De toegepaste kunst van Sem Presser
ÖEZSB
Reizende reporter paarde koopmanschap aan journalistiek inzicht
ZATERDAG 8 AUGUSTUS 1981
PAGINA 23
Kort geleden nam hij
afscheid als voorzit
ter van de Neder
landse Vereniging
van Fotojournalis
ten. maar dat bete
kent niet dat de 63-
jarige Sem Presser
op zijn lauweren
gaat rusten. Daar
voor heeft hij een te
boeiend en arbeid
zaam leven achter
de rug. Als reizende
reporter doorkruis
te hij in de afgelo
pen vijfenveertig ja
ren alle wereldde
len totaan de
Zuidpool toe en
legde er met zijn ca
mera van alles en
nog wat vast. Soms
temidden van bruut
oorlogsgeweld, dan
weer in de idylli
sche rust van een
natuurgebied. Hij
maakte persfoto's
van allure, die over
de gehele wereld
werden gepubli
ceerd. Maar er wa
ren ook gewoon
nuttige plaatjes bij.
Want als fotografie
dan toch kunst
moet zijn, dan toch
voornamelijk toege
paste kunst, vindt
Sem.
Hij beschouwt het als
zijn persoonlijke
verdienste dat hij
altijd een gezond
koopmanschap
heeft kunnen paren
aan zijn journalis
tieke inzichten. Een
prent van Presser
moest zijn prijs op
brengen. daar viel
niet over te praten.
Zo kon het vorig
jaar nog gebeuren
dat een groot ge
zinsblad moest af
zien van een kleu
renfoto van de in
huldiging van ko
ningin Juliana
waarover Presser
als enige fotograaf
ter wereld beschikt
omdat hü dom
weg te duur was.
"Zelfs in mijn erg
ste armoede heb ik
altijd mijn poot stijf
gehoudenzegt hij
achteraf. "Dat heeft
twee voordelen. Als
het lukt, kun je
weer een tijdje
vooruit. En ten
tweede bouw je een
naam op".
Dat laatste is dan ook
ruimschoots gelukt.
Mede omdat Pres
ser de kunst ver
stond om de juiste
afzetkanalen te vin
den, kreeg zijn
werk bekendheid
tot ver over de
landsgrenzen.
Naast een groot
aantal artikelen en
boekwerkjes kan
hij vandaag de dag
terugkijken op een
grof geschatte pro-
duktie van zo'n
80.000 geplaatste fo
to's in alle mogelij
ke kranten, tijd
schriften, boeken
en encyclopedieën
over de gehele we
reld. Hij beschikt
over een archief
met ruim 300.000
negatieven waarop
nog dagelijks een
beroep wordt ge
daan en dat hem
dientengevolge in
staat stelt om sa
men met zijn vrouw
te blijven reizen. En
te fotograferen.
Want zonder came
ra op pad, dat geeft
zo'n naakt gevoel,
zegt hij.
De capitulatie in hofrl De Wereld in Wageinngen. Op de rug gezien i met
leren jas) de Duitse generaal Blaskowit:. rechts prins Bemhard De foto
werd gemaakt door een gat in de muur, staand op een laddertje.
Enkele van de ruim 300.000 foto's die Presser in de afgelopen vijfenveertig jaren maakte. Van links
modeshow in Cannes (1951).
vielerwedstnjd in de Amsterdamse Jordaan (1950),
Sem Presser was nog maar
een broekje toen hij het
handjevol vooroorlogse
fotopersbureaus al be
stookte met sollicitatie
brieven, waarin hij mee
deelde zo'n nette jongen
te zijn. Na een mislukte
loopbaan als bediende in
een kledingmagazijn was
duidelijk dat iets anders
hem beroerde: hij moest
en zou persfotograaf wor
den. Hetgeen uiteindelijk
lukte, al moest hij wel on
deraan de ladder begin
nen. Dus doka's dweilen
en bakken schoonmaken.
Door Willem
Schrama
Maar zijn neus voor nieuws werd al
gauw gehonoreerd met eervoller
klusjes. Met een krakkemikkig
platencameraatje maakte hij in
1935 zijn eerste persfoto een rij
wachtende werklozen, gezien
vanuit een tamelijk bijzondere
optiek - en haalde daarmee met
een een landelijk ochtendblad.
Na ook nog wat journalistieke er
varing te hebben opgedaan bij
een sportkrant, achtte hij twee
jaar later de tijd gekomen om
voor zichzelf te beginnen.
Aap
Heel voornaam noemde hij zichzelf
het Algemeen Nederlands Foto
persbureau, gevestigd op de zol
derverdieping van zijn ouderlij
ke woning in Amsterdam. En
nog wel telefonisch bereikbaar
via de dierenwinkel beneden. Al
gaf dat wel wat problemen, om
dat een antisemitische -aap hem
daar het leven zuur maakte.
Belde er eindelijk een opdrachtge
ver, dan begon het beest een hels
kabaal te maken en joeg daarmee
tegelijkertijd het hele assorti
ment parkieten, kanaries en pa
pagaaien op hol. Temidden van
al dit tumult hield de jonge Pres
ser zijn nieuw verworven status
staande door te mompelen: "ik
verbind u even door", waarna hij
wachtte tot het stil was gewor
den.
Zo kwam Sem aan zijn eerste op
dracht: een muggenplaag op het
IJsselmeer. De schipper, die
hem in gezelschap van een bio
loog een dag lang had rondgeva
ren, kon hij moeilijk een fooi
weigeren. En zodoende moest hij
de terugreis Enkhuizen—Am
sterdam liftend aanvaarden.
Maar de eerste inkomsten van
het Algemeen Nederlands Foto
persbureau waren binnen: er
werden vijf foto's geplaatst tegen
het tarief van een rijksdaalder
per stuk. En nog niet zo lang ge
leden was zo'n riks een
weekloon.
Het koningshuis legde hem in die
jaren ook geen windeieren. Zo
was er bijvoorbeeld het jaarlijkse
bezoek aan het paleis op de Dam,
waar de fotograaf Presser bij ge
brek aan naam nog niet werd toe
gelaten. Dus moest hij het heb
ben van de momenten waarop de
familie zich per koets over het
wegdek begaf. Vijf passen naar
voren...klik...en nog geen drie
uur later lagen de in allerijl ge
drukte prentbriefkaarten a rai-
son van een dubbeltje in tal van
Amsterdamse sigarenwinkels te
koop. Voordat er ook nog maar
één blad of krant van de persen
was gerold.
Series
Sem had ook al gauw in de gaten
dat het leveren van een fotoserie
aanmerkelijk interessanter was
dan het stukswerk. Een grote in
ternationale schaak-achtkamp in
Krasnapolski bracht hem in 1938
dan ook op het idee om de deel
nemers in hun spaarzame vrije
uren te fotograferen. Alleen de
Cubaan Capablanca weigerde
zijn medewerking, niet in het
minst vanwege het feit dat hij
van deze trip naar Europa met
een zijn huwelijksreis had ge
maakt. De oplossing van dit pro
bleem was even geniaal als sim
pel. Sem fietste naar het Amstel
Hotel, zette voor de kamerdeur
van Capablanca een paar da
messchoenen neer, zette zijn ei
gen schoènen ernaast en de serie
was compleet.
Hij had zijn prijs voor deze acht fo
to's al bepaald. Tachtig gulden,
een fortuin in die tijd. Geen
krant die dat bedrag op tafel wil
de leggen. Dus probeerde hij het
bij uitgeverij De Spaarnestad,
waar na veel gepingel een ak
koord werd bereikt bij het be
drag van 77,50 gulden. Het was
slikken of stikken. "Dan boek ik
tachtig gulden en leg ik zelf die
rijksdaalder er wel bij", zei Sem
moedig. "En u hoeft overigens
niet contant te betalen", zo liet
hij er parmantig op volgen, zon
der een stuiver op zak. Het was
de eerste en de laatste keer dat
hij een concessie deed.
In de eerste meidagen van 1940
maakte Presser een foto van de
Sem Presser: "Ik verbind u even door (foto Dirk Ketting)
toenmalige opperbevelhebber
der Nederlandse strijdkrachten,
generaal Winkelman, in gezel
schap van prins Bernhard. De
turbulente dagen die daarop
volgden, deden de prent zelfs in
het Amerikaanse blad Life be
landen. Maar bij dat succesje
bleef het voorlopig. Kon hij zich
in het eerste oorlogsjaar nog vrij
elijk op straat vertonen, allengs
werd het voor een joodse persfo
tograaf moeilijker om aan de bak
te komen.
Wim Knol
Een jaar na de Duitse invasie be
gint dan ook de geschiedenis van
Wim Knol, de schuilnaam van de
ondergedoken Presser, die zich
ten behoeve van zijn vele joodse
vrienden ontwikkelt tot een ex
pert in het vervalsen van per
soonsbewijzen. Hij bedacht een
procédé waarbij de oorspronke
lijke pasfoto in zijn geheel aan
het vastgeplakte zegel bleef ge
hecht, om elke beschadiging te
voorkomen. Met behulp van
rood bloedloogzout verwijderde
hij de afbeelding, waarna hij met
een penseeltje een nieuwe gevoe
lige laag opbracht.
In de donkere kamer projecteerde
hij daarop het nieuwe negatief,
waarna een heidens karwei be
gon. Met hetzelfde penseeltje
moest de nieuwe pasfoto vervol
gens millimeter voor millimeter
worden ontwikkeld, gefixeerd
en zelfs gespoeld. Het procédc-
Presser werkte voortreffelijk-
...totdat de Duitsers er op de een
of andere manier lucht van kre
gen en de nummers van per
soonsbewijzen begonnen te codi
ficeren.
Amsterdam werd hem langzamer
hand te heet onder de voeten. Hij
vertrok naar Arnhem waar hij -
gefinancierd door het verzet -
doorging met het vervalsen van
pb's. En dat niet alleen. Onderge
doken in een buurthuis zag hij
ook nog kans om drie illegale
boekwerkjes het licht te doen
zien: twee kinderboeken en een
chronologisch feitenrelaas van
de Tweede Wereldoorlog in Ne
derland onder de titel "Het ge
beurde hier". Dit boek werd uit
gegeven door de huidige Amster
damse wethouder Wim Polak en
verscheen in de hongerwinter
van 1944. Via illegale kanalen
vond het zijn weg naar het pu
bliek in een oplaag van maar
liefst tweehonderdduizend ex
emplaren. Ook zijn vrouw Joke,
die hij na de oorlog ontmoette,
bleek bij nadere kennismaking
in het bezit van dat boek te zijn.
Capitulatie
Naarmate de oorlogsjaren verstre
ken, werd Presser steeds bruta
ler. "Mijn systeem van onderdui
ken was gewoon doen", mijmert
hij achteraf. "Als je maar niet
schichtig deed of met koffers
sjouwde, dan was er niets aan de
hand. Ik had uitstekende valse
papieren en ben niettemin drie
keer met mijn camera gearres
teerd. maar ik wist me er altijd
uit te lullen".
Weigerde hij van meet af aan al een
Davidster te dragen, in 1944
waagde hij zich zelfs in het hol
van de leeuw door de geallieerde
luchtlandingen te fotograferen
Maar de grootste beloning voor
zijn onvoorzichtige oorlogsca
priolen volgde op 5 mei 1945,
toen hij in de buurt van Wagenin-
gen een Duitse generaal in een
auto met een witte vlag zag rij
den. Het bleek generaal Blasko-
witz te zijn. die later op de dag in
hotel 'De Wereld' de capitulatie
zou ondertekenen ten overstaan
van de Canadese generaal Foul-
kes en prins Bernhard. Presser
werd door MP's weggejaagd,
maar staande op een laddertje
wist hij het gebeuren door een
granaatinslag te vereeuwigen.
Hij had de capitulatie niet alleen
beleefd, maar ook als eerste gefo
tografeerd.
Waarna voor Sem een zeer drukke
periode begon. Als oorlogsfoto
graaf in dienst van de geallieer
den reisde hij in een speciaal uni
form van hot naar her. zich over
al toegang verschaffend met een
pasje dat door generaal Eisenho
wer persoonlijk was onderte
kend. Zo begeleidde hij ook prin
ses Juliana en prins Bernhard op
een dankreis naar Kopenhagen,
Stockholm en Oslo, waar hij de
pech had om tgdens een diepe
buiging in het aanzien van de
Noorse koning van knie tot kruis
uit zijn broek te scheuren. Bij ge
brek aan een reserve-uniform
moest het zaakje met veilgheids-
spclden bij elkaar worden ge
houden. al kon hij in die sjieke
entourage uiteraard geen stap
meer verzetten.
Rellen
Het zou niet lang meer duren of
Sem liet het krappe Nederland
voor wat het was. Nadat hij in de
oorlog zijn beide ouders had ver
loren restte hem nog een gevoel
van: mij kan in dit leven niets
meer gebeuren. In 1951 propte
hij zijn huisraad in een oude Ke
ver cn reed met zijn vrouw naar
Zuid-Frankrijk. Ze trokken zich
terug van de materiële geneug
ten en leefden er van 25 gulden
per weck, maar al gauw hingen
de opdrachtgevers alweer aan de
telefoon.
En toen begon het reizen pas goed.
Vanuit het dorpje Roquebrunc
bij Monte Carlo trok hg de we
reld in Noord- en Zuid-Amenka,
het Verre Oosten. Australië, de
Sovjet-Unie. het Caraibisch ge
bied. enzovoort. In Alaska zag hij
zelfs kans om van de Amerikaan
se luchtmacht een gratis lift naar
de Zuidpool los te troggelen.
Daar maakte hij sublieme foto's
van een lugubere mannenwe
reld: een drinkebroer met naast
hem aan de bar een opblaasbare
vrouwenpop en plastic bloe
metjes voor het raam. Sex bij
veertig graden onder nul.
Ook toen hij in 1965 weer in Neder
land terugkeerde, bleef het rei
zen hem trekken. Zo was hij in
februari van het vorig jaar nog
maar luttele uren teruggekeerd
van een reis door Midden-Ameri
ka, toen de rellen in de Vondel-
gtraot voor zijn deur plaatsgre
pen. Het nieuws op de stoep, als
het ware. Maar Prewar was ar
ditmaal niet zo door gechar
meerd. Aanvankelijk werd hg
aangezien voor een soort spion.
"Maar toen ze mijn naambordje
op de deur zagen, werd vastge
steld dat Presser betrouwbaar
was. Heel angstig was het. Ze
konden vanaf de barricades zo
op mijn balkon stappen. Ik heb
drie nachten achter de deur ge
slapen. maar ik was kennelgk zo
moe dat ik van de ontruiming
niets heb gehoord Joke moest
me wakker maken".
Reisje
Krakersrellen, ze maken deel uit
van een tgd die Sem Presser niet
meer zo goed begrijpt. Ze deden
hem even denken aan twintig
jaar geleden, toen hg nogal plot
seling en niets vermoedend in de
Tunesische havenstad Bizerta"
door grote gewelddadigheden
werd overmand. Vijf jaar na de
onafhankelijkheid van Tunesië
weigerde Frankrijk daar nog al
tijd zgn vlootbasis prijs te geven,
wat aanleiding gaf tot felle be
schietingen over en weer.
Sem maakte er unieke foto's, maar
kon ze aan de straatstenen niet
kwijt omdat hij op bet vliegveld
werd vastgehouden vanwege de
aanwezigheid van een wekker in
zijn koffer. Men vermoedde een
bom of iets van dien aard.
Achteraf betreurde hg dat alle
maal niet. Geweld schrikt hem af
rn dal is ook dr rrdrn dal hg zich
de laatste decennia tot wat min
der boosaardige zaken voelt aan
getrokken. Daarom heeft hij ook
maar weer een reuye geboekt.
Ditmaal wordt het een paar
maandjes Sicilië, want daar was
hg nog niet aan toegekomen.
