Kiezen tussen
duidelijkheid
en openheid
Ziekenhuisopname na operatie vaak onnodig
Formatie herinnert aan jaren vijftig
tIJDAG 14 AUGUSTUS 1981
Bbinetsformaties verliepen vroeger anders. De duur van
Öe formatie was betrekkelijk kort, de openheid mini
maal. Politici lieten zich niet imponeren doorvragen van
opdringerige journalisten. Openheid was goed, maar er
waren grenzen.
vroegere liberale leider prof. Oud moet dal volgens de overlevering
[ens op treffende wijze hebben geïllustreerd. Dal was in de jaren vijftig.
£r werd weer druk geformeerd en Oud wandelde in alle rust over het
afgesleten plaveisel van het Binnenhof. Een journalist schoot hem aan.
('Waar gaat u naar toe. meneer Oud'1". Oud: "Naar de informateur".
Journalist: 'Wat gaat u daar doen?". Oud: "Een hapje met hem eten".
En unaniem werd vastgesteld
dat er geen overeenstemming
over een kabinet van PvdA, CDA
en D'66 mogelijk was.
j de aanblik van de huidige kabi
netsformatie - ruim een kwart
fceuw later - begint de herinne
ring aan die tijd te herleven. Im
mers, de informatie over de for-
piatie is schaars. Van tijd tot tijd
pen officiële persconferentie. En
daar blijft het bij. De informa
tiekanalen zijn streng afgeba-
jcend. Daarbuiten heerst een
diep stilzwijgen.
knnelijk hebben de betrokkenen
geleerd van de formatie van 1977.
pc openheid die CDA, PvdA en
D'66 (in die rangorde) toen aan
de dag legden, was ongekend.
^laar tegelijkertijd werd de we
derzijdse irritatie die met name
het CDA en de PvdA uiteen
dreef, er danig door versterkt.
Open brieven werden aan de lo
dende band geschreven. En van
de media werd dankbaar gebruik
gemaakt om de formatie af en toe
een onverwachte prikkel te ge-
DA-leider Van Agt toonde zich
op dit gebied een meester. Hij
bestond het om aan de onder
handelingstafel een bepaald
standpunt in te nemen om ver
volgens via de televisie te laten
weten dat hij er eigenlijk toch
iets anders over dacht. Dat ge
beurde bijvoorbeeld in de laatste
beslissende fase van de formatie,
toen formateur Van der Grinten
alsnog een poging deed CDA,
PvdA en D'66 tot elkaar te bren
gen.
Ie meeste ministersposten waren
,al vergeven. Maar het CDA was
|er niet gelukkig mee. PvdA-on-
derhandelaar Van Thijn stelde
•voor de zetelverdeling te wijzi
gen. Maar Van Agt sprak over dit
I wijzigingsvoorstel zijn onaan
vaardbaar uit. Van der Grinten
'kwam vervolgens met een tus
senvoorstel: volkshuisvesting en
ruimtelijke ordening zou naar
het CDA gaan en dan zou de
PvdA verkeer en waterstaat krij
gen. Van Thijn ging daar niet
mee akkoord; hij wilde het om
draaien. Maar Van Agt weigerde.
it
Later verklaarde Van Agt evenwel
tegenover journalisten dat er nog
best een ruilhandeltje in had ge
zeten: CRM. dat oorspronkelijk
aan de PvdA was toegewezen,
naar het CDA en volkshuisves
ting en ruimtelijke ordening naar
de PvdA. Aan de onderhande
lingstafel had hij niet met deze
suggestie willen komen, zo zei
hij. omdat hij er niet mee wilde
leuren. En uit het zwijgen van
Van Thijn had hij al opgemaakt
dat deze geen millimeter ruimte
meer toestond.
De uitspraken van Van Agt wekten
grote verbazing bij de onderhan
delingspartners. Maar de strijd
was gestreden. En al spoedig
kwam Van der Grinten tot de
conclusie dat er nog maar één va
riant overbleef: een kabinet van
CDA en VVD
"Geen voordeel"
Achteraf kon de leider van de
grootste kandidaat-regeringspar
tij. Den Uyl, zich wel voor het
hoofd slaan. De openbaarheid
die aan weerskanten bij de for
matie was betracht, had hem en
zijn partij danig parten gespeeld.
Nog in hetzelfde jaar zei hij: "In
elk geval heeft het tot een verhar
ding van standpunten geleid. Ik
vind dat de portie openbaarheid
die ik heb laten betrachten, geen
voordeel is geweest".
Deze conclusie wordt gedeeld door
de Leidse politicologen Ande-
weg, Dittrich en Van der Tak. Zij
schreven indertijd een boekje
over de kabinetsformatie van "77
en daarin wordt de openbaarheid
een belangrijke factor genoemd
die mede heeft bijgedragen tot
het mislukken van de formatie.
"Zeker wanneer na ieder ge
sprek de onderhandelaars uitge
breid aan de pers komen vertel
len wat er is gebeurd, wordt er
Formateurs Van Thijn en Kremers: pen in inktpot laten staan
gauw gesproken in termen van
winnaars en verliezers. Dit be
moeilijkt de volgende fase in het
onderhandelingsproces: deze
stap-voor-stap diplomatie maakt
het ook niet mogelijk grote com
promissen te sluiten waarbij ie
dere partij wat wint (en ver
liest)".
Daar komt nog wat bij. namelijk
het raadplegen van de achterban.
Den Uyl: openbaarheid geen voordeel.
Ook dat heeft met name bij de
PvdA niet in het voordeel ge
werkt. Berucht is in dit verband
de opstelling van de PvdA-partij-
raad. die, toen de aspirant-rege
ringspartners eindelijk overeen
stemming hadden bereikt, de
overeengekomen zetelverdeling
(7-7-2) van tafel veegde
Verschillen
Wie de huidige kabinetsformatie
onder de loep neemt, ziet opmer
kelijke verschillen met 1977. Het
raadplegen van de achterban
blijft nu beperkt tot de fracties
(de PvdA besloot de partijraad
voorlopig even op een zijspoor te
houden). En de openheid die nu
aan de dag wordt gelegd is. zoals
gezegd, minimaal. Want iedereen
is er inmiddels wel van overtuigd
dat de massamedia grote invloed
kunnen hebben op het verloop
van de formatie
Dat bleek bijvoorbeeld op 21 juli
toen de informateurs hun voorlo
pige regeerakkoord op tafel had
den gelegd. De Haagsche Cou
rant meldde in gigantische kop
letters: "Den Uvl superminis
ter", en het Algemeen Dagblad
riep: "PvdA zit op rozen". In de
CDA-fractie zorgde dat voor een
geprikkelde stemming. De chris
tendemocraten waren tenslotte
als grootste partij uit de verkie
zingen te voorschijn gekomen.
En nu zou de PvdA alsnog win
nen? De krantekoppen waren als
tergende fenomenen aan de mu
ren van de CDA-vergaderruimte
vastgenageld en zouden ook een
rol van betekenis gaan spelen in
de vergadering. Later werd het
beraad van de christendemocra
ten, die de voorstellen groten
deels verwierpen, dan ook afge
schilderd als de "krantekoppen-
vergadering"
Uit nog een ander feit kan worden
opgemaakt dat de angst voor al
te grote openheid er goed in zit.
De laatste paar weken waren
Van Agt en Den Uyl weer druk
bezig in hun oude fout te verval
len. Zij bestookten elkaar met
open brieven die in de media
breed werden uitgemeten. Daar
in beschuldigden zij elkaar van
een verkeerde uitleg van de
kernwapenparagraaf uit het
voorlopige regeerakkoord. En
het zou ongetwijfeld weer tot een
vertraging in de onderhandelin
gen hebben geleid als de forma
teurs Kremers en Van Thijn niet
hadden ingegrepen. Zij maanden
de twee politieke leiders hun pen
in de inktpot te laten staan en
hun briefwisseling te beëindi
gen.
Samenhang
Is er een samenhang tussen de ma
te van openheid en de snelheid
waarmee een nieuw kabinet tot
stand wordt gebracht? Het eer
dergenoemde drietal politicolo
gen meent van wel. En er is ook
eigenlijk geen goede reden om
daaraan te twijfelen. Neem de
formatie van '77: grote openbaar
heid en een record van 208 dagen
formeren. Nu minimale open
heid en al na 66 dagen wordt de
informatie-periode afgesloten.
Hoe staat het dan met de kiezer'* In
Nederland kan de kiezer zijn
keuze maken uit een veelheid
van partijen. Hij stemt (dus) op
een partij zonder te weten wat
daaruit voortkomt. Want de poli
tieke partijen in Nederland zijn.
zoals dat tegenwoordig heet, tot
elkaar veroordeeld. Er zijn teveel
partijen om vóór de verkiezingen
duidelijkheid te kunnen schep
pen. Geen enkele partij haalt een
absolute meerderheid in het par
lement en zij is dus aangewezen
op één of meer coalitepartners.
Daar komt bij dat de meeste partij
en vooraf geen reële keuze doen.
Bij de laatste verkiezingen was
D'66 de enige die dat wel deed
De Democraten wilden niet met
de VVD regeren; zij hadden het
oog laten vallen op een coalitie
met PvdA en CDA De christen
democraten en de VVD daaren
tegen lieten alles open. En de
PvdA gaf voorrang aan een links
kabinet, waarvan al tevoren vast
stond dat dit slechts in het land
van Utopia tot stand zou kunnen
komen.
Wat de kiezer na de verkiezingen te
wachten staat blijft, dus in neve
len gehuld. Hoe er in de kabi
netsformatie met zijn stem wordt
omgesprongen weet hij niet. Hij
kan er slechts naar gissen. Uit
het oogpunt van democratische
spelregels is het minste wat de
betrokken politieke partijen dus
zouden moeten doen, een zo
groot mogelijke openheid be
trachten in de formatie. Boven
dien zouden ze kanalen moeten
graven om de kiezer alsnog enige
invloed op die formatie te kun
nen laten uitoefenen (bijv. via
een partijraad) Want zoals de
Leidse hoogleraar dr. N. Cramer
al in zijn proefschrift over "Par
lement en Pers" schreef "De
openbaarheid is de sleutel tot de
democratie. Niet minder maar
ook niet meer".
Zijspoor
Worden de democratische spelre
gels aldus optimaal gehanteerd,
dan komen we uit op de con
structie van 1977: grote open
baarheid en diepgaand overleg
met de achterban. Maar tegel ij
kertijd is het dan ook duidelijk
welke gevolgen dat met zich
meebrengt: een langdurige for
matie met een uitkomst (in 1977
CDA en WD samen in een kabi
net) die eigenlijk niemand ver-
v. jcht De kiezer wordt In dal c
^1 alsnog op een zijspoor gezet.
En de parlementaire democratie
met voeten getreden.
Strikt genomen blijft de keuze
(dus) beperkt Teruggaan naar de
constructie van de jaren vijftig is
onzinnig. De sobere mededeling
dat een politiek leider een hapje
gaat eten met de informateur
(Oud), wordt in deze tyd van
openbaarheid niet meer geslikt.
Bovendien gaat de vergelijking
met de jaren vijftig niet meer op.
omdat toen de politieke situatie
er wezenlijk anders uitzag.
Volgens de drie eerdergenoemde
Leidse politicologen kon het
toen nog gebeuren dat de kiezer
koos tussen Drees en Romme,
waarna balde politieke leider
samen in een kabinet gingen zit
ten. Tegenwoordig is dat on
denkbaar. De verkiezingsstrijd is
feller geworden en de polarisatie
(in 195)6 begoniw toen de VVD
uitdrukkelijk afstand nam van
de socialisten) is versterkt. Het
kost nu veel meer tijd en moeite
om de programmatische ver
schillen in de formatie weg te
poetsen en een alles overkoepe
lend compromis te vinden dat
uitmondt in een regeerakkoord.
In feite blijft er dus één mogelijk
heid over: de grote politieke par
tijen maken (eventueel met de
kleine partijen erbij) vóór de ver
kiezingen duidelijke afspraken
over de te vormen coalitie en leg
gen die aan de kiezer voor. Die
weet dan precies waar hij aan toe
is en geeft dan met zijn stem wel
aan welke partij in de coalitie de
grootste moet worden. Dat
schept in elk geval duidelijkheid
en het democratische gehalte
van het politieke bedrijf is ermee
gediend
Van Agt: met leuren aan onderhandelingstafel
Een groot deel van de operaties waarvoor patiënten nu nog
geruime tijd in het ziekenhuis moeten worden opgeno
men, kan poliklinisch worden verricht. Dat wil zeggen; 's
ochtends naar de kliniek om je te laten helpen, 's middags
weer naar huis en daar, in je eigen omgeving, weer op
knappen.
In Amerika is deze manier van ope- sparingen tegengekomen van bo-
reren al ver voortgeschreden. ven de 60 procent. Als was het de
Meer dan 35 procent van de ingre- helft, dan nog zou deze omme-
pen. die vroeger klinisch werden keer in de chirurgie diepgaand
verricht (dus waarvoor je in het onderzoek van gezondheidseco-
ziekenhuis moest blijven), wordt nomen verdienen
nu in een zogenaamde „day sur
gery" uitgevoerd. Voor „day sur
gery" is nog geen goede vertaling
gevonden. Misschien is „een-
dagskliniek" te gebruiken.
Een en ander blijkt uit twee artike
len. die de Oisterwijkse oogarts
dr. K. J. L. Hoefnagels heeft ge
schreven in het artscnvakblad
Medisch Contact. Hij reisde enige
tijd door de Verenigde Staten en
bestudeerde daar de manier
waarop relatief eenvoudige in
grepen in de eendagskliniek wor
den uitgevoerd.
Behalve het belang van de patiënt
en zijn relaties (opknappen in ei
gen omgeving, geen gesjouw
naar het bezoek) is natuurlijk de
financiële besparing de aantrek
kelijke kant van deze manier van
opereren Het is verschrikkelijk
moeilijk uit te rekenen hoeveel er
wordt uitgespaard als een patient
op de dag van de ingreep alweer
naar huis gaat. maar dr. Hoefna
gels is in de Verenigde Staten be-
In de door dr. Hoefnagels beschre
ven ccndagsklinieken rekent
men bij een ingreep gemiddeld
op een half uur voorbereidings
tijd een uur opcratietijd en ander
half uur „recovery" (bijkomen).
Patiënten hebben tevoren een zeer
duidelijke, volledige folder ont
vangen over de operatie die hun
te wachten staat. In één kliniek is
er voor elke ingreep zelfs een dia
projectie ter voorbereiding. De
patiënt komt in de kliniek, verge
zeld van een begeleider uit de fa
milie- of kennissenkring. Dezë
blijft de hele tijd aan de zijde van
de patiënt, behalve tijdens de in
greep zelf. Als de patient uit de
narcose ontwaakt is de begelei
der er bij. Afhankelijk van de in
greep ordt algehele narcose,
plaatselijke verdoving of regiona
le blokkade-anesthesie (verdo
ving via een injectie in het zenuw
stelsel) toegepast. Als de patient
Een operatie straks na één dag al
weer bij zijn positieven is krijgt
hij zgn eigen kleren weer aan en
gaat naar huis De volgende dag
belt een verpleegkundige van de
eendagskliniek de patient thuis
op «.m U via: n hoe h< vaat N j
enige dagen verschijnt de patient
ter controle
In de Verenigde Staten blijken de
gynaecologische ingrepen het
vaakst in de eendagskliniek voor
te komen, gevolgd door de keel-,
neus- en ooroperaties. Maar dat
blijkt nogal sterk te verschillen
per kliniek. De ene specialist
voelt er kennelijk meer voor dan
de andere. Wel komt het bijzon
der veel voor bij kinderen: lo
gisch, voor hen is een ziekenhuis
opname vaak het meest ingrij
pend.
Volgens dr Hoefnagels ervaren de
patiënten het feit dat ze op de dag
van de operatie weer naar huis
mogen ais zeer positief. Mede
doordat de verpleging in een der
gelijk centrum r Ultfl r. kef ei
persoonlijk is (de verpleegkunde
gen zijn er speciaal voor opgeleid)
is er bij de patiënten zelfs sprake
van enthousiasme over de bchan
deling. Dr Hoefnagels gelooft
overigens del di Aim i ie ten i
patiënt zichzelf gemiddeld wat
beter redt dan de Nederlandse
hij slaat de Nederlander wat min
der zelfstandig aan.
Organisatie
Problematisch is het systeem van
de eendagskliniek wat de organi
satie betreft Inde Verenigde Sta
ten begonnen enige doortastende
artsen geheel los van een zieken
huis met een dergelijke kliniek.
Ze trokken spoedig volle opera
tickamers en deden - ondanks de
besparingen - goede zaken
Zoiets werkt natuurlijk zeer con
currerend ten opzichte van de zie
kenhuizen Voorde ziekenhuizen
bli)v< n d.in iir mocihik u- behan
delen. langdurige zieken en dus
dure patiënten over. wat op zich
weer kostenverhogend werkt.
Beter is het dan ook (en dat is in
de Verenigde Staten thans meest
al het geval) om een eendagskli
niek aan een normaal ziekenhuis
te verbinden. Volgens dr Hoef
nagels moet een dergelijke orga
nisatie ook in Nederland op te
bouwen zgn.
Maar dan moet er wel één levens
grote barrière worden geslecht:
op dit moment is er geen enkele
financiële prikkel voor een zie
kenhuis om mensen op de dag
van een ingreep alweer naar huis
testuren Ziekenhuizen doen er -
in financieel opzicht - verstandig
aan de bedden zo vol mogelgk te
houden: het loont dus meer ie
mand langer vast te houden dan
om hem meteen weg te sturen.
Zolang dat zo is lukt het nooit een
wezenlijke verschuiving van kli
nische naar poliklinische ingre
pen te bevorderen
Een andere barncèrc acht Hoefna
ge ls de weerstand die veel specia
listen hebben tegen elke verande
ring in de traditionele opvattin
gen over de manier waarop pa-
tienten moeten worden behan
deld Maar er zijn al specialisten
die aan poliklinische ingrepen de
vqprkcur geven als ze maar enigs
zins mogelijk zgn.
AD VAN LIEMPT
