Hongerstaking:
een beproefd
middel
in Ierland
ZATERDAG 20 DECEMBER 1
Noord-Ierland is weer in het nieuws. De
gisteren beëindigde hongerstaking van
zeven IRA-gevangenen in de Maze-
gevangenis heeft het internationale oog
weer op de omstreden Britse provincie
gericht. De actievoerders beëindigden
zoals bekend hun actie omdat zij een
document onder ogen zouden hebben
gekregen, waarin de Britse regering te
gemoet was gekomen aan hun eis: de
status van politiek gevangene.
De hongerstaking heeft de gemoede-
r aardig verhit doen raken
i Noord-Ierland. Vorig weekein-
rellen in Armagh en
uit angst voor ongeregeldheden is
de Noordierse politie inmiddels in
staat van paraatheid gebracht.
Ook in politiek opzicht is er wat ge
beurd. De Ierse premier Haughey
cn zijn Britse collega Thatcher
"Er bêstaat geen oplossing voor het Noordiers pro
bleem. Het bestaan van de Noordierse staat zelf is
het probleem". Ziedaar de vaste overtuiging van de
Noordier Eamon McCann, neergelegd in zijn boek
War and Irish town. Hij verwoordt daarmee het alge
mene gevoelen van de katholieken in Noord-Ier
land en ook van veel geloofsgenoten in de republiek
Ierland. Hereniging van de beide Ierlanden is ech
ter nog altijd ver weg. Maar minder ver dan voor
heen.
Althans zo lijkt het, want tijdens het halfjaarlijks overleg tussen de
Britse premier Margaret Thatcher en haar Ierse collega Charles
Haughey is afgesproken dat er naar nieuwe "institutionele struc
turen" moet worden gezocht om Ulster in rustiger vaarwater te
krijgen.
Wat dat precies inhoudt is niet
duidelijk, maar het heeft de
protestanten in Noord-Ier-
ïand wel in heftige beroering
gebracht. Zij zien met een
dergelijke studie hun aller
nachtmerrie - een hereniging
tussen Ierland en de zes pro
vincies in het noorden - ang
stig dichtbij komen.
Dominee Paisley is de man die
die angsten als geen ander
onder woorden kan bren
gen. In interviews heeft hij
meteen na de ontmoeting
Thatcher-Haughey al strijd
lustig uitgeroepen dat hij zich
tot zijn dood tegen een sa
mensmelting zal blijven ver
zetten.
Bovendien liet Paisley door
schemeren dat bij Britse toe
zeggingen hij. niet zal schro
men om eenzijdig de onafhan
kelijkheid van Ulster uit te
roepen. Denk niet dat dat de
kreet van een eenzame gek is.
Integendeel, Paisley is de
meest populaire politicus in
Noord-Ierland. Tijdens de
laatste nationale verkiezin
gen en bij de verkiezingen
voor het Europees Parlement
kreeg Paisley in Noord-Ier
land de meeste stemmen. In
het Euro-parlement in
Straatsburg sprak diezelfde
Paisley een jaar geleden de
veelzeggende woorden: "Je
kunt 400 jaar geschiedenis
niet terugdraaien. Er kan
geen sprake zijn van een com
promis".
Zo'n uitspraak geeft aardig de
uitzichtloosheid weer van de
situatie in Noord-Ierland. Al
tien jaar zit de Britse provin
cie in een hopeloze situatie.
Meer dan tweeduizen
doden en twintig
duizend gewonden waren
er te betreuren. Belfast mag
dan zo op het oog weer een
redelijk normaal functione
rende stad lijken, de
werkelijkheid is anders.
Veiligheid
heel erg groot lijkt het voor
wie terugblikt in de
geschiedenis.
Ten eerste niet omdat er door
de jaren heen altijd een band
heeft bestaan tussen ener
zijds de Conservatieven, die
nu het roer in handen hebben
en anderzijds de (protestant
se) Unionisten. De Labour-
regering toonde altijd wat
meer bekommernis om het
katholieke lot.
Ook Thatcher persoonlijk heeft
tot nu toe niet de indruk ge
wekt veel interesse te hebben
in een wijziging van de huidi
ge situatie in Noord-Ierland.
Bij haar ambtsaanvaarding
zei ze nog ferm: "Noord-Ier
land is Brits". En toen That
cher kort daarop de voormali
ge premier van Ierland, Jack
Lynch ontving, bleek ze even
min erg veranderingsgezind.
Terwijl Lynch sprak van de
noodzaak van een politiek ini
tiatief, was 'veiligheid' het
enige aanvaardbare gespreks
onderwerp voor 'IJzeren
Maggie'.
Londen blijft dus voorlopig op
het standpunt staan dat
Noord-Ierland geen kolonie
is. Er wordt in de Engelse po
litiek dan ook altijd
gesproken over de 'provin
cie', als het om Noord-
Ierland gaat.
Niettemin zou het toe te juichen
zijn als Thatcher en haar
staatssecretaris voor Noord
ierse zaken, Humphrey At
kins het roer eens om zouden
gooien^Het failliet van het mi
litaire optreden van de Brit
ten in hun 'provincie' is in de
afgelopen tien jaar afdoende
aangetoond. De tweeduizend
doden kunnen weliswaar niet
alleen aan de Britse aanwezig
heid worden toegeschreven,
maar in de politieke patstel
ling waarin Ulster nu ver
keert, zullen er doden blijven
vallen.
De Britse commandant van de
landstrijdkrachten in Noord-
Ierland, majoor-generaal
Glover heeft trouwens al ge
zegd dat het leger zeker op
korte termijn (hij sprak over
Een heel andere reden die de
Britse regering kan hebben
om Noord-Ierland de rug toe
te keren zijn de hoge kosten
die gemaakt moeten worden.
De Engelse krant Sunday In
dependent meldde vorig jaar
dat het terrorisme en alles wat
daarbij komt de Britten al een
dikke twee miljard gulden
heeft gekost. Per seconde
zo'n vijfentwintig gulden, re
kende het blad uit. Uitgaven,
die op het economisch wan
kele Britse rijk sterk druk
ken.
Isoleren
Gaat Groot-Brittannië inder
daad een politieke weg be
wandelen om uit het Noord
ierse dilemma te komen, dan
zijn een aantal 'basisstappen'
noodzakelijk. Allereerst moe
ten zoals gezegd de Britse
troepen weg uit Ulster, omdat
hun aanwezigheid voor de ka
tholieken elk gesprek onmo
gelijk maakt. Vervolgens
moet Noord-Ierland een ze
kere (bestuurlijke) onafhan
kelijkheid worden gegeven.
Atkins heeft al voorzichtige
pogingen in die richting ge
daan, maar erg succesvol was
dat nog niet. Zo wil hij de or
dehandhaving in eigen hand
houden en dat is voor de ka
tholieken weer onaanvaard
baar.
De belangrijkste fase in dit hele
proces van ontspanning is ui
teraard het isoleren van de ex
treme partijen aan beide zij
den: Paisley en IRA. Wat dat
laatste betreft: er moeten dui
delijke garanties komen dat
de katholieken niet langer
tweederangs burgers zijn.
Want wat was immêrs de aan
leiding voor het conflict? Het
feit dat de protestanten de
best betaalde baantjes had
den en de katholieke minder
heid op tal van terreinen re
gelrecht werd gediscrimi
neerd. Hebben de problemen
nu een meer religieus karak
ter, in eerste instantie was het
een klassenstrijd.
Overigens lijkt het Ierse Repu
blikeinse leger de autoriteiten
bij het isoleren van zichzelf
wel oen handje te helpen. De
wijzigingen die de IRA in de
militaire en politieke strate
gie heeft aangebracht, zouden
op den duur best eens fataal
kunnen zijn. In het begin van
de jaren zeventig was de IRA
een echte volksbeweging. Ie
dere katholiek die dat wilde
kon zich zonder veel proble
men bij de IRA aansluiten. Zo
liep het aantal leden alras op
tot achtduizend.
Infiltratie door spionnen en an
dere tegenstanders was daar
door echter óók niet zo moei
lijk. Vandaar dat na een zuive
ring in de militaire top de
structuur werd gewijzigd. In
plaats van bataljons kwamen
er volgens de beste stadsguer-
rilla-tradities afzonderlijke
cellen, waarbij onderling con
tact alleen via topfunctiona
rissen verliep. Uil praktische
overwegingen werd de sterk
te van het leger ook terugge
bracht naar vijfhonderd man,
zoals de schattingen nu lui
den.
Ook de acties van de IRA zijn
gewijzigd. In zijn doelwitten
richt het verboden republi
keinse leger zich nu vooral op
prestige-objecten. Aanslagen
op Lord Mountbatten en de
Britse ambassadeurs in Ne
derland (Sykes) en Ierland
(Ewart-Biggs) getuigen daar-
Wat de politiek aangaat: het
streven naar een verenigd Ier
land blijft hoog in het vaandel
staan, maar is niet meer alleen
zaligmakend. Het is nu een
socialistische republiek Ier
land, waarop wordt gemikt.
"Een republiek die politiek
en economisch door het volk
wordt beheerd". Niet verwon
derlijk dat de IRA nu contac
ten onderhoudt met gelijkge
stemde organisaties als de
PLO en de ETA.
De populariteit van de IRA-
nieuwe-stijl heeft daarmee
wel een knauw gekregen. Ze
ker in de republiek, maar ook
in Ulster zijn ze niet erg van
dergelijke geluiden gediend.
In dat kader moet waarschijn
lijk ook de hongerstaking
worden gezien. Een poging
om de IRA de centrale plaats
in de katholieke acties te laten
behouden. Dat is namelijk
geen vanzelfsprekendheid.
Voordat de moeilijkheden
tien jaar geleden begonnen,
was de IRA een onbeduidend
clubje romantici.
Langdurig
Zo mogelijk nog moeilijker dan
het buiten spel zetten van de
IRA is het isoleren van Pais
ley en zijn partij.
Maar zo mogelijk ook
belangrijker want zonder fi
guren als Paisley zou de IRA
veel van zijn bestaansrecht
verliezen. Voorlopig verkeert
de vechtlustige dominee nog
altijd op de toppen van zijn
populariteit. Het wegnemen
van de protestantse angsten,
zal dus een uiterst moeilijke
en langdurige kwestie zijn.
Duidelijk moet in elk geval
worden gemaakt dat de privi
leges van de protestanten
verleden tijd dienen te zijn.
Aan de vrees voor een 'paap
se' overheersing kan in zover
re tegemoet worden gekomen
dat een hereniging voorals
nog in de ijskast wordt gezet.
Te denken valt aan een soort
van federatie met de repu
bliek Ierland. Al zal ook dat
op grote bezwaren van de pro
testantse meerderheid stui
ten.
Het is één van de vele
barricades op de weg
naar vrede. Op papier
ziet het er allemaal beslist niet
onmogelijk uit, maar de
werkelijkheid is helaas an
ders. Het werderzijds wan
trouwen is te diep en de haat
te groot. Dat er iets moet ge
beuren. is echter even duide
lijk en onmogelijk is het niet.
Dat heeft Zimbabwe wel be
wezen.
Hongerstaking is door de eeuwen heen een beproefd
middel geweest in Ierland. Een volk dat verstrikt is
in zijn eigen mythen heeft een grote behoefte aan
martelaren. Sterven voor volk en vaderland is daar
nog iets. Voorbeelden van eerdere hongerstakingen
in Ierse en Britse gevangenissen zijn dan ook legio.
Twee gevallen uit de laatste tien
jaar:
- Een in het oog springende
hongerstaking was die van
Dolores en Marian Price, die
in 1973 werden gearresteerd
na bomaanslagen in Londen.
De zusters Price wilden hun
straf in Noord-Ierland uitzit
ten, maar aan dat verzoek ga
ven de Britse autoriteiten in
eerste instantie geen gehoor.
De zusters Price gingen daar
op in hongerstaking, waarbij
ze op den duur onder dwang
voedsel kregen toegediend.
Na meer dan een half jaar
werd hun verzoek ingewil
ligd. Omdat Engeland toen
geregeld doelwit was van
bomaanslagen, werden de
Price-zusjes pas halverwege
'75 overgevlogen. Met hen
mee vlogen Hugh Feene.v en
Gerald Kelly, die dat ook door
het weigeren van voedsel
hadden bereikt. Hun honger
staking trok echter minder
belangstelling dan die van
Dolores en Marian.Voedsel
weigeren is kennelijk niets
- Michael Gaughan en Frank
Stagg moesten hun honger
staking met de dood beko
pen. Net als de hongerstakers
nu, wilden Gaughan en Stagg
erkenning als politiek gevan
gene. Gaughan stierf in 1974
op Wight, ondanks dat hij op
het laatst gedwongen werd
gevoed. Zijn gezondheid was
te zeer achteruitgegaan.
Stagg volgde twee jaar later
zijn lot. Hun beider begrafe
nissen vormen een verhaal
apart. Gaughan werd in '76
met alle militaire eer begra
ven door zijn IRA-kamera-
den in het Ierse Ballina. Een
zeer de aandacht trekkende
gebeurtenis.
Stagg had in zijn laatste wil om
hetzelfde gevraagd. Maar dat
stuitte op bezwaren van zijn
echtgenote, die de IRA mede
schuldig achtte aan zijn dood.
Toch zou de kist met het stof
felijk overschot van Frank
Stagg naar Dublin worden ge
vlogen, waar de IRA-top zich
al had verzameld om hem de
laatste eer te bewijzen. Maar
op het laatste moment werd
uitgeweken naar een ander
vliegveld in Ierland, waarna
Stagg zonder militair ceremo
nieel werd begraven.De IRA
liet dat niet op zich zitten,
groef de kist weer op en deed
het nog eens dunnetjes over.
In stijl
Om de tien dagen worden de cellen van de prolesleroide gevan
genen in Maze 'poep-vrij' gemaakt.
Geheel in stijl was het ook een
hongerstaking die min of
meer de inleiding vormde van
wat er nu in de Maze-gevan-
genis is gebeurd.
Begin zeventig waren de
meest roerige tijden in Noord-
-Ierland. Om die het hoofd te
kunnen bieden, introduceer
de de toenmalige staatssecre
taris voor Noordierse zaken,
William Whitelaw de moge
lijkheid van internering,
waarbij mensen zonder juri
dische poespas konden wor
den ingesloten. Van die mo
gelijkheid werd gretig ge
bruik gemaakt, zodat de ge
vangenissen al snel uitpuil
den.
Daarop werden kampen inge
richt. waarin de 'oproerkraai
ers' werden opgesloten. Via
een hongerstaking bereikten
een aantal gevangenen in
1972 dat ze onder de noemer
'speciale categorie' zouden
vallen. Ze hoefden niet te
werken, konden hun eigen
kleren dragen en mochten va
ker bezoek ontvangen.
De Britten waren daar uiteinde
lijk toch niet zo gelukkig mee.
Een commissie kwam in 1975
tot de conclusie dat het afge
lopen moest zijn met de 'spe
ciale categorie-gevangenen.
De controle leverde proble
men op en de IRA maakte van
de gelegenheid gebruik door
militaire oefeningen te hou
den. Bovendien hield de
scheiding van de 'gewone' cri
minelen in wezen ook een er
kenning in van de politieke
strijd van de IRA, terwijl de
Britse regering er iuist altnd
de nadruk op legde èn legt dat
het misdadigers zijn. "Ze zit
ten niet in de gevangenis om
hun politieke overtuiging.
maar wegens het plegen van
misdrijven", zo luidt de filo
sofie. De Britse regering nam
de aanbevelingen van de
commissie over "en in 1976
kon niemand meer het etiket
'speciale categorie' worden
opgeplakt.
Iedereen die uit politieke motie
ven de wet had overtreden,
kwam terecht in een nieuwe
vleugel van de Maze-gevan-
genis. Protest tegen deze
maatregel stak al snel de kop
op. Gevangenen weigerden
de opgedragen kleding te dra
gen en hulden zich' slechts in
dekens. In 1978 werd er nog
een schepje bovenop gedaan.
Meubilair werd vernield en
gevangenen smeerden de mu
ren vol met eigen uitwerpse
len.
De autoriteiten bleken echter
ongevoelig voor dat tot op he
den voortdurende, weinig
smakelijke protest. Van de
protesterende IRA-gevange
nen (slechts een enkele pro
testant is bij de actie betrok
ken) werd een aantal voorzie
ningen ingetrokken en om de
tien dagen worden de cellen
schoongemaakt. Waarna het
zelfde 'poep-ritueel' zich
weer herhaalt.
Routine
Het is zo langzamerhand routi
ne geworden. Mede daarom was
nu ook een aantal gevange
nen in hongerstaking gegaan.
Om eens te meer de aandacht
te vestigen op hun eis politie
ke status. Ook daarvoor wil de
Britse regering (nog) niet
wijken.
De vraag waarom iemand een
misdrijf begaat, is niet inte
ressant. Het blijft een mis
drijf.
Twee onwrikbare partijen te
genover elkaar en dat zal heel
spoedig z(jn gevt Igen he t
ben
Sean MeKenna, die er nog erg
slecht aan toe is. kan
het eerste slachtoffer worden.
De kans dat dan de
hel weer losbarst in Noord-
Ierland is angstig groot
