"Maar het loopt niet
de spuigaten uit"
Sigarettenautomaat wordt curiositeit
Onbetamelijk gedrag ook bij regionale politiekorpsen
Verkoop gestaakt wegens vandalisme en diefstal"
ZATERDAG 5 SEPTEMBER 1981
EXTRA
PAGINA 19
Door Bert Paauw
LEIDEN, ALPHEN, KATWIJK - De politieagent staat al
lang niet meer op een voetstuk. Het imago van de ge
zagsgetrouwe, nauwkeurige uitvoerder van de wet is in
de loop der jaren drastisch afgebrokkeld. En hoewel
men er niet rouwig om hoeft te zijn dat een politieagent
tegenwoordig ook wordt gezien als 'een gewoon mens'
geeft het anderszins toch te denken dat de afbrokkeling
van het imago mede een gevolg is van allerlei misstap
pen die worden begaan door mensen die juist worden
geacht dergelijke misstappen te bestrijden.
Het onlangs uitgebrachte rapport over onbetamelijk ge
drag binnen het Amsterdamse politiekorps is in dat
opzicht veelzeggend. Een onheuse bejegening van pu
bliek, arrestanten en advocaten is nog één van de licht
ste vormen van zogenaamd normafwijkend gedrag. In
het rapport wordt echter ook opgemerkt dat corruptie,
diefstal en drankmisbruik binnen het korps voorko
men.
Hoe 'rot' is het politieapparaat en
wat voor Amsterdam geldt, geldt
dat ook voor andere korpsen?
"Nee", roepen politiewoordvoer
ders van de (veel) kleinere korp
sen uit deze contreien bijna in
koor. Woordvoerders die overi
gens tot nu toe ook niet veel
meer over het rapport weten dan
wat in de diverse kranten heeft
gestaan. "Ik ken het rapport nau
welijks maar het gaat natuurlijk
wel over Amsterdam", zegt
hoofdinspecteur Rutting van de
Alphense politie. "En daar ge
beuren dingen op een andere
schaal dan bij de kleinere korp
sen. Bij een groter korps loop je
altijd het risico dat zaken die
scheef zitten langer onopge
merkt blijven dan elders. Daar
komt bij dat de hoofdstad een
aparte positie inneemt, aparte
problemen kent".
Hoofdinspecteur La Rivière van de
Leidse politie zegt dat bij het in
de openbaarheid brengen van
een dergelijk rapport altijd het
gevaar van generaliseren dreigt.
"Bovendien worden dingen uit
hun verband gerukt. Wij zullen
ons intern wel op het rapport be
zinnen, kijken of wij er ons voor
deel mee kunnen doen. Maar een
inventarisatie van onbetamelijk
gedrag daar zie ik op dit moment
niet zo veel in. Ach, bij de kleine
re korpsen is er ook een tamelijk
grote sociale controle op eikaars
doen en laten".Dat laatste wordt
ook aangevoerd door adjudant
Van Nieuwenhuizen van de Kat-
wijkse politie.
eel losser
Alle drie zijn het er wel over eens
dat vormen van onbetamelijk ge
drag "natuurlijk" ook bij de klei
nere korpsen voorkomen. "Maar
dat loopt zeker niet de spuigaten
uit en het doet zich zeker niet
voor in die mate zoals in Amster
dam", zegt Van Nieuwenhuizen.
"In Katwijk zijn in de loop der
jaren ook de nodige dingen ver
anderd die door sommigen onbe
tamelijk gevonden kunnen wor
den. Neem nou de kleding. De
ouderen hechten duidelijk meer
waarde aan het dragen van een
pet, een das en een gesloten jasje
dan de jongeren. Bij hen gaat dat
allemaal veel losser. Het aanne
men van giften, daar geloof ik
niet in. Daar is de gemeenschap
hier te klein voor. Dat zou niet
lang verborgen blijven. En wat
betreft het onheus bejegenen.
Begrijp wel dat de politieagent
vaak in een conflictsituatie met
het publiek verkeert. Dan ge
beurt er wel eens iets verkeerds,
worden er wel eens onparlemen
taire uitlatingen gebezigd.
Achteraf zeg je dan: dat had je
beter niet kunnen zeggen. Dat
wordt dan wel bijgeschaafd".
Hoofdinspecteur Rutting uit Al
phen daarover: "Natuurlijk komt
er hier incidenteel ook onbeta
melijk gedrag voor. Dat gebeurt
overal waar je met mensen te ma
ken hebt. Er is in dat opzicht
niets nieuws onder de zon. Dat
wil niet zeggen dat je dergelijk
gedrag als vanzelfsprekend moet
beschouwen en je er bij neer
moet leggen. Je moet er wel te
gen optreden. Maar je moet toch
in je achterhoofd houden dat je
met menselijke reacties te doen
hebt en mensen kunnen wel eens
over de schreef gaan. Klachten
worden altijd serieus bekeken.
De klachten die bij ons binnen
komen gaan voornamelijk over
bekeuringen of over al dan niet
provocerend optreden van een
agent".
La Rivière van de Leidse poli-
tie:"Een paar keer per jaar Ko
men er wel klachten binnen van
die zich onheus beje
Politieagenten worden geconfronteerd met situaties die om
anpak vragen. Het is ondoenlijk voor alles richtlijnen te geven.
gend voelen. En daarnaast zuilen
er ook wel de nodige dingen ge
beuren die wij niet te horen kry-
gen. Soms stuiten we wel op ge
drag waarvan we zeggen: dat had
beter anders gekund. Maar der
gelijk afwijkend gedrag is be
paald geen algemene tendens".
Richtlijnen
De kritiek in het Amsterdamse
rapport dat het de agent aan dui
delijke richtlijnen van zijn supe
rieuren of andere autoriteiten
(justitie, burgemeester) ont
breekt onderschrijft La Rivière
gedeeltelijk. "Er zullen duidelij
ke richtlijnen voor de agent moe
ten zijn al is het een utopie te
denken dat je alles in een strak
keurslijf kunt dwingen. Boven
dien, het ambt zou bijzonder on
aantrekkelijk worden als je zelf
geen initiatief meer zou kunnen
of mogen nemen. Maar er be
staan inderdaad onduidelijkhe
den waar de agent mee wordt ge
confronteerd. Kijk maar naar de
piraterij, de grafitti, de abortus,
het kraken. Hy gaat dan zijn ei
gen norm hanteren. Hij wordt
toch geacht iets te doen en gaat
dan dingen invullen volgens zijn
eigen ideèen. Dat invullen kan
van streek tot streek en van stad
tot stad verschillen. Stroperij in
het zuiden van het land wordt
heel anders beoordeeld dan in
het westen. Het kan zelfs in een
grote stad van bureau tot bureau
erschillen"
Rutting uit Alphen is het met zyn
collega uit Leiden eens. "Het is
ondoenlijk om voor alle situaties
duidelijke richtlijnen op te stel
len. Neem bijvoorbeeld de bepa
lingen over toepassing van ge
weld. Er staat in de wet dat je als
agent niet nodeloos geweld mag
aanwenden. Maar wat is node
loos? Hoe leg je dat uit? Zo'n be
paling zal waarschijnlijk in Am
sterdam anders worden geïnter
preteerd dan in Alphen. De
korpsleiding en andere bevoeg
de instanties moeten zo duidelijk
mogelijke richtlijnen ontwerpen
maar een agent houdt een eigen
verantwoordelykheid. Hij mag
zich nooit verschuilen achter
richtlijnen om zijn eigen feilen te
verdoezelen. De politieman is in
eerste instantie zelf voor zijn
handelen verantwoordelijk".
Door de zeef
Bij de selectie van adspirant-po-
Ütieagenten wordt getracht na te
gaan of toekomstige agenten die
verantwoordelijkheid aankun
nen. De kandidaten die zich voor
het ambt van politieagent aan
melden worden sinds 1975 op het
Landelijk Selectie Centrum in
Hilversum door de zeef gehaald.
Van de ongeveer 12.000 sollici
tanten die jaarlijks naar een
plaatsje bij één van de 140 poli
tiekorpsen dingen worden er cir
ca 8.000 opgeroepen van wie uit
eindelijk zo'n 1200 de politie
school halen. Naast een aantal al
gemene vereisten (mavo of ge
lijkwaardige opleiding, Neder
landse nationaliteit, goede ge
zondheid, onbesproken gedrag,
jongen minimaal 1.70 meter lang
en een meisje minimaal 1.65 me
ter lang) wordt in Hilversum ook
gelet op de resultaten van een
uitgebreide psychologische test
(300 schriftelijke vragen), van ge
voerde gesprekken met selectie
commissie en psycholoog, van
de sporttest en van de medische
keuring.
Is men daar doorheen gerold dan
wacht een eenjarige opleiding
aan de politieschool in Lochem
Overigens worden pogingen in
het werk gesteld om de opleiding
met een half jaar te verlengen om
het praktijk-aandeel in de oplei
ding te vergroten. In de afgelo
pen jaren is in steeds sterkere
mate de klacht geuit dat de oplei
ding te theoretisch zou zijn en
onvoldoende op de dagelijkse
praktyk van het politievak zou
aansluiten. Bovendien wordt
ook al weer enige tyd gepleit om
de leeftijd waarop men zich voor
het 'politiebedrijf kan melden
(16 jaar) te verhogen om te voor
komen dat er teveel 'jonge broe-
kies' in het politiepak gaan rond
stappen.
Van Nieuwenhuizen ziet wel iets in
dat laatste. "Achttien jaar lijkt
me beter, dan is men toch al weer
wat volwassener. Er doen zich
gevallen voor waarbij je zegt: je
bent eigenlyk nog niet ryp voor
het vak maar daar staan ook
weer heel goede ervaringen met
jeugdigen tegenover.
Wat betreft de opleiding aan de po
litieschool: die is inderdaad vnj
theoretisch Er worden wel situa
ties in scène gezet en er ii wel
wat rollenspel maar een dag of
een nacht meelopen bij een echt
politiekorps is uitzondering. Ik
ben er voorstander van om de
leerlingen meer praktijkervaring
op te laten doen".
Dooddoener
La Rivière vindt de kritiek op de
jeugdige leeftijd van veel agen
ten maar een dooddoener. "Wat
is te jong? Dat is zo n subjectief
begrip. De éèn heeft het vak al
jong in de vingers, de ander heeft
er jaren voor nodig En die klacht
over de opleiding vind ik ook te
gemakkeLijk. Elke opleiding ver
eist toch een stevige theoretische
vorming". En Rutting tot slot-
:"De meeste opleidingen zbn nu
eenmaal theoretisch van aard-
De kritiek op de leeftud snijdt
wat meer hout Het Ujkt voor de
hand liggend dat iemand die wat
ouder is, die wat meer levenser
varing heeft, die wat langer in de
maatschappij heeft rondgekeken
wellicht verstandiger en rustiger
zal optreden. Maar ik zeg er di
rect by dat dit nog nooit echt is
bewezen".
De sigarettenautomaat aan
gevels en deuren lijkt zijn
langste tijd te hebben ge
had. Straffe rokers staan
moeilijke(r) tijden te
wachten. De echte onder
hen herkennen de situatie
schets: 's avonds om tien
uur zonder pakje zitten.
Moeizaam losse guldens
bijeen zoeken en vervol
gens op pad richting siga
rettenautomaat. Om later
die avond hoogstwaar
schijnlijk verbijsterd met
lege handen thuis te ko
men. Want de ene auto
maat was leeg en de vol
gende bleek opgeheven.
Massa's middenstanders
verwijderen de sigaretten
automaat van de gevel.
Uit wanhoop, omdat de
apparaten of vernield of
leeggestolen worden. Of,
maar dat is vers twee, om
dat het voortdurend bij
stellen van de automaten
als gevolg van wederom
gestegen prijzen een te
kostbare zaak is gewor
den.
Een requiem voor de (bui
tentautomaat is op z'n
plaats.
Tegen vernuft
gratis rokers
is niets meer
te bedenken
Er zijn legio trucs te bedenkenoom
één of meer gratis pakjes sigaret
ten te bemachtigen. Die van het
nylon draadje (in plaats van drie
gulden) is de meest bekende en
tevens meest populaire. Een gul
den wordt aan een nylon draadje
in de automaat gestopt en vervol
gens teruggetrokken. Een han
deling die vele malen kan wor
den herhaald. Maar de inventivi
teit van sommige fervente rokers
kent geen grenzen. Schroefjes,
pennen, valse of buitenlandse
munten worden gretig gebruikt
als inworpmateriaal voor de siga
rettenautomaat. En wat te den
ken van een kabel, bevestigd aan
de trekhaak van de auto, die in
één ruk de hele automaat met
zich meesleept? Een al vaker be
proefde methode, die succesvol
bleek.
De sigarettenhandelaren zullen er
over kunnen meepraten. De Am
sterdammer Drenth bijvoor
beeld, die met zijn zaak aan de
Leidsestraat één van Neder
lands' drukste punten bezet. Zes
automaten heeft hij voor zijn
winkelruit - leeg. De reden voor
het ontbreken van sigaretten
wordt verduidelijkt met een
briefje: 'wegens vandalisme en
diefstal is de verkoop gestaakt'.
Posten
Van alles probeerde hij: extra slo
ten bevestigen, de automaten om
middernacht leeghalen en ze de
volgende ochtend maar weer
vullen. Zelf gaan posten en ten
slotte de politie vragen dat op ge
zette tijden te doen. Maar niets
hielp. De laatste maanden dat de
automaten nog in werking waren
moest Drenth er duizenden gul
dens op toeleggen. Drenth: "Wij
waren één van de weinigen in
Amsterdam die nog buitenauto
maten hadden. Maar het was
geen doen meer. Ik heb meege
maakt dat de mensen zich ston
den te verdringen om een gratis
pakje te bemachtigen. Nou, als je
zoiets ziet heb je het vertrouwen
in de mensheid helemaal verlo
ren. En de verzekering dekt al
lang niet alle schade meer."
Dtenth is ervan overtuigd dat het
vandalisme nog steeds hand over
1 hand toeneemt. Maar behalve
diefstal en vernielzucht braken
nog andere zaken de sigaretten
automaten van Drenth op, de ho
ge omzet ervan ten spijt. "Het
vullen van die automaten is vre
selijk arbeidsintensief. Alleen
het openmaken al, met al die
hangsloten.. En omdat de prijzen
steeds veranderen, moeten de
automaten telkens opnieuw wor
den bijgesteld. Dat kost me nog
eens een paar honderd gulden
per keer."
Zijn sombere verhaal wordt beves
tigd door één van de oudste fir
ma's die zich met de vervaardi
ging van sigarettenautomaten
bezighoudt, Dijkstra-Tukker.
Adjunct-directeur J. Kroon zag
de afzet van gevelautomaten in
tien jaar tijd teruglopen van vijf
enveertig tot twee stuks per
week. Was de sigarettenauto
maat in betere tijden het hoofd
artikel van Dijkstra-Tukker, het
bedrijf legt zich nu maar toe op
de fabricage van drankenauto
maten. Volgens Kroon is de bui
tenautomaat dan ook geen lang
leven meer beschoren, in elk ge
val niet in de grote steden. "In
kleine dorpjes zal-ie misschien
wel blijven, maar in de grote ste
den móeten ze wel verdwijnen.
Dat kan toch niet anders?"
Maatregel
Dijkstra-Tukker knapt nu al méér
automaten op per jaar dan dat
het nieuwe produceert. Automa
ten die gekraakt of vernield zijn,
wel te verstaan. Het wrange is
dat de kast op zich onverslijtbaar
is. Tegen het vernuft van kwaad
willende lieden is echter geen en
kele maatregel die in de loop der
jaren bij Dijkstra-Tukker werd
bedacht bestand. Noch het on
breekbaar vliegtuigglas ("ze lich
ten gewoon de hele ruit eruit"),
noch het dikke gaas ("de tralies
worden doorgeknipt") en ook
niet de degelijke bevestiging en
versteviging als sloten en yzeren
balken. "Een brandkast wordt
het nooit. En per slot van reke
ning is alles op den duur kapot te
krijgen. Bovendien kun je niet
tot in het oneindige doorgaan
met het toepassen van die dure
materialen, want dan wordt de
automaat helemaal onbetaal
baar."
Naast vernielingen valt het nog
spaarzame aantal buitenautoma
ten ten prooi aan allerhande sto
ringen. De 'muntproever' van de
doorsnee-automaat wordt ontre
geld door vuil, regen of door de
inworp van verkeerde munten.
Naarmate de trek naar verre lan
den toeneemt wordt ook het sca
la van vreemdsoortige munten in
het geldlaatje breder."De gekste
munten proberen ze in de auto
maten uit" zegt Kroon.
Verboden
Laatste schuldige voor het inkrim
pen van het aantal buitenauto
maten is volgens betrokkenen de
overheid, wier beleid erop is ge
richt het roken zoveel mogelijk
tegen te gaan. "Je gaat toch geen
drieduizend gulden investeren
als de kans niet uitgesloten is dat
de sigarettenautomaat in de toe
komst verboden wordt?" zo re
deneert Kroon. "Bijna geen en
kele fabrikant haalt het in z'n
hoofd om nieuwe typen sigaret
tenautomaten te ontwikkelen.
En gezien de vernielingen én de
kleine winstmarges op sigaretten
bedenkt de winkelier zich twee
maal voordat hij een automaat
aanschaft." Dijkstra-Tukker zelf
verkoopt liever geen automaten
meer die ver van huis worden ge
plaatst. De afname van het bui
tenland is al sinds jaren fors te
ruggelopen. De Nederlandse gul
den is te duur. Bovendien is het
verschijnsel buitenautomaat in
landen als Frankrijk en Duits
land al jaren een curiositeit. Ook
in die landen gaat de boel achter
slot en grendel.
Dijkstra-Tukker signaleert wel een
stabilisatie in de markt voor 'bin
nen-automaten': in bedrijven en
openbare gebouwen. "Natuurlijk
worden die ook wel opengebro
ken. Maar in ieder geval niet in
die aantallen zoals de buitenau
tomaten."
Wellicht dat de sigarettenautomaat
ooit nog te bezichtigen is in een
museum. Geflankeerd door een
enkele parkeermeter of postze
gelautomaat.
zonder
pakjes
sigaretti
