De huishouding van de staat:
dansen om een lege schatkist
Beursweek
Belastingwetten
ideale speelbal
van de politiek
Belasting IT J
ZATERDAG 17 JANUARI 1981
EXTRA
PAGINA 31
Op Prinsjesdag is het voor de
meeste Nederlanders schrik
ken geblazen. Wie 's middags
de krant opslaat kan rekenen
op een hoop, doorgaans som
ber nieuws. Belastingverho
gingen, drank, sigaretten en
benzine die duurder worden,
uitkeringen die omlaag gaan.
Het kabinet geelt op die derde
dinsdag van september de
miljoenennota uit, bergen cij
fers en pagina's vol toelichtin
gen en goede voornemens. In
zo'n begroting wemelt het
van de moeilijke formulerin
gen en begrippen, maar in we
zen gaat het om niet meer dan
een huishoudboekje van een
wat groot uitgevallen gezin.
De Staat ontvangt inkomsten
uit belastingen, diensten, ei
gen bedrijven en grond- en
huizenbezit. Op die manier is
er geld om voor het welzijn
van de gezinsleden uitgaven
te doen. In noodgevallen kan
het huishoudboekje sluitend
worden gemaakt door geld te
lenen. Eén belangrijk verschil
is er wel: een regering kan in
plaats van lenen ook geld bij
drukken, in vakjargon "mo
netair financieren" genoemd.
Een gezin kan dat niet onge
straft doen. Rond dat huis
houdboekje van de overheid
is vandaag de dag wat meer te
doen dan vroeger. In het par
lement en ook daarbuiten is
natuurlijk door de jaren heen
steeds getwist over de vraag
hoe de Staat het beste met de
beschikbare gelden kan om
springen. Maar sinds het ver
langlijstje van de overheid in
de jaren zeventig uitbundiger
toenam dan de inkomsten, is
er niet alleen meer rond
Prinsjesdag, maar het hele
jaar door discussie over waar
wel en waar niet of minder
geld voor op tafel moet ko-
Vorig jaar overschreed de Staat voor het eerst de ongeschreven
wet dat per jaar niet meer dan acht keer een staatslening mag
worden uitgeschreven. Het werden er in 1980 negen. Leningen
waarop de olieproducerende Arabische landen gretig inschre
ven, omdat ze een aardige belegging vormen voor het kapitaal
dat ook Nederland jaarlijks voor olie neertelt.
De schatkist is leeg, de belastingen leveren minder op, de werk
loosheid groeit en de overheid blijft maar lenen en geld druk
ken. Prof. Rutten, prof. Zijlstra en VNO-voorzitter Van Veen
trokken dezer dagen aan de bel. Er moet bezuinigd worden.
Waarom leent de Staat zoveel en hoe kan dat veranderen? Daar
over in Economie Extra. Vandaag ook de eerste bijdrage van
belastingadviseur en accountant J. Booij.
Ministers, kamerleden, vakbon
den, werkgevers, minder
heidsgroepen. allemaal doen
ze mee aan de dans om de lege
schatkist. Wat wapenfeiten
uit de afgelopen veertien da
gen: Professor Rutten, secre
taris-generaal de hoogste
baas) op het ministerie van
economische zaken schrijft in
een nieuwjaarsartikel dat het
nu echt heel. slecht met Ne
derland gaat en dat als de
overheid niet snel tweemaal
zoveel gaat bezuinigen, de
werkloosheid in 1985 het half
miljoen zal hebben bereikt.
Prof. Zijlstra, president van de
Nederlandsche Bank (de op-
perbankier van Nederland)
maande het kabinet tot extra
bezuinigingen en wil vooral
dat er veel minder gebruik
wordt gemaakt van de moge
lijkheid om tekorten te dek
ken door geld te drukken. Mr.
Chris van Veen, voorzitter
van het VNO (de grootste
werkgeversorganisatie van
het land) wil 4,5 miljard extra
bezuinigingen en meer ruim
te (lees: minder belasting
druk) voor de bedrijven om zo
weer groei te krijgen.
Groei is het toverwoord dat in
alle matigingsbetogen terug
keert.
Dat is niet verwonderlijk. Als
het bedrijfsleven meer produ
ceert en meer kan verkopen,
bijvoorbeeld aan het buiten
land, dan levert dat werk op
voor mensen die nu gedwon
gen zijn met een door de over
heid betaalde uitkering thuis
te zitten duimendraaien.
Meer inkomsten voor het be
drijfsleven, betekent ook
meer belasting voor de schat
kist. waarin dan toch al wat
meer is blijven zitten, omdat
die werkloze weer aan de slag
kon. Meer geld in de schatkist
betekent dat de overheid
weer meer kan uitgeven. Ie
dereen tevreden dus.
Op het ogenblik ziet het er wat
anders uit. De overheid heeft
zich het welzijn van de gezins
leden na de oorlog sterk ter
harte genomen. Daar was
geld voor. Het ging het be
drijfsleven goed, er was veel
werk, er werd aardgas ont
dekt en verkocht en dat lever
de de overheid geld op. De so
ciale wetgeving kon goed van
de grond komen, er werd een
begin gemaakt met het terug
brengen van verschillen in in
komen. Geld om al die voor
zieningen in stand te houden
is er op het ogenblik niet
meer. Veel landen in de we
reld. die vroeger nauwelijks
fabrieken hadden, hebben die
nu wel en brengen goederen
tegen scherpe prijzen op de
markt. De concurrentie tus
sen industrielanden is toege
nomen. Lage prijzen zijn in
belangrijke mate bepalend
Volgens allerlei rapporten die
over dat onderwerp in Neder
land zijn uitgebracht, blijkt
dat het daar bij ons aan heeft
geschort. Prijzen zijn te hoog,
kwaliteit wil nog wel eens te
genvallen of wordt te weinig
benadrukt, en veel nieuws
hebben Nederlandse fabri
kanten ook niet te melden ge
had.
Gevolg: minder export, minder
werk, veel uitkeringstrek
kers, hoge lasten en minder
inkomsten voor de overheid.
De overheid is om aan de
wensen op het verlanglijstje
te kunnen blijven voldoen
geld gaan lenen en bankbiljet
ten gaan drukken. Dat ge
beurde altijd al, maar de laat
ste jaren steeds vaker, omdat
de tekorten steeds groter wer
den.
Zo was er in het jaar 1900 een
totale overheidsschuld van
1,1 miljard. In 1910 was de
schuld wat minder, maar van
af ongeveer 1920 zien we die
schuld steeds groter worden.
In 1940 gaat het om 4.2 mil
jard, in 1945 (de oorlog liet zijn
sporen na) 12,8 miljard en in
1950 27,4 miljard. In die tien
jaar daarna treedt er een da
ling op: 1955: 20,7 miljard en
1960: 18,6 miljard.
Daar is een simpele verklaring
voor. Amerika kwam toen
met zijn zg. "Marshallhulp",
bedoeld als bijdrage in de
kosten van de wederopbouw.
Na 1960 zet dc stijging echter
flink door: 1965: 20.7 miljard,
1970:30,7 miljard en 1979:84,4
miljard.
Vorig jaar werd de magische
grens van honderd miljard ge
passeerd.
De afgelopen tien jaar is de
schuld dus verdrievoudigd.
Die stijging van de schuld,
voor een niet onaanzienlijk
deel door rentelasten, ziet er
onrustbarend uit. Dat is ze
ook. maar daar staat tegen
over dat de overheid altijd een
zekere norm, een grens heeft
gehanteerd van: tot zover en
niet verder. Het nationale in
komen, het bedrag dat alle
Nederlanders samen verdie
nen, speelt daarbij een rol. De
schuld van dc staat bedroeg
in 1970 zo'n 31 procent van het
nationale inkomen en hoe gek
dat ook klinkt: dat is nog zo. al
moet daarbij worden aangete
kend dat die verhoging in de
afgelopen jaren niet steeds
constant is geweest. In de eer
ste vier jaar was er een daling
(1974: 24%), daarna ging het
bedrag weer omhoog.
Waarom dan toch dat alarm cn
die roep om matiging. Dat ko
men we weer terug bij dat be
grip "groei". Het nationale in
komen is de afgelopen jaren
niet zo sterk meer toegeno
men. De behoefte aan geld bij
de overheid wel en dat bete
kende vorig jaar bijvoorbeeld
dat van iedere gulden die in
Nederland extra werd ver
diend. tachtig cent door de
overheid werd uitgegeven.
Geld om de groei in de industrie
te stimuleren, bleef er dus
nauwelijks over. Dat geld
moet er wel komen en dat is
een reden om te matigen. Een
andere reden is dat de over
heid al te veel geld heeft ge
leend. Het aandeel van rente
en aflossing is zo groot gewor
den, dat van elke nieuwe le
ning, nog maar een klein deel
voor uitgaven overblijft. Ter
vergelijking: sommige gezin
nen sluiten een tweede lening
omdat ze de lasten van de eer
ste niet meer kunnen dragen.
In wezen doet de overheid dat
ook. Die eindeloze cirkel is al
leen te doorbreken door flink
te bezuinigen.
Nog twee redenen voor bezuini
ging: door de matiging van de
lonen vallen de belastingin
komsten tegen. De opbreng
sten uit verkoop van aardgas
lopen in de nabije toekomst
ook terug, omdat de voorraad
op raakt.
'Constateren dat er gematigd
moet worden is in de gegeven
omstandigheden betrekke
lijk eenvoudig. De overheid
leeft zichtbaar boven haar
stand. Het gelijk is dus aan de
kant van mensen als Rutten,
Zijlstra en Van Veen.
Minder eenvoudig is het echter
als bepaald moet worden
waar het mes moet worden
gehanteerd. Minder ambtena
ren. zoals Van Veen zegt?
Snijden in de uitkeringen, zo
als Rutten aanbeveelt? Of zo
als Zijlstra wat voorzichtiger
suggereert: zorgen dat de so
ciale wetgéving minder geld
kost.
Op het eerste gezicht lijken Rut
ten en Zijlstra hetzelfde voor
stel te doen, maar voor de goe
de verstaander is. er een be
langrijk verschil. Snijden in
uitkeringen is iets anders dan
zorgen dat er minder geld aan
uitkeringen wordt uitgege
ven. Dat laatste kan door
maatregelen die het aantal
uitkeringstrekkers doen ver
minderen.
In het parlement zijn de eerste
aanzetten voor die maatrege
len gegeven. Zo bepleit de
VVD het niet uitbetalen van
de eerste ziektedag, houden
de linkse partijen het op de
vermenselijking van arbeid,
waardoor werknemers min
der snel arbeidsongeschikt
raken en is minister Albeda
recentelijk met regels voor
passende arbeid gekomen.
Werk weigeren wordt minder
eenvoudig. Dat werk moet er
dan natuurlijk wel zijn, want
het aantal onvervulde vacatu
res neemt af.
vel
de
Toch zal matiging
sfeer van de sociale zekerheid
gezocht moeten worden. Veel
rek zit er immers niet meer in
de begrotingen.
Om die reden kan enigszins
reikhalzend worden uitgezien
naar wat de verkiezingspro
gramma's en de verkiezings
strijd op dat punt aan duide
lijkheid opleveren.
"Dat is het begin van een miljoen!", riepen ouderen
vroeger enthousiast, als een kind een cent op straat
vond. Toen was sparen een deugd en lenen was een
slecht geneesmiddel voor een lege beurs. Lenen en
borgen, dat doen we morgen. En: spaarzaamheid is
de linkerhand van Vrouwe Fortuna.
In 1981 is dat allemaal anders. Spaarzanmheid is nu een hoog
inkomen, waar de fiscus "beslag op legt". En de rentelast van een
lening wordt door de belastingwetgever verlicht door hed toe
staan van de rente aftrek bij het bepalen van het belastbaar
inkomen. Bovendien betaalt de lener de geleende som terug met
guldens, die minderwaard geworden zijn. In een andere rol poogt
de overheid weer de spaarquote (het gedeelte van het inkomen,
dat aan spaargelden opzij wordt gelegd), in de strijd tegen de
over-consumptie. zo hoog mogelijk te houden.
De belastingbetaler bekijkt het probleem alleen maar van zijn kant.
Dan constateert hij met leedwezen, dat van een rente van 8% op
zijn spaartegoed bij 50% belastingheffing nog 4% overblijft. Bij
een inflatie van 7% per jaar, weet hij dus al bij het begin van het
jaar, dat hij er per saldo 3% op zal achteruitgaan Hij is dus
slachtoffer van zijn deugd.
Bij gebreke van andere eenvoudige mogelijkheden, blijft de massa
sparen op de traditionele manier en wel op spaarboekjes (de
minst rendabele beleggingsvorm overigens), maar in fiscaal op
zicht gaan velen helaas meer naar hun eigen gevoel van redelijk
heid handelen dan naar de wettelijke voorschriften.
De stelling duikt telkens weer op dat lenen, ook wel "sparen achter
af' genoemd, fiscaal voordelig zou zijn. Ook mensen, die een
lening in het geheel niet nodig hebben, wordt aangepraat, dat
geld lenen een fiscaal uiterst slimme handeling is, waartoe ze dan
maar moeten overgaan. De logische vraag, wat dan wel met dat
verkregen geld moet worden gedaan, blijft onbeantwoord. Het
aangaan van een op zichzelf niet noodzakelijke lening is uitslui
tend interessant, indien men vervolgens kans ziet dat geld op een
financieel interessante en fiscaal handige wijze (geheel often dele
onbelast) te beleggen. En die mogelijkheden zijn met dc gereali
seerde en voorgenomen reparatie aan de belastingwetten schaars
geworden.
De storende invloed van de kruipende, sluipende, hollende of gie
rende inflatie op de belastingheffing, zo treffend geïllustreerd in
het rapport Hofstra, wordt door de overheid onderkend.
Enkele weken geleden heeft de Staatssecretaris van financiën een
ontwerp van wet ingediend, waarin een aantal reeds eerder aan
gekondigde fiscale maatregelen is opgenomen. Een daarvan - de
rentevrijstelling - probeert in bescheiden mate (en op onvolko
men wijze) tegemoet te komèn aan een knelpunt in de belasting
heffing ten gevolge van inflatie.
De "rentevrijstelling" wordt permanent gemaakt en bedraagt met
ingang van 1 januari 1981 f700,- per jaar. Deze vrijstelling geldt
voor het positieve saldo van ontvangen en betaalde rente in de
particuliere sector.
Dan is er nog de "dividend-vrijstelling" van f500.- dividend per
jaar. Deze maatregel beoogt de belangstelling van particulieren
voor belegging in Nederlandse aandelen te stimuleren Een aan
vullende vrijstelling v«n maximaal f 1000,- per jaar geldt voor
dividenden, afkomstig van particuliere participatiemaatschap
pijen, dat zijn ondernemingen welke aan vennootschappen risi
codragend vermogen beschikbaar stellen.
Voor mensen, die (veel) geld lenen en dus hoge rente-bed ragen
moeten betalen, bevat de vorige maand door de bewindslieden
van Financien, aan de Tweede Kamer gezonden brief niet veel
goeds. Het leggen van de grens voor de aftrek van hypotheekren
te bij f 540.000.- zal maar weinig mensen deren: een grotere groep
is gedupeerd door de voorgestelde maatregel om de rente-aftrek
door particulieren aan banden te leggen
Als de kabinetsplannen doorgaan, mag vanaf 1981 f5000.- per jaar
aan rente worden afgetrokken. Indien men b.v. f 2000. als vermo
gensinkomsten opgeeft, mag f7000,- (f5000,- f 2000. in aftrek
worden gebracht. Het verschuldigde bedrag aan rente bóven die
grens (in vele gevallen f 5000,- dus) mag in 1981 VOOT85%in 1982
voor 70% cn in 1983 cn volgende jaren VOOT50K aftrek bóft] sjjn
De gestelde grenzen hebben met de strijd tegen dc inflatie bij de
belastingheffing bfi de belastingheffing niets van doen.
De Raad van State moet over het (nog in te dienen) wetsontwerp
advies geven en daarna komt de Kamer aan de beurt belasting
wetten ziin een ideale speelbal van de politiek.
AMSTERDAM - Een vrij kleurloze
beursweek gleed ditmaal heen,
waarin de Amsterdamse effec
tenbeurs opnieuw een deel van
de tijdens de jongste jaarwisse
ling behaalde koerswinsten af
stond en de Newyorkse effecten
beurs enigszins op verhaal tracht
te te komen na de harde slag van
vorige week. De handel bleef ook
in Wall Street klein van omvang
en de koersverschillen bleven be
perkt.
Wie gedacht had dat de beurs van
New York zich deze week wel zou
herstellen van de merkwaardig
felle reactie door slechts één
beursbrief teweeggebracht,
kwam bedrogen uit. Weliswaar
trachtte Wall Street vrijwel elke
dag met een goede inzet een her
stel door te drukken, maar in dc
tweede helft van de beurshandel
reduceerden winstnemingen de
winst tot kleine proporties of
zelfs verliezen.
Het Granville-effect, zoals de reac
tie van vorige week, waarbij de
beurs van 1004 tot 964 terugviel
werd genoemd naar dc naam van
de briefschrijver, was duidelijk
nog niet geheel uitgewerkt en
veroorzaakte nieuwe zorgen over
de economische vooruitzichten.
Het wemelt rond de grote effec
tenbeurs van New York van der
gelijke beursbrieven, maar die
van adviseur Granville heeft met
zijn wekelijkse verschijning en
zijn vele lezers onder de beroeps-
beleggers. een enorme invloed.
Daarbij komt dat de man vorig
jaar in april er voortdurend op ge
hamerd had massale beursaanko-
pen te doen, hetgeen later door
Wall Streets hausse een uitste
kend advies bleek te zijn gewees-
t.
Zijn pertinente raad nu en masse
Wall Street te verlaten kwam vo
rige week dan ook bijzonder hard
aan. Het advies verhinderde dui
delijk ook het herstel van de
kooplust van de vele bcleggings-
instituten. altijd een belangrijke
hausse-factor wadrdoor de om-'
zetten klein van omvang bleve-
Daarbij komt dat de rentevooruit
zichten aanzienlijk versomberd
zijn. Het zag er rond de jaarwisse
ling nog naar uit dat de Ameri
kaanse bankrente tot 16 procent
en misschien wel tot 15 procent
zou kunnen terugvallen, want de
eerste dagen van het nieuwe jaar
kwamen al standen voor van ÏO
tot 19,5 procent. Maar de enige
grote bank die vorige week eerst
nog 19.5 procent als basisrente
voerde, kwam daar later van te
rug en bracht het niveau weer op
20 procent.
Het ziet er nu naar uit dat dit per
centage voorlopig een soort stabi-
lisatiepunt zal blijven. En dan is
de rente veel te hoog om dc eco
nomie een flinke impuls te kun
nen geven. Hoewel de geldom-
loop in de eerste januariweek
aanzienli jk terug liep. waarop een
optimistischer zienswijze inzake
de rente-ontwikkeling zich pas
seerde, daalde deze hoop door de
door
C. Wagenaar
vacht snelle rentestijging
Amerikaanse schat
kistbiljetten. Ook Centrale-
Bankpresident Volcker bleef
luidruchtig dreigen met een
krachtige krcdielbeperking.
De beëindiging van de rentedaling
veroorzaakte deze week een bij
zonder krachtig herstel van de
dollarkoers. De prijs was vorige
week in Amsterdam teruggelo
pen tot f2,10. maar kwam mid
dendeze week al op ruim f2,17 en
in Frankfurt werd voor 1 dollar
weer 2 Westduitse marken ver
strekt. iets wat afgelopen herfst
ook enige malen is voorgekomen.
Deze vaste stemming werd toege
schreven aan de kans op een snel
le beëindiging van de gijzelaars-
kwestie die gepaard kan gaan
met het overmaken van enige
tientallen miljarden Amerikaan
se dollars naar Algerijnse banken
en tot een groot tekort aan deze
munt zou kunnen leiden.
Maar als Iran deze dollars snel weer
uitgeeft om zijn oorlogsmachine
aan de praat te houden, kan ook
het tegenbeeld optreden cn een
groot aanbod veroorzaken. Maar
die zorg is er blijkbaar nog nie-
t.
De vaste stemming voor dc dollar
zette de obligatiemarkt in Am
sterdam onder druk. Aanvanke
lijk liet deze markt zich ongun
stig aanzien en de lichte koersstij
ging van de vorige week deed de
hypotheekbanken dc afgifleprij-
zen voor de 11 procent pandbrie
ven van 100 procent op 100,5 pro
cent brengen, terwijl opnieuw
pandbrieven werden afgegeven
van 10,5 procent tegen 99 pro
cent. Maar de inschrijving op de
10,5 procent-lening van de AM-
RO Bank tegen 99,25 procent liep
niet best omdat dc obligatie-
markt deze week al snel de bord
jes ging verhangen en behoorlijk
inzakte.
Maar met zo'n vaart zelfs dat al
spoedig de afgifte van de 10,5 pro
cent-pandbrieven werd gestopt.
Nieuwe aandrang op krachtige
bezuinigingen van het duo Van
der Stee en Zijlstra. waarbij voor
al de precaire situatie van 's lands
financien in de eerstkomende
maanden duidelijk werd, was
ook niet bevorderlijk voor het
vertrouwen in de komende rente
ontwikkeling in ons land. Veel
vertrouwen in enig economisch
herstel was er ook niet voor het
gros van de aandelenmarkt. Een
nieuwe massale uittocht uit het
arbeidsleger naar de werkloos
heid dreigt voor de deur te staan,
waarbij heel bekende namen vie
len als Ford Nederland, Philips,
Rijn-Schclde-Verolme bij het
niet doorgaan van de duikbootor
der en Hoogovens. En dit onder
groef het beursmorecl dat pas
enige verbetering aan de dag had
gelegd
De banken zagen de aanvankelijk
dit jaar behaalde koersverbete-
nng en weer wegvloeien De
winstdaling bijOce VanderGrin-
ten kostte bijna f 5. Smit Interna
tionale verloor op de dividcnd-
verlagi ng ook f5 en ftfentba
Hoek n KBB Bijenkort moesten
eveneens f 5 terug
De internationals deden helemaal
niets. Een merkwaardige koers
stijging voltrok zich voor Gelati
ne Delft die van f340 tot over de
f400 werd opgetrokken, terwijl
Kiene opliep van f225 tot t 260
Volker-Stevin trok tijdelijk de
aandacht door een koersverbete
ring van f 25 op f 33. maar later m
de week kwam er weer een reac
tie tot f 25 tot stand Scheepvaart
lag echter blijvend gevraagd met
Nedllovd en KNSM tot even bo
ven de f 100.
