Dudokexpositie en
boek over Escher
DE GROEI MASKERS
KUNST
IN
BEELD
DINSDAG 14 JULI 1981
Een tentoonstelling over
architectuur is bijna al
tijd gedoemd te misluk
ken. Architectuur is niet
van foto's af te lezen. Ar
chitectuur kan alleen in
haar ware dimensie be
leefd, gewaardeerd en
beoordeeld worden. Fo
to's kunnen een indruk
geven van hoe de archi
tectuur er uit zou kunnen
zien, meer ook niet. Ei
genlijk zou men na zo'n
expositie over architec
tuur de architectuur in
haar derde dimensie
moeten opzoeken. Een
onoverkomenlijk pro
bleem daarbij is echter
dat de architectuur over
vele plaatsen verspreid is
zodat er nogal gereisd
zou moeten worden.
De expositie over de architect Du-
dok vormt een uitzondering,
daar Dudok het grootste deel van
zijn oeuvre in de stad Hilversum
heeft staan. Een bezoek aan Hil
versum is dan ook voldoende om
een goede indruk te krijgen van
de bouwactiviteiten van deze ar
chitect. Echter ook in Leiden
heeft Dudok in het begin van zijn
loopbaan enige gebouwen ont
worpen en dat is dichter bij huis.
Aan de architect Willem Marinus
Dudok is een omvangrijke expo
sitie en catalogus gewijd, uit
vloeisels van een doctoraalscrip
tie van studenten in Utrecht en
Leiden, te weten Max Cramer,
Hans van Grieken en Heieen
Pronk. De catalogus is eigenlijk
een volwassen boekwerk waarin
Dudoks gehele oeuvre is opgeno
men, alsmede een biografie en
uitwijdingen over zijn architec
tuurontwikkelingen, stijlen en
invloeden. Al eerder werd in de
ze krant bericht over dit boek
werk en de tentoonstelling, daar
bij werd echter voorbijgegaan
aan de bouwwerken, die Dudok
in Leiden heeft ontworpen. Be
halve het gebouw van het
Leidsch Dagblad aan de Witte
Singel, zijn het de HBS aan de
Burggravenlaan (nu het Bona-
ventura-college) en verschillen
de ontwerpen voor gebouwen
die niet zijn uitgevoerd.
Dudok (1884-1974) was, na eer. mi
litaire opleiding op de KMA in
Breda, van 1913 tot 1915 adjunct-
directeur van Gemeentewerken
in Leiden en heeft in deze funk-
tie de leiding gehad van verschil
lende bouwprojekten (o.a. 'Ende-
geest', een aantal ophaalbruggen
en een openbare lagere school
aan de Duivenbodestraat).
Zijn eerste stedebouwkundige pro-
jekt viel ook in deze Leidse pe
riode. Samen met J.J.P. Oud
heeft Dudok een woningbouw-
projekt in Leiderdorp verwezen
lijkt. Het huidige Bonaventura-
college (1913-1917) en het
Leidsch Dagblad (1916-1917) zijn
voorbeelden van Dudoks eerste
periode waarin hij zich oriënteert
op Berlage en de Amsterdamse
school. Vooral het Leidsch-Dag-
bladgebouw verraadt in zijn de
tailleringen de invloed van de
Amsterdamse school. De smalle
hoge raamvormen, de verschil
lende metselverbanden, het ge
bruik van glas in lood, de smee
dijzeren belettering boven de
'Tijding- en redactiezaal', maar
ook het bouwaardewerk van
W C. Brouwer naast de ingang en
op hoekpunten van het gebouw.
Het gehele gebouw vertoont lich-
telijke overeenkomsten met het
gebouw voor marinepersoneel in
Den Helder van de Amsterdam-
se-school-architekt Piet Kramer
uit 1914. (zie cataloguspagina 20)
De samenstellers van het boek
werk plaatsen het Leidsch-Dag-
blad-gebouw in de tweede fase
van Dudoks loopbaan, een fase
die zich kenmerkt door de in-
Door Jurriaan
v. Kranendonk
vloeden van de Amsterdamse
school. Deze tweede fase (1916-
1920) wordt gevolgd door een pe
riode waarin Dudok zich voorl a -
melijk op de Stijl oriënteerde
(1920-1922) alvorens hii zijn zeer
eigen wijze van bouwen vond
waarbij de invloeden van het mo
derne bouwen op een evenwich
tige manier worden verwerkt.
Er volgen nog meer fasen, maar de
belangrijkste is toch wel de pe
riode wanneer Dudok in Hilver
sum directeur van Publieke
Werken is (van 1916-1928) en
daarna wanneer hij gemeente-ar
chitect van Hilversum geworden
is (van 1929-1933). Tijdens deze
perioden bouwt hij het meren
deel van zijn oeuvre in de voor
hem zo eigen stijl.
Voor Leiden heeft Dudok echter
nog meer ontwerpen gemaakt.
Zo bestaat er een ontwerp voor
een nieuw raadhuis (1929-1932)
en bouwde hij in 1951 een woon
huis voor de familie Tromp in
Oegstgeest (Hofbrouckerlaan).
In Wassenaar bouwde hij in 1937
een woonhuis aan de van den
Droeslaan, maakte een jaar daar
voor uitbreidingsplannen voor
dezelfde gemeente en ontwierp
in 1937 het stalgebouw op het
landgoed 'Groot Haasebroek'
De tentoonstelling over Dudok is
tot 1 augustus in het Bouwcen
trum in Rotterdam en zal in
Delft, iets dichter bij huis, van 30
oktober tot en met 20 november
in de TH, afdeling Bouwkunde,
te zien zijn. Het boekwerk 'W.H.
Dudok' is verschenen in de mo
nografieën reeks van de Stich
ting Architektuur Museum en
uitgegeven door Van Gennep in
Amsterdam.
M.C. Escher
Het levensverhaal van de kunste
naar M.C. Escher met een volle
dig overzicht van zijn grafisch
oeuvre vormen de inhoud van
een lijvig boekwerk dat is uitge
geven door Meulenhoff in Am
sterdam. Een drietal kunsthisto
rici, J.L. Locher en F.H. Bool en
F. Wierda, alsmede twee vrien
den van Escher, J.R. Kist en Bru
no Ernst, stelden het boek sa
men, waar veel brieven van
Escher zelf, dagboekaantekenin
gen van zijn vader, reisverslagen
en foto's een zeer persoonlijk
beeld geven van deze uitzonder
lijke Nederlander.
Een interessant hoofdstuk wordt
gevormd door de visie van de
mathematicus Bruno Ernst, die
Eschers werk heeft geanaly
seerd. De formele kant wordt in
genomen door het complete gra
fische oeuvre van Escher, alsook
een groot aantal tekeningen en
foto's.
"Ik probeer in mijn prenten er van
te getuigen, dat wij leven in een
schone, geordende wereld, en
niet in een normenloze chaos, zo
als het soms lijkt. Mijn onder
werpen zijn óók dikwijls spééls.
Ik kan het niet laten om met onze
onomstotelijke zekerheden te
sollen. Het is bijvoorbeeld een
plezier, om willes en wetens
twee- en driedimensionaliteiten,
plat en ruimtelijk, door elkaar te
haspelen en om met de zwaarte
kracht de draak te steken'*.
Deze woorden van Escher, uitge
sproken bij de aanvaarding van
de Cultuurprijs van de gemeente
Hilversum in 1965, geven het we
zen van zijn mathematische
kunstwerken waarmee hij door
heel de wereld grote bekendheid
heeft gekregen.
Escher (1898-1972) volgde in het
begin van de jaren twintig een
opleiding tot graficus in Haarlem
en reisde vanaf die tijd bijzonder
veel in het buitenland, met name
Italië. Tot 1936 vervaardigt
Het gebouw van het Leidsch Dag
blad is een voorbeeld van het werk
van Dudok.
Escher veelal landschappen in
naturalistische trant uitgewerkt.
De vele vernieuwingen op het ge
bied van de beeldende kunst in
de jaren twintig zijn aan Escher
voorbijgegaan. Landschappen,
steden, in Italië en elders, uitge
voerd in de houtsnedetechniek
of lithografie, alsook portretten,
ex-libris ontwerpen, illustraties,
vormen tot 1936 het hoofdbe
standdeel van Eschers werk
zaamheden in het beeldende
vlak. Bezoeken aan het Alham-
brapaleis in Granada betekenen
een ommekeer in de belangstel
ling van Escher. De vele mozaïe
ken in het Alhambra met hun ab-
strakte patronen en motieven,
zorgen voor een keerpunt in zijn
werk. Van nu af aan zal Escher
zich niet meer bezig houden met
het weergeven van waarnemin
gen van de natuur e.d., maar
richt hij zich op het construeren
van eigen beeldgedachten. Die
beeldgedachten handelen over
de regelmatige vlakverdeling, de
onbegrensde ruimte, ruimtelijke
kringen en spiralen, spiegelin
gen, inversie, polyeders, relativi-
teiten, het conflict tussen plat en
ruimtelijk, en onmogelijke
bouwwerken (citaat pag. 55).
Vanaf 1936 zal Escher steeds inge
wikkelder en verrassender beel
den weten op te roepen die zijn
gebaseerd op de eerder genoem
de mathematische grondprinci
pes. De vlakverdeling speelde
een belangrijke en geliefde rol
bij Escher, zozeer dat hij een
boek erover schreef, dat in 1958
verscheen onder de titel 'Regel
matige vlakverdeling'. De onver
korte tekst van dit boekje is in de
Meulenhoff-uitgave opgenomen.
Aan het eind van deze tekst ge
tuigt Escher van de invloed die
de muziek van Bach op zijn werk
bezit.
"Escher and Bach", vormt dan ook
een uitstekende, zij het wat inge
wikkelde. aanvulling op deze uit
gave. Na het lezen van beide boe
ken kan men een meer dan volle
dig inzicht krijgen in het werk en
leven van Escher, die als geen
ander de gecompliceerdheid van
mathematische grondbeginselen
in beelden wist te vertalen op
een wijze die van iedere be
schouwer een beetje wiskundige
maakt, het boek "Leven en werk
van M.C. Escher" kost 79,50 en
maakt vele eerder uitgaven over
Escher praktisch overbodig.
Kuperus
"Natuurlijk met Potlood" is de wat
onzinnige titel van een boek met
tekeningen van de illustrator en
tekenaar Sjoerd Kuperus. een in
middels 88-jarige Fries uit Kou-
dum. Kuperus illustreerde onder
meer boeken van Thijsse. maak
te kalenders met dieren en voor
zag "Haantje Piks avontuurlijke
reis" van het nodige beeldmate
riaal. Het is duidelijk, de natuur
en haar dierenwereld vormden
de belangrijkste bron voor Kupe
rus' tekeningen. De natuur en de
dieren, altijd dieren uit de dage
lijkse Friese omgeving, werden
nauwgezet in beeld gebracht op
een wijze die overeenkomst met
wat veel illustratoren lieten zien,
zoals Bottema, van Hoytema c.a.
het boek, geschreven door dr.
Hans Mulder en Adri den Oud
sten, bevat vele schone tekenin
gen van ezeltjes, spelende kinde
ren, boerderijtjes, oude man
netjes etc De tekst geeft een
beeldverslag van Kuperus' leven
en is min of meer te beschouwen
als een biografie, het boek werd
uitgegeven bij De Tille en kost
39,50.
GROTE VAART
Acmaea 11 te Curacao,
Acteon 12 vn Singapore nr Chittagong,
African Express 10 800 w San Francisco
nr Los Angeles.
Alkmaar 11 vn Le Havre nr Bilbao,
Alphacca 12 te Maputc
China,
Amstelvliet 13 85 o Hawaii nr China,
Amstelwal 11 190 ono Rio de Janeiro nr
Las Palmas,
Antilla Bay 11 75 ozo Muscat nr Ras Ta-
Begoi
i 11 vn Houston nr Tuxpan.
Breda 11 vn Marseille nr Barcelona,
Bntsum 11 vn Wedel nr Philadelphia,
Chevron Kentucky 11 rede Valetta,
Chevron Nederland 11 240 nw Calicu
Chevron the Hague 12 vn Kopenhagen
nr Aalborg,
Cinulia 11 310 wzw Ierland nr Stanlow,
Coral Maendra 12 te Ventspils,
Diadema 11 100 o Jamaica nr Las Alina,
Dockexpress-10 11 te Bahrain,
Dockexpress-12 11 15 o Billonton nr
Rotterdam,
Eemshaven 11 te Rotterdam.
Felipes 11 200 z Panama City nr Anto
i 11 te Curacao,
Fusus 13 t.a. rede Abu Dhabi.
Gooiland 11 vn Rto de Janeiro nr San-
Hendrik Zanen 12 300 zw Los Angeles
nr Point Barrow,
Hollandia 10 680 w Ouessant nr Ponce.
Tnentrans StwH 11 300 nu- Finiclerre nr
De belevenissen van Jonnneke
En nu wa...mee
o... e... oene...
askers....
Altijd hetzelfdeAls het
spannend wordt is het
beeld en de klank weg.'
Agenda
Leidse bioscopen
LUXOR (071-121239) Vrijdag de der-
tiende", da. 19.00, en 21.15 uur. zo. ook
16.30 uur, 16 jr.
Kindermatinee: "Yogi de beer", da.
14.30 uur.
CAMERA (071-124919): "Flying high",
da. 14.30. 19 00 en 21.15 uur. al
Nachtvoorstelling "Kentucky fried mo
vie". vr. en za. 23.30 uur. 16 jr.
LIDO 1 en 2 (071-124130) "For your
eyes only", da. 14.30. 19.00 en 21.15 uur,
zo. ook i6.45 uur. 12 jr.
LIDO 3: "Platvoet", da. 14.30. 19.00 en
21.15 uur. zo. ook 16.45 uur. 12 jr
LIDO 4: "Private Benjamin", da. 14.30.
19.00 en 21.15 uur. zo ook 16 45 uur. al
STUDIO (071-133210): "The holy grail",
da. 19.00 en 21.15 uur. al
Kindermatinec-: "Dumbo", da. 14.30
uur. zo. ook 16.45 uur.
TRIANON (071-123875) "A change of
seasons", da. 14.30. 19 00 en 21.15 uur,
zo 14 15. 16.30. 19 00 en 21.15 uur. al
REX (071-125414) "Een zwoele Zweed
se". da. 14.30. 19.00 en 21.15 uur. zo
14.15. 16.30, 19.00 en 21.15 uur. 16 jr
Ton Menkenhal - tentoonstelling Air-
rail. Lm 16/8, geopend van 10-18 uur,
zon- en feestdagen van 12-18 uur.
Bioscopen Alphen
(Voor inlichtingen tel. 01720-20800)
EURO 1 en 2: "For your eyes only",
da.13.30. 18.30 en 21.15 uur. zo 13 15.
16 00. 18 30 en 21 15 uur. 12 jr. in Euro 1
ook zaterdag 24.00 uur. 16 jr.
EURO 3 "Buddy goes West", da. 13.45.
18 45 en 21 00 uur. zo ook 16.15 uur. al
Nachtvoorstelling: "Handlanger van de
duivel", za. 24.00 uur. 16 jr
EURO 4: "Convoy", da. 19 00 en 21.30
Kindermatinee "De bende van hier
naast". da. 14 00 uur.
Nachtvoorstelling "Sweet surrender",
za. 24.00 uur. 18 jr
Bioscoop Voorschoten
GREENWAY (01717-4354): "To hell and
back", vr 19 00 uur. za 16.00 en 19.00
uur. zo 16.00 uur. woe 20 15 uur.
"American gigolo", do 20 15 uur. vr en
pelde •mandelen tot fijn
grvi* en vermeng dit
mei 100 iuiker Roer er
een dl hete melk door en
laat dit een beetle afkoe
len Klop dneeidrn iers
dclull de «mandelm. Ik
byook het^ruu >r,d«-r
Opzetten en boven reer
laag vuur blyven roeren
licht bindt Vooral niet
aan de kr-"k Mm k<
WIN A BORN
Cristobal,
Incotrans Spirit 14 te Acajutla verw
Katendrecht 12 vn IJmuiden near Ha
milton.
Kieldrecht 12 te Longbeach.
Kvlix 12 vn Teesport nr Stanlow.
Lanai 13 te Turbo.
Latirus 12 te Port Said,
Loosdrecht 12 te Tampa.
Meerdrecht 10 41 w Zubair nr Suez.
Meta 11 ta Aruba,
Mijdrecht 13 560 nno Midway nr Savan
nah.
Nedlloyd Adelaide 11 vn Napier nr Soe-
rabaja,
Nedlloyd Albany 12 te Jakarta.
Nedlloyd Amsterdam 11 25 zo Cairns nr
Lyttelton,
Nedlloyd Dejima 13 te Kobe,
Nedlloyd Ebro 13 30 n Flores nr Soera-
baja.
Nedlloyd Franklin 12 vn Keelung nr Ka-
Nedlloyd Frazer 13 280 zw Adelaide nr
Dunedin.
Nedlloyd Fukuoka 11 vn Conakry nr
Rijksmuseum voor Volkenkunde.
Steenstraat 1. t/m 3/1 '82, "Indianen van
Mexico. Azteken in 't Verleden. Nahuas
van Heden, geopend ma t/m za 10-17
uur; zo- en feestdagen 13-17 uur
Art Tea House Oude Rijn - expositie
van Dons Groeneveld zeefdrukken. Ma-
net Schedler keramiek.
Stille Mare 4. tel. 146330. van 7'6 t/m 15'
7. geopend van 10-18 uur, zondag van*
11-17 uur
Centrale Bibliotheek - Nieuwstraat,
tentoonstelling ter nagedachtenis aan
de Leiderdorpse architect Piet van der
Sterre, tot 1 september te bezichtigen
Hortus Botanicus - Oranjerie, ingang
Rapenburg 73. tot 28/9. tentoonstelling
'Bomen. Beesten, Hout', geopend van
ma t/m za van 10 tot 16 30 uur en zo van
12.30 tot 15.30 uur
Wassenaar - Auberge de Kievit Stoep-
laan 27. expositie van veelkleurige tex
tiele figuren, vervaardigd door de kun
stenares Kea Tan uit Den Haag. van 21U
t'm 138.
Museum Boerhaave Steenstraat la. t/m
15/11. tentoonstelling "Mooie klokken,
beste kijkers". Sterrenkunde in de 19e
Ongevallendienst
ziekenhuizen Leiden
Ongevallendienst elke dag Academisch
Ziekenhuis behalve van dinsdag 13 00
uur tot woensdag 13 00 uur. (Diacones-
senhuis) en van vrijdag 13.00 uur tot za
terdag 13.00 uur EUsabeth-ziekenhuis.)
Bezoekuren
ziekenhuizen
Diaconessenhuis:
Middagbezoekuur 13 45-14.30 uur
Avondbezoekuur 1830-19.30 uur
Kraamafdeling: vaders extra van
16.00-18 30 uur Kinderafdeling dage
lijks van 14 00-19 00 uur (Niet meer dan
2 bezoekers per paliènt)
Sportmedisch Advies Centrum, blessu
respreekuur: Elisabethziekenhuis. Lei
derdorp. 's maandags van 19.30-20.30
Kraamatdeling dagelijks van 11.15-
12.00 uur (alleen voor echtgenooti en
van 15.00-16 00 uur en van 18 30-19.30
CC.U (hartbewaking) dagelijks
14 15-14 45 en van 19 00-19.30 uur
Intensieve verpleging dagelijks
14 00-14.30 en van 19 00-19 30 uur
Academisch Ziekenhuis
Voor alle patiënten behalve kinderen/
zijn de bezoekuren als volgt
Elke dag-
14.15-15 00 uur
18.30-19 30 uur
Avondbezoekuur afdeling Verloskunde
18 00-19 00 uur.
Praematurenafdeling dagelijks van
14.30-14 45 uur en van 18 30-18 45 uur
Bezoek aan ernstige patiënten wanne*..-
voor ernstige patiënten doorlopend be
zoek wordt toegestaan kan de hoofdver
pleegkundige hiervoor speciale kaarten
verstrekken
Bezoektijden Kindcrkhntek
Dagelijks
15 00-15 45 uur
18 30-19 00 uur
Bezoektijden kindera/detinp
Elke dag
Alphen aan den Rijn
Kijnoord. l« M Xe Utf 11-11
13 30-14 15 en 18 30^9 30 uur 3e klas
13.30-14 15 en 18 30-19 30 uur Kraamal
deling 13 30-14 45 alleen voor echtgeno
ten 19-20 uur Kinderafdeling voor ou
ders 18 -18 30 uur
Geluidshinder
Schiphol
Klachten over geluidshinder van vlieg
verkeer van en naar Schiphol kunnen
dag en nacht worden gemeld bij het in
formatiecentrum Geluidshinder Schip-
tol (020-175000)
c(0iidclieuius
14 juli 1981
Honderd jaar gelederi stond tn
de krant:
- De "Fiji Times" deelt mede.
dat op een der Fiji-eilanden,
Tapitawa fin het zuidwesten
van de Grote of Stille Oceaan.
Red h een groot bloedbad is
aangericht door zekeren Kabu.
die afkomstig was van de
Sandwtch-eilanden, op Tapita
wa eene afdeeling van het Lon-
densch zendelinggenootschap
had gevestigd en al de bewo
ners tot het Christendom be
keerd had Hij overreedde hen.
al hunne wapens aan hem over
te geven, en een tijdlang ging
alles goed. Allengs echter werd
het volk in het zuiden van het
eiland ontevreden over de tel
kens hoogere eischen ran Kabu.
en zij keerden weder tot hun
oorspronkel ij ken godsdienst.
Toen predikte Kabu den kruii-
tocht tegen hen en trok op aan
het hoofd zijner gewapende
mannen, met den oorlogskreet
"Doodt, doodt'" Meer dan dui
zend mannen, vroutven en kin
deren werden vermoord. Ha de
slachting werden de gewonden
opeengehoopt, het dak van een
oud huis werd over hen gelegd
en Kabu stak er met eigen hand
den brand in. Hij is thans ge
vangengenomen cn naar Hono
lulu gebracht, waar hij terecht
zal staan
VO/lifl jaar geleden:
- Een ige kinderen van vijf tot
zeven jaar hebben in erge mate
huisgehouden in de leegstaande
school A te Zutphen Zij konden
2ich toegang verschaffen omdat
de deur met gesloten was Bin
nen vermelden zij met de daar
staande stokken (z.g raamo-
penmakersongeveer honderd
rut ten De ouders hebben be
loofd de schade, ongeveer 180.
te zullen vergr>eden
- Een JS-jange Duitscher, die
zwemmende op onwettige wijze
de Vereenig de Staten wilde bin-
nen komen ts in de draaikolken
van den Niagara omgekomen
Het lijk kon uorden geborqeyi
In de buurt van Worms is een
vrachtauto in den Rijn gere
den. waarop zich acht kinderen
bevonden, die door den chauf
feur waren meegenomen Óp
het laatste oogenblik gelukte het
den chauffeur nog, eemge kin
deren uit de auto te trekken,
doch drie kinderen vielen met
de auto in den Rijn en zijn ver
dronken.
Tc wee 7
PONK 1HyFT
STAAhJ WAAK
H£TSTAaT,ÊN
oir
fanesrÊÊM iWMpS
ftVA« .WSTOIN AO£T
HOI 5 jetMSfÊSÊNce.
v VL-AKTg <7
fVAr GAAT ZO
maak Nier. vte-
néêCmaxiai üè.j
je»e*TA-saciAAi.'t>en
'AA* ?e
maas i< wier\ttit<i...
XAKÊN.1L>
Y TOCH N
wet... ee.
VOlZutTÓANü
iSMlETTÊSeiO
TÉ HOJPÉN
wÉEfjg,
