ZATERDAG 17 JANUARI 1981
Een columnist van Else-
viers Magazine verge
leek zijn werk eens met
de gruwelprenten in het
Nazi-blad Der Sturmer.
Daarentegen werd hij
in het Amerikaanse
maandblad Esquire al
gemist toen hij twee we
ken met zijn tekenin
gen verstek had laten
gaan. "Heeft Yrrah de
hand aan zichzelf gesla
gen?", zo luidde een be
zorgde ingezonden
brief.
Yrrah leeft nog steeds. Dezer
dagen rondde hij een kwart
eeuw tekenen af, een periode
waarin zijn bizarre cartoons
wereldwijd de aandacht op
eisten, tot in IJsland en Japan
toe. Ter gelegenheid daarvan
verscheen bij Querido een
bloemlezing uit zijn werk, ge
huld in een stemmig zwarte
omslag.
Want zwart is het zeker, wat Yr
rah allemaal te vertellen heeft
gehad sinds zijn eerste prent
in 1955 in Het Parool ver
scheen. Weerzinwekkende
amputaties - al of niet ver
richt door slagersmessen of
guillotines - speelden tikker
tje met elektrische stoelen,
lompe seks en het spoor bij
ster geraakte padvinders.
Tijdloos
De morbide stijl waarmee Yr
rah dit alles in de loop der ja
ren heeft vorm gegeven, riep
van meet af aan veel weer
stand op. En toen in de late
jaren zestig het zogenaamde
"kikkereffect'' in zijn werk
sloop - een lage horizon die
mensen tot monumentale
reuzen maakt - is die weer
stand alleen maar groter ge
worden.
"Taboes zijn tijdloos", zegt hij
nu. "Het is een soort golfbe
weging. Na de Eerste Wereld
oorlog was er een duidelijk to
lerante periode, waarin zelfs
ons beleid in Indië - het met
de Bijbel in de hand vermoor
den van mensen - door Albert
Hahn werd getekend en ook
gepubliceerd. En dan krijg je
in de dertiger jaren het fat
soen dat opeens weer de kop
opsteekt. Met fatsoensrak
kers als Colijn en z'n vrien
den. Toen ik in 1955 begon te
tekenen, was het al niet an
ders. Het was een naieve pe
riode, waar ik eigenlijk niets
meer mee te maken wil heb
ben. Door mijn enthousiasme
tekende ik ailes en was daar
door veel minder kritisch. Het
waren een beetje gruwelijke
grappen, na-oorlogse sick jo
kes, die destijds een beetje in
de mode waren. Maar zelfs
toen waren er al erg veel nega
tieve reacties van lezers. Men
sen die razend werden, die me
de hel in wensten. Die woe
dend werden om een teke
ning. Dat vind ik toch wel fan
tastisch. Woedend om een
beeld in de krant. Dat ook nog
stilstaat, weet je. Als je op de
televisie naar een gruwelijk
beeld kijkt, heb je dat even op
je netvlies en dan verdwijnt
het weer. Maar zo n teke
ning.... je slaat de krant maar
open en je kunt je telkens
wéér ergeren. Dat vind ik de
geweldige kracht van-een car
toon".
Suggestie
Hij beweegt zich onrustig in zi jn
bleke interieur. Zijn zitvlak
verplaatst zich voortdurend
op een witte lederen bank met
witte gebreide kussens. We
praten over de inhoud van
zijn werk. "De stof die ik be
handel. het onderwerp, dat
ben ik natuurlijk hé. Zo kijk ik
tegen de maatschappij. Zo zie
ik mensen. Want het zijn toch
altijd thema's die de mens be
helzen. Ik ga me niet te buiten
aan science-fiction of iets
dergelijks. Het is bij mij in
derdaad vaak de dood, de lief
de en het geschermulscl van
mensen op alle gebied. Maar
alles wat ik teken is eigenlijk
milder dan de werkelijk
heid".
Laat zich zuchtend in het leer
zakken. "Wat mensen elkaar
dagelijks aandoen is ontelba
re malen gruwelijker dan wat
ik teken. En dat kan ik staven
aan vele voorbeelden. Hoe
mensen met elkaar leven
maar ik geloof.... als je ook de
werkelijke waarheid zou te
kenen, dat het niet meer om
aan te zien is. Dat mensen
moeten braken, weet je wel
Als ik onlangs nog op de tv zie
hoe aan het eind van de Twee
de Wereldoorlog lijken uit
concentratiekampen met een
bulldozer op 'n hoop worden
geschoven om de rommel op
te ruimen. Ik bedoel: dan zit
ik met verbijstering te kijken.
Dat kan niet erger. Dat kan
niet erger".
"Ik geef dus ook suggesties in 'n
cartoon. Het moet vaak nog
gebeuren. Of ik laat niet zien
wat er gebeurd is. De teke
ning van die twee ouders die
elkaar liefkozend bij hel toilet
beethouden. met een lege teil
in de hand. Ik laat helemaal
niet zien dat er al een kind is
weggegooid. Het gebeurt ook
in kameraadschap. Ze hou-
De Amsterdamse cartoonist Yrrah bestookt de samenle
ving al vijfentwintig jaar met bi/.arre prenten die een
weinig optimistische blik op het leven achterlaten. Een
gesprek met de man die erachter schuil gaat. Yrrah staat
voor de 48-jarige Harry Lammertink. Hij keerde des
tijds zijn voornaam maar om. Een gouden greep, meent
hij achteraf. Want Yrrah "bekt zo lekker". En boven
dien: die handtekening vindt hij eigenlijk het mooiste
van zijn hele oeuvre. Plus nog een paar cartoons. En de
rest, daar twijfelt hij over. Een onrustige jubilaris.
Cartoonist Yrrah, ofwel Harry Lammertink: "De suggestie is veel sterker dan de werkelijkheid" (foto Erwin Verheyen).
den elkaar vertederd vast. Dat
is sterker dan het te laten zien.
Een tekening waar het bloed
van afdruipt, die verliest aan
kracht, weet je. De suggestie
is veel sterker dan de
werkelijkheid".
"Maar ik vind het ook erg leuk
als andere mensen dingen in
vullen die ik helemaal niet be
doeld heb. Ik heb eens een te
kening gemaakt van een jon
getje dat op zolder met een
trein speelt. Die hele ronde
spoorbaan is één grote tunnel.
Hij ziet die trein niet. En daar
zit-ie dan met z'n petje en z'n
spiegelei. De een of andere co
lumnist heeft daar nog eens
een hele theorie over gepo
neerd. Over de onzichtbaar
heid waar een mens mee
speelt. Hij zag er een heel poli
tiek spel in. Alles onzichtbaar
maken. Dan denk ik: wat ge
niaal eigenlijk. Ik vond dat
veel beter dan wat ik ermee
bedoeld had. Het was voor
mij gewoon een grap. Maar
dat is toch verrukkelijk. Hei is
eigenlijk wat muziek ook
heeft. Iets kan een heel eigen
leven gaan leiden"
Moeizaam
De sombere kanten van zijn
vak. "Ik teken echt moei
zaam. Ik teken iets vaak vele
malen over. Ik zit er erg lang
op te klooien. Ik verwerp ont
zettend veel. Dat is ook ge
woon een ziekte bij het voort
schrijden van je leeftijd. Een
verschijnsel bij het ouder
worden is dat het afscheiden
steeds moeilijker wordt. Je
wordt steeds kritischer tegen
over jezelf. Er is natuurlijk
een zekere routine, maar ik
heb toch telkens weer de
angst om te beginnen. Om de
doodeenvoudige reden dat ik
nooit weet of ik iets kan ma
ken of hoe ik er vorm aan
moet geven. En vaak mislukt
het ook. Het is dus helemaal
niet zo dat ik lacherig achter
die tafel zit van: kijk eens wat
ik nü weer heb bedacht. Het is
een ramp geyvoon, een ellen
dig monnikenwerk. Concen
treren. uren en uren naden
ken. notities en krabbeltjes
maken Om een belofte na te
komen heb ik wel eens in een
hotelkamer getekend. Maar
dan doe ik mezelf enorm ge
weld aan. Zelfs hier in huis
kan ik niet onder alle omstan
digheden iets doen. Maar dat
is mijn karakter hoor. Het vak
ï^niet zo. Ik moet rust, veilig
heid. bescherming hebben.
En dan 's nachts he. De beslo
tenheid van het elektrisch
licht. De gordijnen dicht. De
stilte. De eenzaamheid. Dat is
t lekkerste werken".
Vaarom cartoonist? "In hoofd
zaak was mijn motief dat ik 'n
ongelofelijke vastloperij in
mijn leven zag toen ik twintig
was. Dat ik werkte bij een gra
fisch bedrijf en dat ik dacht:
moet dat zo doorgaan Opslag
en zo. En dat ik met een ge
weldige energie vorm begon
te geven aan 'n kracht die ik
niet kende. Door dat Drees-
syndroom aan de horizon. Dat
m'n leven was uitgestippeld
van de wieg tot het graf. Datik
uit die ellendige regelmaat
wilde stappen. Ik had schil
der kunnen worden, ik had
schrijver kunnen worden.
Maar ik koos voor cartoonist
Ook omdat ik sterk satirische
tendensen had. al ver voordat
ik Yrrah was".
Stakkerds
Is het schokken of is het waar
schuwen? Hij heft nu geagi
teerd de wijsvinger. 'Je kunt
alles van m'n werk zeggen,
maar het is niet moralistisch.
Mijn politieke bewustzijn
speelt ook niet duidelnk mee.
Maar ik ben dus een groot in
dividualist. Ik haat alle ismen,
alle idioten die de waarheid in
pacht schijnen te hebben.
Daar wil ik te vuur en te
zwaard tegen vechten Dat wil
ik ook duidelijk maken Dat
mensen verantwoordelijk
heid voor zichzelf dragen. Dat
mensen individualistisch
denken en zich geen dingen
laten voorschotelen die ande
ren als waarheid ervaren. Dat
is ook de ramp van deze we
reld, vind ik. Nog steeds lo
pen er een zooitje maffe idio
ten in gele jurken, die de
waarheid weer hebben uitge
vonden. En zo zijn er nog dui
zenden groepen waar weer
een zooitje jongeren achter
aan holt. De gruwelijke stak
kerds. Daar vecht ik tegen.
Zélf denken, zélf ervaren.
Maar alle mensen zijn eigen
lijk na hun derde levensjaar al
tot in de basis verpest voor
hun verdere leven. Door de
onkunde van ouders en hun
frustraties, die weer worden
uitgeleefd op dat kind Meest
ai is dat kind na zijn derde al
verkocht
De kleine Yrrah ook? "Natuur
lijk. Ik ben een en al erfenis
mijn jeugd. Dat
verschrikkelijke ramp. En
daar probeer ik me aan te ont
worstelen. Dit is 'n poging, 'n
uiting daarvan. Maar ik zal er
totaan mijn dood mee moeten
doorgaan. Het is niet anders".
Hij zucht diep en begint dan
smakelijk te lachen.
"Ik zit in de put", gromt hij la
ter. "Het is een eindeloos ge
doe Als je de hele wereldge
schiedenis beziet vanaf de be
gintijd.... En wat zijn we opge
schoten? Wat is er in gods-
gebeurd? Ja, we heb
ben nu een paar miljoen
atoombommen. We kunnen
duizend maal de aarde vernie
tigen. Zo ver zijn we opge
schoten".
Niet de taal van een optimist
dus. "Nee, die zullen er wel
zijn. maar ik ben geen opti
mist. We gaan met rasse
schredenach dat mode
woord doemdenken en al dat
soort gelul.... maar als je nuch
ter observeert wat zich per
dag afspeelt op deze
aardkloot, dan geloof ik dat
het verdomd moeilijk is om
de zaak nog optimistisch te
bekijken".
Waarom zich nooit op het poli
tieke pad begeven? "Dat vind
ik te beperkt. Er zitten in men-
veel meer dingen dan al
leen maar politiek Het is mij
te beperkt en te eendaggerig.
Een tekening ontstaat
daag en morgen ïs-ie alweer
gestorven. En wil je hem over
morgen nog begrijpen dan
moet je er tekst en uitleg bij
geven. Dan is de kracht er
uit".
In tegenstelling tot bijvoor
beeld een land als Frankrijk
mist de cartoon hier een cul
tuur. Yrrah veert op. "Dat is
ook een grote klacht
Het is een randverschijnsel
van de kunst he. Het bestaat
niet als vak. Ook in de krant
wordt het vaak misdeeld,
weggestopt of verkleind tot
postzegelformaat. Zo'n teke
ning kun je ongestraft ver
kleinen. het is tenslotte een
verhaal op zichzelf. Een
beetje het verschoppelingetje
in de media. Dat is altijd zo
geweest en dat is natuurlijk
frustrerend voor mij. Het
krijgt niet de plaats die het ei
genlijk verdient. Mensen vra
gen me ook vaak en wat doe
je nog verder buiten die mop
jes tekenen en zo? Dat is op je
hart trappen natuurlijk Het is
een waanzinnig bloedernsti-
ge zaak. Ik zeg vaak meer in
eén tekening dan 'n ander in
een heel boek schrift...."
De poes had geen slechter mo
ment kunnen uitkiezen. Ge
durende deze droevige slot
zinnen heeft ze op de gangmat
een onwelriekend hoopje
neergelegd. Dit is echt erg",
bromt haar baas Bedankt
hoor poes. Echt bedankt hoor.
Leuk van je". Het beest blijft
van verbazing enige tijd op
drie poten staan en nestelt
zich vervolgens in een weel
derig roze kussen naast een
witte Michelinpop die als
schemerlamp dienst doet Yr
rah vraagt nog of we het ver
haal niet te zwaarmoedig ma
ken.
