Berlijnse Muur bestaat twintig jaar
,Voor mijn
dood een
keer onder
Brandenburger Tor doorlopen'
ZATERDAG 8 AUGUSTUS 1981
EXTRA
PAGINA 17
Achter de door een mijnenveld en anti-tankversperring beschermde Muur flatgebouwen in Oost-Berlijn.
BERLIJN (GPD) - „Ik
heb één grote wens",
zegt Sabine, „dat ik
voor mijn dood nog één
keer onder de Branden
burger Tor door naar
West-Berlijn kan lopen,
daar een poosje blijven
en dan weer terug".
Sabine is, net als de rest van het
gezelschap dat op een mooie
zomeravond in een Oostber-
lijnse flat bijeen is, helemaal
niet oud. Wij, twee Westduit
sers, twee Nederlanders en
vier DDR-burgers, zijn alle
maal jonge dertigers en oude
twintigers. Dat Sabine, die
statistisch gezien nog zeker
veertig jaar te leven heeft,
haar wens nadrukkelijk ver
bond met de woorden „voor
mijn dood", is maar al te goed
te begrijpen. Zij is namelijk
Oostduitse en voor haar, haar
echtgenoot en het andere
DDR-echtpaar geldt dat zij
vooralsnog nauwelijks kans
hebben om naar het Westen
te reizen.
De Duitse Democratische Re
publiek, de 'eerste arbeiders-
en boerenstaat op Duitse bo
dem', veroorlooft het haar
burgers immers pas naar de
kapitalistische wereld te
gaan als zij gepensioneerd
zijn, tenzij het prominente
kunstenaars, sportlieden, za
kenmensen en uiteraard par
tijbonzen betreft.
Sabine's wens om onder de
Brandenburger Tor door te
lopen, is zeker extreem. Dat
kunnen Nederlanders of
Westduitsers ook niet. Maar
wat bewoners van westerse
landen wel is toegestaan, na
melijk naar de DDR te reizen
en weer terug te keren, geldt
omgekeerd niet voor Sabine
en haar vrienden. Hoe zou
het ook mogelijk zijn sinds
op 13 augustus 1961, nu twin
tig jaar geleden, de meest op
merkelijke en tegelijk gruwe
lijkste grens ter wereld tus
sen Oost- en West-Berlijn
werd aangelegd. De Bran
denburger Tor, eens stralend
middelpunt van de bruisende
wereldstad Berlijn, is nu om
geven door muren, tank ver
sperringen, prikkeldraad,
wachttorens, zandstroken,
herdershonden, volkspolizis-
ten - en 'doodsstroom'.
Het was een opmerkelijke
avond met dat internationale
groepje in Oost-Berlijn. De
grappen vloeiden. Over poli
tici werden allerlei anecdotes
verteld en de Oostduitsers
debiteerden eveneens verma
kelijke verhalen over de
machthebbers in de DDR. De
Oostduitsers bleken onge
looflijk goed op de hoogte
van alles wat zich in de
Bondsrepubliek Duitsland,
de BRD, zoals West-Duits-
land in de DDR wordt aange
duid, afspeelt. Behalve in de
omgeving van Dresden kan
de Westduitse televisie name
lijk overal in de DDR worden
ontvangen. Dat is ook de re
den waarom Oostduitse per
soonlijkheden van de kijk-
buis naar Dresden met
vakantie gaan. Omdat zij ten
minste daar op straat worden
herkend.
Klaus, een door Karl Marx ge
voed econoom, die voor de
bouw van de muur aan de
Oostduitse Humboldt-uni-
versiteit studeerde, vertelde
dat hij nog altijd een uitge
sproken supporter van de
Westberlijnse voetbalclub
Hertha-BSC is. Daar kon hij
destijds zonder moeilijkheen
heen. net als naar de Westber
lijnse Opera waar Von Kara-
jan toen al dirigeerde. „Daar
zat de helft van de universi
teit". aldus Klaus.
Dat kan allang niet meer. Wie
nu, avond na avond. Berlijn
tijdens de weersvoorspellin
gen op de televisie als een
kleine, verloren en ook nog
gedeelde vlek te midden van
de DDR op de getekende
kaart ziet, krijgt af en toe ril
lingen. Berlijn, in elk geval
West-Berlijn is een door een
muur begrensd gebied in het
Oosten. Sommige mensen
spreken daarom wel over het
„eiland van het vrije Wes
ten", en „speerpunt in de
strijd tegen het Oosten".
Het overgrote deel van de West-
berlijners, net als trouwens
het grootste deel van de Oost-
berlijners, heeft inmiddels
deze merkwaardige stad aan
vaard, zij het dat zij hun wen
sen blijven hebben. Voor een
buitenlander blijft het nog al
tijd schizofreen. Ik heb twee
jaar geleden met enkele tien
tallen Westberlijners en mijn
Nederlandse fietsvriend per
racefiets de route West-Ber-
lijn-Hamburg afgelegd. Een
merkwaardige tocht van 250
kilometer over de provinciale
doorgangsroute Fernstrasse
5 in de DDR. De kop boven
mijn op schrift gezette bele
venissen luidde niet ten on
rechte: Van Duitsland door
Duitsland naar Duitsland.
Zelden ben ik mij zo bewust
geworden van de tragiek van
de Duitse deling. Een gevoel
dat overigens weer sterk op
kwam toen Sabine haar wens
uitsprak ooit zomaar onder
de Brandenburger Tor door
te kunnen lopen.
Toen Berlijn op 2 mei 1945 door
de Sowjet-troepen (het 'Rode
Leger') werd bevrijd van het
Hitler-juk. leefden van de
oorspronkelijke 4,3 miljoen
inwoners nog maar 2,8 mil
joen mensen. De binnenstad
was bedekt door 75 miljoen
kubieke meter puin.
De vroegere hoofdstad van het
'Derde Rijk' werd na de oor
log in vier sectoren verdeeld:
een Russische (nu Oost-Ber
lijn), een Amerikaanse, een
Engelse en een Franse. Ze
sendertig jaar na het einde
van de Tweede Wereldoorlog
bestaat deze toestand nog al
tijd. Berlijn valt onder het
viermogendhedenakkoord
van 1971. De Russen leggen
dat akkoord echter meestal
anders uit dan het Westen,
vandaar dat Oost-Berlijn
'Hauptstadt der DDR' is.
Voor West-Berlijn, 480 vierkan
te kilometer groot en omge
ven door een 165 kilometer
lange muur, betekent dit ak
koord dat deze circa twee
miljoen inwoners tellende
stad 'bezet gebied' is. De
overgrote meerderheid van
de Westbei lijners gaat, zo
wijzen enquêtes uit, niet ge
bukt onder de bezetting, die
zich in praktijk ook nauwe
lijks voordoet. Het door de
DDR omgeven 'vrije eiland
van het Westen' is kennelijk
de enige plaats ter wereld
waar de bevolking 'trots en
blij is bezet te zijn'.
De bewoners van West-Berlijn
hebben inderdaad door de ja
ren heen het gevoel gekregen
beschermd te worden door
de drie westerse machten.
Dat manifesteerde zich bij de
Berlijnse blokkade van 1948,
de volksopstand in Oost-Ber
lijn in 1953 die bloedig door
de Russen moest worden
neergeslagen, het Chroesjts-
jov-uitimatum naar een zoge
naamde vrije stad in 1958 en
bij het begin van de bouw
van de muur in 1961.
Toen Johp F. Kennedy op 26
december 1963 als president
van de Verenigde Staten Ber
lijn bezocht, werd hij door
honderdduizenden geestdrif
tig toegejuicht. Vanaf het bal
kon van het raadhuis Scho-
neberg nep hij de jubelende
menigte in het Duits toe: „Ich
bin ein Berliner". Een .paar
meter onder de plaats waar
Kennedy deze historische
woorden sprak, is nu een
bronzen steen met inscriptie
in de muur van het raadhuis
te zien. Talloze Amerikanen
en andere toeristen staan
daar met fototoestellen te
jongleren. En de voorganger
van Ronald Reagan, Jimmv
Carter, zei op 15 juli 1978 in
Berlijn eveneens in het
Duits: „Wat er ook gebeurt.
Berlijn blijft vrij" („Was auch
immer sei, Berlin bleibt
frei").
Dat waren niet alleen goedbe
doelde woorden, ze hadden
ook betekenis. Sinds het be
gin van de koude oorlog in de
late jaren '40 heeft cén factor
een beslissende rol in de we
reldpolitiek gespeeld. Een
factor die op zich noch met
politiek noch met staats- en
volkerenrecht te doen had,
maar alles met geografie de
ligging van Berlijn temidden
van het door de Sowiet-Unie
gecontroleerde deel van
Duitsland. Voor het Oosten
was dit een van de sterkste
wapens in het Oost-Westcon
flict. Bij toepassing hiervan
was het risico van een Derde
Wereldoorlog niet uitgeslo
ten.
.Blokkade
Dit gold, als gezegd, voor de
blokkade in '48-'49 en de sta
king van de Oostberlijnse
bouwvakarbeiders met aan
sluitende reacties tegen de
socialistische eenheidspartij
van Duitsland (SED) in 1953.
West-Berlijn bleef een decen
nium lang de „etalage van het
Westen". Doel van al diege
nen, die om politieke rede
nen de communistische in
vloedssfeer wilden verlaten
of werden aangetrokken door
de economische welstand en
de culturele veelvuldigheid
in het Westen. De voortdu
rende vlucht van een deel
van de economisch actieve
bevolking moest welhaast
per definitie de Duitse Demo
cratische Republiek in een
crisis storten, die zijn uitwer
king op de hele communisti
sche structuur in Oost-Euro
pa zou hebben.
Toen bleek dat een door
Chroesjtsjov voorgestane po
litiek om West-Berlijn te neu
traliseren. teneinde dit ge
deelte van de stad op den
duur binnen de DDR te inte
greren, niet succesvol was,
besloten Moskou en Oost-
Berlijn over te gaan tot een
isolatiepolitiek De DDR ma
anders immers letterlijk
„leegbloeden". Chroesjts-
jov's ultimatum van 1958
naar een „vrije stad" werd
door de standvastigheid van
de westelijke geallieerden in
1959 teruggetrokken. Maar
de vluchtelingenstromen ble
ven zwellen, en aldus rijpte in
het Oosten het plan om de
„open" grens tussen Oost- en
West-Berlijn dicht te metse
len. Aldus geschiedde op 13
augustus 1961. In maart van
dat jaar waren namelijk ruim
16.000 vluchtelingen gén
streerd. April daaropvolgend
waren het er al 20.000 en in de
maanden voor de bouw van
de muur besloten 30.000
DDR-burgers dit land de rug
toe te keren.
Een officiële verklaring van de
DQ^t voor de bouw van de
„anti-fascistische bescherm-
muur" was dat er in het Wes
ten oorlogshandelingen wer
den voorbereid De huidige
Oostduitse partijleider Ench
Honecker, die in 1961 als toen
nog betrekkelijk onbekend
communist was belast met de
..operatie muur", schrijl! in
zijn autobiografie „Aus mei-
ncm leben" dat de DDR werd
bedreigd. Hij refereert onder
andere aan een opmerking
van de toenmalige Westduit
se minister van defensie
Franz Josef Strauss, die in de
Verenigde Staten zou hebben
gesproken over een „op han
den zijnde Duitse burgeroor
log".
De huidige SPD-voorzitter en
vroegere bondskanselier Wil
ly Brandt, die tijdens de
bouw van de muur in 1961
„regerend burgemeester"
van Berlijn was. schreef in
zijn boek „Begegnungen und
Einsichten - die Jahre 1960
1975" een andere reden voor
de afsluiting van West-Ber
lijn - geen wonder. Brandt
heefi gelijk als hij beweert
dat het woord bescherming
in de cynische uitdrukking
anti-fascistische bescherm
muur vanuit Oostduits stand
punt maar al te juist was. De
DDR moest zich inderdaad
beschermen, evenwel niet te
gen de zogenaamde imperia
listische bedreiging en aller
hande agenten van het groot
kapitaal maar tegen hoe
treurig ook dc vlucht van de
eigen bevolking.
Bitter
Verder schrijft Willy Brandt
bitter over het optreden tfan
de geallieerden en de
bondsregering onder Konrad
AdenatH r I )n h» bben zich in
1961, om het maar eenvoudig
te formuleren, vrijwel geen
jota van de Westberlijnse be
volking aangetrokken.
Brandt geeft ook toe dat er
fouten zijn gemaakt „Of met
fantasie, goede wil. elastici
teit, en hardheid toch niet
keerpunt, een verbete
ring had kunnen worden be
reikt? Ik weet niet of een ver
andering zou zijn gelukt. Ik
weet alleen dat het nooit echt
geprobeerd is".
Wat had allemaal gedaan kun-
worden als reactie op de
- door Oost-Berlyn gebouwde
Dat antwoord is nau
welijks te geven. Uit het feit
dat de muur er was, heeft met
i? Willy Brandt als bonds
kanselier in 1970 consequen
ties getrokken. Onder zijn re
gering begon de ontspan-
ningspoliüek met het Oosten,
die het honderdduizenden
mensen uit het Westen moge
lijk heeft gemaakt w
tact op te nemen met familie
leden en bekenden aan de
„andere kant".
In de muur zitten tegenwoor
dig „gaten", die helaas meest
al nog maar van een kant
kunnen worden benut De
muur is. met gaten en al. t
soort van zelfsprekend
nument in Berlijn geworden.
Aan de Westberlijnse kant
wordt er op geschilderd en
vaak kun je vervloekingen le
zen: „DDR-vuiligheid".
Hier en daar staan houten krui
zen. Die herinneren MO
lukte vluchtpogingen van
DDR-burgers Van 13 augus
tus 1961 tot midden april van
dit jaar zijn volgens de West
berlijnse politie minstens 71
mensen aan de grens gestor
ven. Vijfenvijftig van hen
werden neergeschoten, ande
ren verdrongen of stic rv. n
bu het springen uit wonin
gen Ook kinderen zijn het
slachtoffer van de Duits-
Duitse grens geworden In
het Westberlijnse district
Krcuzberg wordt iedere be
zoeker het punt aangewezen
waar een spelend kind in het
water viel. Dat water was
evenwel Oostduits gebied en
daarom kon niemand op tgd
te hulp komen. Het kind ver
dronk.
Expositie
Het drama van dc muur is te
zien in het zogenaamde
„Haus am Maucr", vlak bij
het belangrijkste controle
punt van de Amerikanen in
Berlijn: Checkpoint Charlie
Dc werkgroep „13 augustus"
heeft daar een permanente
tentoonstelling ingericht
Daar hangen onder andere
beroemde foto's van een
vluchtende DDR-grcnsbewa-
ker. van een Vopo dit Mil
jongetje door een versperring
laat en van een vrouw die
vanuit een bovenverdieping
in het Oosten naar M 1
ten springt
Dat is allemaal niet meer moge
lijk. Rondom de muur is een
geperfectioneerde grens ont
staan. Op betrekkelijk veel
plaatsen echter, in Tiergar-
ten. enkele straten in Kreuz
berg en het stadsrandgcbicd
in het zuiden van Berlijn,
staat de muur niet precies op
de daadwerkelijke grens,
maar is een beetje teruggezet
voor de muur ligt dan nog
Ooslduits-gebicd, dat vanuit
het Westen niet mag worden
betreden, maar vanuit het
Oosten zelden of nooit wordt
gecontroleerd. In dit me
mandsland heeft menig ama
teur zijn volkstuintje aange
legd en zeer vcrmetelen orga
niseren er welcens grill par
ty s. Een bedrieglijke idylle
De muur mag dan hier en
daar niet de echte grens zijn,
het blijft een bolwerk, waar
zonder dc DDR niet leven
kan en waarmee de Berlu
ner leven moet.
