„Ik ben op zoek naar een
onbesmette identiteit
Smaak
Interview
Léon de Winter combineert schrijven en filmen
LEZERS SCHRIJVEN
DONDERDAG 21 MEI 1981
Door
Margot Klompmaker
schrijven maak ik een duide
lijk schema van de roman. Op
kleine bloknootjes met zo
glad mogelijk papier noteer
ik per hoofdstuk een aantal
trefwoorden, bepaal ik het
aantal passages en het aantal
pagina's. Ik ga uit van een
van te voren opgezette con
structie, die voor 99 procent
is bedacht. Zo kunstmatig als
maar mogelijk is. De vormge
ving van 'Eileen W.' werkt in
trigerend, maakt het verhaal
spannend. Niet alleen voor
de lezer, maar ook voor me
zelf. Kom ik er nog uit als ik
me aan een dergelijk inge
wikkelde opbouw waag? Hoe
kan ik het verband aantonen
tussen de levensloop van de
verteller( de boekhandelaar)
en Eileen? Hoe kan ik die
twee steeds dichter bij elkaar
brengen?'
Mythe
Het in de huid kruipen van
mensen, het beschrijven van
hun gevoelens en hun gedrag
trekt De Winter aan. Hij be
schouwt het als een uitda
ging zich te verplaatsen in an
dere mensen, vooral wanneer
hij ervaringen beschrijft die
hij zelf nog nooit heeft gehad
of gehad kan hebben. Zoals
Eileens eerste menstruatie en
haar zwangerschap. 'Ik spéél
mensen tijdens het schrijven.
Ik wil mijn constructie le
vend maken. Noem me maar
een schizofrenie-machine.
Voortdurend verplaats ik me
in de gevoelens en gedachten
van mijn personages. Soms is
dat moeilijk. Want hoe er
vaart een meisje haar eerste
menstruatie? Wat weet ik van
de gevoelens van een vrouw
die zwanger is en haar kind
voelt bewegen?'
Al is een liefdesgeschiedenis
het uitgangspunt voor zijn ro
man, de kern is een speur
tocht naar de verklaring van
het leven. Elk mens heeft be
hoefte aan het verklaren van
de dingen om zich heen. Hij
geeft betekenis aan zijn be
staan door erover na te den
ken, door doelen en idealen
te creëren. 'Je moet mijn
boek zien als het zoeken naar
een verklaring van het men
selijk bestaan. Zo'n verkla
rend verhaal noem ik een my
the. De mens brengt zelf sys
teem en ordening aan in zijn
dagelijks leven. Hij omgeeft
zich bewust met verklarin
gen en mythen. Dat geldt
voor alles. Ik doe het ook. De
mythe van Bécel bijvoor
beeld:.ik koop die margarine,
want dat 'zou beter voor me
zijn'. Die verklaringen heeft
de mens nodig. Je moet im
mers richtpunten hebben?
De gedachte dat een mens
'toevallig' bestaat is te ver
schrikkelijk om mee te kun
nen leven.'De hoofdpersoon
in 'Eileen W', de verteller,
heeft datzelfde gevoel. Zijn
leven hangt van toevallighe
den aan elkaar, is zinloos. Om
daarin verandering te bren
gen kiest hij Eileen W. Hij
zoekt in het meisje een ver
klaring van zijn eigen be
staan. Eileen moet betekenis
geven aan zijn leven. En dan
verzint hij aan de hand van
Vijf jaar geleden debuteerde Léon de Winter met de verhalen
bundel 'Over de leegte van de wereld'. Hij was toen 22 jaar oud
en werd een 'veelbelovend talent' genoemd. Voor zijn roman
'De (ver)wording van de jongere Dürer' ontving De Winter in
1979 de Reina Prinsen Geerligsprijs. De verfilming van dit
boek, met als titel De verwording van Herman Dürer, zorgde
voor extra publiciteit. Een speelfilm geregisseerd door Léon
de Winter zelf, samen met Jean van der Velde en René Seegers.
Niet zo verwonderlijk als men bedenkt dat De Winter het be
roep filmregisseur achter zijn naam heeft staan.
De manier waarop de auteur zijn gegeven uitwerkt doet de lezer
naar adem happen. Reeksen gebeurtenissen rond verschillen
de personen worden door elkaar geschud, als was het een
kaartenspel. Wie, wat, waar, vraag je je al lezend af. Totdat op
het eind alle stukjes van de puzzel feilloos op hun plaats val
len. Een buitengewoon knap geconstrueerde roman rond een
mens die op zoek is naar samenhang in het leven en zijn be
staan verklaard wil zien.
Toch ziet hij het schrijven als zijn belangrijkste bezigheid. Aan
leiding voor een gesprek is dan ook niet zijn nieuwe speelfilm
die hij momenteel aan het draaien is, maar de recente publica
tie van 'Zoeken naar Eileen W., zijn tweede roman. Een boek
dat door critici over het algemeen heel goed is ontvangen.
Opmerkelijk is de plaats waar het verhaal zich afspeelt:
Noord-Ierland. Opmerkelijk is ook De Winters inspiratiebron
tot zijn roman: de oude Keltische liefdeslegende over Tristan
en Isolde.
Wat wil De Winter met dit boek duidelijk maken? Een speur
tocht naar de wortels van zijn schrijversschap.
Oorlog
I Augustus 1914 feest in Europa,
het is oorlog. Zingend trokken
de legers naar de fronten, bloe
men op de helmen en geweren,
en door een pittige marsmuziek
begeleid. In de kerken werd ge
beden voor een zegen over de
wap'ens. Waarom ook niet? Het
waren toch alle christelijke lan
den die voor een goed doel voch
ten.
II November 1918: toen gingen de
ogen open. Platen met de oor
logsgod Mars met zijn gebroken
geweer en opschrift "Dat nooit
Begin september 1939: Polens
bondgenoten verklaarden Duits
land de oorlog, na de inval samen
met Rusland in Polen. In de ker
ken werden bidstonden voor de
noden der tijden gehouden.
Stampvolle kerken.
5 Mei 1945 einde en begin van een
nieuw drama. Drie wijze mannen
- Roosevelt, Churchill en ook on
ze bondgenoot Stalin - verkwan
selden op het eiland Jalta bond
genoot Polen aan Stalin Vestig
op prinsen geen betrouwen,
Léon de Winter: afstandelijkheid slechts schijn.
AMSTERDAM- Wie is de
27-jarige Léon de Win
ter? Een schrijver die
filmt? Of een filmer die
schrijft? Lang hoeft De
Winter niet over zijn
antwoord na te denken.
Zonder aarzelen kiest
hij voor het eerste. De
combinatie schrijven-
filmen trekt hem aan.
waar men nimmer heil bij vindt,
zoudt g'uwen hoop op menschen
bouwen enz.
Alzo een oud kerklied - mogelijk
antiek maar helaas al te waar (ou
de berijming psalm 146-2).
Augustus 1945: een atoombom op
Hiroshima en één dito op Naga
saki. Hiermee eindigt Wereldoor
log II. Toen ging de kreet door de
wereld: dat nooit meer!
1981: ook thans weer een tijd van
vertrouwen op onze bondgeno
ten. Ook wij hebben de atoom
wapens op eigen bodem staan,
dank zij onze afspraken. En toch
is er nu een andere tijd aangebro
ken.
Het christendom, de kerken gaan
nu voorop met de kreet "Weg
met de kernwapens, te beginnen
uit Nederland" Het wordt düs
nu alleen op God vertrouwen.
Nu maar hopen dat alle wereld-
kerken gezamenlijk een g+Hedi-
zondag uitschrijven voor af
schaffing van alle moordwerk
tuigen, te beginnen met kernwa
pens. De wereldklok staat reeds
op vijf voor twaalf.
A. Vermaas
Gerbrand Swartlaan 18
Woubrugge
Flevohof viert haar tiende
verjaardag. Viert u mee?
Flevohof boeit en bloeit nu al weer tien jaar
Is dat qeen aardige gelegenheid
om te komen?
Het is spannend om één thema
op verschillende manieren -
in film en in boek - te kunnen
uitwerken, zegt hij, zoals in
het geval van 'De verwording
van de jongere Dürer'. Al is
de film wel heel anders ge
worden dan de roman. Min
der waardevol, volgens De
Winter zelf. 'Een aantal za
ken, die in het boek scherper
worden gesteld, zijn in de
film verwaterd. De Dürer die
ik voor ogen had tijdens het
schrijven van de roman is in
de film een totaal andere per
soonlijkheid. Maar ik heb van
deze eerste speelfilm wel veel
geleerd en ervaringen opge
daan, die ik kan gebruiken
bij mijn nieuwe film 'De af
stand'. Het is moeilijk daar
over in het kort iets te vertel
len, maar in gróte lijnen gaat
het over een 25-jarige jongen
die terugkijkt op zijn jeugd
aan de hand van oude 8 mm-
filmpjes, die zijn ouders heb
ben opgestuurd. Net als in de
eerste film worden debutan
ten in hoofdrollen gebruikt
en is het de bedoeling in de
film een eenheid en samen
hang tussen vorm en inhoud
tot stand te brengen'.
Noodlot
Vorm en inhoud één geheel.
Dit gegeven past De Winter
ook toe in zijn roman 'Zoe
ken naar Eileen W.' Het gege
ven van de onmogelijke lief
de tussen Tristan en Isolde -
twee mensen die niet met el
kaar, maar ook niet zonder el
kaar kunnen - sprak De Win
ter aan. Maar hij wilde het ou
de liefdesverhaal wèl actuali
seren. Als achtergrond voor
zijn roman koos de auteur
Noord-Ierland, dat door het
scherpe conflict tussen ka
tholieken en protestanten
zijn thema een extra geladen
heid meegeeft. Juist het
Noordierse klimaat maakt de
liefde tusen het katholieke
meisje Eileen en de protes
tante jongen Kevin onmoge
lijk èn interessant om uit te
werken, want kiezen voor el
kaar betekent een volledige
uitstoting van de samenle
ving.
Het tragische verloop van de
relatie tussen Kevin en Ei-
leen wordt verteld door een
anonieme boekhandelaar uit
Londen. Toevallig( of met op
zet?) raakt deze geïnteres
seerd in het Ierse meisje.
Twee keer ontmoeten zij el
kaar, waarna zij spoorloos
verdwijnt. Geïntrigeerd gaat
hij op zoek naar haar identi
teit. Al gauw blijkt de vertel
ler een stuurloze figuur, die
voornamelijk op zoek is naar
zichzelf en Eileen aangrijpt
als laatste strohalm.
De vorm waarin De Winter zijn
verhaal giet is niet eenvou
dig. Het tijdsverloop van ver
schillende gebeurtenissen
wordt uit zijn verband gerukt
en in schijnbaar willekeurige
volgorde over het boek ver
deeld. Daarbij gaat De Winter
heel systematisch, bijna chi
rurgisch te werk. 'Voor ik ga
ADVERTENTIE
wat gegevens een heel avon
tuur. Hij spiegelt Eileens ge
drag aan dat van hemzelf. Het
mooie is dat de verteller net
de verkeerde uitkiest. Eileen
vecht juist tegen een systeem
dat haar vrijheid en liefde on
mogelijk maakt, terwijl de
verteller die samenhang be
vestigd wil zien'.
Steriel
De Winter weet zijn verhaal eert
zekere spanning mee te ge
ven door de gebeurtenissen
rond Eileen kunstig te vlech
ten rond het reilen en zeilen
van de verteller. Pas aan het
eind weet de lezer waar hij
aan toe is. Frappant is het
slot: de verteller laat zijn
drang tot verklaring van zijn
bestaan vallen. Hij eindigt
zijn speurtocht door te den
ken aan niets, hardlopend in
de mist, het onbegrensde en
onbekende tegemoet.
Nadrukkelijk zegt de auteur uit
te gaan van een duidelijk be
dachte constructie voor hij
zijn roman gaat schrijven. Hij
doet het voorkomen alsof al
les buiten hem omgaat. Ei-
leen, Kevin, de ik-verteller:
het zijn creaties, waarin hij
zich - beweert hij- soms met
moeite kan verplaatsen. Je
zou bijna geloven dat De
Winter bezig is met een 'ste
riel' aandoend schrijvers
schap. waarin het vormgeven
tot cultus is verheven. Bijna...
Het is bepaald niet gemakke
lijk de ware drijfveren achter
de roman van Léon de Winter
uit zijn eigen mond te verne
men. Aanvankelijk wil hij er
niet veel over loslaten. Wel
wil hij kwijt dat 'Eileen W.'
het tweede deel is van een tri
logie. 'De verwording van de
jongere Dürer' was het eerste
deel, het slot volgt volgend
jaar. In oktober publiceert De
Winter een voorstudie voor
deze derde roman Uit dit
laatste boek zal blijken wat
de relatie en de samenhang is
tussen de drie boeken. Met
het voltooien van deze trilo
gie wil de schrijver alle ver
wijten over steriele vormge
ving uit de wereld helpen.
Ontroering en emoties zullen
centraal staan.
'Het derde deel speelt in Parijs.
Een ongelooflijk verhaal,
waar ik zelf niet over uit kan.
De hoofdpersoon is een le
raar van joodse afkomst. Een
oorlogswees met een twee
lingbroer, die hij niet kent.
De man heeft problemen in
zijn huwelijk en met zijn
werk. Tijdens de Paasvakan
tie gaat hij naar Parijs en
staat op een gegeven moment
op een historisch plein. d.
Place de la Bastille. Het
brandpunt van de Franse Re
volutie. En er is niets te zien-
Het plein is leeg. uitgestor
ven Dan ga je denken als
er eens geen revolutie was ge
weest. wat zou er dan zyn ge
beurd. Had het ook anders
kunnen gaan?.... Zo'n thema
intrigeert me mateloos'.
Joods
Het is duidelijk dat Léon de
Winter geboeid is door het
zoeken naar de relatie tussen
noodzaak en toeval, en de
zingeving van menselijk be
staan. Maar los van zijn boe
ken kan hij daar niet over
praten, zegt hij. 'Filosoferen
over de zin van het leven, ter
wijl ik gewoon aan deze tafel
zit en met jou praat, maakt
me gek. Natuurlijk denk ik
na over dat soort dingen,
maar buiten het kader van
mijn boeken kan ik die ge
dachten niet uit mijn strot
krijgen' Toch, gee (driftig
pratend over zijn derde ro
man. komen langzamerhand
de ware motieven van De
Winters schrijversschap bo
ven drijven. Een tipje van de
sluier wordt opgelicht.
'In dit boek speelt het joods
zijn een grote rol. Ik ben zelf
van joodse afkomst. Ik be
hoor tot de generatie joodse
kinderen die nè de oorlog zijn
opgegroeid. De zogenaamde
tweede generatie, die het oor
logsgebeuren niet aan den lij
ve heeft ervaren, maar wel
nadrukkelijk met de na-
weecn wordt geconfronteerd.
Het joods-zijn geeft bepaalde
inzichten in mijn bestaan en
heeft consequenties voor
mijn schrijven. In elk joods
gezin, ook dat waarin ik ben
opgegroeid, wordt er iets van
je verwacht. Er wordt je voor
gehouden steeds rekening te
houden met de mensen om je
heen. want je joodse afkomst
kan aanleiding zijn tot een
negatieve benadering. Je
bent een exponent van een
bepaalde levenshouding, een
bepaalde traditie. Een indivi
duele jood die zich wil ont
wikkelen wordt voortdurend
geconfronteerd met de lood
zware last van het verleden.
Jo kunt het joods-zijn niet
ontlopen. De lotsverbonden
heid van de joden heeft ook
zijn schaduwkanten, de wor
tels die ons, joodse jongeren,
houvast moeten bieden zijn
in bloed gedrenkt Hel r
geen prettige gedachte dat je
je bestaan en identiteit moet
ontlenen aan in lijkgeur ge
hulde wortels. Ik ben op zoek
naar een onbesmette identi
teit.
Zijn de 'steriliteit' en afstande
lijkheid van De Winter
slechts schijn? Hij zegt het
niet met zoveel woorden,
maar kernpunt van zijn ro
mans, zijn trilogie, is een
mens die op zoek is naar zich
zelf. En is die man niet Léon
de Winter zelf? Of zoals hij
eerder in het gesprek op
merkte: ....'in deze trilogie
creëer ik een bepaald per
soon, die ik leer kennen en
liefhebben. Wat dat met mij
zelf heeft te maken, merk je
nog wel. Ik moet nog een he
leboel dingen op een rijtje
zetten
