.Vrouwenliteratuur.
Bloei en teloorgang
in Brieven aan Wimie
Prentenboeken voor iedereen
boeken - boeken - boeken - boeken - boeken - boeken - boeken
NIEUW
OP DE
BOEKEN
PLANK
Levendig en treffend beschreven
ENSDAG 31 DECEMBER
PAGINA 17
In deze donkere Joeltijd kan het
gebeuren, dat mensen een
verouderd verlangen voelen,
bijvoorbeeld: zou ik weer
eens een boek lezen? Als er
niets op de televisie is natuur
lijk. Dat kan met Een Goed Hu
welijk van Doris Lessing, ook
niet gloednieuw - verschenen
in 1964 als A proper marriage -
doch in 1980 uitgebracht. De
61 -jarige schrijfster heeft tien
duizenden lezers (en enkele
uitgevers) blijgemaakt met
suksesnummers als Het Zin
gende Gras. Het Gouden Boek en
In 't bijzonder katten. Ze zijn
vertaald, maar lezers die het
Engels machtig zijn, kunnen
goedkopere uitgaven krijgen.
Ik zou niet weten waar in Lei
den...
Een Goed Huwelijk is onderhou
dend, maar omstandig boek
over een jonge pasgetrouwde
Martha Knowell-Quest. En
enkel praatje met een oudere
rechter neemt zes pagina's in
beslag. Op pagina 11 is Mar
tha achtereenvolgens: blo
zend-lachend met echte piet-
aankijkend dooreen mist van
angst-medelijdend ironisch-
koel sarcastisch-schrikkend-
onhandig-kribbig. Waar gaat
het gesprek over? De zoon
van de rechter is een fuifnum
mer en bezorgt zijn moeder
hoofdpijn!
Toch hebben de vele liefheb
bers van Doris Lessing geen
ongelijk. Wie de leegte en het
rollenspel van een blanke top
laag in een tropische, kolonia
le maatschappij kent, zal veel
herkennen. De ontwikkeling
van een jonge vrouw, die pro-
Dat Gerard Reve nog steeds een
van onze grootste schrijvers is
zal niemand als méér dan een
formele openingszin be
schouwen; ze is ook als zoda
nig bedoeld. En toch bevat
het oeuvre van onze Volks
schrijver m.i. minstens zoveel
diepte- als hoogtepunten: "De
avonden", waarmee Reve een
paar decennia terug zijn eer
ste roem oogstte, is allang on
leesbaar en ook het proza uit
de zeventigerjaren (sterk ge
richt op uitdraging van Re-
ve's Griekse Beginselen, als
"Taal der liefde", "Lieve Jon
gens" e.d.) mag best ongeniet
baar genoemd worden.
Het neemt niet weg dat dé au
teur. met name in de tussen
liggende periode, werk ge
schreven heeft dat zonder
meer tol het allerbeste be
hoort wat de literatuur in ons
taalgebied te bieden heeft.
Vooral zijn baanbrekende (op
het gebied van homosexuali-
teit en religie) brieven
boeken "Op weg naar het einde"
(1963) en "Nader tot U" (1966).
en niet te vergeten de begelei
dende tekst bij "Veertien etsen
van Frans Lodewijk Pannekoek
Voor Arbeiders Verklaard"
(1967) hebben jarenlang bo
venaan mijn privé-toptien
geglitterd.
In die periode was de in 1923
geboren Reve in de volle
kracht van zijn hartstochte
lijk Leven en Li jden, bekende
hij het openhartigst zijn voor-
beert zelfstandig te te leven is
allerminst triviaal. De oorlog
komt. het moederschap, de
echtgenoot gaat naar het front
en Martha krijgt belangstel
ling voor het communisme.
Doris Lessing weet te overtui
gen in de worsteling met de
conventies, de omgeving,
haar man.
"Ik zal zorgen, dat je weer een
baby krijgt. "Hij geloofde het
zelf niet, maar zei het toch.
"Doe dan tenminste eerst de
deur dicht." zei Marthce met
een zenuwachtig lachje. Hij
dacht even na en zei toen met
een verstikte, maar intens vol
dane stem "Ik schiet eerst Ca
roline dood en daarna jou
Hij liep naar de kinderka mer.
Voor degenen die dit boek
waarderen, is er goed nieuws.
De cyclus gaat verder, er
komt véél meer.
In het dit jaar uitgekomen twee
de levensboek van Marilyn
French. Het Bloedend Hart,
staat: "Wil je mij vertellen dat
alle mannen nazi's zijn?". En
zij... zij zou ja moeten zeggen.
Terwijl ze dat niet precies be
doelde. Maar zij kon geen nee
zeggen Nee. En zij zou hem
keur voor het eigen geslacht,
kwam hij tot zijn briljant ver
woorde mystieke geloofsbe
lijdenis (wat hem 't beruchte
"Ezelproces'' opleverde) en
bekeerde hij zich al even op
zienbarend tot het Rooms-
Katholicisme. Een schitte
rend tijdperk, niet in 't minst
voor liefhebbers van onze na
tionale letterkunde.
Zo pas is een niet te versmaden
aanvulling op die befaamde
publicaties verschenen, t.w.
zijn tussen 1959 en 1963 ge
schreven "Brieven aan Wimie"
Een verademing om de mees
ter van weleer opnieuw te ont
moeten in zijn zeer persoonlij
ke. in onvernietigbare stijl
neergepende epistels aan een
van zijn "lieve jongens"! De
volgorde is aangenaam chro
nologisch gehouden en het
geheel beslaat een periode
van vier jaar waarin Reve zijn
vriend W. schreef vanuil En
geland, Nederland (Amster-
met een gemeen lachje ant
woorden: "Een ander woord
zou lang niet zo effectief zijn.
denk je niet? Ja. dal wilde zij
allemaal zeggen.
Klare taal: elke penis gemeen is.
Hartstochtelijke feministes
kunnen hun bloedend hart
oDhalcn aan de pag. 282 t/m
285 of 288 t/m 295. De schuld
bewuste doorlezer ontmoet
een onderhoudend ver
slag van de liefde tussen een
vijfenveertigjarige Dolores en
een wat oudere Victor. Bei
den hebben een ongelukkig
dam met name), Portugal.
Spanje en Marokko (Tanger).
Te zamen een boeiend en uïters'
verhelderend relaas van bloei
en teloorgang van de innige
relatie tussen Reve en Wimie.
Al in een vroeg stadium blijkt
hun verhouding barstjes te
vertonen:
"Lieverd, ik begrijp er allemaal
zo weinig van en ben wel ver
drietig. Ik vraag me af icaar-
om er zoveel dingen onduide
lijk tussen ons moeten blij
ven".
(brief uit Amsterdam. 29 no
vember 1962).
Hier nog de tederheid die in la
tere schrijfsels omslaat in be
heerste ergernis, tenslotte ge
volgd door uitingen van en
behoefte aan onafhankelijk
heid, resulterend in de onver
mijdelijke breuk. Kennelijk
heeft tussen eind maart en be
gin mei 1963 een hernieuwde
kennismaking ontmoeting
plaatsgevonden, maar (he
laas) ontbreekt een verslag
van dit mislukte contact, en
ook uit latere brieven verne
men we hieromtrent geen
saillante details. De eenzijdig
heid van het briefverkeer
doet zich trouwens toch als
een gemis voelen: ik had
graag ook wat willen turen
loeren in de brieven die Wim
aan Gerard schreef. Maar men
kan niet alles hebben.
Overigens is niet alleen deze
(eenzijdige) weergave van Re-
ve's liefdesverhouding van
huwelijk achter de rug. De
verhouding ontwikkelt zich
direct en genuanceerd, maar
er zijn zoveel wrijvingspun
ten. Het vlot een heel eind.
maar het lukt niet zich hele
maal over te geven, het kan
ook eigenlijk niet. Als in de
wederzijdse vertrouwelijk
heid het verleden met zijn
verdriet nogmaals bewust
wordt gemaakt (man en doch
ter pleegden zelfmoord) komt
ook het besef, dat deze relatie
op een eind loopt. De laatste
dagen zijn dubbel kostbaar.
Marilyn French schrijft leven
dig en treffend, al schuwt ze
melodramatische accenten
niet. vooral bij de beschrij
ving van Victors invalide
vrouw.
Ook het begin van het boek is
onecht: vrouw en man ont
moeten elkaar in een trein-
coupé, verlaten de trein, lo
pen naar de flat en bedrijven
de liefde, ze hebben dan vier
zinnetjes tegen elkaar gezegd.
Foei, als dat eens waar mocht
wezen in het leven. Voor de
liefhebbers van dit genre is
het een aanwinst.
Wie de schoonheid van de taal
zoekt, orginele opbouw en
poëtische beelden, zal de hier
voor genoemde boeken matig
waarderen. Daarvoor is de
woordkeus te vlak en de ont
wikkeling te voorspelbaar,
ondanks ontroerende mo
menten.
Er is een prachtig boek her
drukt voor degenen die be
reid zijn de schrijver des
noods met enige inspanning
te volgen: Elias of liet gevecht
met de nachtegalen/Winter te Ant
werpen. Maurice Gilliams
schreef Elias in 1935. Het krij
gen van een literaire prijs zegt
meer van de kwaliteit van ie
mands relaties, dan van de
kwaliteit van zijn werk. maar
de Grote Prijs der Nederlande
Letteren 1980 voor Gilliams is
welverdiend.
In het proza wordt door kinder
lijke ogen gestaard naar een
aristocratisch landgoed, met
de jongen Aloysius. demoni
sche tantes, seizoenen en fa
miliegeheimen. De bevangen
woordkeus heeft soms een
hallucinante teerheid.
Door een achterpoort je krijgen
we toegang tot het gebouw. Er
is niemand omtrent: de bui
tenmuren zijn met fijne, mos
achtige schimmel bedonsd en
langs de voorzijde loopt een
aardeweg met wagensporen
naar het dorp. Afgevallen bla
deren zijn hier op-een hoop ge
schud: en staat een ton bevro
ren waterhet bos is uitgestor
ven. We klauteren een ladder
op. naar de vliering. Hermine
heeft een stok gevonden drif
tig slaat ze er mee op de rui
sende bundels stro. Uitgelaten
gaat ze zodanig tekeer, dat ik
bang voor haar word en me
niet in haar nabijheid durf
wagen. Haar hoog gillend
stemmetje roept mij naar zich
toe. terwijl het stokslagen
blijft regenen: "Elias, lieve
Elias."
Op een gegeven ogenblik stoot ze
tegen een openslaand poort
venster aan en tuimelt naar
buiten. Sneeuw warrelt bin
nen. Ik durf niet zien waar ze
ligt. want het ergste zal met
haar gebeurd zijn. Van ont
zetting blijft mijn kreet in de
keel gesmoord: ik heb het ge
voel in mijn beklemming te
zullen stikken. Al gauw ver
schijnt ze weer naast mij.
haar mantel vol poederachti
ge sneeuw; lachend en als
stomdronken strompelt ze mij
voorbij. En vóór ik haar kan
tegenhouden, is ze wederom
door het venster naar buiten
gesprongen.
Doris Lessing. Een Goed Huwelijk,
Bakker, A'dam, 37,50.
Marlyn French. Het Bloedend Hart,
MeulenholT, A'dam, 29,50.
Maurice Gilliams, Elias of het ge
vecht met de nachtegalen/Winter
te Antwerpen. Meulcnhoff,
A'dam, 24,50.
En in een brief uit Tanger (15
augustus '63. p. 187):
"Het Revisme als seksueel be
grip, dat zou iets zijn! On
zin nètuurlijk, want het is al
les ijdelheid. Er woeden veler
lei religieuze stormen in mij.
Ik wou dat God zich aan mij
openbaarde, maar dat is na
tuurlijk een qnredeliike eis."
Eerder al, in een in het Engels
gestelde brief uit Tanger zint
de auteur op de terugkeer van
God in de gedaante van een
ezel ("The donkeys, too. are
very sweet, and so beautiful,
but they have, like all domes
tic animals in Spain, a very
hard life".)
Een passage die vrijwel exact
gelijk is aan degene die hem
een paar jaar later tot voor de
Hoge Raad zijn geloof met
succes zou doen verdedigen!
Hoe commercieel ook: voor wie
Reve liefheeft, in de ontwik
keling van de auteur belang
stelt, een onmisbare brieven
bundel. Voor absolute Reve-
fanaten hier overigens ook
nog melding van de verschij
ning van "In gesprek", waarin
een dubbelinterview met Ge
rard Reve en de met hem be
vriende Simon Carmiggelt.
gevolgd dooreen gesprek met
de laatste over de eerstge
noemde. Wel een heruitgave,
want beide vraaggesprekken
zijn eerder verschenen, resp.
in "Hollands Diep" (1975) en
"Menuet" (1978).
Voor wie een volledige Reve-
verzameling nastreeft zijn
beide uitgaven, de eerstbe-
sprokene uiteraard 't meest,
een lees- en hérleesbare aan
vulling.
Gerard Reve. Briesen aan Wimie
I959-I%3. Uitg. Veen. Utrecht
1980. 32.50.
Gerard Reve en S. Carmiggelt,
In gesprek. Uitg. Peter van der
Velden, Amsterdam 1980,
19,90.
Smalfilmhobbyboek. Jan van Wees-
zenberg
De herziene versie van Else-
viers Grote Smalfilmboek
Uitg. Elsevier, 39,50
Het grote Canon bock. Gunther
Richter.
Uitg. Elsevier, 45,-
Het grote Nikon bock. Fritz Meisnit-
Uitg. Elsevier, 45,-
Het lied van de beul. Norman Mailer.
Het verhaal van Gary Gilmore,
de moordenaar die. na ter dood
te zijn veroordeeld, weigerde
gratie te aanvaarden of uitstel
van executie te vragen. Een
man die zelfs moest vechten
voor zijn terechtstelling.
Uitg. Bruna.
Er is altijd een nieuw begin. Mien van
't Sant.
Een dubbelroman over twee
jonge mensen. John Reinders
en Aafke de Graaf, die na een
ongelukkige jeugd, samen op
nieuw proberen te beginnen.
Uitg. Zomeren Keuning, 27,50
Storm Fostaland. Pietcr Terpstra.
Een nieuw boek uit de Sterro
man-serie, een reeks goedkope
boeken van bekende Neder
landse auteurs.
Uitg. Zomer en Keuning 9,50.
Zweedse meisjes. Bert Janssen.
Uitg. Bert Bakker. 27,50.
Doe je best.
Een boek vol politieke, maat
schappij- kritische en komische
cartoons van de Tsjech Martin
Simek. Onder het pseudoniem
Ano-Ne (lett. Ja-Nee) publiceer
de hjj zijn tekeningen in o.a. de
NRC en het inmiddels opgehe
ven Nieuwsnet.
Uitg. Tiebosch, 16.50.
Historische flitsen. Drs P.
De (uiteraard) humoristische vi
sie van drs. P op enkele histori
sche gebeurtenissen van belang
in de vorm van interviews en
ooggetuige-verslagen.
Uitg. Tiebosch, 17,50.
Tegen Kweek en onrecht'Opstandige
verslagen. Guus Dijkhuizen,
de bevindingen van de auteur
na zijn verhuizing naar een
Fries dorp. Eerder gepubli
ceerd in het literaire maandblad
de Gids, nu gebundeld en aan
gevuld met artikelfragmenten
uit de Avenue en nog niet eer
der gepubliceerde tekst.
Uitg. Tiebosch, 16,50.
l'it het land van Oc. Jan de Ngs.
Het jaar rond op een wijnboer
derij. Het boek bestaat uit de ge
bundelde brieven van de schrij
ver aan Willem Ellenbroek, zo
als die in de loop van 1979 zijn
verschenen in Het Vervolg, de
wekelijkse bijlage van de
Volkskrant. De illustraties zijn
van Joke Prins.
Uitg. Tiebosch, 14.90.
De Zwarte Tulp. Alexandre Dumas.
Een bekend verhaal uitgegeven
in een speciale Bedboekeditie. Het
boek bestaat uitsluitend uit
rechterbladzijden. U hoeft bij
het lezen in bed niet te verlig
gen. alleen omslaan en steeds
op de rechterbladzijden verder
lezen. Halverwege dient het
boek te worden omgedraaid.
Uitg. Tiebosch. 12,50.
Gerard Reve.
belang. Even interessant
(misschien méér nog) zijn de
vroege tekenen van Reve's
toenemende belangstelling
voor de sexueel-mystieke
kanten der religie, naderhand
uitmondend in Ezelproces
het zgn. Revisme; hiervoor
m.n. een passage uit de brie!
uit Malaga van 16 juni 1963 (p,
159): "Wij hadden hier toch be
trekkelijk gelukkig kunnen
zijn, en je had toch begrip
kunnen ontwikkelen, en zelfs
opwinding, uit mijn Sexual-
marchen en je aan kunnen
passen aan het Res isme
Je houding tegenover religie
en mystiek vind ik kortweg
dom en bekrompen, en ver
moedelijk nog in strijd met je
diepste aanleg ook. als je be
grijpt wat ik bedoel. Ik had
een Visioen, eergisteren."
Veel prentenboeken zijn allang
niet meer het voorrecht van
kinderen. De prachtige illu
straties en de vaak uitgekien
de opzet van een prentenboek
maken het ook voor volwas
senen zeer aantrekkelijk om
ze eens door te bladeren.
Dat is zeker het geval bij Wal
zullen ze blij zijn. (uitg. Lem-
l miscaat. 16.50). een prenten
boek dat de grootste zwartkij
ker op zijn minst zal doen
glimlachen. Wat Peter Spier
hier tekent is met geen pen te
beschrijven. Drie kinderen
willen hun ouders eens ver
t rassen door het huis een fikse
f verfbeurt te geven Het resul-
l taat is schitterend, maar of va
I der en moeder blij zullen
L zijn''....
De tekeningen zijn uitgevoerd
in zachte tinten, met als
hoofdkleur lichtgroen, en af
en toe een knallend felrood.
Een fantasievol, humoris
tisch prentenboek, dat zorgt
voor ongecompliceerd amu
sement.
In Pc vijf poesjes (uitg. Leopold. I
15.90) tekent Mimi Vang OI-
sen een vertederend prenten-
verhaal over vijf jonge poes
jes en hun moeder, met een
eenvoudige, en wat opper
vlakkige tekst. De kleurige te
keningen zijn heel apart van
vormgeving en doen denken
aan de naïeve stijl van zon
dagsschilders. Zi> maar een
dorp (uitg. Van Reemst.
15.95) is een door een Italiaan
se kinderjury bekroond pren
tenboek. B. Bèrwinkel en W.
Mose schetsen in forse teke
ningen steeds een gedeelte
van een boerendorp Een be-
dacht dorp. maar op talloze
plaatsen in bv. West-
Duitsland kan men zo'n dorp
met zijn bewonders vinden.
Spelende kinderen,
werkende boeren op 't land
rond het dorp, de landbouvv-
fabriek. het dorpsplein, de
winkels en huizen.
De bedoeling van de samenstel
lers is vooral het contrast aan
te geven tussen de oude
dorpskern met zijn traditio
nele boerderijen, kerk en
school, en de kille, onper
soonlijke nieuwbouwwijk
waarin men met veel tradities
heeft afgerekend.
Een prentenboek dat discus
sieslof wil bieden met als uit
gangspunt "niet alle verande
ring is verbetering" De vele
details op de kleurrijke platen
houden de aandacht vast en
bieden veel informatie over
het leven in een oud boeren
dorp.
In "De boodschappenmand" (uitg.
Unieboek, 17.90) van John
Burningham moet Willie
even een paar boodschappen
doen. De terugtocht is moei
lijk. want een aantal onvrien
delijke dieren kruist zijn pad.
Gelukkig weet Willie wat hij
in zo'n geval moet doen. al
kost 't hem wel een deel van
zijn boodschappen.
Een eenvoudige tekst onderge
schikt aan de plaatjes, die het
grappigste gedeelte van het
verhaal vertellen. De tekenin
gen zijn een combinatie van
duidelijk omlijnde vor
men. ingevuld met zachte
kleuren in waterverf tegen
een meer suggcrende achter
grond van wasco en potlood.
Opvoedkundig trekje: het aan
tal boodschappen dat Willie
steeds overhoudt, wordt bij
gehouden in een aparte teke
ning. Een humoristisch, fan
tasievol prentenboek.
Het 'Muizenvolk van schrijl-
ster en tekenares Una Jacobs
werd vorig jaar bekroond met
een Zilveren Griffel. Een
boek dat vooral opviel door
zijn uitgekiende opzet een
korte biologische beschrij
ving van het leven van de
muis werd steeds uitgewerkt
in een voor kinderen aantrek
kelijk verhaal. Boeiend en
leerzaam tegelijk.
Ook haar nieuwe prentenboek
Een roek vliegt naar de stad gaat
van dezelfde opzet uit. Tel
kens wordt een onderdeel van
het leven van plant en dier in
en om de stad besproken. De
ze wetenswaardigheden wor
den verpakt in een spannend
verhaal rond een roek. die op
eigen houtje naar de stad
vliegt. Zijn ervaringen onder
weg met autosnelwegen en
ontmoetingen met dieren in
de niet op plant en dier inge
stelde stad zijn fascinerend
beschreven.
Zo bereikt Una Jacobs haar
doel kinderen, maar ook vol
wassenen. wijzen op het soms
fatale ingrijpen van de mens
in 'ae natuur, op een
sympathieke manier, zonder
opdringerig eri betweterig
over te komen. Een prima na-
tuurbock met prachtige pla
ten. uitgegeven door Dc Vries
Brouwers, prijs 19.90
In Nu niet Hendrik (uitg. Heul!,
prijs I 15.90) steekt David
McKee dc draak met ouders
die hun aandacht vragende
kinderen steeds afschepen
met "nu niet". Ook Hendrik
probeert vruchteloos zijn va
der en moeder te interesseren
voor zijn probleem, een mon
ster in de tuin. Helaas voor
Hendrik hebben zijn ouders
geen tijd om naar hem te luis
teren. hoewel ze dat maar be
ter wel hadden kunnen
doen...
Prenten in felle, kleuren en
strakke vormen vertellen dit
humoristische verhaal
Shirley Hughes kreeg vorig jaar
een Zilveren Griliel voor naar
prentenboek "Knuffel" Haar
nieuwe boek heet Dc Hulpjes
(uitg. Hcuff. 15.90). een ver
haal rond oppas Peter die een
dag met Hans. Janneke en
kleine Floor optrekt. Een ge
zellig karwei, maar wel ver
moeiend.
jk. aiiitiuciauiligc tekeningen
geven sfeer aan dit eenvoudi
ge verhaal rond herkenbare
situaties. Jammer dat Shirley
Hughes weinig variatie aan
brengt in weergave en expres
sie van de gezichten Dat had
haar tekeningen wel verle
vendigd.
Tekening van Shirley Hughes uil De liulpji
Het gouden ei (uitg. Heuff, 15,90)
is een fraai geïllustreerd
sprookjesachtig verhaal over
twee oude mensën. hun huis
muis en hun gespikkelde kip.
Op een dag is opa niet meer te
vreden met zijn bruine ei en
wil wel eens wat anders. Hij
praat erover met zijn kip. die
opa beloolt haar best te zullen
doen. Iedereen wacht gespan
nen af.
Het verhaal is geschreven door
William Mayne, en door de te
keningen van Krystyna Turs-
ka iets heel aparts geworden.
Waarschijnlijk heafl de illu
stratrice zich sterk laten beïn
vloeden door folkore en
volkskunst uit Oost-Europa.
Haar tekeningen zijn ware mi
niatuurtjes. met tal van motie
ven uit de Oosteuropese
volkskunst. In de omlijsting
van tekst en tekeningen zijn
deze motieven weer terug te
vinden.
In één woord, schitterend.
\N dl rullen ze blij zijn. ('eter Spier, f
16.50.
De sijf poesjes. Mimi Vang Olsen.
15.90.
'Im maar een dorp. B. Bars*inkel en
W. Mose, 15,95.
Een roek vliegt naar de stad, l na
Jacobs, i 19,99.
Nu niet Hendrik. Das id McKee.
5,99.
De hulpjes. Shirks llughn. 15,9(1.
Het gouden ei. WMas ne en K. I urs-
ka. 15.90.
De h<»odMhappenniand. John Bur
ningham. 17,90.
MARGOT KLOMPMAKER
