dat gaatje wel hele
maal weg hebben
Trillingen
Dank zij de vrij jeugdige leeftijd
(104 jaar) van het orgel kon
Schmitz nog betrekkelijk veel
bereiken, resp. voorkomen. Het
pedaal, zoals Maarschalkerweerd
dat had gemaakt, liep vanzelf
sprekend geen gevaar. Maar ook
kreeg de diapason(a 1) 440 trillin
gen (dus geen kopzorgen met
blazers en zo) en bleef organist,
toehoorders en begeleide zan
gers het beruchte klepperen be
spaard. Een van de adviseurs
stelde nog voor het weer in te
voeren (omdat hij het zo leuk
vond), maar Schmitz, die er de
aardigheid niet van inzag, was
onvermurwbaar.
de kans om hun schoolkennis
in taal en rekenen op te halen.
Ook u ordt er over allerlei on
derwerpen informatie pepe
ven en gediscussieerd Infor
matie bij In de Vroohjcke Ar-
ke. tel. 123271
Praatgroep
Deze maand begint de werk
groep 'Emancipatie gehandi
capte mens en gemeenschap'
met een praatgroep rond het
thema "relatievorming, sek
sualiteit en gehandicapt
zijn" De werkgroep is een
initiatief van de afdeling Lei
den van de NVSH en bestaat
uit zowel gehandicapte als
met-gehandicapte leden, zo
als ook de praatgroep voor ie
dereen open staat. Voor infor
matie en opgave: lei 071-
761396
Het orgel kreeg een meer Frans ka
rakter door de Basson-Hobo 8'
(die de oorspronkelijke' lastige
Dulciaan 8 verving) en de Trom
pet 8' Schmitz is er gelukkig
mee t Is net een Cavaille-Coll-
orgelzegt hij." Ik heb nu vele
mogelijkheden "Ook de komst
van een Voix celeste op de plaats
van de dunne zachte typisch ro
mantische Fern fluit 8' stemt hem
tot vreugde. Minder prettig is de
metamorfose door opzetstukken
van de Kwint 3 tot de originele
strijkerachtige Salicot 4'. Maar
de gehele restauratie, volbracht
door de Amsterdamse firma
Adema-Schreurs. stemt toch tot
grote tevredenheid. Het Harte-
brugkerk-orgcl telt nu volop
mee. en niet het minst als con
cert-instrument Het zal weldra
blijken
Dispositie
De dispositie is nu als volgt
Hoofdmanuaal (gelijk gebleven).
Prcstant 16'. Violon 8'. Flüte har
monique 8', Roerfluit 8'. Roer
fluit 4', Octaaf 4'. Kwintfluit 3'.
Octaaf 2'. Mixtuur 2 3-4 sterk
Cornet 5-sterk (discant). Trom
pet 8'
Rovcnmanua.il
Prestant 8 Viola di Gamba 8'. Hol
pijp 8 Voix celest. Salicet 4'.
Octaaffluit 4 Woudfiuit 2'. Bas
son-Hobo 8'.
Pedaal
Open Subbas 16'. Gedekt 16'. Oc
taafbas 8 Octaaf 4'. Ba/uin 16'.
Het herboren orgel zal. op zondag
middag 13 september worden in
gewijd door mgr. dr Simonis.
bisschop van Rotterdam. Na de
plechtigheid zingt het kerkkoor,
onder leiding van Jan Schmitz.
het "Te Dcumvan Hcndnk
And nessen. "Psaume 150" van
Cesar Franck en Deux Priores
van Francis Poulenc En Jan
Sc hmitz speelt op zgn orgel:
l'ièce heroique" van Cesar
Franck. "Adagio" en "Intermez
zo" uit de 6de Symphonie. van
Charles-Mane Widor. Clair de
lune' van Louis Vierne en "Dieu
parmi nous van Olivier Mes-
Schoonmaakactie
In de Merenwijk wordt woens
dag een schoonmaakactie ge
houden. Straten en parkeer
plaatsen zullen door bewo
ners en kinderen worden
schoongemaakt. De reini
gingsdienst zorgt voor veeg-
materiaal en een aantal men
sen voor de begeleiding. Wet
houder Fase geeft om tien uur
het startsein. Op het parkeer
terrein van de Olmenrode en
de Iepenrode komt een keet
wagen te staan die wordt ge
bruikt als actiecentrum Een
en ander gaat gepaard met
muziek, diaseries en een ter
rasje.
Filter Furore
In het gebouw van jongerenver
eniging Augustinus aan het
Rapenburg is vanavond de
Filter Furore Show te bezoe
ken. Aanvang tien uur.
Vrijwilligers
De Stichting Slerbus, die aan
gepast busvervoer verzorgt
voor invalide en bejaarde
zoekt weer vrijwilli-
reerd,
