In honderd jaar NZH van
blauwe tram naar gele bus
Bomen, beesten, hout
in Hortus Botanicus
bomen
beesten
hout
NS en Schiphol
presenteren zich
Vervoers
maatschappij
heeft faam
te danken
aan
de
Boedapester
Heinekenpad
Koninklijk
paar vijf
minuten
in Leiden
ZATERDAG 30 MEI 1981
De eerste tram in Leiden was een paardentram. Op deze fo toujit 1905 rijdt de tramop de Breestraat, ter hoogte
van de toenmalige sociëteit Minerva en het toenmalige postkantoor.
LEIDEN De NZH, de Noord— en Zuid—Hollandse Ver
voer Maatschappij, viert dit jaar haar eeuwfeest. Sinds
enkele weken wordt dat kenbaar gemaakt door een spe
ciale sticker op de zijkanten van de gele NZH—bussen:
"1881 - Honderd jaar tot uw dienst 1981". Met dit feit
behoort de NZH, als een van de grootste vervoersonder
nemingen in ons land, ook tot de oudste.
In 1881 reed er een stoomtram tussen Leiden en Katwijk, geexploiteerd door de Rijnlandsche Stoomtram
Maatschappij, met tussenstops in Oegstgeest en Rijnsburg
Nog altijd hseft de naam NZH bij
velen een magische klank. Die is
dan echter niet te danken aan
voornoemde gele bussen, maar
aan de befaamde "blauwe tram",
die in de jaren van 1924 tot 1961
zijn grootste populariteit beleef
de.
Dat "de blauwe tram" een begrip is
mag blijken uit het feit dat het
aantal publicaties over dit ver
voersmiddel nog steeds groeit.
Recentelijk verschenen: "De ge
schiedenis van de blauwe tram"
en "Tussen strand en water
land".
Oude bussen
door centrum
LEIDEN - Zo'n veertig bus
sen, uit heden en verleden,
binnen- en buitenland, zul
len vanmiddag het Leidse
stadsbeeld een klein uur
lang bepalen. Het défilé
wordt gehouden in het ka
der van het honderjarig be
staan van de NZH.
De route ziet er als volgt uit:
Rijnsburgerweg (aanvang
15.00 uur) - Stationsplein -
Steenstraat - Haarlemmer
straat - Havenplein Oude
Herengracht - Langegracht
Molenwerf - Schutters
veld - Oegstgeesterweg -
W. de Zwijgerlaan -
Groenoordhal. Van vier tot
zes zijn de autobussen op het
terrein van de Groenoordhal
te bezichtigen.
Vandaag is er ook een open
huis in de garage en werk
plaats van de NZH aan de
Rijnsburgerweg en in het
NZH-kantoor aan het Sta
tionsplein. (tot 18.30 uur)
Ter gelegenheid hiervan zal
op het garageterrein de NZH
A 327, de voormalige Leidse
stadstram, worden opge
steld.
Gedurende dit open huis zul
len voorts o.a. te zien zijn:
een autobus in aanbouw, de
monstratie apparatuur voor
het beïnvloeden van ver
keerslichten, diverse bussen
op werkputten zodat deze
ook eens vanaf de onderzijde
kunnen worden bekeken,
films en dia's over diverse
NZH—lijnen en een exposi
tie over 100 jaar streekver
voer rond Leiden.
Eerder verscheen al "Per Noord--
Zuid er op uit!", terwijl een jaar
of tien geleden de Alkenreeks
een tweetal boekjes over het be
drijf op de markt bracht. Ook
mensen die meer op het gehoor
zijn ingesteld kunnen aan hun
trekken komen: er is een gram
mofoonplaat in de handel met
daarop de geluiden van de be
faamde tram.
Voeg daarbij het feit dat in Leid-
schendam al enkele jaren is ge
werkt aan de restauratie van één
bewaard gebleven "Boedapeste-
r-rijtuig" en men beseft dat een
aantal fanatieke hobbyisten er al
les aan doen om de herinnering
aan "de blauwe tram" levend te
houden.
Het begin
Het begin van wat wij nu kennen
als de NZH is een beetje duister.
Want honderd jaar geleden was
er nog helemaal geen sprake van
een maatschappij die zo heette.
Nauwkeurig onderzoek heeft ech
ter aangetoond dat op 16 mei
1881 de NZHSTM, de Noord
Zuid-Hollandsche Stroomtram-
weg Maatschappij, het baanvak
Hillegom-Leiden in gebruik
nam en korte tijd later, op 1 juli,
vanuit Hillegom naar Haarlem
ging rijden.
In Hillegom stond dan ook het eer
ste hoofdkantoor van de jonge
vervoersmaatschappij. Maar alle
maal van een leien dakje ging het
niet, die eerste jaren. De baan
voor de stoomtram bleek door de
onervarenheid van de aanleggers
ongschikt en al in 1884 werden
de lijnen weer opgeheven.
In maart 1885 probeerde men het
op een andere manier: de Noord-
Zuid-Hollandsche Stroom-
tramweg Maatschappij Haarle
m-Leiden werd opgericht. Ofte
wel: men begon van voren af aan.
Er werd een nieuwe baan aange
legd en er kwam nieuw materieel
in gebruik.
Paardetram
Leiden had overigens al in 1879
een tram, zij het dan een met
paarden ervoor. Op maandag 24
november van dat jaar reed de
eerste paardetram door Leiden.
Er was aanvankelijk een plan op
gezet om drie lijnen in exploita
tie te nemen: 1. Zijlpoort - Sta
tion, 2. van de Plantage naar de
toenmalige grens van de ge
meente bij de Scheisloot, 3. een
verbinding van beide lijnen
langs het Kort Rapenburg.
De plannen werden echter gewij
zigd. De lijnen twee en drie wer
den samengevoegd, terwijl het
Noordeinde helemaal nooit door
de tram werd aangedaan.
Een beeld dat vele Leidenaars nog in het geheugen staat gegrift: de blauwe tram bij het centraal station, op de plaats t
NZH-bussen halt houden. Deze foto dateert uit 1959.
Alras bleek dat Leiden eigenlijk
een te kleine stad was voor een
tramnet: de afstanden waren
makkelijk te voet af te leggen.
Tel daarbij op dat de economi- -rr
sche situatie van het land niet zo .KeltWIJK
florissant was en men beseft dat
het de Leidsche Tramway Maat
schappij minder voor de wind
ging dan de bedoeling was.
vaker en regelmatiger rijden, tot
1911, toen de elektrische trams
hun intrede deden.
In 1881 ging het Leidse tramnet
over in andere handen; die van
de Tramway Trust Company,
waarna in 1883 de lijn over de
Haarlemmerstraat tot het verle
den ging behoren. In 1886 ont
fermde de RTM uit Rotterdam
zich over de enige nog overgeble
ven tramlijn. Vanaf die tijd ging
het beter. De paardetram ging
De trams bleken in een behoefte te
voorzien want in juni 1881 kwam
er een lijn Leiden-Katwijk. De
ze stoomtramdienst werd onder
houden door de Rijnlandsche
Stoomtram Maatschappij, die
overigens al op 1 juli 1883 de ex
ploitatie overdeed aan de HSM,
de Hollandsche Ijzeren Spoor
weg-Maatschappij. Per 21 juni
1885 werd het mogelijk om recht
streeks vanuit Leiden naar
Noordwijk te "trammen"; deze
dienst werd eveneens uitgevoerd
door de HSM.
In 1909 werd een aanvang gemaakt
met de elektrificering van de
stoomtramlijn Leiden—Katwijk;
in 1910 met die van de paarde-
tramlijn in Leiden. In het voor
jaar van 1911 kwam dat karwei
gereed.
Omdat de nieuw bestelde trams
nog niet waren afgeleverd kon
den de nieuwe diensten pas op 1
september en 17 oktober 1911
aanvangen, terwijl met ingang
van 15 juni 1912 Noordwijk per
elektrische tram bereikbaar
werd.
Boedapesters
Haar grote populariteit heeft de
NZH echter te danken aan de zo
genaamde "Boedapesters". grote
trams, die zo werden genoemd
omdat ze waren gebouwd in de
Hongaarse hoofdstad. Van die
trams - waarvan de eerste in
1924 in gebruik werd genomen -
hebben er tot het eind van het
NZH-tramtijdperk in 1961 velen
dienst gedaan. Ze reden tot Den
Haag en Scheveningen, op de lij
nen naar Katwijk, Noordwijk en
Haarlem. Het waren deze trams
die "de blauwe tram" werden ge
noemd; naar de cfeme-blauwe
kleuren die het zware materiaal
Zo opvallend sierden.
Pech en ongemakken bleven de
maatschappij echter niet be
spaard. Zo nam in 1925 een wa
genvoerder de bocht van de
Pnnsessekade naar de Blauw-
poortsbrug te snel waardoor het
voertuig uit de rails liep. Do tram
ging door de brugleuning heen.
maar bleef, gelukkig voor de
NZH, met het voorste gedeelte
boven het water hangen
Minder fortuinlijk liep het af met
de Boedapester Nr. A504. een
gloednieuw tramstel. In juni
1924 kwam deze tram in botsing
met een trein op de kruising van
de Lammenschanswog. Er werd
bij deze aanrijding niemand ge
dood of gewond, maar de A504
was "total loss", zoals we het nu
zouden zeggen.
Afstoten
Hoe mooi de "blauwe trams" ook
in het stadsbeeld hebben mogen
passen, op een gegeven moment
waren er allerlei redenen om het
trambedrijf geleidelijk te gaan
afstoten. De bus deed haar intre
de
Al in de jaren voor de Tweede We
reldoorlog kende men de zoge
naamde "wilde bussen" Niets
was er op het gebied van het bus
bedrijf geregelementeerd; ieder
een die daar zin in had kon zo
een busbedrijf beginnen. Velen
begonnen met enthousiaste
plannen en vol goede moed.
maar legden na soms zeer korte
tijd het hoofd weer neer omdat
de concurrentie moordend was
De NZH had danig last van die wil
de bussen en begon daarom zelf
maar te rijden. In december 1931
kocht men de eerste dne busjes.
Pas in 1937 raakte de tram weer
wat in de gratie van het reiziger
spubliek; de groei zette zich zelfs
in de oorlogsjaren voort. In 44
moest het trambedrijf echter
worden gestaakt, om overigens
al in '45 weer hervat te worden
De opbloei was kort. want inmid
dels was het duidelijk geworden
dat de tram in het naoorlogse ne-
derland haar langste tijd had ge
had. De dochterondernemingen
van de Nederlandse Spoorwegen
hadden de idee om al die tramlij
nen in het hele land te vervangen
door bussen en daar sloot uitein
delijk ook de NZH zich bij aan
Begin januari 1949 reed de laatste
tram door de Bollenstreek De
blauwe tram. de Leidse
stadstram en de trams naar Kat
wijk en Noordwijk kregen aan
vankelijk uitstel van executie,
maar moesten uiteindelijk in
1961 ook het veld r
Manifestatie Airrail Leiden
hortus - rapenburg- leiden
LEIDEN - In de Ton Menkenhal
aan de Vondellaan wordt van 6
juni tot en met 16 augustus de
manifestatie "Airrail Leiden" ge
houden. Deze manifestatie staat
rechtstreeks in verband met de
opening van de Schipholspoor-
lijn aanstaande maandag.
De luchthaven Schiphol, de Neder
landse Spoorwegen en de VVV-
Leiden presenteren zich op Air-
rail Leiden in samenwerking met
de Stichting Leiden Museum-
stad en het Nationaal Bureau
voor Toerisme. De stand van
Schiphol beslaat ongeveer twee
honderd vierkante meter en be
vat onder meer een Airo-passa-
giersbrug, een batterij lichten
voor start- en landingsbanen, een
voertuig van de platformdienst,
een film-en projectiezaaltje en
een informatiebalie. Verder zal
er een Fokker S12 lestoestel
staan.
De Spoorwegen laten verschillene
materialen en toestellen zien die
bij aanleg, onderhoud en beveili
ging van spoorlijnen een rol spe
len, zoals een AHOB-installatie.
NS en Schiphol zullen op de ma
nifestatie de volgende films laten
zien: de aanleg van de Schiphol-
lijn, Schiphol vandaag, Zicht op
Schiphol en Air Cargo Amster
dam Schiphol, een film over de
rol van Schiphol als vrachtver-
voerscentrum.
Op Airail Leiden presenteren zich
verder buitenlandse verkeersbu
reau^ en luchtvaartmaatschap
pijen, organisatoren en exploi
tanten van allerlei toeristische at
tracties, hobbyisten en model
bouwers op het gebied van lucht
vaart en railvervoer en vakoplei
dingen met daarop aansluitende
bedrijven.
De openingstijden van Airrail Lei
den zijn op werkdagen (behalve
maandag) van tien tot zes uur en
op zondagen van twaalf tot zes
LEIDEN Het fietspad langs de
spoorlijn naar Utrecht, tussen
het Rijn- en Schiekanaal en het
industrieterrein De Grote Polder
in Zoeterwoude, heeft sinds gis
termiddag officieel de naam Hei
nekenpad. Het fietspad is ge
noemd naar het bierbedrijf in
Zoeterwoude.
Botanisch/zoölogische tentoonstelling
ren tentoonstelling van de hortus botanicus en
het rijksmuseum van natuurlijke historie te leiden
30 mei t/m 27 september 1981
ma t/m za 10.00 - 16.30 u zo 12.30 - 15.30 u
Met dit affiche maken de hortus botanicus en het rijksmuseum voor
natuurlijke historie reclame voor de tentoonstelling 'bomen, beesten,
hout".
LEIDEN - De tentoonstelling Bo
men, beesten, hout is gistermid
dag geopend. Deze tentoonstel
ling die staat opgesteld in de
orapjerie van de Hortus Botani
cus is ingericht door het Rijks
museum van Natuurlijke Histo
rie en dé Hortus Botanicus in
Leiden.
De tentoonstelling bestaat uit een
botanisch (plantkundig) en een
zoölogisch (dierkundig) gedeel
te. In het botanische deel wordt
uitgelegd wat hout is en welk ge
bruik de mens er van maakt. Ter
wijl in het zoologisch gedeelte
een overzicht wordt gegeven van
de vele soorten dieren die op of
in de bomen leven.
Men kan er zien hoe nauw mens,
dier en boom eigenlijk met el
kaar zijn verweven. En hoe mak
kelijk de mens dit evenwicht
weer kan verstoren. By een zorg
vuldig gebruik van de bossen
kan hout een onuitputtelijke
bron zijn voor grondstof en ener
gie. Er wordt echter op grote
schaal roofbouw gepleegd op de
bestaande bossen. Elke dag ver
dwijnen er over de hel. rdd
honderden vierkante kilometers
bos.
!n ons eigen land zijn de natuurlij
ke bossen allang verdwenen. De
later aangeplante bossen zijn on
evenwichtig samengesteld Veel
insekten. zoals de Letterzetter in
onze dennenbossen, hebben
daardoor de kans gekregen om
zich in zulke groten getale te ont
wikkelen dat zij schadelijk wor
den. Een aantal van hen heelt
zich zelfs gespecialiseerd in het
eten van hou»
Afgezien van de schadelijke dieren
kan men op de tentoonstelling
ook zien dat er nog genoeg ande
re dieren zijn die in harmonie
rond bomen leven Elke boom op
zich vormt een boeiende leefge
meenschap. Ook onderwerpen
als het herkennen van houtsoor
ten, het bepalen van de leeftijd
van bomen en de ouderdom van
het hout worden uitvoeng be
handeld.
LEIDEN - Koningin Beatrix en
prins Claus zullen welgeteld
Ijf rninulrn in Leiden zijn:
op perron 7t> van het Leidse
station. Zij komen daar aan
staande maandag om 13.10
uur aan en vertrekken weer
om 13.15 uur. In het kader
van de opening van de
Schiphollijn zal de koningin
NHMÜ met haar man voor
gesteld worden aan de bur
gemeester uit de regio. Toe
schouwers op het perron bij
het bliksembezoek zijn wel
kom Hat b. k W ordt om-
11M nat mil/1, k .in de Old
Black Horse Saloonband.
