Je draagt een gast in je
Akkoord bij Volvo nadert
Ongeluk chloorlijn
loopt weer goed af
TRANSPLANTATIE
Op 16 april 1979 vindt do lever-
transplantatie plaats De in
greep duurt ruim vijf uur. de
intensieve bchai.deling daar
na duurt nog eens 44 uur. An
derhalve dag na transplanta
tie doet Tjits de ogen weer
open. althans ze is zich ervan
bewust nog te leven ..Het eer
ste wat ik dacht toen ik mijn
man naast het bed zag staan
wm hl Ik lééf Ik pakte zijn
hand en kneep er heel stevig
in. Zo van nou jongen, ik ben
er weer Het was een heel
groots moment te beseffen,
dat je nog leeft, dat je verder
leven mag
Een paar dagen later mag Tjits
het bed al weer uit. „Ik moest
zelf vreselijk goed mcCWCT-
ken aan mijn genezing. Na
tuurlijk was ik erg blij. maar
ik kreeg toch emotionele pro
blemen Je kunt niet direct
begrijpen en verwerken datje
verder leven mag Ik voelde
me in een grote ruimte stuur
loos ronddrijven. Het lukte
me niet om me te richten op
mijn toekomst in het gezin.
Daar had ik voor mezelf im
mers al helemaal afscheid van
genomen. Ik had er niet op ge
rekend ooit weer terug te mo
gen komen Zij hadden al die
tijd voor zichzelf moeten zor
gen Later, in gesprekken met
andere transplantaliepatien-
ten. heb ik gemerkt, dat niet
iedereen zo'n ervaring heeft
gehad".
Op 11 mei 1979, de dag voor haar
45ste verjaardag en 25 dagen
na de geslaagde levertrans
plan tatic. mag Tjits terug naar
Zuidwolde. naar huis. naar
haar gezin „Die terugkeer en
mijn verjaardag zijn geweldi
ge dagen geworden", zegt
Tjits. „Het hele huis was vol
bloemen Iedereen belde op.
De mensen in Zuidwolde wa
ren merkbaar blij dat ik terug
was Mijn man en kindren ui
teraard ook Die hebben vre
selijk onder die hele toestand
geleden. We hebben er daarna
heel veel over moeten praten
om samen de emoties te ver
werken".
Virusziekte
Op 17 mei is Tjits terug in het
Academisch Ziekenhuis Ze
lydt aan een ernstige virus
ziekte. die vaker voorkomt na
een transplantatie. ..Drie
maanden heb ik toen nog in
het ziekenhuis gelegen,
steeds met heel hoge koorts
Ik heb er opnieuw rekening
mee gehouden dat ik alsnog
dood zou gaan Je moot veel
eten. zei de internist dat ver
hoogt je weerstand Ik heb te
gen heug en meug in zijn raad
opgevolgd en ik heb het ge
haald"
De 46 jarige Tjits uit Zuidwolde
is de eerste patiënt in Neder
land die een levcrtransplanta-
tie heeft overleefd Al weer
bijna twee jaar leeft ze met
een orgaan dat van iemand
anders afkomstig i< Met dat
feit heeft ze aanvankelijk ook
nogal wat moeite gehad, want
er moet immers eerst iemand
dood gaan voordat je een
nieuwu lever kunt krijgen
Tjits heeft ook deze kwestie
emotioneel verwerkt Bijna
alles mag ze weer doen ze
heeft alleen nog een niet al te
zwaar dieet Een tijd lang is ze
gastvrouw geweest in het
Academisch Ziekenhuis Dat
vrijwilligers baantje heeft ze
tijdelijk aan de kant moeten
doen omdat ze het niet hele
maal op kan brengen.
Haar hele verdere leven zal Tjits
medicijnen moeten gebrui
ken Maar ze geniet Ze geniet
van elke nieuwe dag die haar
wordt gegeven En ze is de be
trekkelijkheid van allerlei
minder belangrijke dingen
gaan inzien. „Als je soms
hoort waar mensen zich alle
maal druk over maken. Daar
heb ik nu nauwelyks meer
last van".
maar ziek in bed ligt. Daarom
ook hebben we onze vakan
ties naar Noorwegen nooit af
gezegd. Twee keer per jaar
Op 11 mei 1979 verliet Tjits het Academisch Ziekenhuis in Groningen. Haar
patiënte die een levertransplantatie heeft ondergaan uitgeleide
i haalde haar op, de verpleegsters doen de eerste
gingen we er naar toe. Lekker
op de ski's, wandelen in de
bergen. Maar die reis alleen al
was steeds een enorme in
spanning voor mij. Gelukkig
heb ik die kracht kunnen op
brengen. Hoe dat komt weet
ik niet, misschien heeft dat
iets met mijn geloof te make-
„Soms was ik 's ochtends zo
moe", zegt Tjits, „dat ik eigen
lijk niet op kon staan. Maar de
kinderen moesten naar
school en dus stond ik toch
maar op. Door die Luminal
had je bovendien het gevoel,
dat je de hele nacht aan de
boemel was geweest. Je had
permanent een soort kater.
Als de kinderen weg waren,
deed ik de huishouding en 's
middags ging ik een paar uur
rusten".
De artsen schrijven Tjits een ui
terst streng dieet voor. „Ik
mocht bijna niets normaals
meer eten, want bijna overal
zit immers koper in. Twee
keer groente per week. vijf
keer rijst zo uit het water. En
zelfs geen fruit. Alles werd af
gewogen en ik moest precies
opschrijven wat ik gegeten
had. elke milligram koper
werd genoteerd. Je wist datje
op die manier je leven kon
rekken en dus deed je het. In
1978 was ik dan ook koper-
vrij. Toch gingen mijn krach
ten steeds verder achterui-
Gevoel
In november 1978 ben ik met
familie naar Portugal ge
weest. Daar kreeg ik, ook al
omdat mijn man en kinderen
niet bij me waren, voor het
eerst het gevoel - hoe moet ik
dat nou zeggen - dat het leven
van je weg gaat. Het was alle
maal erg gezellig, maar ik
nam er niet echt meer aan
deel, ik kon nergens meer van
genieten. Toen we terug wa
ren moest ik direct de koffers
weer inpakken voor onze reis
naar Noorwegen.
De bootreis van Kiel naar Oslo
viel mij zwaarder dan ooit.
Halverwege onze vakantiebe
stemming in Noorwegen kon
ik niet meer. Ik zei tegen mijn
man: „Laat me hier maar ach
ter", maar we zijn toch verder
gegaan. Tot overmaat van
ramp kreeg mijn man een
hernia-aanval. Hij moest veer
tien dagen plat en ik heb hem,
zo goed en zo kwaad als dat
ging. verzorgd".
Thuis gekomen kan Tjits nau
welijks meer het huishouden
doen Ook haar eetlust is weg.
Op 30 januari 1979 wordt ze
opgenomen in het Academi
sche Ziekenhuis in Gronin
gen „Vlak voordat ik haar het
ziekenhuis ging waren hier
vreselijke dingen gebeurd. Ik
kreeg 's nachts slokdarmbloe
dingen, ik gaf bloed over. Met
mijn laatste krachten ben ik
nog naar de verjaardag van
mijn schoonmoeder geweest.
Ze schrokken heel erg toen ze
mij zagen. Het was inderdaad
heel dom van mij, maar ik wil
de niet opgeven.
De volgende dag ben ik dus
naar het ziekenhuis gegaan.
Ik dacht, dat ik met veertien
dagen wel weer naar huis zou
mogen, maar dat zat er niet in
want die bloedingen bleven.
Ik ging in het ziekenhuis
steeds verder achteruit. Er
was al wel eens gepraat over
de mogelijkheid van een le
vertransplantatie. Ze hebben
mij onderzocht en om zeker te
weten of ik er geschikt voor
zou zijn, ben ik in gezelschap
van een dokter naar Londen
geweest, naar dokter Wil
liams, een specialist op het ge
bied van leverziektes, die in
Cambridge bij levertrans
plantaties betrokken was. Hij
vond mij een geschikte kandi-
Enige vraag
De enige vraag die toen nog
beantwoord moest worden
was: gebeurt die transplanta
tie in Cambridge of in Gronin
gen? Ik mocht zelf kiezen. Dat
is een hele zware opgave ge
weest. Er is heel uitvoerig
over gepraat en ze hebben me
de risico's niet verzwegen.
Het is een enorm avontuur
dat je aangaat, erop of eron
der. Als de operatie lukt. moet
je leren leven ohdcr een enor
me druk. De dreiging dus. dat
die nieuwe lever wordt afge
stoten, bijvoorbeeld door een
infectie. Je draagt een gast in
je. Zolang die gast zegt ik wil
bij je blijven, mag je verder
leven. En als die gast zegt: ik
ga weg, dan is het gebeurd.
Die dingen zijn mij verteld en
daar moest ik zelf over beslis-
Bovendien wist ik. dat er kort
tevoren bij iemand anders
een transplantatie was ver
richt die daarbij was overle
den. Dat was voor mij ook een
ontzettend zware klap. Maar
ik heb toch maar ja gezegd,
want veel keus had ik immers
niet. Als ik nee had gezegd,
was het ook afgelopen ge
weest, want na d«e reis naar
Londen is mijn leverfunctie
helemaal opgehouden".
De beslissing is genomen, Tjits
stemt in met een transplanta
tie en kiest heel bewust voor
het Academisch Ziekenhuis
in Groningen omdat ze daar
haar man en kinderen in de
buurt heeft, omdat ze er, in te
genstelling tot Engeland,
geen taalproblemen heeft en
omdat ze alle vertrouwen in
haar artsen heeft Het wach
ten is nu op een geschikte do
norlever. Het wachten duurt
lang. Daar komt nog bij, dat
iemand tijdens het bezoekuur
tegen Tjits zegt: „Waarom ga
je niet naar Engeland? Daar
hebben ze toch veel meer er
varing". „Toen het bezoekuur
afgelopen was. bleef ik achter
met een geweldig stuk onrust.
Ik kreeg gewoon een black
- out, ik wist het allemaal niet
meer. maar een oudere arts,
die ik toevallig in het zieken
huis ontmoette, heeft me over
mijn twijfels heen geholpen
door mij te wijzen op de be
trekkelijkheid van de routine,
die ze in Engeland op het ge
bied van levertransplantaties
hadden gekregen".
In coma
Een dag en een nacht ligt Tjits
in coma. „Ik woog nog maar
vijftig kilo en ik ging ervan uit
dat ik dood zou gaan. on
danks dat ik wist dat ik ge
transplanteerd zou worden
Ik geloofde niet echt in het
wonder van een geslaagde
transplantatie. Die laatste
weken heb ik mij heel bewust
voorbereid op de dood. Elke
dag heb ik afscheid genomen
van de mensen die mij lief wa
ren. Ik heb ze steeds gevraagd
niet verdrietig te worden,
want ik zelf had me al volledig
met de dood verzoend.
Toch heb ik in die tijd ook nog
iets meegemaakt waar ik
achteraf erg om kan lachen
Ik zat in het dagverblijf met
mijn vreselijke opgezwollen
buik. Daar zat toevallig een
huisarts, die zelf ook patient
was. Oh. u komt zeker van gy
naecologie? vroeg hij, want
hij dacht dat ik in verwach
ting was. Ineens drong het tot
mij door ik ben 44 jaar. ik ga
dood en ik zal nooit meer een
kind krijgen Daar heb Uc Vie
selijk om moeten huilen, ik
zal dat nooit meer vergeten.
Het was tragisch en komisch
tegelijk".
Veertien dagen ongeveer heeft
Tjits op een donorlever moe
ten wachten. „Dat is op zich
zelf helemaal niet zo lang.
maar als je erop ligt te wach
ten wel. Ik was bang dat die
lever voor mij te laat zou ko
men. Je lag gewoon te luiste
ren naar sirenes. Dan dacht je.
dat het een ambulance was
met een lever voor mij Toch
had ik die laatste dagen niet
het gevoel alleen te zijn. Mis
schicn kwam dat ook wel
weer door mijn geloof Ik had
mij bovendien met mijn heen
gaan verzoend, dus alles met
elkaar begon ik me steeds rus
tiger te voelen. Ik wilde im
mers op die manier, dus datje
je zo ziek voelt, niet meer ver
der leven".
Op de avond van Eerste Paas
dag 1979 krijgt Tjits te horen
dat er een donorlever be
schikbaar is. „Het gekke is",
zegt ze, „dat ik 's middags al.
toen ik dus nog van niets wist.
een heel blij gevoel had gekre
gen Ik wilde mijn haar ge
wassen hebben en ik heb er
zelfs rollers m gedraaid Ik
had een gevoel alsof ik naar
een feest zou gaan. Terw ijl ik
dus helemaal nog niet wist
dat er een lever was gekomen
Die avond ben ik bovendien
heel rustig in slaap gevallen,
terwijl ik al heel lang slecht
sliep. Om 2 uur 's nachts
stond er een internist naast
mijn bed „Nu gaat het erop of
eronder", dacht ik Dat blije
gevoel had ik nog steeds. Ze
hebben me klaargemaakt
voor de operatie Op de afde
ling chirurgie zwaaide ik vro
lijk naar iedereen. Het trans-
plantatieteam stond al te
wachten. Ik heb er afscheid
genomen van mijn man en
kinderen. Ja echt afscheid,
want zo moet je dat zien als je
voor zo'n riskante ingreep
staat. Mijn man en kinderen
hadden er, geloof ik. meer
moeite mee dan ik Want ik
heb op dat moment beslist
niet gedacht: nou ziek ik ze
misschien voor het laat
st".
Zes Nederlanders die ten dode opgeschreven waren
leven nog steeds dank zij een donor-lever. De
transplantaties hebben alle plaatsgevonden in
het Academisch Ziekenhuis in Groningen, dat is
uitgegroeid tot het centrum voor levertransplan
taties van Nederland. Een van de mensen die oog
in oog hebben gestaan met de dood is een 40-jari-
ge vrouw uit het Groninger Zuidwolde. Zij is de
eerste patiënt die een levertransplantatie heeft
overleefd. Dit verhaal gaat vooral over haar emo
ties, vór en na de ingreep, over de verzoening met
de dood maar ook over de wil om verder te leven.
GRONINGEN - - Het kost enige moeite om haar adres te achterha
len. maar alweer biedt de telefoongids uitkomst. Tjits, de nu
46-jarige vrouw die als eerste in Nederland een levertransplanta
tie heeft overleefd, blijkt in Zuidwolde ten noorden van de stad
Groningen te wonen. Ze toont zich verrast dat we haar hebben
gevonden, want ze schuwt publiciteit. „Allerlei bladen hebben
geprobeerd mij te benaderen, maar ik wilde absoluut niet, want
er komen zoveel emoties bij los", zegt Tjits. „Je moet over jezelf
praten en dat is, na watje allemaal hebt meegemaakt, erg moeilij-
Toch stemt ze uiteindelijk toe in een interview. Want Tjits gelooft
dat haar ervaringen van belang kunnen zijn voor andere patiën
ten. Het is ook om die reden dat zij door het Academisch Zieken
huis in Groningen, waar zij op 16 april 1979 (Tweede Paasdag) een
donorlever heeft gekregen, ingeschakeld is bij de opvang van
andere transplantatiepatiöntcn. „Die opvang is heel erg belang
rijk", zegt Tjits, „want je dreigt als patiënt geïsoleerd te rake-
Bijna twee jaar na de geslaagde
levertransplantatie voelt Tjits
zich nog steeds redelijk goed.
„Maar je bent toch beperkt in
de mogelijkheden. Je bent
sneller vermoeid dan vroeger,
vóór de kwaal". Niettemin
zorgt Tjits weer voor haar ge
zin, bestaande uit man, zoon
(20) en dochter (17). Ze leeft,
nu ze oog in oog met dood
heeft gestaan, veel bewuster
dan vroeger. „Ik heb ge
leerd", zegt Tjits. „dat ook de
kleine dingen heel belangrijk
zijn. Dat het elke dag weer
licht wordt. De vogeltjes en
de bloemen in de tuin. En dat
je nog voor je man en kinde
ren mag zorgen. Ik ben me er
voortdurend van bewust, dat
mijn huidige leven een ver
lenging van het vorige is. Het
is ontzettend moeilijk onder
woorden te brengen wat ik
voel. Ik denk soms, dat dit een
heel nieuw leven is dat aan
een zijden draad hangt. Dat ik
het beslist niet vanzelfspre
kend moet vinden dat ik nog
steeds leven mag".
Het verhaal van Tjits begint in
1969. „Tot dat jaar was ik al
tijd gezond, maar ik kreeg
plotseling allerlei klachten.
Misselijkheid en altijd maar
moe. Ik bleek een chronische
leverontsteking te hebben die
later is overgegaan in levercir-
rose. Ook had ik een ontzet
tende jeuk. Om die te onder
drukken moest ik Luminal
gebruiken, maar daar werd ik
erg suf van. Alsof je onder de
drugs zat. Ik was 35 jaar en
moest voor twee kleine kinde
ren zorgen. Dat ging op een
bepaald moment niet zo goed
meer en daarom moest er
hulp komen. Mijn denkver
mogen ging door de medicij
nen achteruit, ik kon sommi
ge dingen niet meer onthou
den. Dat was erg deprimeren-
d".
Ongeneeslijk ziek
In 1977 wordt de toestand van
Tjits ernstiger. „Ik kreeg een
koperophoping in de lever. Ik
moest figuurlijk op de tenen
lopen om mee te kunnen blij
ven doen. U moet niet verge
ten, dat ik al sinds 1969 wist,
dat ik ongeneeslijk ziek was,
al is dat niet met zoveel woor
den tegen me gezegd, want
het zou wel twintig jaar kun
nen duren. Het is een heel
naar gevoel als je met zo'n
waarheid wordt geconfron
teerd. Maar je denkt steeds
aan je kinderen. Je wilt een
goede en gezellige moeder
voor hen zijn die niet steeds
Goede verwachtingen voor sociaal plan
HELMOND (GPD) - De bespre
kingen tussen de vakbonden en
de directie van Volvo Car over
het sociale plan dat de afvloeiing
van 593 personeelsleden moet
begeleiden, zijn donderdag gun
stig verlopen. De verwachting is
gewettigd, dat begin voldoende
neek een akkoord wordt bereikt
Dit was donderdagavond, na
schorsing van het overleg, het
gevoelen van Ger van Os. dis
trictsbestuurder van de Unie
BLHP.
„Er zijn nog drie punten te behan
delen en de opstelling van de
raad van bestuur daartegenover
is positief', zo zei hij. „Loopt het
slotoverleg verder naar wens,
dan ligt er aanstaande dinsdag
een akkoord op tafel waarmee de
bedrijfsleden het naar mijn idee
eens zullen zijn", aldus Van Os
Minder te spreken was hij over de
vertraging die blijkt te zijn ont
staan in het gesprek van de Ne
derlandse regering met de hoofd
directie van Volvo AB in Zwe
den over de verdere toekomst
van Volvo Car in Nederland.
„Men heeft ons gezegd nog geen
mededelingen te kunnen doen.
omdat dit overleg nog niet was
afgerond Het gaat zeker nog een
weck duren", aldus Van Os. In
tussen was hem gebleken, dat
het met de verkoop van het in
Born geproduceerde model goed
gaat en dat overigens in heel
West-Europa de automarkt be
gint aan te trekken.
In de pas daarmee lopen de ver
koop en de produktie van de gro
te Volvo-modellen, zoals die on
der meer in Gent worden geas
sembleerd.
Leldsch Dagblad Leldse Politie Sportvereniging
Woensdag 29 april
Aanvang voorprogramma 19.00 uur
start 19.30 uur.
M.m.v. Theo Koomen en Barry Hughes
Voetbal Joep Steur keert na een
afwezigheid van zes jaar terug bij
eerste divisieclub Volendam De
Volendamse oefenmeester. du
in februari dit jaar al werd aange
trokken door het bestuur van de
Volendamse eerste rlr.i iet lb
als assistcnt-oefenmecster van
George Knobel voor komend sei
zoen. zal tot aan het einde van dit
seizoen de huidige oefenmeester
Henk Ellens assisteren.
Autosport - Niki Lauda. de oud-
wereldkampioen formule I. over
weegt een come back in de auto
sport I^auda. die eind 1979 met
de racerij stopte omdat hij er ge
noeg van had "alsmaar rondjes te
rijden' zou deze week nog m
testritten uitkomen Volgens de
renstal McLaren, waarmee Lau
da contacten heeft, maakt de
coureur zijn rentree op 3 mei in
de Grote Prijs op het circuit van
Imola.
BERGEN OP ZOOM (GPD) - De
ontsporing van acht wagons, ge
vuld met natronloog (bijtende
soda), heeft gistermorgen in het
havengebied van Bergen op
Zoom voor opschudding ge
zorgd Vermoedelijk liepen de
wagons en de locomotief van het
chloorlijntje uit de rails als ge
volg van spoorverwijding. Zy
bleven naast de spoorstaven op
hun wielen staan Er traden geen
lekkages op. zodat de brand weer
geen voorzorgsmaatregelen be
hoefde te nemen. Een kraan
heeft de ongeveer 35 ton wegen
de gevaartes tegen de middag
weer terug in het spoor gezet,
waarna locomotief en wagons
hun weg konden vervolgen
Het ongeluk heeft de ongerustheid
van omwonenden, die het spiri-
tuslijntje op enkele meters voor
hun voordeur hebben, opnieuw
aangewakkerd Zij besloten gis
teren opnieuw met de Neder
landse Spoorwegen en de ge
meente in overleg te treden om
de/e instanties op dc onhoudba
rc situatie tc wyzen.
