Goten verstopt
en zwammen
aan hanebalken
KERKDIENSTEN
Bijbel beter
dan aspirine
ZATERDAG 17 JANUARI 1981
LEIDEN - Met de officiële her
opening van de Hooglandse
kerk nog vers in het geheu
gen moet het speciaal voor
de kerkvoogdij van de Leid-
se hervormde gemeente wel
een teleurstellende ervaring
zijn, dat bij een controle van
de kerk de goten alweer
sterk vervuild bleken te zijn
en dat voor het schoonma
ken ervan een bedrag van
De enkele dagen durende in
spectie werd uitgevoerd
door de provinciale monu-
mcntenwacht, waarbij de
kerkvoogdij zich na de res
tauratie van de kerk onver
wijld heeft aangesloten. De
monumentenwachters heb
ben aan sommige hanebal-
ken in het dakgebint zelfs al
zwamvorming waargeno
men, een direct gevolg van
onvoldoende afvoer van he
melwater. Voor de beheerder
van een oud gebouw zijn
zwammen een ware schrik,
omdat ze het hout op een
vraatzuchtige manier aan
tasten en hun bestrijding
verre van eenvoudig is.
De Leidse kerkvoogdij kan ge
luk hebben. Er is een kans
dat Monumentenzorg de rei
niging van de goten mét de
resterende reparaties, die
volgens het rapport van de
monumentenwacht nog no
dig zijn, zelf bekostigt, door
dit werk alsnog in de restau-
raliebegroting op te nemen.
Uiteraard heeft de kerkvoog
dij hierop sterk aangedron
gen. De aflossing van haar
aandeel in de restauratie
kost toch al de grootste in
spanning.
Conclusie van kerkvoogd De
Geus (technische commis
sie): "Dit voorval toont op
nieuw aan, hoe nodig het is
dat de overheid na restaura
ties ook het onderhoud van
historische gebouwen mee
betaalt".
Over deze 'preventieve monumentenzorg' wordt de laatste
tijd in kringen van overheid en beheerders wel druk ge
praat - er is in Groningen zelfs een symposium aan gewijd
- maar de door staatssecretaris Wallis de Vries (cultuur,
recreatie en maatschappeijk werk) overwogen onder
houdsregeling, in eerste instantie speciaal voor kerken en
kastelen, laat nog steeds op zich wachten.
De Geus: "Het is van het grootste
belang, dat die regeling er nu
spoedig komt. Ten eerste omdat
je aan de gemeenschap verplicht
bent, een gebouw waarvan de res
tauratie miljoenen heeft gekost in
goede staat te houden. En ten
tweede omdat je, zoals in ons ge
val, een kerkbestuur niet kan la
ten opdraaien voor de kosten van
regelmatige controle en de daar
uit voortvloeiende herstellingen.
Voor een kerkelijke gemeente is
dat technisch en financieel on
haalbaar".
Reuzestap
heeft twee keer per jaar te onder
zoeken. De Leidse kerkvoogdij
heeft ook het toezicht over de Ma-
rekerk aan de monumenten-
wacht toevertrouwd. Aan deze
kerk - na 1945 al eens gerestau
reerd - zijn eveneens gebreken
waargenomen die om spoedig
herstel vragen.
Geldgebrek
Hel januari-
De monumentenwachteen insti
tuut van nog maar luttele jaren
oud, controleert en rapporteert,
en van de beheerder wordt ver
wacht, dat hij het noodzakelijke
onderhoud, als dat maar enigs
zins mogelijk is. vóór de eerstvol
gende inspectie laat uitvoeren.
De Geus: "Kleine reparaties doen
de monumentenwachters zelf
wel, en de kosten daarvan zijn
over het algemeen heel gering,
maar aan groter onderhoud, zoals
het schoonmaken van goten,
kunnen zij natuurlijk niet begin
nen. Daar zijn ze ook niet voor.
Ook die akelige zwamvorming
aan de balken moeten we zelf op
knappen".
"Wij hebben kunnen vaststellen,
dat die vuilontwikkeling in de go
ten al tijdens de restauratie is be
gonnen. Je restaureert nou een
maal van boven naar beneden en
als je beneden bent heb je niet
zoveel aandacht meer voor wat er
boven nog kan gebeuren. We heb
ben onmiddellijk bij Monumen
tenzorg aangeklopt, en voorzover
wij het kunnen bekijken niet aan
dovemansoren. Het euvel moet
zo snel mogelijk worden verhol
pen. Duivenvuil, bladeren en
zelfs heestergroei hebben de af
voeren op sommige plaatsen to
taal verstopt. Je hebt er geen
voorstelling van wat duiven daar
allemaal aanrichten. Wij hebben
onze architect gevraagd, de nodi
ge werkzaamheden voor te berei
den".
Bij grote en hoge gebouwen zoals
de Hooglandse kerk is het denk
baar, dat voor een meer dan op
pervlakkige controle zelfs een
steiger moet worden opgericht.
Anders kom je niet bij alle vitale
onderdelen. Voor bepaalde repa
raties geldt hetzelfde.
De Geus: "Dót is al een kostbare
geschiedenis. In zulke gevallen
schiet het onderhoud er gemak
kelijk bij in. En wat is het gevolg?
Dat zo'n gebouw opnieuw aan de
verwaarlozing wordt prijs gege
ven. De hoge kosten die dan later
nodig zijn voor wéér een restaura
tie had je kunnen besparen door
een effectief onderhoudsbeleid"
Daarom vindt kerkvoogd De Geus
de instelling van de provinciale
monumentenwachten een reu
zestap in de goede richting. Een
wacht die voldoende is bemand
en redelijk
en materiaal zal
alle objecten waarover ze de zorg
i hei blad
'.lonumenten'meldt, dal hel goed
gaat met de provinciale monu
mentenwachten. Binnenkort
wordt het 2500ste object waar
over deze instantie ha,ar zorg uit
strekt geregistreerd. Met uitzon
dering van Overijssel is de wacht
nu in alle provincies operatio
neel. Van het monumentenbe
stand dat de wachters in de gaten
moeten houden bestaat 43 procent
uit kerkgebouwen. 12 procent uit
torens, eveneens 12 procent uit
hofjes, landhuizen, boerderijen
en dergelijke, 5 procent uit kaste
len 4 procent uit molens en 24 pro
cent uit andere objecten van ge
schiedenis en kunst.
Bij de start van de monumenten
wachten in 1973 hebben de pro
vinciale besturen en het ministe
rie van cultuur, recreatie en maat
schappelijk werk zich direct posi
tief opgesteld. Het ministerie
heeft voor 1981 fuim een half mil
joen gulden uitgetrokken voor
het werk van de wachten in heel
het land. Daarmee worden mét de
subsidies van de provincies bijna
2500 objecten nauwlettend in het
oog gehouden.
Een half miljoen is een behoorlijke
som, maar grotere opknapbeur
ten vergen aan subsidie vaak een
veelvoud, en dat betreft dan nog
maar de restauratie van slechts
één gebouw. Vooral nu het res
tauratieprogramma van de lande
lijke overheid wegens geldge
brek ernstig wordt vertraagd, be
wijzen de monumenenwachten
hun nut.
Monumentenwachtin rapport over
gerestaureerde Hooglandse kerk:
DE GEUS
streven, overheid moet ook het onder
houd subsidiëren....
Monumentenzorg zou per jaar over
zo'n 200 miljoen gulden moeten
beschikken om zijn taak naar be
horen te kunnen uitvoeren. De
rijksdienst moet echter werken
met de helft van dit bedrag.
Hoofddirecteur J. Jessurun zei
onlangs in een vraaggesprek:
"Het komt voor, dat de plannen
voor volgende restauraties zich al
opstapelen terwijl de oude geval
len nog niet eens zijn afgewerkt"
Het blad 'Monumenten' noemt de
aandacht voor het onderhoud -
de preventie dus - de 'meest es
sentiële vorm van daadwerkelij
ke monumentenzorg'. "Dat die
aandacht nog steeds op het twee
de plan blijft, is onbegrijpelijk"
Overdreven
Maar or is een lichte verandering
merkbaar. En dat is niet alleen
een financieel maar ook een cul
tureel belang. Een lekkage bij
voorbeeld kan een origineel pla
fond zo aantasten dat algeheel
herstel noodzakelijk is. De bespa
ringen die preventieve maatrege
len met zich brengen zijn - zij het
moeilijk - in geld uit te drukken.
Het behoud van een stuk authen
ticiteit van een monument is dat
niét.
De inspecties van de monumenten
wachten nebben inmiddels dui
delijk aangetoond, dat dakbedek
kingen en gootconstructies het
kwetsbaarst zijn. Als het nok- en
voetlood en het materiaal voor
ophanging van waterafvoerpij
pen te dun zijn en de pijpen zelf te
smal, dan is dat een verkeerde
vorm van zuinigheid. "Het ware
beter, bij herstel en restauratie
meer zórg te besteden aan de con
structieve elementen van een ge
bouw (goten, kapconstructies en
balk-lagen) dan aan - om maar
een voorbeeld te noemen - over
dreven detailleringen in inte
rieurs", schrijft Walter Kramer in
'Monumenten'.
De meest voorkomende gebreken
die de monumentenwachten rap
porteren zijn: opgewaaid
noklood (door te geringe looddik-
te), loshangende afvoerpijpen, in
watering door niet goed beves
tigd voetlood, verstoppingen en
lekkages in afvoerpijpen, overbe
lasting van pijpen (door een te ge
ring aantal), loodscheuren, ka
potte dakpan- en lei-construc-
Op zolder in de Hooglandse kerk. Op hanebalken is nu alweer "zu
vorming" waargenomen. (De foto is van Joop Brons).
In de meeste gebouwen is er sprake
van onvqldoende ventilatie,
waardoor de kans op zwamvor
ming en houtaantasting wordt
vergroot. Veel kerkinterieurs
worden door een onzorgvuldige
manier van stoken vernield. Het
verwarmen zou regelmatiger
(constanter) en op een gemiddeld
lagere temperatuur moeten ge
beuren, zo van 10 tot 12 graden
celcius.
Verplichting
numentenwachten naar voren
springen.
Het is een raadsel, dat er nog be
heerders - en zelfs een provin
ciaal bestuur - zijn die menen,
dat het zonder deze dienstverle
nende instantie ook wel gaat. Een
onderhoudsregeling die
werkelijk meer op voorkómen
dan op genezen is- gericht zou in
elk geval beheerders van geres
taureerde gebouwen tot aanslui
ting bij de monumentenwacht
moeten verplichten. De geringe
contributie kan nooit een be
zwaar zijn. En de kosten van ad
vies evenmin. Ze werpen altijd
baten af.
S. J. DE GROOT
(Van onze redactie geestelijk leven)
Bij een uitgebreide straat-enquete van het Leger des Heils in Amster
dam, ter gelegenheid van de Nationale Bijbelweek (25 tot 31 januari),
bleek 34,5 procent van de ondervraagden geen bijbel in huis te hebben.
Velen wilden niet antwoorden zodra ze merkten, dat het over de bijbel
ging, zodat het werkelijke percentage niet-bijbelbezitters wel eens
veel hoger zou kunnen zijn.
Van de bijbelbezitters kon 92 procent zeggen waar dit boek thuis ligt. De
antwoorden waren nogal verschillend. Van 'in de keukenkast', 'onder
mij n kussen' of 'in de auto' tot 'al sla je me dood, misschien ergens in een
la' of 'in de boekenkast'.
Bijbelbezit betekent nog geen bijbelgebruik. Een kleine 25 procent ant
woordde, er regelmatig in te lezen, 47 procent doet dat niet, 15 procent 'af
en toe' en 13 'nooit'.
Het tijdstip van lezen verschilt sterk: uit gewoonte na het avondeten, bij
het slapen gaan, 'als ik verdrietig ben', 'als ik geestelijk omhoog zit', 'als
ik gezondigd heb', alleen op feestdagen, 'elke dinsdagavond, om er
kracht uit te putten'.
Zestig procent van de bijbelbezitters kon geen antwoord geven op de
vraag welk bijbelgedeelte het meest aansprak. Een man van 38 zei: "De
antiquiteit van het boek zelf'. Een meisje van 13: "Het zijn allemaal
mooie verhalen". Een man van 72: "Het minst spreekt mij de ellendige
taal aan". Een man van 25: "Psalm 139". En een man van 28: "De bevrij
ding door Christus".
Helpt het lezen van de bijbel u?, was ook een vraag. Ruim 38 procednt gaf
daarop een bevestigend antwoord. Een vrouw van 63: "Jazeker, beter
dan aspirine". En een man van 60: "Heel erg veel". Een vrouw van 51:
"Ja, als ik aan het lezen ben, kan ik niet ophouden".
Ruim 43 procent ondervindt die steun echter niet. Een vrouw van 43: "Ik
word er onrustig van". En een van 67: "Misschien over een paar jaar".
Ongeveer 62 procent moest toegeven, lang niet alles uit de bijbel te
begrijpen. Een vrouw van 32: "Ik begrijp er niets meer van". Een man
van 71: "Ik vind de bijbel lastig om te lezen". Jongen van 16: "Er staat
veel tegenstrijdigs in". Vrouw van 67: "Als ik 'm wil begrijpen, dan
moet ik 'm zeker driemaal lezen".
Dertig procent meent de bijbel wel te begrijpen. Vrouw van 64: "Ik begrijp
't wel, maar aannemen is een tweede".
Verrassend-voor de enqueteurs waren de antwoorden op de vraag of de
bijbel nog betekenis heeft voor onze moderne maatschappij. Ruim 67
procent vond van wel. Een vrouw van 33: "Ja, want alles komt uit". Een
man van 47"In welke maatschappij men ook leeft, het kan nooit zonder
de bijbel".
Maar er was ook een beduidend negatief percentage. Een vrouw van 32:
"Nee, de bijbel is waardeloos geworden; niemand stoort er zich meer
aan". Meisje van 16: "Op school ken ik niemgrid die er waarde aan
99
hecht". Man van 21: "Van betekenis? Als iedereen er zien aan zou nou-
den wél". Een vrouw van 56 valt hem bij: "Als je om je heen kijkt niet".
Op de vraag wat de bijbel eigenlijk voor een boek is antwoordt het Leger
des Heils (in de 'Strijdkreet' van deze week) zelf:
"Geen antwoordboek voor alles en nog wat. Wel een boek waarin de
grote levensvragen worden beantwoord. Geen reisgids die elke bocht
aangeeft. Wel een wegwijzer. Een licht voor uw voet".
Als je de reacties die de mensen van het Leger des Heils bij deze euquete
hebben opgevangen goed op je laat inwerken, vraag je je wel af, in
hoeverre het traditionele bijbelgebruik mee verantwoordelijk is voor het
scheve beeld dat zovelen van dit boek hebben. .1 isschien moeten eerst de
'gewoonte-lezers' de bijbel opnieuw gaan spellen, verstaan en leren ge
bruiken voordat hij anderen weer kan aanspreken.
Provinciale monumentenwachten
waken nu over 2500 objecten
Enquête in Amsterdam.
LEIDEN - Hervormde Gemeente:
Hooglandse kerk 10 dr Jongeneel, 11.45
oecumenische dienst: Marekerk (ingang
Oude Vest) 10 ds De Jong, avondmaal, 5
dr Meijers; Maranathakerk (L. Morsweg)
10 ds Koolstra; De Regenboog (Meren-
wijk) 9.30 pastoor v. Well. 11.15 pastoor v
Well en ds v. Leeuwen. Bethlehemkerk
(Driftstr.) lOdsPapnekoek; Bevrijdings
kerk (Montgomerystr. Zuid-West) 9 en
10.30 ds Rietveld, 5 dr Jongeneel ("Waar
om wij christen zijn"); Vredeskerk
(Burggravenlaan) 10 mevr ds De Mey;
Waalse Kerk (Breestraat) 10.30 ds Ribs;
Acad. Ziekenhuis 10.15 ds Bakker; Dia-
conessenhuis 10.30 ds Van 't Hof; Kapel
Endegecst (Oegstgeest) 9.30 pater Bos
houwers. Geref. Kerk Zuiderkerk (Lam-
menschansweg) 10 dr De Vries, Den
Haag; Petrakerk (Surinamestr.) 10 ds
Hortensius; Oude Vest 10 dr Wiersinga, 5
ds Hortensius; Maranathakerk (L. Mors
weg) 10 ds Koolstra: Bevrijdingskerk
(Montgomerystr.) 9 en 10.30 ds Rietveld.
5 dr Jongeneel; Groenhoven (Witte Ro-
zenstr.) 10 ds Verdoorn. Geref. Kerk (do
lerend) "Groot-Leiden" (Lokhorstkerk):
9 hr Katerberg, Werkendam. 5 ds Vreug-
denhil. Leidschendam. Geref. Kerk
Vrijg. (Herengr. 70): 10 dienst. 5 kandi
daat Voorberg. Chr. Geref. Kerk (Steen-
schuur 9): 10 en 5 ds Den Hertog. Geref.
Gemeente (Nieuwe Rijn): 10 en 4.30 ds
Boogaard. Geref. Gemeente n Ned.
(Bcthl. kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30.
Evang.-Lutherse Gemeente (Hoogl.
Kerkgracht): 10.15 mevr Koopmans,
R.dam. Remonstr.-Doopsgezinde Ge
meente (Lokhorstkerk, Pieterskerk
straat 1): 10.30 dr Meijering. Baptisten
gemeente (Oude Rijn 3): 10 ds Bosveld.
Evang. Christen-Gemeenschap (Middel
stegracht 3): 10 br Dikkes. Zendings
werk Middernachtsroep (Zoeterw. sin
gel 21): 5 nam. Evangeliecentrum Zijl
singel 2: zond. 10 en di. 8 hr Zijlstra, vrij
dag 8 jeugdsamenkomst. Pinksterge
meente (Oude Vest 13): 10 hr Elkerbout.
Leger des Heils (Hooigracht): 10 en 7.30.
Nieuw-Apostolische Kerk (Hoge Rijn
dijk 24): 9.30 en 4, wo. 8. Zevendedagsad
ventisten (Lokhorstkerk): elke zaterdag
9.45 bijbelstudie. 10.45 predikdienst.
Kerk van Jezus Christus van de Heiligen
der Laatste Dagen (Mormonen): 9.30.
10.30 en 11.20. Rooms-Kath. Kerken:
Haagweg zat. 7. zond. 9 en 10.45; Heren
singel zat. 7. zond. 9.30 en 11; Rijndijk
(Leiden-Voorschoten) zat. 7, zond. 9.30
en 11.30; Steenschuur zat. 10 en 7. zond.
8.30.10,11.30,6en7;Boshuizerkade:zat.
7, zond. 9 en 11Lammenschansweg zat.
7. zond. 9,10.30 en 12; Haarlemmerstraat
zat. 7. zond. 9.30, 10.45 en 12.15; Hoge
Rijndijk (Zoeterwoude) zat. 7. zond. 10
en 11.30.
ABBENES - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Kret, avondmaal.
AARLANDERVEEN - Herv. Gemeen
te: 10 mevr ds Westera. 7 hr Christ, Lei
den. Geref. Kerk: 10 ds Vree, 6.30 ds
Fernhout. Rooms-Kath. parochie: zat. 7.
zond 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Adventskerk 10 ds Bogers. 5 ds
Van der Heiden; Kruiskerk 10 ds Hane-
maayer; Opst. Kerk 10 ds v.d. Heiden. 5
ds De Jong, Zoetermeer, jeugddienst;
Nabij 10 jeugdkapel; G. Herderkerk 10
ds Oosthoek, 6.30 ds v.d. Ree; De Bron 9
ds Moll, 10.30 ds Moll, jeugddienst. 6.30
ds Verheul; Ashram 9.30 dr v. Santen;
Driehoorne 7 nam.; Albanianao 10 ds
v.d. Ree; gebouw Onderweg (Lijster
laan) 10 ds Oort; Sionskerk 9.30 ds Ou-
wendijk. 6.30 ds De Vreugd, Bodegra
ven. Geref. Kerk: Mar.kerk 10 ds Fern
hout. 6.30 ds Modderaar. Salv. kerk 10 ds
Modderaar, 6.30 ds Vree. Zie verder
herv. gemeente. Geref. Kerk Vrijg. (Rijn
stroom): 8.45 ds Plaatsman, 6.30 ds Arnt-
zen. Ned. Geref. Kerk (chr. nijv. school
Willemstr.): 9.30 en 4.30 ds v.d. Veen,
Ede. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds
Hamstra. Oud-Geref. Gemeente: 9.30 en
4. Baptistengemeer.te (Molenwerfstr. 1):
10 en 6.30 ds Koekkoek. Baptistenge
meente Alphen-Noord (Sportlaan): 10 hr
Jongejan. Volle-Evangeliegemeente
(school Westpreludeweg): 10 hr v. Put
ten. Leger des Heils (Corn, de Vla-
mingstr.): 10 en 6.30. Pinkstergemeente
Bethel (Rode-Kruisgebouw): 4 nam.
Pinkstergemeente Alphen (Rode-
Kruisgebouw): 10 voorm. Rooms-Kath.
parochies: Bonifaciuskerk zat. 7, zond.
en 11 30.
BENTHUIZEN - Hen-. Gemeente: 9 30
ds Van Kooten. Delft. 6 ds v.d. Plas.
Delft. Geref. Gemeente: 9.30 leesdienst.
3.30 ds Driessen.
BODEGRAVEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds De Vreugd. 6.30 ds Roe-
lofsen. Zeist; Sajvatorkerk 10 ds Runia.
Soest. 6.30ds Ouwendijk, Alphen: Beth
lehemkerk 10 ds Richter. 6.30 ds
Enklaar. Sluipwijk. Geref. Kerk 10 ds
v.d. Berg, 6.30 ds Elderman. Geref. Kerk
Vrijg.; 9.30 en 4.30 dr Arntzen.
BOSKOOP - Hervormde Gemeente:
Dorpskerk 9.30 ds Stelwagen. 6.30 ds
Vlasblom; De Stek 9.30 ds Vlasbom.
Avondmaal. Geref. Kerk: 9.30 ds Omta, 5
ds Welbedacht, Avondmaal. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 5 ds v. Langevelde. Rooms-
Kath. parochie: zat. 5.30 (De Stek) en 7.
zond. 9.30 en 11.
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 ds Exalto. 6.30 ds Haitsma, Bos
koop, jeugddienst. Geref. Kerk. 9.30 ds
Welbedacht, 5 ds Omta. Rooms-Kath.
parochies: Dorp zat. 7, zond. 9.30 en
11.30; Rijndijk (Bernardus) zond. 10; Het
Anker zat. 7. zond. 8.45 en 11.15.
HILLEGOM - Herv. Gemeente: 10.30ds
Kalkman. Noordwijkerhout. 5 ds v.d.
Wal; Parkwijk 7 nam. ds Rothfusz. Ge
ref. Kerk: 9 ds v.d. Wal (in herv. kerk); zie
ook herv. gem. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5
ds Biesma. Rooms-Kath. parochies:
Martinuskerk zat. 7. zond. 8.30. 10 en
11.30; Jozefkerk zat. 7, zond. 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 ds
Van den Hoek. Rooms-Kath. parochie:
zat. 7, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gemeente: 10 ds
Kolkman. Rooms-Kath. parochie: zat. 7.
zond. 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Dorpskerk 10 en 6 ds Aarents;
Ontinoetingskerk 10 en 6.30 ds Gebraad.
Avondmaal. Wijkgebouw De Wiek 10 ds
Elderman, Bodegraven. Geref. Kerk: 10
ds Vrolijk, 5 ds Kersten. Rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv Gemeente:
Nieuwe Kerk 10 ds Arkeraats. 6 ds Drie
bergen; Oude Kerk 10 ds Van Roon. 6 ds
Visser; Ichthuskerk 10 ds Driebergen. 5
ds Vroegindewey; Pmclkerk 9.30 ds Vis
ser. 6 ds Teveeler. Schev
v. Pr.sehool 10 ds Schuurman: Zieken
huis Overduin 2 ds Baas: Wijkgebouw
Hoeksteen 10 dovendienst. In de meeste
diensten avondmaal. Geref. Kerk: Vre
deskerk 10 ds Bouma, Noordwijk, 5 ds
Vrolijk; Triumfatorkerk 10 ds Kersten.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.15 ds Boxman,
3.30 kand. Rougoor. Ned. Geref. Kerk:
8.45 en 7 ds De Groot. Amstelveen. Chr.
Geref. Kerk: 10 en 5 ds Slagboom. Vrije
Chr. Geref. Gemeente (Uni-zaal): 10 en 5
ds v.d. Belt. Geref. Gemeente (Rerni-
sestr.): 10 en 5 leesdienst, wo. 21 jan. 7.30
ds De Pater. Krimpen aan den IJssel.
Volle-Evangeliegemeente (Voorstraat
100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gemeente: 10 ds v. Achterberg, Leiden,
avondmaal, 3 avondmaal in Rhyndael, 7
ds Stelwagen. Boskoop, avondmaal. Ge
ref. Kerk: 10 en 7 dr Bade, avondmaal.
burg. 6.30 dienst; Kerk Hoofdstraat 10
dienst; Scheppingskerk 9 en 10.30 ds
Geursen, avondmaal. Baptistengemeen
te (wijkgeb. Zijlkwartier): 10 br. Schou
ten. Rooms-Kath. parochie: zat. 7. zond.
9.10.30 en 12.
LE1MU1DEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Schalk. Geref. Kerk: 9.30 en 7 ds Los.
avondmaal. Rooms-Kath. parochie: zat.
7. zond. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gemeente: Dorpskerk 10
ds De Gelder: Pauluskerk 10 ds 't Hooft.
7 ds Marais, Purmerend. Geref. Kerk: 10
ds Speelman, Mijdrecht 7 hr Hoffenaar.
Voorhout. Herv. Geref. jeugddienst. Ge
ref. Kerk Vrijg.: 10.30 ds De Puter, 4.30
ds Borgdorff. Chr. Geref. Kerk: 10 en
4.30 ds Waagmeester. Geréf. Gemeente:
10 en 4.30 ds Hakkenberg. Rooms-Kath.
parochies: Agathakerk zat. 7. zond. 10 en
11.30; Poel polder zat 7. zond. 9 en 11 3D:
Mariakerk zat. 7. zond. 8.30. 10 en 11.15;
Engelbewaarders zat. 7. zond. 8. 9.30 en
5.45
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30
ds Klusener, Zeist, 6.30 ds Van Doorn,
Alphen. Geref. Kerk: 9.30 mej. Speel
man, A.dam, 4.30 vesper. Rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds Molenaar, 6.30 ds Oosterom. Geref.
Kerk: 9.30 ds Scholten. Ouderkerk aan
den Amstel, 7 ds Verspuy, Diemen.
Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en
11.
NIEUW-VENNEP - Herv. Gemeente:
9.30 en 7 ds Goverts, avondmaal. Geref.
Kerk: 9.30 dienst, 4.30 ds Wijngaarden.
1 11.
NOORDEN - Herv. Gemeente: 9.30 en 7
ds Zoutendijk. Geref. Kerk (Woerdense
Verlaat): 10 en 7 ds Nooteboom. Rooms-
Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gemeente: Kerk
Voorstraat 10 ds v.d. Meer. avondmaal. 7
ds Keuning. 5 ds Arkeraats, Katwijk aan
Zee; Sole Mio 9 hr Van Duin; Kerk
Hoofdstraat 10 ds Keuning; Geref. Kerk
(Buurtkerk) 5 ds Van Achterberg. Lei
den; De Rank (Golfbaan) 10 hr Visser.
Geref. Kerk: Kerk' Hoofdstraat (Buurt
kerk) 10 ds Bolwijn. Rijswijk. 5 ds v.
Achterberg. Leiden: Vinkenlaankerk
9.30 ds Warnink; Stichtingskerk 11 ds
Warnink. Ned. Prot. Bond (aula Oude
Zeeweg): 10.30 ds Werner. Rooms-Kath.
parochies: Zee zat. 7, zond. 9.30 en 11;
Binnen zat. 7, zorid. 8, 10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Ge
meente: Dorpskerk 10 ds Rothfusz. Hil-
legom. avondmaal. Rooms-Kath. paro
chies: Victorkerk zat. 7, zond. 9.30 en 11
Jozefkerk zat. 7, zond..10 en 11.30.
OEGSTGEEST - Herv. Gemeente:
Groene of Will.kerk 11 ds Vegter. oecu
menische dienst; Pauluskerk 9.30 dr
Cramer; Gemeentecentrum 10.30 vic.
Smit. 7 dr Cramer. Geref. Kerk (Maurits-
laan): 10 ds Ter Linden: gebouw "Taber-
na" 3.30 informatiemiddag Hongarije
chr. jongerenkoor. Geref. Kerk Vrijg.:
9.30 en 4.30 ds De Putter. Van Wyckei s-
looth. 4.15 ds Vink. Kapel Endegeest:
9.30 pater Boshouwers. Volle-
Evangeliegemeente (Gemeentecen
trum): 4 nam. Rooms-Kath. parochies:
Will, kerk zat. 7, zond. 9 en 11Bonaven-
turakapel zat. 6.45, zond. 9 en 11.
OUD-ADE- Rooms-Kath. parochie: zat.
7. zond. 8.30 en 10.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 dienst, 5 ds Jas
pers Focks, jeugddienst in geref. kerk.
Geref. Kerk: 9.30 dr Vlijm, Leiden, 5 ds
Jaspers Focks. jeugddienst. Rooms-
Kath. parochie: zat. 7. zond. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - Rooms-
Kath. parochies: Maria Presentatie zat.
7. zond. 9 en 11; Petrus-Banden zat. 7.
zond. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen
te: 9.30 ds De Kruijf, 7 ds Klein Kranen
burg.
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Voor
hof 10 ds Romeijn; Bethelkerk 8.45 en 10
ds Vink. Katwijk aan Zee. 5 ds Romein.
Geref. Kerk: Petrakerk 9.30 ds Lende-
rink, Haarlem, 5 hr Brouwer, Katwijk;
Immanuelkerk 9 ds De Waard, Schie
dam. 10.30 ds Batelaan. Voorschoten. 5
ds Van Oeveren; Maranathakerk 9.30 ds
Hummelen. Amsterdam. 5 ds Veenstra,
Leiden. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds
D.T. Veugdenhil. Evang. Christenge
meente (aula mavo): 10 hr De Leeuw,
Leiden, Rooms-Kath. parochie: zat. 7.
zond.'10.30.
RIJPWETERING - Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 7. 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gemeente 9 en
10.30 ds Hemmes, 7 ds Romein, Rijns
burg. Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds Van
Dijk, Bos en Duin. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Klein Kranenburg. 6.30 ds De Kruijf. Ge
ref. Kerk: 10 hr v. Wallinga, 6.30 hr Van
Duin, Noordwijk. Rooms-Kath. paro
chies: Aardam zond. 9 cn 12; Langeraar
zat. 7. zond. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gemeente: 10
ds De Raadt. 6.30 ds Vermeulen. Geref.
Kerk: 9.30 ds Vermeulen. 6.30 ds De
Raadt. Geref. Kerk Vrijg. 9.30 en 5
VOORHOUT - Herv Gemeente: 10 ds
Brokerhof. Rooms-Kath. parochie: zat.
Dorpskerk 10 ds De Zeeuw, avondmaal;
5 vesper in kapel Bijdorp: Aula Noord-
Hofland 9.30 ds v.d. Schoot, avondmaal,
rk preek; Kerk Hulp en Heil 10 ds Ver-
heule. Geref. Kerk: 8.30 en 10.30 ds De
Zwart, avondmaal' Geref. Kerk Vrijg.:
9.30 en 3 stud. Voorberg. Rooms-Kath.
kerken: Laurentiuskerk zat. 7. zond. 10
en 11.30; Moeder-Godskerk zat. 7, zond.
8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente:
Brugkerk 9.30 ds Maasland, 5 ds Ver
boom; De Hoeksteen 9.30 ds Roetman,
6.30 ds Maasland; Bethelkerk 9.30 ds
Verboom. 5 ds Roetman: Immanuelkerk
10 en 5 ds Hulst. Geref. Kerk: Kruiskerk
9 prof. mr Reugebrink. Leiderdorp, 5 ds
Schoep; Ontmoetingskerk 10.15 prof mr
Reugebrink. Rooms-Kath. parochie:
Victorkerk zond. 10; Ontmoetingskerk
zond. 8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds
Den Tonkelaar, 7 gebedssamenkomst in
kapel Mariëngaarde. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds Steenstra, 4.30 ds Van
den Bergh R.dam, 7 orgelconcert; Kie-
vietkerk 10 ds Beker. Den Haag; Mes-
siaskerk 10 mevr ds Hoogenraad, Den
Haag; Dorpscentrum 9.30 ds Wolters.
Geref. Kerk: Zijllaan 10 en 5 ds v.d. Meu-
len; Wassenaar-Zuid 10 ds v.d. Kamp.
Ned. Prot. Bond (L. Kerkdam): 10.30 ds
Van Ginkel. A.dam.
WOUBRUGGE - Herv. Gemeente: 9.30
hr Goedhart. 6.30 ds Koelewijn. Geref.
Kerk: 9.30 ds Jaspers Focks. 6.30 ds v.
Houten. Aalsmeer. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30
en 7 ds Kielder, avondmaal. Geref. Kerk:
9.30 hr Christ. Leiden. 7 ds Heiner, Ro
zenburg. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 9 en 10.15.
ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10
ds Wolthaus, 5 gebedsdienst in Chr. Die-
naarkerk. Rooms-Kath. parochies: St.
Jan zond. 9.30 en 11; Chr. Dienaarkerk
zat. 7, zond. 10. 5 oecum. gebedsdienst;
Meerburgkerk (Hoge Rijndijk) zat. 7.
zond. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM - Herv. Gemeente: 10
en 6.30 ds Haakman, avondmaal. Geref.
Kerk: 10 en 6.30 ds Scholten, Linscho-
ten, avondmaal.
