Arnhem in 1944
wèl verraden
Prins Bernhard bevelhebber, stadhouder of regent
Nieuw deel over Wereldoorlog
Duitsers maakten geen
gebruik van informatie
Discussies rond optreden van Binnenlandse Strijdkrachten
DINSDAG 9 DECEMBER 1980
EXTRA
PAGINA 13
LEIDEN - In de boekwinkels
ligt van vandaag af te koop
het nieuwste deel in de serie
..Het Koninkrijk der Neder
landen in de Tweede Wereld
oorlog" van de hand van de
oud-directeur van het Rijks
Instituut voor Oorlogs Docu
mentatie (RIOD), dr. L de
Jong. Het is eigenlijk nog
maar een half deel, al bestaat
het uit twee boeken met pre
cies duizend pagina's. De
tweede helft zal in april 1982
verschijnen en weer uit twee
boeken bestaan, maar dan
met 1.400 pagina's.
Dit tiende deel uit de serie be
handelt het laatste oorlogs
jaar, te beginnen bij de geal
lieerde landingen in Norman-
dië in juni 1944 en eindigend
met de bevrijding van Europa
van het nazidom op 5 mei
1945.
„Het is het meest omvangrijke
deel geworden omdat er in die
periode zo ontzettend veel is
gebeurd. Om de lezer niet met
vier boeken tegelijk te over
vallen, heb ik dat laatste jaar
in twee betrekkelijk logische
helften verdeeld: de bevrij
ding van het zuiden en de
snelle opmars naar het uitge
hongerde noorden". Dr. De
Jong hoopt op die manier een
redelijke rantsoenering te
hebben bewerkstelligd. Hi j ge
looft namelijk niet dat de lees
honger van zijn afnemers
2400 bladzijden tegelijk zou
hebben verdragen.
Nog steeds hoopt de schrijver
binnen de door de minister
van onderwijs gestelde ter
mijn met zijn levenswerk
klaar te zijn. De termijn loopt
af in december 1985.
LEIDEN - Na de Britse ne
derlaag in de slag om Arn
hem in die dónkere sep
temberdagen van 1944
deed het sterke gerucht de
ronde dat de operatie
„Market Garden" aan de
Duitsers verraden was. Na
de oorlog werd deze ver
denking door de parle
mentaire enquêtecommis
sie grondig onderzocht
De conclusie was dat geen
enkel bewijs voor het ver
onderstelde verraad kon
worden gevonden.
In het nieuwste deel van de ge
schiedenis van de tweede wereld
oorlog stelt dr. Lou de Jong ech
ter categorisch vast dat de groot
ste luchtlandingsoperatie uit de
geschiedenis rond de Rijnbrug
gen bij Arnhem op 15 september
1944 is verraden door de Neder
landse dubbelspion Chris Linde
mans, alias „King Kong". Dr. De
Jong voegt daar echter onmiddel
lijk aan toe dat dit verraad geen
effect heeft gehad op het tragi
sche verloop van de slag, die on
der de titel „Een brug te ver" de
geschiedenis is ingegaan.
De Duitsers maakten van de infor
matie geen gebruik.
Chris Lindemans werd al een
maand na de slag om Arnhem van
het verraad verdacht omdat een
gevangen genomen Duitse spion
hem als dubbelagent had aange
wezen. In alle verhoren bleef hij
ontkennen dat hij iets van de aan
val op Arnhem had geweten. Hij
gaf niet meer toe dan dat hij een
aantal onbelangrijke diensten
voor de Duitsers had verrich-
t.
Deze arrestatie werd in de Britse
pers breed uitgemeten. Verraad
was immers de meest simpele
verklaring voor het drama van
Arnhem. Maar waar had Linde
mans zijn kennis opgedaan? Vol
gens sommigen bij de Engelse In
telligence, waar hij als dubbel-
sion toegang had. Volgens ande
ren hadden officieren van de staf
van Prins Bernhard hun mond
voorbijgepraat. Weer anderen
wisten te melden dat „King
Kong" zijn gegevens van de prins
zelf had. Hij zou immers diens ge
heim agent zijn geweest.
Onvoorzichtig
Dr. Lou de Jong heeft kunnen vast
stellen dat er in de weken voordat
de aanval op Arnhem werd inge
zet geen contact is geweest tus
sen Lindemans en het hoofd
kwartier van Prins Bernhard. De
prins kende „King Kong" overi
gens wel. Als vertrouweling van
de Britse Intelligence was hij
voordien enkele malen op het
hoofdkwartier van de Prins ge
weest, dat gevestigd was in het
kasteel „Wittouck". Hij liep daar
rond als een revolverheld uit een
film, omhangen met wapens.
De vraag waar Lindemans zijn ge
gevens vandaan had. wordt door
Lou de Jong beantwoord met de
constatering van het feit dat men
in het geallieerde kamp weinig
moeite heeft gedaan de operaüe
„Market Garden" volstrekt ge
heim te houden. Veldmaarschalk
Montgomery verwachtte weinig
tegenstand meer van de Wehr-
macht. Een spion die in die dagen
in Brussel zijn ogen en oren wijd
open had, zou er genoeg van heb
ben kunnen opvangen.
„King Kong" Lindemans moet vol
gens Lou de Jong zijn gegevens
dan ook hebben opgestoken in de
geallieerde milieus waarin hij als
agent verkeerde.
De Waalbrug te Nijmegen in Geallieerde handen.
Lindemans door de Britse mili
taire inlichtingendienst door de
frontlinie gestuurd om aan de il
legaliteit in Noord-Brabant te
gaan vertellen dat geallieerde pi
loten van neergeschoten vliegtui
gen die van plan waren door die
linies te gaan, beter konden blij
ven waar zij waren omdat de be
vrijding op til was. Tevens moest
hij proberen bij medewerkers
van Philips in Eindhoven aan de
weet te komen welke soort
brandstof de Duitse V-2's ge
bruikten. Door een regen van gra
naten slipte Lindemans die nacht
door de linies.
Onmiddellijk na aankomst in bezet
gebied gaf Lindemans aan de
Duitse militairen die hij tegen
kwam te kennen dat hij naar
Driebergen gebracht wilde wor
den, waar het hoofdkwartier van
de „Abwehr" was gevestigd.
Daar hoopte hij de overste Giskes
te treffen, bekend van het „Eng-
landspiel". Giskes was er niet en
„King Kong" Lindemans deed
zijn verhaal aan majoor Kiese-
wetter. Deze was van de juistheid
van de mededelingen van Linde
mans allerminst overtuigd.
Kiesewetter wist dat hij een dub
belspion tegenover zich had en
vermoedde dat deze was ge
stuurd door de geallieerden om
de Duitsers op een dwaalspoor te
brengen. De Duitser gaf slechts
een nietszeggend bericht door
aan zijn superieuren. Maar toen
hij later hoorde van de luchtlan
dingen bij Arnhem moet hij tegen
officieren die bij hem aan tafel za
ten gezegd hebben: „Dan is de
mededeling van Lindemans toch
juist"
Geheugenverlies
De parlementaire enquêtecommis
sie die deze zaak heeft onder
zocht, is volgens dr. De Jong te
veel afgegaan op het verhoor met
overste Giskes, die verklaarde
dat Kiesewetter nooit aan hem
had doorgegeven dat hij van Lin
demans gegevens over de ophan
den zijnde aanval op Arnhem had
ontvangen.
„Dat is nogal wiedes", zegt Lou de
Jong nu. Kiesewetter wist ver
draaid goed dat het hoofdkwar
tier van een van de belangrijkste
Duitse opperbevelhebbers, gene
raal Model, kort tevoren in Oos
terbeek was gevestigd. De gene
raal kon na de eerste landingsgolf
ternauwernood weg komen. Als
bekend zou zijn geworden dat
majoor Kiesewetter van de Ab
wehr kennis had gedragen van de
geallieerde plannen, zonder dit
tijdig te melden, dan was zijn le
ven niet veel waard meer ge
weest. De enquêtecommissie zou
er overigens goed aan gedaan
hebben niet al te veel aandacht
aan de verklaringen van Giskes te
hechten. „De man leed aan een
vervelend soort geheugenver
lies", aldus Lou de Jong.
Voor dezelfde commissie heeft na
melijk Schreieder (eyeneens be
rucht door het ..Englandspiel")
verklaard dat Kiesewetter met
hem over de mededelingen van
Lindemans had gesproken.
(Schreieder behoorde tot een an
dere dienst dan Giskes) Linde
mans heeft dus wel degelijk ge
probeerd de Duitse autoriteiten
tijdig attent te maken op de ko
mende aanval op Arnhem. Er
werd niet voldoende aandacht
aan besteed.
Maar ook als dat wel het geval was
geweest, zou de operatie „Markot
Garden" daardoor alleen niet zijn
mislukt. De Rijnbrug bij Arnhem
bleek te ver doordat Montgomery
de kracht van de Duitse troepen
boven de Rijn op trieste wijze on
derschatte en de uit het zuiden
aanstormende troepen werden
vertraagd in de beruchte corridor
tussen Eindhoven en Nijmegen
en vervolgens hopeloos vastlie
pen in de Betuwe.
Lindemans
Toen de oorlog uitbrak, was Chns-
tiaan Antonius Lindemans 27
jaar. In het Rotterdamse garage
bedrijf van zijn vader had hij een
ernstige hersenschudding opge
lopen, waardoor hij zijn linke
rarm moeilijk kon gebruiken. In
1939 kwam hij in contact met de
Britse Intelligence en gaf inlich
tingen door over in- en uitgaande
schepen in Rotterdam. Na de be
zetting trad hij bij de Duitsers in
dienst als chauffeuren werd inge
zet bij transporten naar Vichy-
Frankrijk. In die functie ging hy
vluchtelingen helpen naar het
zuiden te ontvluchten. Hij kwam
in contact met „Pilotenhulp" en
met Franse en Belgische verzets
organisaties. Menigmaal voerde
hy liquidatie-opdrachten uit en
.werd daardoor ook wel als de
„killer" aangeduid. Anderen
noemden hem vanwege zijn grote
gestalte en lichaamskracht „King
Kong".
Hij was een zonderlinge man. altijd
omringd door vrouwen, uiterst
impulsief, een avonturier die met
een wapen in de hand alles durf
de. Toen hij hoorde dat zijn jonge
re broer Hendrik in Rotterdam
door de Duitsers was gepakt en
ter dood veroordeeld zou wor
den. zocht hij contact met de
Duitse Abwehr om in ruil voor de
vrijheid van zijn broer inlichtin
gen te geven over zyn illegale
contacten. Volgens de Duitse
agent Cornelis Verloop, die hem
ook later zou aangeven bij de
geallieerden, moet Lindemans
aan de Duitsers in Nederland,
België en Frankrijk tenminste
267 mensen hebben verrade-
Op 26 oktober 1944 werd „King
Kong" Lindemans na terugkeer
in het bevrijde zuiden gearres
teerd. Op de dag voor het begin
van zijn proces, op 26 juli 1946,
pleegde hij zelfmoord.
LEIDEN - „Met zijn plannetje om roverhoofdman te spe
len, voorzie ik nog vele moeilijkheden". Met deze zin ka
rakteriseerde de minister van oorlog, Lidth de Jeude, in
augustus 1944 in Londen de door koningin Wilhelmina
doorgedreven benoeming van prins Bernhard tot bevel
hebber van de Nederlandse Binnenlandse Strijdkrach
ten. Deze zouden worden gevormd uit leden van de ver
zetsbeweging in de bevrijde delen van Nederland. Die
benoeming was door de koningin en de prins rechtstreeks
geregeld met het geallieerde hoofdkwartier van generaal
Eisenhower en werd afgekondigd nog voordat de rege
ring een handtekening onder een desbetreffend besluit
had kunnen zetten.
Eigenlijk had Wilhelmina gewild
dat de prins direct opperbevel
hebber van land- en zeemacht
zou zijn geworden. Zij vond dat
na de bevrijding van Nederland
van haar de beslissende impulsen
moesten uitgaan tot staatkundige
vernieuwing van Nederland. Van
het kabinet in Londen en van de
vooroorlogse politieke partijen
had zij geen enkele verwachting.
Wanneer de prins opperbevel
hebber zou zijn, dan zou haar per
soonlijke invloed groter kunnen
zijn. Zij vertrouwde erop dat de
prins in voldoende mate naar
haar zou luisteren.
In december deden koningin en
prins een nieuwe poging om het
opperbevel binnen te halen. Het
hoofdkwartier van Eisenhower
had er wel oren naar. maar de re
gering niet. Die besefte volledig
dat de koningin dan veel te veel
invloed zou krijgen en daardoor
tenslotte het Oranjehuis schade
zou lijden. Toen koningin Wilhel
mina vol ongeduld begon aan te
dringen, aarzelden de ministers
niet de portefeuillekwestie te
stellen. De benoepiing ging tot
woede van Wilhelmina niet door
De horden van de prins
De houding van de regering in Lon
den werd voor een belangrijk
deel bepaald door het feit dat er in
bevrijd gebied sterke weerstan
den waren ontstaan tegen de Bin
nenlandse Strijdkrachten die on
der de verantwoordelijkheid van
de prins de arrestaties van zoge
naamde foute Nederlanders had
den uitgevoerd. In bepaalde de
len van Zuid-Nederland was men
zodanig in het wilde weg aan het
oppakken geslagen, dat felle
reacties van de bevolking niet
konden uitblijven. De omstreden
r-ge
Den
Bosch, Baron Speyart van Woer
den, vermeldde later dat hij wat
de Binnenlandse Strijdkrachten
Jail vail Beek
betrof had horen spreken van „de
Gestapo van de prins", de „hor
den van de prins" en „het speel
goed van de prins".
De problemen waarvoor men zich
in bezet gebied zag geplaatst met
betrekking tot de zuivering, wa
ren niet gering. Het arresteren
van foute elementen kon men
niet overlaten aan het enige or
gaan dat daartoe feitelijk be
voegd en opgeleid was, de politie.
Een groot deel van de politic had
in de oorlog hand- en spandien
sten aan de bezetter verleend en
moest daardoor eerst zelf gezui
verd worden.
Het Militair Gezag dat eigenlijk
verantwoordelijk zou moeten
zijn voor het arrestatiebeleid. had
daar geen mensen voor. De enige
oplossing was het oppakken van
foute burgers over te laten aan de
illegaliteit, dus aan de Binnen
landse strijdkrachten van prins
Bernhard. Dat betekende wel dat
alle fouten die daarbij zouden
worden gemaakt voor de verant-
Prins Bernhard in Maastricht.
woordelijkheid van de prins zou
den komen.
De regering en de Chef Staf van het
Militair Gezag, generaal Kruis,
weigerden daarom formeel de ar
restatiebevoegdheid aan de Bin
nenlandse Strijdkrachten te ge
ven. Dat nam niet weg dat overal
in het bevrijde zuiden mensen
zonder vorm van proces werden
opgehaald door BS'ers. Ze wer
den geinterneerd in gebouwen
die daar in het geheel niet voor
waren ingericht. Dat heeft geleid
tot deerniswekkende wantoe
standen. waarvoor de prins door
niet weinigen verantwoordelijk
werd gehouden.
Twintigduizend
In het tiende deel van de geschiede
nis van „Het Koninkrijk der Ne
derlanden in de Tweede Wereld
oorlog" schat schrijver dr. Lou de
Jong dat in het bevrijde zuiden
tenminste twintigduizend men
sen zijn gedetineerd. Niemand
had een precies overzicht en for
meel waren er slechts 3700 gear
resteerden geregistreerd. Van
vier van de vijf personen die gear
resteerd waren, wist het Militair
Gezag niet eens hoe zij heetten,
waar zij zaten, laat staan waarom
zij waren opgepakt. Er was spra
ke van een verschrikkelijke wille
keur.
Het geallieerde oppercommando
bekommerde zich daar nauwe
lijks om. Door de Amerikanen
werd in Zuid-Limburg praktisch
iedereen vastgezet die werd aan
gegeven onder het motto: wij
kunnen beter honderd mensen
onverdiend vastzetten dan er èèn
die het wel verdient laten lopen!
Wie eenmaal vast zat, bleef dat
ook. al was hij of zij abslouut on
schuldig.
De parlementaire enquUtecom-
missie heeft na de oorlog vooral
de Chef Staf van het Militair Ge
zag, generaal Kruis, voor deze
misstanden verantwoordelijk ge
steld. Dr. Lou de Jong vindt dat
niet terecht. Hij acht Prins Bern
hard zeker zo schuldig, maar stelt
dat de enquUtecommissie er aan
voorbij is gegaan dat beiden, zo
wel de prins als Kruis, nu een
maal moesten roeien met de rie
men die zij hadden. En die rie
men waren in veel gevallen zelf
besmet. Door onvoldoende selec
tie konden in de Binnenlandse
Strijdkrachten elementen bin
nendringen die zelf in de gevan
genis thuis hoorden in plaats van
in een arrestatieteam.
Gered
De vele discussies rond het optre
den van de Binnenlandse Strijd
krachten waren niet voorbijge
gaan aan het geallieerde hoofd
kwartier. Dat liet in december
1944 aan Prins Bernhard weten
dat zijn BS beter opgeheven kon
den worden en dat de leden ervan
na selectie ingelijfd zouden kun
nen worden, hetzij in de Prinses
Irene Brigade, hetzij in de geal
lieerde legeronderdelen.
De prins wendde zich tot het hoofd
kwartier van Eisenhower en wist
door zijn persoonlijke inzet het
voortbestaan van de BS te red
den. Hij kon zich daarbij beroe
pen op het feit dat de inmiddels
opgerichte Stoottroepen een
hoogst nuttige functie vervulden
aan het front. Maar de ambivalen
te houding van de geallieerden
droeg er niet toe bij dat er vol
doende materiaal beschikbaar
kwam voor de uitrusting van dit
nieuwe Nederlandse legeronder
deel. Daarom trok de prins er per
soonlijk op uit om bietsend langs
de depots, met aanwending van
al zijn koopmanskunst en char
me, voorraden los te krijgen. Dit
tot grote woede van Montgome
ry. die een regelrechte vijand
schap tegen de prins ontwikkel
de
Met dit sot acties verwierf de prins
enorm veel sympathie bij zyn
achterban, die dienst deed in een
koude natte winter zonder af
doende schoeisel of kleding. Hij
werd zeer populair en dat leide
volgens dr. De Jong bij een groot
aantal van zijn stafleden tot over
schatting van wat de prins na de
bevrijding voor geheel Neder
land zou kunnen betekenen. Vol
gens majoor jhr. Bcelaerts van
Blokland, die enige tijd bij de stal
van de prins was gedetacheerd,
zag die staf bepaalde dictatoriale
mogelijkheden voor de prins.
„Men dacht de prins als stadhou
der van een militair bewind of als
een regent die tijdelijk de plaats
zou kunnen innemen van de ko
ningin".
Lou de Jong acht dit alles tekenend
voor het gebrek aan democra
tisch besef bij enkele van de naas
te medewerkers van de prins. En
voor hun ambities, want de be
trokken officieren namen natuur
lijk aan dat zij dan de rechterhand
van de stadhouder of de regent
zouden worden. Volgens dr. De
Jong heeft de prins zelf deze am
bities niet gekoesterd. Wel is hem
in gesprekken met de prins in
1979 gebleken dat hy zich niet
veel meer kan herinneren van
wat er in zyn staf In die periode
leefde.
Onverantwoord
Het is de gewoonte dat Lou de Jong
die gedeelten van zijn manus
cript die over nog levende perso
nen gaan, aan deze mensen toe
zend met het verzoek of zij op
merkingen. dan wel aanvullingen
op het beschrevene hebben. Zo
heeft prins Bernhard ook kennis
kunnen nemen van een passage
die dr. De Jong heeft ontleend
aan de al eerder genoemde ma
joor jhr. Beelaerts van Blokland,
toen nog in dienst van de Prinses
Irene Brigade.
Kort na zijn aankomst in Neder
land. begin septembrr 1944,
kwam prins Bernhard bij de bri
gade op bezoek. Hij stelde de
vraag of de brigade een tweehon
derdtal Nedenandae SS'crs dis
door de Amerikanen krygsge-
vangen waren gemaakt - voor het
merendeel zeer jonge gedeser
teerde leden van een Jeugd
stormcompagnie - voor zyn reke
ning kon nemen dat wilde zeg
gen doodschieten). De brigade
commandant. kolonel De Ruyter
van Steveninck. wees dit VU SOCk
af. „Afmaken van een zo groot
aantal was onverantwoord". De
hele staf stemde daarmee m.
Volgens dr De Jong heeft de briga
decommandant met het afwijzen
van dit verzoek de Irene-brigade
een grote dienst bewezen Op on
ze vraag of hij het niet uitermate
vreemd heeft gevonden dat de
prins met dit verzoek feitelijk
heeft aangezet tot oorlogsmis
daad, reageert De Jong geïrri
teerd: „Ik spreek geen waarde
oordeel uit; ik RgMTMI k
