"Ik heb hier leren tieren,
vloeken en schreeuwen"
actief in 1
vrije tijd I
00092333
Hartebrugkerk
verrijkt met
herboren orgel
Pater De Ponti neemt afscheid van het clubhuiswerk
I8, IATERDAG 21 FEBRUARI 198.
DO/ST
LEIDEN - Pater M.G. de Ponti gaat, na 24 jaar club- en buurthuis
werk, het clubhuis De Mirt/Honken verlaten. Bijna een kwart eeuw
geleden "werd hij het buurthuiswerk in gestuurd", niet helemaal
naar eigen verkiezing. Nu hij het op zestigjarige leeftijd de rug toe
keert, zegt hij geen spijt te hebben van de manier waarop hij zijn
leven heeft besteed: "De mensen hebben je leren leven".
Wat De Ponti de laatste 24 jaar in Leiden
heeft gedaan, maakte hem tot een be
kend en geliefd persoon. Een pater, die
"hoewel ik het pater-zijn nooit heb ver
loochend", altijd geprobeerd heeft
zichzelf als mens te geven. Zijn drijf
veer was niet de kerkelijke leer; eerder
beschouwde hij het christendom als
een leefregel. "De mensen hikken nu
eenmaal aan tegen iemand die in zwar
te pij en witte boord het katholicisme
wil indoctrineren". Misschien is het
daarom ook wel dat pater De Ponti
vooral in Leiden-Noord een geliefd
persoon is geworden. Zelf relativeert
hij dat feit: "Is het niet triest dat ie
mand bekend wordt, alleen omdat hij
een vrolijk en opgewekt mens is? Is het
ergste van deze maatschappij niet dat
het helpen van andere mensen als iets
bijzonders wordt gezien?"
Staat De Ponti in Leiden vooral bekend
om zijn club- en buurthuiswerk, zelf
had hij nooit gedacht daar ooit in te
recht te zullen komen. Toen hij in 1942
tot de orde der Franciscanen toetrad,
had hij een functie binnen de parochie
voor ogen. Lange tijd was hij dan ook
kapelaan in Den Helder. Den Helder,
de marinestad waar volgens de pater
promotie-maken een der hoogste idea
len was. De opdracht in Leiden het
clubhuiswerk op te zetten werd des
tijds dan ook gebracht als een ge
schenk Gods. Had zijn nieuwe functie
niet de dure naam "directeur-aalmoe
zenier"?
Toch was de Ponti niet direct zo enthousiast als van hem werd verwacht. Zijn
functie mocht dan "directeur" zijn, hij kwam terecht in het zwaar verwaarloos
de buurthuis De Spreeuwpot aan de Nieuwe Rijn. Het buurthuis heette toen nog
Sint Franciscus Liefdewerk (SFL), en alleen jongens hadden er toegang. Boven
dien had hij in verband met zijn steeds terugkerende hernia, een'wat rustiger
baantje voor ogen.
0 Protest aantekenen was echter
onmogelijk: "Dat kruis had je
maar te dragen". De hernia
nekte hem ook al vrij snel na
aanvang van zijn werkzaam-
heden in De Spreeuwpot. De
I dokter oordeelde dat De Pon-
I. ti psychisch noch fysisch te-
a gen het werk was opgewas-
"Ik lag ziek bij mijn ouders in
rrrjn geboorteplaats Didam,
toen er een brief kwam van
de overste. Of ik maar direct
terug wilde komen, want ze
i- hadden nog nooit zo'n goede
i-gehad. Ik heb de brief eerst in
-1 elkaar gepropt en toen in een
hoek gegooid. Toch ben ik
uiteindelijk naar Leiden te
il ruggegaan, want de wil van
de overste is de wil van God".
Zo begon De Ponti zijn lange
c loopbaan in het club- en
buurthuiswerk van Leiden.
1 Moest in het begin de politie
er nog wel eens aan te pas ko-
men om de jongeren De
Spreeuwpot uit te krijgen, na
drie maanden wist de pater
het zelf wel te runnen: "Ik
heb hier leren schreeuwen,
vloeken en tieren". De pater
had inmiddels plezier gekre
gen in het werk en toen rond
1960 de "grote trek naar de
nieuwe Kooi" op gang kwam,
vertrok hij mee. Nu verkoos
hij heel bewust het buurt
huiswerk in Noord. In sep
tember '61 werd een kelder
aan de Surinamestraat be
trokken, in de loop der tijd
steeds ingeruild voor betere
ruimten totdat begin vorig
Op Stap
Onder de naam 'Op stap-cur-
sus' organiseert K&O voor
vakantiegangers lessen waarin
de taal van het land van be-
stemming enigszins onder de
knie kan worden gekregen. Het
gaat hierbij om Frankrijk. En
geland en Spanje. Inlichtingen
bij K&O (141141).
jaar het gloednieuwe buurt
huis De Kooi kon worden be
trokken. De hernia was tus
sen de bedrijven door overi
gens genezen. Na een bezoek
aan een Duitse "Heilprakti-
ker" is de ziekte nooit meer
teruggekomen.
Dagboek
De Ponti heeft altijd een dag
boek bijgehouden van zijn
•werk in de buurthuizen. Dat
dagboek werd de laatste
maanden bewerkt tot een
kroniek, die bij zijn afscheid
half maart zal uitkomen. His
torische gegevens en foto's
van het buurthuiswerk van
1961 tot 1979 zijn in het boek
werkje te vinden. Ook de
strijd, die er in Noord is ge
weest tussen de verschillen
de gezindten ontbreekt niet
in de kroniek. Maar liefst ze
ven zuilen werkten sinds
1963 samen in'éen gebouw
"De Zevensprong". Iets dat
een jarenlange strijd veroor
zaakte over wie nu eigenlijk
de baas was in het clubhuis.
Pas in '74 gaven de zuilen
hun eigen gezicht binnen de
stichting op en werden sa
mengevoegd in één neutrale
stichting. Pater De Ponti
raagt zich nu af of dit niet
zeel eerder had moeten ge-
jeuren, hoewel hij het wel
gunstig vond dat mensen
konden kiezen naar welke
club zij gingen. Ook vraagt
hij zich af of niet iedereen
had moeten opstappen toen
alle zuilen in 1974 in een neu-
Textiel
Het textielelnbje van het LAK
organiseert ook twee cursussen:
marionetten maken en ontwer
pen. De eerste cursus begint vol
gende week maandag om acht
uur, de tweede woensdag
avond. Inlichtingen kunnen
worden verkregen bij het secre
tariaat van het LAK (124890).
Film.
In jongerencentrum Stats
wordt dinsdag de Marokkaan
se film Mille et une ma ine' ge
draaid. De film is Arabisch ge
sproken en van Nederlandse
ondertitels voorzien. Onder
werp is de tegenstelling tussen
arm en rijk. Het jongerencen
trum is open om 20.15 uur. De
aanvang van de film is een
kwartier later.
trale stichting overgingen.
Tenslotte had iedere gezindte
tot dan toe kunnen werken
hoe ze wilde; nu werden ze al
lemaal ondergeschikte van
een directeur.
De opvatting van De Ponti dat
alle zuilen van het begin af
aan al hadden moeten samen
werken, werd hem binnen de
katholieke kerk niet altijd in
Jank afgenomen. Van de pas
oor ontving hij in die tijd een
erontruste brief. Hij "ver
dacht" De Ponti van een hu
manistische inslag. De Ponti
vindt echter dat hij zijn eigen
principes nooit heeft ge
schonden. Ook niet toen 't
(katholieke) Honk" en het
Vele orgel-en andere muziekvrien-
den hebben er belangeloos aan
meegewerkt, dat het zover kon
komen. Maar de motor achter al
die bedrijvigheid was toch Jan
Schmitz, de organist van de kerk.
Geboren (29-2-' 16) en getogen Ha
genaar. bleef hij. van kindsbeen
af tot nu toe, de Vondelstraat
trouw. Deze drukke verkeersweg
lijkt een symbool van zijn leven:
altijd in de weer. op reis naar hiel
en ver weg. De muziek zal er al
heel jong bij hem in; hij leerde bij
Jos Vranken en veroverde nog
voor z'n zeventiende jaar het c\i-
ploma-A. Later behaalde hij ook
de diploma's B en C. na driejaar
les bij de beroemde Vlaamse or
ganist Flor Peeters. Jan Schmitz.
die vele concert-reizen door heel
Europa maakte (en nóg maakt),
werd organist van de St.Jacobs-
kerk aan de Haagse Parkstraat.
Deze kerk is een groot drie-
klaviers-orgel van de (Alkmaarse
firma) Vermeulen rijk. Bij z'n zil
veren jubileum daar, werd
Schmitz met de Oranje Nassar-
ridderoede vereerd.
Breuk
In deze voorspoedige carrière viel
plotseling een breuk. Zoals in ve
le grote stadscentra versmalde
ook in de St.Jacob de stroom der
kerkse gelovigen tot een
stroompje. Kerkelijk hogerhand
besloot daarom in 1972 de kerk te
sluiten en af te stoten. Er zat voor
Jan Schmitz niets anders op dan
z'n ontslag aan te bieden en een
ander orgel te zoeken. Hij kon te-
protestantse "De Mirt" vijf
jaar geleden besloten de
Stichting Zevensprong te
verlaten en samen te gaan
werken. "Ik vind niet dat je je
eigen levensbeschouwing
moet indoctrineren, die fout
heeft de katholieke kerk
vroeger al te vaak gemaakt".
Behalve de zuilenstrijd heeft
De Ponti ook de hele ontwik
keling van de buurthuizen
eegemaakt. Steeds meer
ïensen van de sociale acade-
ïie zijn de buurthuizen de
ïaatste jaren gaan bemannen.
Een goede ontwikkeling
vindt hij het dat zaken als de
Open School, Ouders op Her
haling, buitenlandse arbei-
recht aan de Sportiaan, vvai laiei
in Rijswijk. Beide functies bevre
digden hem niet of wienig. Maar
zijn teleurstelling werd nog diep
er door wat er in Den Haag ge
beurde. De getrouwe parochia
nen en talrijke anderen vonden
het zonde en een schande, dat
zo'n mooie kerk uit de Cuypers-
tijd roemloos ten onder zou gaan.
Op hun dringend verzoek werd
het afstootbesluit ongedaan ge
maakt en de St.Hacob in eer her
steld. Men kannaast de vreugde,
ook de diepe spijt van Jan
Schmitz begrijpen. Hij was tus
sen de wal en het schip terecht
gekomen. Zijn enige troost is. dat
het orgel nu door één van z'n oud-
lcerlingen, de tandarts Ton van
Eek wordt bespeeld.
Nieuw begin
Hij kreeg al vrij spoedig de kans op
een nieuw begin. Schmitz werd.
dankzij z'n reputatie, in 1973 be
noemd tot organist-koorleider
van de Leidse Hartebrugkerk. Hij
vond hier een orgel, dat in 1877
was geleverd door de vermaarde
Utrechtse bouwer Pieter Maar*
schalkerweerd. Het was op 5 mei
van dat jaar ingewijd en had
10.650,- gekost. Het vorige, voor
zo'n grote kerk veel te kleine Mit-
telreiter-orgel was inmiddels
voor 1000,- verkocht.
Schmitz waserg blij met zijn instru
ment, dat (hij ontdekte het met
een) een pidchtige klank en vele
mogelijkheden bezat. Maar het
verkeerde in een treurig verwaar
loosde toestand. De klavieren wa
ders, emancipatie en volwas
seneneducatie steeds meer
aandacht krijgen. Zijn enige
vrees is echter dat het minis
terie zoveel van de beroeps
krachten gaat eisen dat de
"gewone clubjes" in denver
drukking komen Dat er dooi
de vele vergaderingen nog
maar weinig tijd overblijft
voor het kind. "Ik zeg niet dat
het al zover is gekomen, maar
Is ve niet uitkijkt g.e'ie irt
.et wel. Ik zou me daar mate-
.oos aan gaan ergeren en
daarom stap ik nu maar lie
ver op. Ik ben niet moe. maar
ik wil voorkomen dat ze te
gen me zeggen "Ouwe. ga jij
nu maar eens weg"".
ren scheef, de mechaniek van en
kele registers klepperde als een
danse macabre, bij verwarming
bleven toetsen hangen, scheuren
de windladen gaven bijspraak. de
motor was te zwak. Dit waren dan
de grote gebreken Maar het orgel
leed nog aan allerlei kleine kwaal
tjes. Wat te doen? Geld voor her
stel was er niet. Schmitz ging
maar door alsof er niets aan de
hand was. laveerde handig tussen
de klippen door en had intussen
het grote doel, de algehele restau
ratie, in het hoofd. Doch wie zou
dat betalen? Een voorlopig on
derzoek wees uit. dat die operatie
wel het veelvoudige van de kost
prijs uit 1871 zou vergen.
Schmitz zelf was geen zwakke mo
tor. Hij werd de stuwkracht van
de door kerkbestuur en orgel
vrienden opgerichte Stichting
Orgelfonds Hartebrugkerk Hij
zette er zich voor in: de spaarpot
werd door regelmatige concerten
verrijkt. Aan maandelijkse con
certen op zondagmiddag, drie
jaar lang gegeven, werkten vele
bekende kunstenaars mee. zoals
Grover
Niet dat De Ponti nu direct op
zijn lauweren gaat rusten.
"Er zijn nog zo'n dertig/-veer-
tig bejaarden die ik geregeld
blijf bezoeken, en bovendien
wil een heleboel verwaarloos
de contacten weer opvatten".
Ook verzorgt De Ponti nog
regelmatig diensten, die ove-
-igers nogal eens voor wat
pscnuciding zcige Door
.et buurthuiswerk ben ik an-
lers gaan denken, ook wat
grover in de mond geworden.
Daardoor ben ik misschien
wat feller in mijn kritiek op
de paus, Simonis en Gijsen".
Caroline van Hemcrt.Thca Ecke-
r-van der Pas, Marco Bakker.
Lieuwe Visser, Feike Asma, Lc
Févre (van de kathedraal te Char-
tres). het Toonkunst-orkest, het
Rottcs Mannenkoor en Die Hag-
hesangers, onder leiding van ou
d-leerling René Verhoef, met na
tuurlijk Schmitz zelf aan het lang-
zaam-aan-zieltogcnde orgel. Ze
deden het allen gratis en de toe
gangsgelden van de vele belang
stellenden kwamen in de orgel-
pot Tot het niet meer kón. Het
laatste concert, nog met hangen
en wurgen gegeven, door Lieuwe
Visser met Schmitz aan het orgel,
was in november '78. Jan
Schmitz kreeg zolang een elek
tronisch Johannus-orgcl ter be
schikking. Dit heeft, sindsdien,
nog niet eens zo slecht, dienst ge
daan.
De toestemming voor de restaura
tie was een blijde boodschap Wel
was het geld er nog slechts ten
dele, maar Monumentenzorg, on
der welker bescherming het orgel
staat, zou in de kosten 200.000.-
hopelijk in belangrijke mate te-
Pater M G. de Ponti 'Ik vind
met dat je je eigen levensbe
schouwing moet indoctrineren.
Die fout heeft de katholieke
kerk vroeger al te vaak ge
maakt".
(Foto Jan Holvast
vlo
•a
Plezierige gedachten blijft
De Ponti altijd houden over
zijn buurthuiswerk. "Ik heb
er een onschatbare levenser
varing opgedaan en heb de
mensen een beetje kunnen
helpen bij bittere armoede en
angsten voor het geloof. En,
ondanks de strijd, hebben we
toch altijd een fijn team ge
had. We accepteerden el
kaar".
Zondag 15 maart zal Pater De
r. i officieel nscheid ne-
nen van de Leidenaars tij
dens een receptie in buurt
centrum De Kooi. De recep
tie duurt van 16.00 tot 18.00
CONNY SMITS
Het Maarschalkerweerd-
orgel van de Hartebrugkerk.
Het werd tijdelijk overgebracht
naar Amsterdam Bisschop Si-
voor een plechtige inwijding
zorgen, als het gerestaureerde
orgel zijn klanken weer kan la
ten horen.
geVnoet komen Als restaurateur
werd aangezocht de Amsterdam
se firma Adema-Schreurs. die
haar goede reputatie al verschei
dene malen (o.a in de Haarlemse
r.k. kathedraal, had wéér ge
maakt.
De heren Van der Harst en Wicrs-
ma werden adviseurs. Het orgel
was intussen naar Amsterdam
getransporteerd. Monumenten
zorg gaat vaak erg orthodox en
rechtlijnig te werk. Wat voor
heen was. moet blijven, resp. te
rug komen en daarmee uit.
Schmitz en zijn orgelvrienden
treffen het nog, dat hun orgel
nog "maar" ruim een eeuw oud
is. Er zijn veel ergere gevallen be
kend Natuurlijk laat hij niet zo
maar alles gebeuren. Hij pleitte,
met succes, voor een zwelkast op
het boven-manual ("nou, vooruit
dan maar", zeiden de heren) en
hij vecht, onder meer, voor het
behoud van de Terts bh»* die
men wil vervangen door de (orgi-
nele) Woudfluit 2
Na de vervanging van de Fernfluit
8'. door een Voix céleste zouden
er nog vijf fluiten overblijven
Een geluk is wel. dat de lastige
Dulciaan 8', plaats moet maken
voor de typisch Franse karakter
(zie en hoor ook de Trompet 8
nog geprononceerder wordt.
Maar de Kwint 3', wordt toch
door opzetstukken weer her
vormd tot de (orginele) strijker-
achtigc Salicet 4'
Afgezien van een paar. misschien
nog te vervullen wensen, zal de
dispositie er als volgt uitzien:
Hoofdmanuaal: prestant 16'. Vio
len 8'. Harmoniekfluit 8'. Roer-
fluit8*( Octaaf 4', Roerfluit 4',
Kwintfiuit 3'. Octaaf 2'. Mixtuur
2'. 3-4-sterk, Cornet 5 sterk (dis
cant). Trompet 8'.
Bovcnmanuaal Prestant 8'.m Vio
la di Gamba 8', Holpijp 8'. Voix
Céleste. Salicet 4'. Octaaffluit 4',
Woudfluit 2' Basson-Hobo 8'.
Pedaal. Open Subbas 16'. Gedekt
16'. Octaafbas 8'. Octaaf 4', Ba
zuin 16'.
De mwijdings-datum staat nog niet
vast. het plan is, dat de pastoor
van de kerk op die dag een plech
tige mis opdraagt en dat de ei
genlijke inwijding door bisschop
dr. Simonis van Rotterdam 's
middags plaats heeft. Een ge
mengd koor van zestig zangers
zingt dan tijdens de pontificale
mis. het Te Deum ven Hendrik
Andriessen.
Johan van Wolfswinkel.
Inwijding over twee maanden
LEIDEN - Orgelstad-Leiden (geen overdrijving, gezien het
bezit van ten minste vijf waardevolle instrumenten)
wordt weldra opnieuw verrijkt. Over twee maanden is de
restauratie van het Maarschalkerweers-orgel in de kerk
van "Onze Lieve Vrouwe Onbevlekte Ontvangenis", de
Hartebrugkerk. zogezegd, voltooid. Zonder twijfel is de
plechtige inwijding door de bisschop van Rotterdam, om
streeks pasen, een gebeurtenis van groot cultureel be
lang.
