EB3E®
Zelfmoord
toekomst
DOOD
Zelfmoord in cijfers
ZATERDAG 10 JANUARI 1981
PAGINA 17
'LEIDEN-Vier middelbare
scholieren in Leiden en omge
ving hebben één of meermalen
meegemaakt dat leerlingen
zichzelf van het leven beroof
den.
Bonaventura en het Rijnlands Ly
ceum maakten dit beide écn
keer mee: het Ashram-College
in Alphen Rijn werd in nauwe
lijks anderhalfjaar drie keer met.
zelfdoding geconfronteerd; twee
scholieren van het Fioretti-Col-
lege in Lisse pleegden suicide. In
de badplaatsen Katwijk en
Noordwijk maakten een jongen
en een meisje (twaalf en vijftien
jaar) een vroegtijdig einde aan
hun leven.
Dit verhaal gaat daarom over zelf
moord. Een beladen begrip met
veel taboes. Over zelfdoding
praat men niet. Laat staan dat er
iets over wordt geschreven. De
politie houdt voor de buitenwe
reld elk suicide-geval geheim.
Het Centraal Bureau voor de
Statistiek publiceert alleen zelf
moord-gevallen van gemeenten
met meer dan 100.000 inwoners.
Veel moeite heeft het derhalve ge
kost om aan cijfermateriaal te
komen. De getallen op deze pagi
na zijn werkelijk geconstateer
de zelfdodingen (ophangen, ver
giftigen, voor een trein gooien,
van een flat springen, té veel al
cohol drinken, overdosis verdo
vende middelen enz.). De ver-
door Jan Westerlaken
LEIDEN OMGEVING LEIDEN KATWIJK
Moeilijker
Diekstra somt ee
de plegen: sociaal-economi
sche veranderingen, het ver
val van oude waarden en het
geloof.
Uit"Second Chance to Live/The Suicide
Syndrome"folo George Alpert.
uitg. Da Capo PressNew York.
voel je je machteloos."
Professor René Diekstra, hoog
leraar klinische psychologie
aan de Leidse universiteit,
zegt. dat zelfmoord (Diekstra
spreekt liever van zelfdoding
of suïcide) een dood is met
grote toekomst. "Omdat",
maakt hij duidelijk, "steeds
meer mensen zichzelf van het
leven beroven of een poging
daartoe doen. Wat het laatste
betreft kun je zo langzamer
hand wel van een epidemisch
karakter spreken. De vraag
om hulp bij zelfdoding neemt
ook toe. Men schroomt niet
meer om een middel te vra
gen. En de mensen durven er
ook voor uit te komen. Kijk
maar eens naar rouw-adver-
tenties. Dikwijls zijn die door
de persoon, die suïcide heeft
gepleegd, zelf opgesteld."
In Nederland is het heel duide
lijk: driejaar geleden bijvoor
beeld, in 1978, werden de
meeste zelfdodingen van de
eeuw geregistreerd. Ook de
pogingen zijn in ons land ge
stegen. Wat Europa betreft
staat Hongarije aan de top. Dé
schatting is dat ongeveer an
derhalf miljoen mensen in de
Europese gemeenschap jaar
lijks een poging doen zichzelf
te doden.
'Veel ouderen geloven nog,
maar jongeren steeds min
der", legt de Leidse hoogle
raar uit. "Daar komt nog bij
dat het leven voor jonge men
sen moeilijker wordt. Je kunt
de beste opleiding van de we
reld hebben, maar de kans dat
je in je beroep terechtkomt is
gering. Dus de frustraties on
der de jongeren is hoog. Een
jeugd zonder toekomst zou je
kunnen stellen."
Ook een totale ontwrichting
van de leefsituatie, het verlie
zen" van een baan, sterven van
één van de partners en een
ernstige ziekte kunnen, aldus
Diekstra, aanleiding zijn voor
zelfdoding.
Heel vaak blijft het alleen maar"
bij een poging. Mensen die
niet echt dood willen, maar
een tip aan anderen willen ge
ven dat er iets moet verande
ren. Om uit te drukken hoe
ellendig ze er aan toe zijn of
gewoon om aandacht te vra
gen. "Het vervelende is",
voegt Diekstra eraan toe, "dat
mensen die ooit een suïcide
poging hebben gedaan, een
grote kans hebben door zelf
doding te sterven."
Maatschappij
Hoe schuldig is de maatschap
pij?
"Als iemand zichzelf vernietigt,
zegt hij of zij het contract met
de samenleving op. Dat hoeft
niet altijd de schuld te zijn
van de maatschappij. Of
schoon zij wél een belangrijke
rol kan spelen. Veel gaat het
om mensen die denken dat ze
een buitenbeentje zijn. dat ze
veel minder zijn dan anderen.
Zo iemand heeft een negatief
beeld van zichzelf, een min
derwaardigheidscomplex.
Durft ook niet voor zichzelf
op te komen. Natuurlijk zijn
dat soort ideeën vaak door,
bijvoorbeeld ouders of opvoe
ders. aangeleerd."
Vrouwen, vertelt Diekstra,
doen tweemaal zoveel suïci
de-pogingen als mannen.
Eén van de redenen: de
vrouw heeft dikwijl minder
invloed op de samenleving.
Door een poging tot zelfdo
ding vraagt ze aandacht, kan
ze enige reactie oproepen.
Een herverdeling van macht
zou, volgens Diekstra, geen
kwaad kunnen.
Kinderen
Zelfvernietiging bij kinderen
komt al voor. Vanaf veertien
en vijftien jaar wordt het een
belangrijke doodsoorzaak.
'Het idee dat suïcide bij kin
deren beneden de vijftien jaar
onbekend zou zijn, is onzin.
Wc weten alleen niet in welke
mate het gebeurt, er zijn geen
betrouwbare cijfers. Als kin
deren zichzelf doden wordt er
gezegd dat er 'per ongeluk' te
veel tabletten werden geslikt.
Meisjes gebruiken vaker ta
bletten, jongens passen har
dere middelen toe."
Kan het gezinsleven een rol spe
len?
"Dat kan, maar hoeft niet altijd
de schuld te zijn. Sommige
kinderen zouden tóch suïcide
hebben gepleegd. De kans dat
een kind zichzelf van het le
ven berooft is in bepaalde ge
zinnen, bijvoorbeeld met zeer
autoritaire ouders, groter dan
in normale families. Zon
kind kan zijn agressie niet ui
ten en leeft in een sfeer van jij
of ik. Dan ontwikkelen zich
gevoelens die tot depressie
leiden of het kind wordt emo
tioneel verwaarloosd; het le
lijk eendje, dat niet in het ge
zin past of door vriendjes en
vriendinnetjes wordt ge
weerd."
Diekstra: "Mensen dénken dik
wijls dat bij kinderen geen de
pressies kunnen voorkomen.
Dat is volstrekt onjuist. Ze ui
ten het alleen anders. Uit hun
gedrag moetje het soms aflei
den. Een voorbeeld? Als ze re
belleren vinden de ouders dit
lastig. Ineens kan zo'n kind
meegaand worden. Dat kan al
een teken van depressie zijn."
Signalen
Wat kunnen ouders doen om
hun kinderen voor 'domme
dingen' te behoeden?
"Luisteren naar de signalen van
het kind", laat Diekstra direct
volgen. "Als het gedrag plot
seling heel anders wordt, of
het kind doet of zegt dingen
zoals, voor mij hoeft het niet
meer. of allerlei spullen weg
geeft. dan moeten ouders op
letten. Laat ze dat niet ver
waarlozen. En hebben zegeen
goed contact met het kind,
laat ze dan iemand te hulp
roepen die dat wel heeft. De
prijs voor trots kan erg noog
zijn
Beseffen kinderen wel wat ze
doen als zij zichzelf doden''
"Volwassenen onderschatten
dat. Ze denken dat kinderen
niet weten wat dood is. Hoe
dat komt'.' Omdat ouderen er
zelf moeite mee hebben. Maar
kinderen beseften wel dege
lijk wat dood betekent. Ze
zijn impulsief. Daarom is het
zo gevaarlijk als, bijvoor
beeld, een potje slaappillen
binnen handbereik staat."
Grijpen ouders in veel gevallen
niet té hoog voor hun kind. Ik
denk dan aan de opleiding
"Ja", zegt Diekstra volmondig,
"soms zijn kinderen het
slachtoffer van de prestatie
drang van hun ouders. Ze sla
gen er niet in om aan de ver
wachtingen te voldoen. Dit
kan een vernietigende uitwer
king op hun gevoel voor zelf
waarde hebben. Wat ik op het
onderwijs tegen heb. is dat de
meeste scholen té veel leer
school zijn en té weinig leef-
school. Emotionele opvoe
ding gebeurt er vaak niet. En
dit moet voor mij centraal
staan. Juist op school waar
dezelfde leeftijdgenoten zit
ten kan dat zo goed. Een gezin
kan die taak niet helemaal
Beschikken
In hoeverre mag je nu over je
eigen lichaam beschikken,
iets dat door God is gege-
Diekstra: "Een belangrijke
vraag blijft of je. ethisch ge
zien, vrij over je leven mag be
schikken. Ik vind, dat iemand
die ondraaglijk lijdt, de moge
lijkheid moet hebben een
eind aan zijn leven te maken.
Als er in bepaalde gevallen
geen hulp meer kan worden
geboden, moet het mogelijk
zijn het contract met de sa-
menleving op te zeggen. Wan
neer ik er dan uit wil stappen,
moet ik ergens heen kunnen
om daar over te praten. Blijkt
dat zo iemand echt niet meer
wil en kan leven, dan moet de
maatschappij zeggen zo en zo
kun je er zorgvuldig een eind
aan maken. Er moet dan een
instantie zijn die dan de ge
wenste middelen verstrekt."
ving. "Het worden heus geen
bloeddorstige tijgers die voor
niets terugdeinzen."
Iemand aanzetten tot zelfdo
ding of hulpverlenen is straf
baar....
LEIDEN - "Helaas, het
komt wel eens voor dat
je echt geen hulp meer
kunt bieden. Gelukkig
niet zo vaak. Maar soms
is er zoveel uitzichtloos
lijden, dat er geen ande
re goede oplossing is
dan de dood. Tegen zo
iemand zeggen, ik zie
nog wel een oplossing,
nee, dat kan ik niet.
Voor mij zijn dat in
trieste momenten. Dan
totaal 58
RIJNSTREEK
totaal 53
NOORDWIJK
totaal
ALPHEN
Niet altijd
Diekstra is er geen voorstander
van dat zonder meer mede
werking wordt verleend aan
iemand die suïcide wil plc
gen. "Zcldoding is geen indi
vidueel gebeuren. Het heeft
ook betekenis voor andere
mensen. Zoiets vindt niet in
isolement plaats. Je hebt niet
alleen rekening te houden
met de persoon in kwestie.
Professor René Diekstra
Diekstra: "Het betreffende
wetsartikel (294) is verou
derd. Maar daarmee is de
vraag wat er aan die wet moet
worden veranderd nog niet
beantwoord. De samenleving
moet zich nu gaan beraden op
zij betrokken wil zijn bij het
opzeggen van het contract,
dat suïcide in wezen is, en hoe
dat in een wetswijziging moet
worden vertaald. Het verve
lende is. dat de mensen die
deze discussie mede moeten
voeren, de zelfdoders. er niet
meer zijn. Persoonlijk ben ik
wel van mening, dat de wet zo
wordt veranderd, dat hulp bil
zelfdoding onder bepaalde
voorwaarden mogelijk
wordt."
kapte suïcide-gevallen, zoals
automobilisten die op on
verklaarbare wijze om het leven
kwamen, zijn hierin niet opge-
Professor Diekstra, verbonden
aan het Instituut voor klinische
psychologie van de Leidse uni
versiteit. maakte onlangs gewag
van een 'onrustbarende stijging'
zelfdodingen en pogingen hier
toe. Wat het laatste betreft sprak
Diekstra zelfs van een 'epide
misch karakter'.
BOLLENSTREEK
1970 4 1
1971 6 2
1972 8 1
1973 5 2
1974 6 1
1975 5
1976 8 2
1977 7 3
1978 5 5
totaal 54 17
HAARLEMMERMEER
1970 -
1971
1972
1973 1 1
1974 1
1975 2
1976 3
1977 - 1
1978 - 2
1979 1
1980
totaal 8
maar ook met de mensen er
naast. Je loopt kans onher
stelbare fouten te maken. Als
er hulp wordt verleend, moet
dat deskundig zijn. Anderen
mag niet onnodig schade wor
den berokkend." (Diekstra
heeft samen met Speijer een
boekje geschreven dat op de
ze vragen antwoord geeft
red.).
'Preventie: krijgen mensen die
een suïcide-poging hebben
gedaan begeleiding om weer
in de maatschappij terug te
keren?
"Mondjesmaat wordt er slechts
aan hulpverlening gedaan",
zegt Diekstra. "Er zijn instan
ties die er zich wel wat mee
bezighouden zoals de sos-
dienst en de crisiscentra. Ver
der gebeurt er niet veel. Een
hiaat", noemt Diekstra dit.
"De mensen worden meestal
alleen maar medisch gehol
pen. Meer niet. Het effect
daarvan is zeker niet bemoe
digend. Anders zou het aantal
zelfdodingen en pogingen
niet stijgen. Dit wil niet zeg
gen dat preventie niet moge
lijk is. Mensen die zichzelf
hebben gedood, hebben
meestal kort tevoren signalen
uitgezonden. Gepraat met
hulpverleners. Op dat mo
ment was het mogelijk in te
grijpen. Vaak is dat de arts.
Bij hem ligt dus een belangrij
ke taak voor preventie."
Ziekenhuis
Hoe reageert het ziekenhuis
personeel als voor de zoveel
ste keer een patient wordt
binnengebracht?
"Zo iemand hoort daar dikwijls
niet thuis. EHBO- of intensi
ve care-verpleegsters hebben
er nogal eens moeite mee als
zo'n patient voor de zoveelste
keer wordt opgenomen. Wij
zouden er voor moeten zor
gen dat die mensen niet alleen
medisch maar ook anders
worden geholpen."
Kan Diekstra begrip opbrengen
voor iemand die zichzelf wil
doden?
De hoogleraar: "Ja, heel duide
lijk. Als een persoon in een
proces is verzeild geraakt
waarin hij snel zal sterven,
mag je best een middel geven
Dat vind ik een daad van me-
de-menselijkheid. Neem nou
een psychiatrische patient die
helemaal geen uitzicht meer
heeft. En die zegt in een hel
der ogenblik, ik wil eruit-
ja Op het moment dat ik
zeg ik kan je niet meer helpen,
maar Ik verbied luidde, dat
kan niet meer in deze samen
leving. In zulke gevallen moet
hulp bij zelfdoding mogelijk
zijn."
Mevrouw v, K.:
Mijn man
pleegde
zelfmoord
zie pag 19
