Rol Mao Zedong
omstreden maar
onbetwist groot
"Politieke consequenties Taiwan-affaire te weinig bekeken"
EBÖ93
Dr. Radtke;
'China-discussie
veel te emotioneel
ZATERDAG 14 FEBRUARI 1981
PAGINA 21
Veel. erg veel is er de afgelopen
weken gepraat en geschreven
over de mogelijke Nederlandse
duikboten-leverantie aan Tai
wan en de schade die dat zal toe
brengen en tot op zekere hoogte
al heeft toegebracht aan de be
trekkingen tussen Nederland en
de Volksrepubliek China. Im
mers. de Volksrepubliek be
schouwt Taiwan als een opstan
dige provincie en betitelt de
duikboten-leverantie als een vij
andige daad. Daar staat dan weer
de mening van o.a. premier Van
Agt tegenover die vindt dat Ne
derland het zich in deze barre
economische tijden niet kan ver
oorloven de vette Taiwanese or
der te laten lopen.
Dr. Radtke vindt die laatste ziens
wijze nogal eenzijdig. "Je moet
het vraagstuk anders benaderen,
niet alleen naar de werkgelegen
heid kijken. Je moet naar mijn
mening alle contacten met de
Volksrepubliek, politiek, econo
misch, cultureel, in ogenschouw
nemen. De politieke aspecten
zijn tot nu toe onvoldoende aan
geraakt. Kijk je naar de politieke
kanten van de zaak dan kun je de
relatie tussen 'China en Neder
land niet los zien van de betrek
kingen die China onderhoudt
met de Verenigde Staten. Japan
en West-Europa. Zodra er iets
verandert in de verhouding tus
sen Nederland en China bestaat
er ook gevaar voor verandering
in de relaties tussen China en de
andere landen. Althans, dat is
het Chinese gezichtspunt. De
Chinezen zijn bang dat de Neder
landse transactie met Taiwan het
hun moeilijker zal maken om tot
een bevredigende verhouding
met Reagan te komen.
Bovendien kan het Nederlandse
beleid gevolgen hebben voor het
beleid van de westelijke alliantie,
de NAVO. De Chinezen laten op
dit moment niet na te wijzen op
de politiek-strategischc voorde
len van een samenwerking tus
sen de NAVO en China. Immers,
door de slechte verhouding tus
sen China en Rusland, houden
de Chinezen tientallen Russische
legerdivisies aan hun grenzen ge
bonden. Persoonlijk vind ik de
Chinese houding sterk lijken op
chantage en ook hypocriet. Alge
meen is bekend dat Amerika ook
wapens levert aan Taiwan. China
heeft daar wel tegen geprotes
teerd maar nooit echt acties on
dernomen. Overeenkomsten met
de Verenigde Staten zijn niet
beëindigd. Nu Nederland het
zelfde doet als Amerika heeft
China eigenlijk qua rechtspositie
niet veel been om op te staan. Al
leen kom je met een dergelijke
juridische spitsvondigheid in de
politieke realiteit niet ver. Politi
ci konden zien aankomen dat
China wel zo moest reageren als
het heelt gedaan, dat het land
geen andere keus had. Als je
zoiets kunt voorspellen dan moet
je je bij je beleidsvorming afvra
gen of de nadelen van een poli
tieke verslechtering opwegen te
gen de economische voordelen"
van zo n duikboten—order. Het
uiteindelijk oordeel over de Tai
wan—zaak hangt af van de beant
woording van die vraag
Radtke. van oorsprong Duitser
maar inmiddels beschikkend
over de Nieuwzeelandse nationa
liteit. zegt als buitenlander bui
ten die oordeelsvorming te wil
len blijven omdat hij zich te wei
nig ingewijde van de Nederland
se politiek acht.
Wel stipt hij, daarnaar gevraagd,
met grote omzichtigheid en lich
te tegenzin nog een andere mo
gelijke consequentie van de
duikboten-affaire aan: de ver
slechtering van de culturele con
tacten en de in verband daarmee
te verwachten terugroeping van
Chinese studenten naar hun va
derland. Radtke ("Ik heb geen
zin al te zeer op dit dreigement in
te gaan") zegt dat een dergelij
ke terugroeping bij het doorgaan
van de duikboten-order voor de
hand ligt. Overigens volgen aan
hand ligt. In Nederland studeren
op het moment enkele tientallen
Chinese studenten
'Terugroeping is menselijk ge
sproken vreselijk zielig. De
meesten beginnen het land en de
mensen net een beetje te kennen
en de taal enigszins te beheersen.
Op het moment dat ze daar pro
fijt van kunnen gaan trekken
moeten ze weg. Erg triest".
t de Culturele Revolutie, symbool v
Door
Bert Paauw
Jiang Qing, de in ongenade gevallen weduwe van Mao Zedong, tijdens
het onlangs gevoerde proces in Peking tegen de Bende van Vier.
Ut
LEIDEN - China—
kenners in Neder
land of degenen die
daarvoor door den
ken te gaan zitten
elkaar al sinds vele
jaren stevig in de
haren. Wederzijdse
verkettering, be
schuldigingen over
onwetenschappelij
ke praktijken en
soms onvervalste
scheldwoorden
worden daarbij niet
uit de weg gegaan.
Sinds de dood van de gróte
Chinese roerganger Mao
Zedongnn vier jaar gele
den, is de discussiewat
verstomd. Af en toe echter
laait de woordenstrijd
weer op zoals vorige week,
toen professor Wertheim,
groot aanhanger van Mao
en diens zogenaamde ra
dicaal—socialistische ex
periment in China, zijn te
genstanders gebrek aan
kennis en begrip verweet
hoewel hij toegaf dat de
door Mao op touw gezette
Culturele Revolutie geen
succes was geworden. In
de NRC daarentegen
deinsde Rudy Kousbroek
er niet voor terug Wert
heim en andere mooisten
voor 'vereelte leugenaars'
en bandietenuit te ma
ken.
Dr K. W. Radtke, ook een Chi-
na-kenncr en als weten
schappelijk medewerker ver
bonden aan het sinologisch
instituut van de Leidse uni
versiteit, kan weinig waarde
ring opbrengen voor de wijze
waarop de China-discussie
in Nederland wordt gevoerd.
"Het is allemaal veel te emo
tioneel". vindt hij. "Men be
strijdt eikaars opinies. Dat is
een vruchteloze zaak en het
komt het niveau van de dis
cussie ook niet ten goede.
Veel zinvoller is het om over
concrete, zakelijke punten te
praten. Bijvoorbeeld door
aan te tonen dat een bepaalde
werkwijze niet juist is of dat
iemand over onvoldoende
bronnenkennis beschikt.
Daarbij moet men dan wel
een zeker respect blijven op
brengen voor de tegenstan
der. Dat gebeurt nu vaak te
weinig".
Zelf heeft Radtke. die bena
drukt dat hij namens zichzelf
spreekt en niet namens het
sinologisch instituut, een uit
gesproken mening over de fi
guur van Mao. "Hoe je hem
historisch ook waardeert, hij
hoort in ieder geval bij de
mensen die een onuitwisbare
indruk hebben achtergela
ten. De rol van Mao is buiten
gewoon groot geweest. Als
historicus is het erg interes
sant na te gaan wat de per
soon van Mao voor de Chine
se geschiedenis heeft bete
kend. Vreemd genoeg kom je
nu steeds meer de houding
tegen van: het maoisme is
niet interessant meer. we
hebben geen tijd meer om te
denken aan die oude man die
al vier jaar dood is. Maar ik
vind het nu juist een geschikt
moment om zich af te vragen
wat zijn invloed is geweest.
Die vraag staat los van een
morele waardering van de
persoon Mao. Die waardering
hoef je niet uit te sluiten maar
in Nederland draait de dis
cussie teveel om het punt of
Mao een goed of slecht ie
mand was. Voor de historie is
het veel interessanter na te
gaan welke invloed hij heeft
uitgeoefend".
Eenheid
Sprekend over Mao's rol in de
weg die China de afgelopen
decennia is gegaan zet Radt
ke een aantal plussen en min
nen bij het leiderschap van
de Grote Stuurman.
"Mao is er in het begin van de
jaren dertig in geslaagd de
Chinese communistische
partij, de CCP, organisato
risch tot een eenheid te sme
den. Dat heeft hij bereikt on
danks tegenstrijdige stromin
gen en elkaar bekampende
fracties. Om die eenheid te
bereiken is soms bloedig en
hardhandig opgetreden maar
hoe dan ook: die eenheid
werd een feit. Ook ideolo
gisch heeft hij de CCP op één
lijn gebracht. Dat was met
name in de jaren '41/'42 geen
eenvoudige zaak. In die pe
riode raakte de oorlog tussen
China en Japan in een impas
se en daalden de macht en in
vloed van de CCP aanzien
lijk. Onder leiding van Mao
werd toen een hardhandige
zuivering doorgevoerd om de
eenheid te versterken. Dat
was echt niet makkelijk want
het was toen nog niet zo dat
als Mao sprak ieder eerbiedig
zweeg. Integendeel, Mao
moest strijden voor zijn
standpunten. De eenheid van
de CCP, organisatorisch en
ideologisch, heeft er sterk toe
bijgedragen dat die partij in
'49 aan de macht kon komen.
Dan speelde ook nog mee dat
Mao zich altijd goed bewust
is geweest hoe hij de militaire
leiders moest gebruiken. Hij
wist militaire capaciteiten op
hun waarde te schatten,
plaatste de juiste man op de
juiste plaats en slaagde er
daarnaast in zijn eigen leider
schap niet in gevaar te bren
gen. Een dergelijke politieke
En de mensen die wel enige
kennis hebben zijn zeer voor
zichtig geworden na de Cul
turele Revolutie met zijn an
ti-intellectuele stroming. Zij
willen geen tweede keer ge
pakt worden en gaan daarom
liever werken als varkens
hoeder in plaats van het uit
oefenen van een zogenaamd
intellectueel beroep. Derge
lijke problemen zijn niet op
korte termijn op te lossen".
Symbool
Ondanks het falen van de Cul
turele Revolutie bleef Mao
het symbool van eenheid van
de CCP en van de staat Chi
na Radtke noemt het diep
tragisch dat Mao er deson
danks niet in is geslaagd een
situatie van stabiliteit te
scheppen die na zijn dood
kon worden gecontinueerd.
Zowel het naar voren schui
ven van Lin Piao als wat nu
wordt genoemd de Bende
van Vier mislukte De huidi
ge machthebbers in China
doen nu pogingen om het
tijdperk en de betekenis van
Mao te herwaarderen. Zij
proberen op die manier pro
paganda voor hun eigen be
leid te maken. Vroegere, ex
cessen worden toegeschre
ven aan maoisten zoals de
Bende van Vier. Nou valt niet
te ontkennen dat er in het
tijdperk van Mao vele bloed
dorstigheden hebben plaats
gevonden. Er zijn zeker in de
jaren vijftig tijdens de land
bouwhervorming ontzetten
de wreedheden begaan en er
zijn vele doden gevallen. Ook
gruwelijkheden van de Cul
turele Revolutie znn bekend
geworden. Maar ook nu
zijn er in China nog
werk- en opvoedings
kampen. Ook nu nog kent
men het systeem van de zoge
naamde administratieve
straffen waarbij willekeur en
vooroordelen een grote rol
spelen. Er is nu misschien
een verzachting van de gru
welijkheden gekomen, het
systeem als zodanig is niet
veranderd, de terreur is niet
afgeschaft. Ook is het land er
niet veel toegankelijker op
geworden.
Je moet nog alles van tevo
ren aanvragen. Persoonlij
ke contacten met Chinezen
zijn uiterst moeilijk te leggen.
Ik beschouw China op dit
ogenblik nog ontoegankelij
ker dan de Sowjet Unie en
dat wil wel wat zeggen want
als er toch ééen land ontoe
gankelijk is dan is dat wel de
Sowjet Unie. Heus. in verge
lijking met het Mao-regime
is er nog niet zo veel veran
derd. Dat maakt een studie
naar de historische betekenis
van het Mao—tijdperk des te
interessanter. Want nog
maals. hoe je ook tegen Mao
aankijkt, hij heeft een enorm
stempel op de geschiedenis
van China gedrukt".
behendigheid zie je niet vaak.
Meestal zie je bij militaire
successen uiteindelijk een
militair als machthebber naar
voren komen maar Mao was
een geweldig strateeg. Hij
hield de touwtjes in handen
Respect
Een ander sterk punt van Mao
noemt Radtke zijn charisma
tisch leiderschap. "In 1949,
toen de Volksrepubliek Chi
na een feit was. ontpopte Mao
zich als een leider die een ze
ker - gezag en respect af
dwong. Zoiets is van belang
voor een staat die na een re
volutie wil vportbestaan. Het
is namelijk heel moeilijk om
na een revolutie tot een sta
biel functionerend geheel te
komen. Denk maar aan de si
tuatie in Iran. Maar het is
Mao gelukt een functione
rend burgerlijk bestuur te
vestigen. Hij begreep dat hij
daarvoor macht moest dele
geren en heeft dat in de jaren
'50 en '60 ook gedaan. Mao
was flexibel, wist dat hij af en
toe een stapje terug moest
doen om zijn macht en in
vloed te behouden. Zo legde
hij aan het eind van de jaren
vijftig de functie van staats
hoofd neer maar behield' de
belangrijker positie van par
tijvoorzitter. Dat inzicht, dat
besef dat men moet delege
ren om te overleven, vind je
maar bij weinig politici".
Misrekening
Een fikse misrekening maakte
Mao echter in 1966 toen hij de
Culturele Revolutie in gang
zette. Die revolutie, (niet
zomaar bedoeld zoals
ten onrechte wel wordt
gedacht om de culture
le standaard van het Chinese
volk te verhogen), werd een
grote mislukking. Volgens
Radtke streefde Mao naar de
verwezenlijking van zijn oor
spronkelijke revolutionaire
idealen: omverwerping van
onderdrukkend en verstik
kend gezag. Radtke:"Mao is
in zekere zin altijd een rebél
gebleven. Voor '49 had hij ge
vochten tegen de feodale
machthebbers en daar is hij
eigenlijk nooit meer van los
gekomen. De tragiek was dat
de CCP na '49 ook weer een
feodaal gezag uitoefende met
een enorme bureaucratie en
een bemoeienis tot in de in
tieme steer. De t_mnese De-
volking werd tot in het privé-
leven gecontroleerd. Partij—-
secretarissen konden huwe
lijken en promoties tegen
houden en maakten daar ook
gebruik van. Mao was welis
waar een hardhandige realist,
je zou zelfs kunnen zeggen
een despoot, maar hij reali
seerde zich dat zijn oorspron
kelijke idealen door zijn ei
gen revolutie ongedaan wer
den gemaakt. Psychologisch
bezien was dat naar mijn me
ning één van de wortels van
Mao's Culturele Revolutie
Hij wilde de macht en het ge
zag van de partijsecretarissen
aantasten. Hij moedigde jon
geren aan het gezag van de
functionarissen niet meer te
accepteren maar als je dat
gaat stimuleren dan krijg je
anarchistische toestanden.
Het land dreigde onbestuur
baar te worden. Mao wilde
wel rebellie maar toen hij zag
dat de zaak uit de hand ging
lopen werd hij weer realist en
riep het leger te hulp".
Gevolgen
Radtke denkt dat de (negatie
ve) gevolgen van de Culturele
Revolutie nog tot diep in de
jaren tachtig merkbaar zullen
zijn. "De jongeren die aan die_
Revolutie hebben meege
daan zijn hun vrees voor het
gezag kwijtgeraakt, zij heb
ben bloed geroken en zijn no
ta bene destijds aangemoe
digd door het hoogste ideolo
gische gezag. Dat heeft pv-
schologische consequenties.
Kijk bijvoorbeeld maar naar
de ontwikkelingen in Oegan
da na Amin. De mensen daar
hebben ook alle vrees en res
pect voor gezag verloren en
het land is een chaos. Dat ge
vaar bestaat ook in China. De
jongere Chinezen zullen op
gelegen momenten makkelij
ker hun mond open doen,
zullen sneller de barricaden
opgaan en vlotter inspringen
op onrust.
In de periode van '66 tot '76 is
er bovendien nauwelijks
sprake geweest van goed on
derwijs. Dat is catastrofaal
voor een ontwikkelingsland
waar juist veel kennis nodig
is. Maar zelfs mensen met een
minimale achtergrond, bij
voorbeeld mensen die weten
hoe ze een tractor moeten
hanteren --- weinig- ...et.
hanteren, z*)n
Mao Zedong met Lin Piao, de man die was voorbestemd om de Grote Leider op te volgen
De
opz
et van MAO
