Mistig verhaal
verpakt in
gepolijst proza
Oorlogs
romansmet
een wereld
van verschil
Nederlandse vrouwen in
opleiding F-16 piloot
„Zoeken naar Eileen W."
Menselijk gedrag bij kaping op „operatietafel"
Yorkshire Ripper:
opdracht van God
WOENSDAG 6 MEI 1981
PAGINA 13
Over het algemeen zijn Nederlandse schrijvers, uitzonderingen als W.F. Hermans
niet te na gesproken, niet sterk in de handeling van een roman, dus in de actie van
het verhaal en het toespitsen op de hoofdpersoon. Dat construeren van de hande
ling vergt een zenuwslopende concentratie, terwijl het gros van de lezers er toch
niets van merkt. Die letten vooral op de zinsbouw. Wie op visite komt, let op het
behang en de meubels, niet op casco en fundamenten. Maar mag je voor een leuke
inrichting de fundamenten verwaarlozen?
Voor ons gevoel hoort het bijna
zo. We hebben een paar
kunstgrepen om de boel bij
elkaar te houden: eerst was
het de droom en de oeverloze
herinneringen, maar dat is op
den duur onwerkelijk. Re
cente boeken gebruiken de
reconstructie, het ophalen
van de verloren tijd door een
buitenstaander, dat lijkt rea
listischer en je hebt een ster
ke verklaring voor gapingen
in het verloop. Zo'n boek is
het nieuwe ZOEKEN NAAR
EILEEN W. van Leon de
Winter (geb. 1954).
Een Londense boekhandelaar
(eet Edammer om heimwee
naar Holland te verdragen!
Zou Schiedammer niet beter
helpen?) komt zo onder de in
druk van een jonge moeder,
die hem naar het boek Tris
tan en Isolde vraagt, dpt hij
nasporingen gaat doen. Te
gen een achtergrond van het
Ierse terrorisme leest men,
hoe een katholiek meisje in
verwachting raakt van een
protestantse jongen. Ze vindt
een oplossing die toch niet de
ware is. De hoofdstukjes over
het meisje worden afgewis
seld door hoofdstukjes over
de ik-fignur. In hoofdstuk 15
en 19 worden milieu, huwe
lijk en vage persoonlijkheid
van de ik figuur overtuigend
verwoord. De 265 pagina's
zouden bij gewoon zetsel wat
meer dan 160 pagina's halen,
dus het leest lekker vlug.
Zoeken naar Eileen W. is een
deskundig opgebouwde ro
man van een auteur die
smaakvol gepolijst proza
schrijft. Meestal. Wat valt u
op bij een zin als de volgen
de: Bij mooi weer. wannier
de zon scheen en witte wol
ken boven de velden dreven.
Leon de Winter
werd het koesterend warm
achter de ruiten, en draaiden
als de bus door een bocht
ging de schaduwen van de
raamspijlen en het dak mee,
die de zon over de banken en
passagiers wierp (p. 49). Zeg
nou zelf eens. dan houd ik
miin mond daarover.
De abnormale angst voor het
scxuele. die de Ierse maat
schappij kenmerkt, komt niet
als zodanig ter sprake. De er
otiek wordt wazig aangeduid,
maar van lust wordt nergens
gerept. Daar kijkt men van
op, omdat het een wezenlijk
erotisch verhaal is, waarin
mooi en lang uitgeweid
wordt over hardlopen, inte
rieurs, landschappen, regen
druppels. maar nooit over
sex. Daarom krijgt de visie
van de ikfiguur iets van die
van een eunuch, die geïnte
resseerd is in bevruchtingen
en mateloos geboeid wordt
door een meisje - maar zich
niet meer kan herinneren
waarom. Zit er geen opwin
ding in het boek? Voldoende,
onder meer als de index van
de boekwinkel wordt vol
tooid: in een euforistische
stemming, met een trillende
hand die onbeheerste krullen
trok.
Dat het boek voor iemand die
Ierland kent. allerlei zinspe
lingen op de actualiteit bevat,
dat een zinspeling op duiven,
of vrijheid en Tristan en Isol
de niet ontbreekt, u raadt het
al Een mens heeft behoefte
aan inspiratie, aan een mythe
(dit modewoord hoort bij een
modieus werk). Die inspiratie
kan worden opgewekt door
een toevallige ontmoeting, in
oen winkel of op Trafalgar
Square. Op dat thema heeft
Leon de Winter een boeien
de, interessante roman ge
schreven.
Binnen de welwillendheid
waarop een beginnende
schrijver recht heeft en waar
over Leon de Winter niks te
klagen heeft, past toch te
merken, dat de figuren, voor
al Kevin, niet uit de verf ko
men. Dat gat wordt niet ge
dicht door de brieven van
hoofdstuk 24. en dat maakt
de hele handeling ijl. Waarom
waagt Kevin zich in huis,
zelfs in de slaapkamer, als de
moeder even weg is. Hoe
wordt Kevin een junkie? Met
name het begin van de lief
desverhouding wordt pijnlijk
gemist in deze roman. Wat
moet je doen om een 17-jarig
meisje zover te krijgen, dat ze
een reis onderneemt om door
je ontmaagd te worden? Dat
zou ik wel even willen verne
men, uit wetenschappelijke
nieuwsgierigheid vanzelf
sprekend.
Loon de Winter. ZOEKEN
NAAR EILEEN W In de
Knipscheer, Adam 1981
f28.50.
Een citaat: "Welk rationeel
denkend wezen kan in deze
eeuw nog geloven dat Neder
land echt bestaat en in welk
dierenbos kan de minister
president een meneer Den
Uyl zijn?".
Nog een citaat (gedachten van
een terrorist): "Den Uyl en
consorten zijn erin geslaagd
de arbeidersklasse in te pal
men met hun geslepen pro
paganda. welke niet bestaat
uit holle leuzen maar uit
maatschappelijke hervor
mingen die voor zichzelf
spreken tot op zekere
hoogte onweerlegbaar".
Merkwaardige citaten uit een
thriller.
Toch zijn zij inderdaad daaruit
geplukt. Maar dan wel uit een
van de Amerikaanse schrijf
ster Mary McCarthy. Haar
eerste thriller en volgens haar
zeggen haar laatste roman.
Waarom in dat bock zovele ge
dachten gewijd aan Neder
land en de Nederlanders?
Omdat Mary McCarthy een
vliegtuigkaping beschrijft uit
1975, waarbij de terroristen
met een aantal gegijzelden
vluchten naar een eenzame
boerderij midden in de verla
ten Flevopolder.
Het is natuurlijk ondenkbaar
dat kapers die een vliegtuig
hebben overmeesterd met
een deel van de passagiers in
een helikopter ongezien van
Schiphol naar de Flevopol
der kunnen wegkomen waar
ze pas later worden ontdekt.
Maar dat is de enige ongerijmd
heid in het verhaal van Mary
McCarthy die - om zich in de
omstandigheden te kunnen
inleven - maandenlang in
ons land heeft vertoefd en
zich toen uitvoerig liet infor
meren onder anderen door
het echtpaar Den Uyl, Hans
van Mierlo, Harry Mulisch en
Cees Nootenboom.
Eigenlijk is zo'n technisch on
volkomenheid van onderge
schikt belang in de wijze
waarop de schrijfster de be
wogen episode aan ons voor
bij laat gaan want meer dan
de feitelijke gebeurtenissen
zijn de emoties, de gedachten
en de gedragingen van men
sen de pijlers die haar roman
schragen.
Geniaal zoals ze de poppetjes
voor haar literair marionet
tenspel heeft geplaatst. Een
handvol gedreven teroristen
onder leiding van een idealis
tisch Nederlands koppel aan
de ene kant. En aan de slacht-
offerszijdc twee intellectuele
groepjes. Beide op weg naar
het Iran van 1975.
De ene groep om daar de mar
telingen van het regime van
de sjah te onderzoeken, de
andere groep om de kunst
schatten van zijn bewind niet
alleen te bewonderen maar
zo mogelijk aan hun toch al
rijke verzamelingen toe te
voegen.
En dan ziet men al snel waar de
zwaarte van Mary McCar
thy's verhaal ligt. Alle ont
wikkelingen vormen de kap
stok waaraan zij in snelle,
diepgaande en vaak verdra
gende discussies haar ge
dachten kan ophangen over
mensen, hun politiek, hun
terrorisme en niet te vergeten
hun kunst.
Heel verfrissend is haar weinig
orthodox denken over de wij
ze waarop in de wereld met
de zogenaamde kunstschat
ten wordt omgesprongen
"Kunstwerken zijn onver
vangbaar. iets wat niet kan
worden gezegd van de eigc-
schamper op.
Trouwens ook haar mening
over terrorisme liegt er niet
om: "De terrorist wordt in
zijn bewegingen beperkt
door diezelfde status quo die
hij juist omver wil werpen.
De eisen die hij de autoritei
ten opdringt zijn juist het
soort verlangens dat aansluit
bij het gevestigde waardesys
teem: toelating van geld of
goederen, transport, verde
ling van voedsel onder de ar
menVrijgelaten kamera
den worden vaak weer snel
gepakt.Alles bij elkaar een
tot niets leidende verspilling
van jeugdige energie en ver
beelding".
En al die beschouwingen en
meningen zitten verpakt in
een goed verteld, logisch en
knap verhaal dat langzaam
maar zeker een sfeer van in
tense spanning opbouwt.
Een spanning die eens tot
een uitbarsting moet leiden.
Maar als die komt valt de klap
toch nog onverwacht.
Mensen in een situatie vol fru
stratie. Mary McCarthy legt
ze onder een onbarmhartig
vergrotende loep En over
haar schouder kijken we ge
boeid mee naar dat soms be
vreemdend menselijk ge-
kronkel.
"Kannibalen en zendelingen"
door Mary McCarthy, ver
schenen bij Meulenhoff Ne
derland in Amsterdam
f 39.50).
KOOS POST
De bovrijdingsmaand mei vormt de aanleiding tot de recente pu
blikatie van twee oorlogsromans voor jongeren Vlucht naar
Engeland van Ab Visser en Hij was mijn buurjongen van dc
Duitse auteur Hans Peter Richter. In beide gevallen geen nieuw
werk, maar een tweede druk.
Het verschil tussen beide boeken is frappant en kan als illustratie
dienen van de noodzaak voor iedere auti-ur vóór liet schrijven
van een boek zijn doelstellingen zorgvuldig te wikken en te we
gen. Richter heeft dat duidelijk gedaan met als resultaat een
verhaal dat oprecht en overtuigend aandoet Ab Visser is blijven
steken in een karikaturaal geheel vol cliches. Het is dan ook een
raadsel waarom Elsvier dit boek. 30('i jaar na verschijningsda
tum. in een vrijwel ongewijzigde herdruk heeft uitgebracht
Visser schreef Vlucht naar Engeland al tijdens de oorlog vlak
daarna werd de roman uitgebrai ht Hel ia merken dat de au
teur zich niet de tijd heeft gegund de door de oorlog opgeroepen
emoties eens rustig te laten bezinken Alle opgekropte woede,
frustraties en haat jegens de bezetters en hun sympathisanten
heeft Visser in dit boek van zich af geschreven
Hij verhaalt over twee middelbare scholieren. Dick en Henk. en
hun klasgenoten. Ingrediënten voor conflictsituaties liggen voor
het oprapen. Lqraren en leerlingen zijn opgesplitst in twee kam
pen: de 'goede* (werkzaam in het verzet) en do 'slechte' (lid NSB
of sympathiserend met de Duitse bezetters) Familieleden van
Dick en Henk zijn op de een of andere manier b< trokken bij het
verzet. Ook de twee jongens staan te trappelen Illegale kranten
rondbrengen en bluffen met een (leeg) pistool is de gewoonste
zaak van de wereld.
Alle middelen worden aangegrepen om personen zo zwart v. it mo
gelijk af te schilderen. Figuren die 'fout' zijn worden beschreven
als fysiek bizonder onaantrekkelijk en afstotend. Goor zwete
rig. klauwachtige handen, sterk behaard, een enkeling mot
'schimmelgrocnc tanden' Daarentegen is Dick godloJ 'een chft
stevige, sportieve jongen', die illegale krantj> rondbrengt
Voorts schept de auteur een opgeklopt ouw e jongens krenten
broodsfeertje met passages als hij u-ou ook pihnit zijn «vm
paar loden eitjes leggen tn Moffriko t..k Toffe boel zou dat zijn
Of die valse Jappen op hun gezicht slaan Wal doen die trouwens
in ons mooie Indie! Tuig!'. Dat is de serieuze overpeinzing
van een middelbare scholier.
Visser maakt van zijn figuren karikaturen en gebruikt overtrok
ken beelden om maar effect te sorteren Het resultaat is ave
rechts: een overdreven, aangedikt oorlogsverhaal dat beter in
het genadige stof der vergetelheid had mogen blijven rusten
Na dit holle gebral doet het boek van Hans Peter Richter weldadig
aan. Evenals Visser is ook deze Duitse auteur nauw betrokken
bij zijn onderwerp, maar Richter weet zijn verhaal psycholo
gisch uit te werken en het diepgang te geven Bij Richter is de
menselijke geest complex en onberekenbaar Geen enkel mens
is óf goed óf fout. iedereen is op zijn tijd wel eens een lafaard of
een held. Het menselijk denken en handelen moet keer op keer
weer worden afgezet tegen de omstandigheden en blijft vaak
onvoorspelbaar.
In Hij was mijn buurjongen, voor het eerst verschenen in 1963
geeft Richter een beklemmend beeld van de toenemende in
vloed van de nazi's in Duitsland, vooral de daarmee gepaard
gaande successievelijke vernedering en uitstoting van de jodt n
Het boek is in de ik vorm geschreven en bcschnjtt de periode
1925-1942. Centraal staat dc vriendschap tu sen de tk figuur (die
verder anoniem blijft) en de joodse jongen Fried rich Beide
groeien samen op in hetzelfde huis en voelen zich t<>t elkaar
aangetrokken. Toch blijkt de kloof tussen beide gezinnen nu t te
overbruggen. Friednchs vriend en zijn ouders voelen zich ener
zijds aangetrokken tot het nationaal socialisme, anderzijds slaan
ze met lede ogen de uiteindelijke ondergang van het joodse ge
zin gade. Angst weerhoudt hen daadwerkelijke hulp te bieden
Op genuanceerde, haast subtiele wijze weet Richter via het In
schrijven van kleine maar sfeerbepalende. typerende incidenten
een allengs toenemend gevoel van beklemming en onrust te
creeéren en dat op de lezer over te brengen Zijn personen zijn in
tegenstelling tot die van Visser geen lege hulzen waarop eti
ketjes worden geplakt, maar vertonen psychologische diepgang
Dat maakt Hij was mijn buurjongen tot een boek dat stemt tot
nadenken Vissers verhaal kan beter zo snel mogelijk vergeten
worden Vlucht naar ftgdMÜ
Vissers reputatie als zeer kundig en gewaardeerd kenner en
schrijver van misdaadromans.
Vlucht naar Engeland, Ab Visser. Elsevier, f 14,90.
Hij was mijn buurjongen, Hans Peter Richter, Ploegsma, f 15,90.
MARCiOT KLOMPMAKER
(Van onze correspondent Henk
Kolhl
WASHINGTON - Nederland gaat
volgend jaar vrouwelijke jacht-
vliegers opleiden. De werving
daartoe is onlangs begonnen,
onder meer op de Koninklijke
Militaire Academie in Breda.
Volgens het Tweede-Kamerlid
Ad Ploeg (VVD) moeten de vrou
welijke piloten, na een oplei
ding in de VS, „ook de F-16"
kunnen vliegen.
Volgens Ploeg, ondervoorzitter
van de vaste Tweede-Kamer
commissie voor defensie, gaat
het op dit moment om minder
dan tien vrijwilligsters. Hij ver
wacht niettemin dat het aantal
kandidaten voor de opleiding
snel zal toenemen.
Ploeg heeft gisteren, als rapporteur
namens een commissie van de
NAVO-Assemblee. voor de Com
missie voor dc Strijdkrachten
van het Amerikaanse Huis van
VV
vv
LONDEN (Reutcr/UPI) - Peter Suteliffe. de man die bekend werd als de
"Yorkshire Ripper", zegt dat hij 13 vrouwen vermoordde omdat hij een
goddelijke zending vervulde, aldus verklaarde gisteren de ambtenaar
van het openbaar ministerie op zijn proces in Londen.
De aanklager, Sir Michael Havers, zei tegen de rechtbank nadat de zitting
na een schorsing van een week was heropend, dat Suteliffe tegen dok
ters die hem hadden onderzocht, had gezegd dat hij gekozen was voor
de vervulling van een goddelijke zending om te doden.
Suteliffe heeft gezegd dat hij niet schuldig is aan de moord op 13 vrouwen
maar wel aan doodslag op grond van verminderde toerekeningsvat
baarheid.
Afgevaardigden beklemtoond
dat ook de VS op den duur niet
zullen kunnen ontkomen aan
herinvoering van enige vorm van
dienstplicht.
Ploeg twijfelt sterk aan de houd
baarheid van een systeem waar
bij volgens „militaire rang"
wordt betaald. Naar hij zei. bete
kent een vervangbare kolonel
minder dan een sergeant-majoor,
die computersdeskundige is. En
bovendien zou een eind móeten
worden gemaakt aan de omstan
digheid dat het bedrijfsleven mi
litaire specialisten wegkoopt.
De hoorzitting waarvoor Ploeg
naar de VS is gekomen, houdt
zich bezig met het probleem van
de NAVO-mankracht. Hu heeft
betoogd dat dienstplicht goedko
per is dan een beroepsleger zoals
de VS. Canada en Groot-Brittan-
nië dat hebben. Ploeg zegt te
vens een aantal misverstanden
uit de weg te hebben geruimd
omtrent de Nederlandse dcfcnic-
inspanningen.
Het was Ploeg opgevallen dat de
Amerikaanse volksvertegen
woordigers zeer slecht zijn gein-
formeerd omtrent de inspannin
gen van bondgenoten als Neder
land.
Manifestatie
tegen
fascisme
DEN HAAG (ANP) - Dc gisteren
in Den Haag gehouden manifes
tatie tegen fascisme en discrimi
natie heeft naar schatting twee
duizend bezoekers getrokken.
De manifestatie, onder het motto
"herkent u het nieuwe fascis
me" V. J 1 u.uiim rei d.M.r
hel i iii g Initiatief tegen fh
me en discriminatie. Ongeveer
zestig organisaties werkten er
's Avonds werd er ondermeer ge
■proki n drabijn Soetendorp
van de liberaal joodse gemeente,
twee ex gevangenen van een
concentratiekamp m de Twdede
Wereldoorlog en vertegenwoor
digers van hpmobeweging en
vakbonden
Alle sprekers laakten het fascisme
dat naar hun mening in ons land
steeds duidelijker de kop op
steekt. Gewezen werd op het ver
schijnen van fascistische leuzen
en hakenkruizen op muren en
bruggen en het optreden van
groeperingen als de Nederlandse
Volksunie, de Centrumpartij, de
Turkse Grijze Wolven en de Ma
rokkaanse Amicale» De spre
kers nepen iedereen op deze ont
wikkeling tegen te gaan
ADVERTENTIE
VOOR
MOEDER v L
LECEL DAMESHORLOGE
rrVfc:
