Negen panelen bewaard en beschreven
fggEPI
us-
i
1>I
Scientology Kerk citeert Potter en Gardeniers
Kerkdiensten
'Beeld en Gelijkenis - Schilderingen in een Schuilkerk*
Pi
ZATERDAG 29 NOVEMBER 1
LEIDEN - Als je de kerk zo aan
de Hooglandse Kerkgracht
ziet staan - wat teruggetrok
ken achter de gevellijn - ver
moed je niet, dat de weinig in
teressante gevels van het ge
bouw zo'n voornaam inte
rieur omsluiten.
"Schuilkerken ".zoals ook de lu
therse kerk in het begin was,
mochten vanaf de openbare
weg niet zichtbaar zijn, en
dus hadden - nog afgezien
van de financiën - de bouwers
er weinig behoefte aan de bui
tenkant nog eens extra te ver
sieren. Maar zij zorgden er,
als het even konwel voor, dat
het inwendige van zo'n achter
huizen weggestopte kerk nog
veel vergoedde. Een bekend
voorbeeld daarvan is de
rooms-katholieke schuilkerk
in de Amsterdamse Kalver-
straat. Een haast onherken
bare, benauwde toegang en
een langsmal gangetje leiden
daar tot een weidse ruimte.
De driebeukige lutherse kerk in
Leiden, met haar hoge half
ronde middengewelf, is een
typisch produkt van vroeg-
zeventiende-eeuwse schuil-
kerkbouw, dat vooral indruk
maakt door de waardige een
voud die het interieur uit
straalt.
Goede kunst
Na de stichting van de universi
teit en in de periode van op
bloei van de stad, volgend op
het ontzet (1574), kwamen veel
buitenlanders naar Leiden,
vooral studenten uit Duits
land en de Scandinavische
landen en handwerkslieden
uit België. De lutheranen on
der hen hielden eerst in parti
culiere huizen of gehuurde
ruimten hun erediensten,
maar toen het ledental groter
werd, groeide ook het verlan
gen naar een eigen kerk. On
danks financiële zorgen beslo
ten zij in 1617 tot kerkbouw,
en in oktober van het jaar
daarop werd de kerk al in ge
bruik genomen.
De lutheranen hebben er geen
spijt van gehad. De gemeente
bleef wassen - 25 dopelingen
in 1614 en 172 in 1647-en dus
ook de inkomsten.
Die ontwikkeling naar een ster
ke en volwassen gemeente -
met drie- a vierduizend leden
waar werk genoeg was voor
twee predikanten - stelde de
lutheranen ook in staat, alle
zorg aan hun kerkinterieur te
besteden. Tegenover de calvi
nistische opvatting van
strakke soberheid was de her
vormer Maarten Luther van
mening dat goede kunst een
plaats mocht hebben in kerk
en eredienstHij spoorde daar
zelfs toe aan.
Document
Aan die factoren is het te dan
ken. dat de lutherse kerk in
deze stad, na de inwendige
uitbreiding met een gaande
rij, in 1640 werd verrijkt met
een negental bijbelse panelen
Men kan het gerust een uni
cum noemen, dat in ons land
in de eerste helft van de zeven
tiende eeuw voor een protes
tantse kerk schilderijen zijn
besteld
Dat denkbeeld moet wel geko
men zijn van de buitenlan
ders in de gemeente, die zich
van thuis - Duitsland of
Scandinavië - een warmer en
kleurrijker kerkinterieur her
innerden dan zij hier, in het
nuchtere calvinistische Ne
derland, aantroffen. In
Duitsland kwamen galerij-
versieringen met schilderijen
al in het begin van de zeven
tiende eeuw voor.
De heer H. Vermolen heeft de
Leidse panelen - alle 1 meter
hoog en 1.35 meter breed - in
de periode 1974 tot 1976 geres
taureerd. En nu is er een
prachtig boekje van tachtig
bladzijden (kunstdrukpa
pier) over verschenen. De sa
menstellers zijn de plaatselij
ke predikant, ds. J. Happee,
en mevrouw dr. L. Byvanck-
Quarles van Ufford, die de
kunsthistorische bewerking
verzorgde. "Beeld en Gelijke
nis - Schilderingen in een
Schuilkerk"luidt de titel.
Elke keer als een schilderij na
restauratie in de kerk terug
kwam hield ds. Happee er een
preek over. Die preken waren
uiteraard geen historische
verhandelingen. Ze gaven een
antwoord op de vraag wat
gemeenteleden in deze tijd
verstaan van een in de zeven
tiende eeuw geschilderd bij
bels gegeven.
Dat is ook het motief geweest om
dit boekje - waaruit ik hier
vrijmoedig gegevens haal - te
presenteren.
Het licht dat ds. Happee met
zijn preken op de geestelijke
betekenis van deze kunststuk-
Alle negen
(panelen aan de
gaanderij-balustrade
in de lutherse
kerk zijn 1 meter
hoog en 135
meter breed. Dit
stelt de
aanbidding van
Jezus door de
Herders voor
>cen - hun 'verkondiging' -
laat vallen, de kunsthistori
sche toelichtingen van me
vrouw Byvanck en de fraaie
reprodukties - zowel in kleur
als in zwart-wit - stempelen
het tot een waardevol docu
ment.
■k De Leidse meester Joris van
Schooten, die vier van de ne
gen panelen schilderde. Werk
van hem is ook in De Lakenhal
en in het Amsterdamse Rijks
museum te zien.
Verdwenen
Vier van de negen panelen - ze
sieren de balustrade van de
galerij aan de Kerkgracht-
zijde - zijn van de Leidse
meester Joris van Schooten,
die als schilder naam maakte
met zijn historie-stukken.
Werk van hem is ook te zien in
De Lakenhal en in het Rijks
museum te Amsterdam. De
schilders van de andere vijf
panelen zijn niet bekend.
Voor de balustrade aan de or
gelkant van de kerk maakte
Barent Fabritius later in de
zeventiende eeuw nog vijf
schilderingen, maar die zijn
verdwenen. Twee zijn er ver
loren gegaan, drie zijn be
waard gebleven. Ze maken,
na tal van omzwervingen, nu
deel uit van de vaste tentoon
stelling van het Rijksmuseum.
In de lutherse kerk hangen,
dankzij een initiatief van de
kerkeraad, grote reproduk
ties van deze schilderijen. Ze
stellen 'de rijke man en de ar
me Lazarus', 'de verloren
zoon' en 'de farizeeër en de
tollenaar' voor
De negen gerestaureerde pane
len hebben als onderwerp:
Adam en Eva, de geboorte
aankondiging aan Maria, de
aanbidding van Jezus door de
herders, de kruisiging van Je
zus, de kruisafnemingde op
standing van Jezus, zijn he
melvaart, het Laatste Oordeel
en 'De Kroon des Levens'
Waarheid
Ds. Happee begint het boekje -
f 20 tot januarif 25 daarna -
met een woord vooraf.
Daarin gaat hij ook in op de
vraag naar de functie van
zulke kunstuitingen in een
kerk. De bijbel, zegt hij, is een
'beeldend boek'. "Vertellers
schilderen situaties en dingen
worden in beeldspraak ge
zegd. Wie oog krijgt voor de
'beeldtaal van de bijbel', ont
dekt dat dit geen boek is met -
wat wij noemen - 'letterlijke'
maar met bèéldende waar
heid". "Dat is het wat deze
schilderijen onderstrepen"
Hoe ds. Happee de verhouding
tussen letterlijke en beeldende
waarheid in de bijbel precies
ziet, weet ik niet, maar bij het
doorbladeren van "Beeld en
Gelijkenis" heb ik wel ge
merkt, dat de schilderijen ook
een haast 'fotografische' illu
stratie zijn bij wat de bijbel
zelf verhaalt.
Bij een tafereel als 'de kruisi
ging' of 'de kruisafneming' of
'de aanbidding door de her
ders' kun je je beter voorstel
len, hoe dat toén en daar is
toegegaan. Dat mag dan
beeldtaal zijn, maar die staat
niet tegenover de reële bijbelse
beschrijving. Ze is er een
weergave van.
Voor mij werken deze schilde
rijen als een lens, die het over
geleverde verhaal zoveel dich
terbij brengt en verheldert dat
je het als 't ware kunt mee
beleven. Ze zullen zeker ook
bedoeld zijn om de werkelijk
heid van het woord te onder
steunen en te bevestigen.
Mede daarom zijn kerk en
kunst, als het goed is, eikaars
bondgenoot.
S. J. DE GROOT
"Niet zo mooi". Dat staat bo
een nogal zuur commentaai
het vrijzinnig-hervormde
"Kerk en Wereld" op de beif"
ming van dr. R.J. Mooi tot sei
taris-generaal van de Nederla
se Hervormde Kerk.
"De manier waarop deze ben
ming tot stand kwam - na een
tie van de Gereformeerde Bo
en de Confessionele Verenigin
is de kerk onwaardig. Dat
Mooi, hoewel hij wist dat hij n
op de voordracht stond, de I
noeming aanvaardde, vervult o
met nog meer zorg. Bij de verv
ling van dit soort vacatures i
het toch meer om kundigh<
moeten gaan dan om de kleur vj
de man. Helaas hebben wij in
afgelopen dertien jaar dat t
Mooi secretaris algemene zak
bij onze kerk was hem meer en
ren als Gods ambtenaar dan j
een inspiratieve figuur"
Toch wensen de vrijzinnigen he
sterkte toe in de komende zevi
jaar. "Laten we hopen, dat de tl
deze eerste reactie corrigeert"
Hervormde Kerk: beroepen
Epe G.S. Alma Soest, te Veghel
van Haaften Terkaple (Fr.).Gei
formeerde Kerken Vrijgemaal
bedankt voor Drachten en vo
Zuidlaren E. Woudt Den Helde
Baptistengemeenten: beroepen I
Apeldoorn H. Bijleveld Ensch I
de; bedankt voor Noordbergui
(Fr.) J. Bouritius Musselkanaal
Diensten Vanavond om 7 u^-
werkt de jongerengroep "Th
Lord's Folks" mee aan een ei|
charistieviering in de Jozefkei I
aan de Herensingel te Leiden.
Vandaag heeft bisschop Simon,
de Leidse jongeman J.G. Sprui
(Hans, 24 jaar) tot priester ge wijl
Morgen om half 12 zal de nieu\
priester in de Lodewijkskerk
Leiden (Steenschuur) zijn eerst
heilige mis opdragen. Volgend
week, 7 december, doet hij dat ii
de Bonifaciuskerk te Alphen aa
den Rijn, waar hij zijn stage hee!
doorlopen en nu kapelaan
I Bijbel. In Hongkong is de bijbd i,
in de Chinese omgangstaal ver
schenen. Dit is de derde volledigi n
bijbel in de omgangstaal (na En v
gels en Spaans). De komende ja
ren zullen ook Groot-Nieuws jl
bijbels uitkomen in het Frans,
Duits, Nederlands en Italiaans. Di
Brief aan Beatrix: "grondrechten geschonden
Het bestuur van de Scientology
Kerk Amsterdam schrijft ko
ningin Beatrix in een brief, erop
te vertrouwen dat zij alles zal
doen "om de algemene en bij
zondere vrijheid en de rechten
van al uw onderdanen te be
schermen, ook van die onderda
nen die lid zijn van het Neder
lands Scientology Kerkgenoot
schap."
Frits Bom op bepaalde praktij
ken van deze stroming. Drie keer
heeft Bom een deel van zijn pro
gramma aan deze sekte gewijd.
Volgens het bestuur van Scien
tology hebben Bom "en zijn Va-
ra-bazen" stelselmatig gewei
gerd om de kerk in de gelegen
heid te stellen haar eigen stand-
punt kenbaar te maken.
'Bom had het vonnis al geveld
voordat hij zijn tribunaal zou
gaan houden. Als groot-inquisi
teur legde hij arrogant de kerk
een lijstje vragen voor. Toen de
kerk aan Bom een collectie do
cumenten had toegezonden ter
correctie van onwaarheden, wer
den deze als vuilnis van de hand
gewezen"
Kristallnacht
Scientology beschuldigt Bom, in
haar brief aan de koningi», ervan,
de grondrechten met voeten te
treden. "Zijn hetze heeft ook ge
weldplegingen tot gevolg gehad.
Onbekenden hebben herhaalde
malen de ramen van het Scien-
tology-gebouw ingegooid. Leden
van de kerk zijn met de dood be
dreigd en er zijn ook bom-mel-
dingen geweest. Een scenario dat
zich eerder in deze eeuw voltrok
begon met de Kristallnacht. Door
bruin- en zwarthemden werden
toen bij de joden vensters inge
gooid. Bom heeft anno 1980 zo'n
zelfde scenario in gartg gezet".
Scientology zegt in de brief aa n ko
ningin Beatrix, ervan overtuigd
te zijn, dat zij zich als staatshoofd
kan vinden in visies van mensen
als dr. Philip Potter. Potter is se-
cretaris-generaal van de Wereld
raad van Kerken. Die heeft een
paar jaar geleden met betrekking
tot ons land gezegd, dat dit een
land is waarvan het volk een diep
gevoel heeft voor de vrijheid van
religie. En dat elke inbreuk op de
mogelijkheden voor ieder mens
om deel te nemen aan de vorming
van de samenleving moet worden
veroordeeld.
Ontmoeting
De raad van bestuur van Scientolo
gy herinnert ook aan een toe tp
spraak van minister Gardenierj 1
van maart dit jaar, waarin zij con
stateerde, dat de cultuur van d»
overlevering - het 'doen zoals he;
•ons geleerd is' - plaats gaat ma -
ken voor de cultuur van de ont:
moeting, waarbij ieder mens zijrp
levensvorm kiest uit een breec"™
spectrum van mogelijkheden.
LEIDEN - Hervormde Gemeente:
Hooglandse Kerk lOdrMeijers. 11.45oe
cumenische dienst; Marekerk 10 prof. dr
De Jonge, 5 dr Meijers; Maranathakerk
(L, Morsweg) 10 ds v. Achterberg; De
Regenboog (Merenwijk) 9.30 pastor v.
Well, mmv koor. 11 gesprek op zondag,
ds Boujuys, 11.15 pastor v Well en ds v.
Leeuwen, muz. medewerking; Bethle-
hemkerk (Driltstr.) 10 ds Pannekoek.
Bevrijdingskerk (Montgomerystr
e Kerk (Breestraat) 10.30 ds Ribs; Acad.
Ziekenhuis 10.15 ds Bovenberg; Diaco-
nessenhuis 10.30 prof dr v.d. Berg; Kapel
Endegeest (Oegstgeest) 9.30 pater Bos
houwers, mmv koor; Petrakerk (Suri-
namestr): 10.30 dienst voor doven, hi
Steenbergen. Gerei'. Kerk; Zuiderkerk
(Lammenschansweg) 10 dr Van Oevo-
.ren, Rijnsburg; Petrakerk (Surina
mestr.) 10 ds Hortensius; Oude Vest 10
ds Koolstra. 5 ds Hortensius; Marana
thakerk (L. Morsweg) 10 ds v. Achter
berg; Bevrijdingskerk (Montgomerystr.)
10.30 dr Vlijm. 5 ds Koolstra. Groenho
ven (Witte Rozenstr.) 10 ds Bouma,
Noordwijk; Petrakerk (Sur. straat): 10.30
dienst voor doven, hr Steenbergen. Gi
ref. Kerk (dolerend) "Groot-Leiden"
(Lokhorstkerk): 9 dr Zeegers, 5 hr- Hen
sen. Geref. Kerk Vrijg. (Herengr. 70): 10
en 5 ds De Vries. Chr Gent Kerk
(Steenschuur 9): 10 en 5 ds Den Hertog
Geref. Gemeente (Nieuwe Rijn). 10 lees
dienst, 7 ds Zijderveld. Geref. Gemeente
in Ned. (Bethl. kerk Driftstraat): 11.30 en
5.30. Evang.-Lutherse Gemeente (Hoogl
Kerkgracht): 10.15 ds Happee. Re
monstr.-Doopsgezinde Gemeente (Lok
horstkerk Pieterskerkstraat 1): 10.30 dr
Meijering. Baptistengemeente (Oude
Rijn 3): 10 ds Bosveld. Evang. Christen
Gemeenschap (Middelstegracht3): 10 hr
Dikkes. Zendingswerk Middernachts-
roep (Zoeterw.singel 21): 5 nam. hr Hoo-
gerwaard. Evangeliecentrum Zijlsingel
2: zond. 10 en dinsd. 8 hr Zijlstra. Pink
stergemeente (Oude Vest 13): 10 evang.
v. Wieringen. Leger des Heils (Hooi
gracht): 10 en 7.30. Nieuw-Apostolischc
Kerk (Hoge Rijndijk 24): 9.30
prediking. Christian Science (Steen
schuur 6): 10.30. Kerk van Jezus Christus
van de Heiligen der Laatste Dagen
(Mormonen): 9.30, 10.30 en 11.20. Soefie
beweging: 11 in zaal Pieterskerk, mevr.
Maurer over "Van gevangenschap tot
bevrijding". Oud-Katholieke Kerk (Zoe-
zat. 7, zond. 9en 10.45; Herensingel zat. 7.
zond. 6.30, 9.30 en 11; Rijndijk (Leider.-
Voorschoten) zat. 7. zond. 9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7; Boshuizerlaan zat. 7, zond.
9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7.
zond. 9. 10.30 en 12; Haarlemmerstraat
zat. 7. zond. 9.30, 10.45 en 12.15; Hoge
Rijndijk Zoeterwoude: zat. 7, zond. 10 en
11.30.
ABBENES - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Goverls.
AARLANDERVEEN - Herv. Gemeen
te: 10 mevr. ds Westera, 7 ds Van Mals-
sen, Leiderdorp. Geref. Kerk: 10 ds
Fernhout, 6.30dsv.d. Berg, Bodegraven.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4 kand. Loon-
stra. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond.
7.80en io.3o
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Adventskerk 10 ds Lefeber, 5 ds
v.d. Kraan, Woudenberg; Kruiskerk 10
ds De Jonge; Opst. kerk 10 ds Bogers,
6.30 ds v.d. Heiden; G. Herderkerk 10.30
ds Moll, 6.30 zangdienst. met luit.-kol.
Bosschardt en koren; De Bron 9 en 6.30
ds Moll; Ashram 9.30 dr v. Santen; On
derweg (Lijsterlaan) 10 ds Oort; Sions-
kerk 9 30 kand. Kammeraat, 6.30 ds Ou-
wendijk. Geref. Kerk: Mar.kerk 10 hr v.
Leeuwen, 6.30 ds Fernhout; Salv. kerk
10 en 6.30 ds Stolk. G. Herderkerk 9 ds
Mulder; De Bron 10 ds v.d. Ree, 10.30 ds
Mulder. Zie ook hen', gemeente. Geref.
Kerk Vrijg. (Rijnstroom): 8.45 lees-
dienst, 6.30 kand. De Wit Ned. Geref.
Kerk (chr. nijv. school Willemstr.): 9.30
hr v.d. Hout, 4,30 ds Dekker. Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4.30 ds Hamstra. Oud-Ge-
ref. Gemeente: 9.30 en 4. Baptistenge-
meenle (Molenwerfstr, 1): 10 evang.
Wijmenga, 6.30 ds Koekkoek, in Nabij.
Baptistengemcente Alphen-Noord
(Sportlaan): 10 hr Bouhof. Volle-Evan
geliegemeente (school Westprelude-
weg): 10 hr Bulthuis. Leger des Heils
(Corn, de Vlamingstr 10 en 3.30. Pink
stergemeente Bethel (Rode-Kruisge-
bouw): 4 nam. Pinkstergemeente Al
phen (Rode-Kruisgebouw): 10 voorm.
Rooms-Kath. parochies: Bonifaciuskerk
zat. 7, zond. 9.45 en 11.30; Piuskerkzat. 7,
zond. 9. 10.30 en 11 45. De Bron zat. 7.
zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gemeente: 9.30
en 6 ds Exalto. Geref. Gemeente: 9.30
leesdienst, 3.30 ds Dnessen.
BODEGRAVEN Herv. Gemeente
Dorpskerk 10 ds Blcnk, Oudewater, 6.30
ds De Vreugd; Salvatorkerk 10 ds v.d.
Broeck, 6.30 ds Enkelaar. Sluipwijk;
Bethlehemkerk 10 ds De Vreugd. 6.30 ds
Richter. Geref. Kerk: lOdsv.d. Berg, 6.30
ds Boer, Zoetermeer. Geref. Kerk Vrijg.:
9.30 kand. De Wit, 4 ds Laméris.
BOSKOOP - Hervormde Gemeente:
Dorpskerk 9.30 ds Stelwagen. 6.30 dr
Haitsma; De Stek 9.30 ds Vlasblom. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds Boomsma, jeugd
dienst, 2.30 ds Dijkstra, afscheid Chr
Geref. Kerk: 9.30 leesdienst, 5 ds Visser.
Nw. Vennep. Geref.Gemeente: 9.30en 6;
Opwekkingsgemeente (Concordia):
9.30. Vergadering van Gelovigen
(Nieuwstr.): 9.30 en 5. Rooms-Kath. pa
rochie: zat. 5.30 (De Stek)en 7. zond. 9.30
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 ds v.d. Heiden, Alphen, 6.30 hr
Christ, Leiden. Geref. Kerk: 9.30 ds
Danisma, Rijnsburg, 5 ds Welbedacht.
Rooms-Kath. parochies: Dorp zat. 7,
zond. 8,10 en 11.30; Rijndijk (Bernardus)
zond. 10; Het Anker zat. 7, zond. 8.45 en
11.15.
HILLEGOM-Herv. Gemeente: 10.30 ds
Keuning, Noordwijk, 5 ds Rothfusz, ïn-
terk. evangelisatiedienst, mmv koor.
Geref. Kerk 9 ds v.d. Wal. Chr. Geref.
Kerk: 10 leesdienst. 5 zie herv. gemeente.
Rooms-Kath. parochies: Martinuskerk
zat. 7. zond. 8.30,10.11.30en 7; Jozefkerk
zat. 7. zond. 10 en 11.30; H. Hart zat. 7,
zond. 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 ds
v.d. Hoek. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 10.
DE KAAG - Herv Gemeente: 10 ds
Kolkman. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv Ge-
Dorpskerk 10 ds Vermeulen, 6
De Wiek, Fresiastr. 10 ds Aa
evangelisatiedienst. Geref. Kerk: 9.30 en
5 ds Vrolijk, avondmaal. Rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gemeente:
Nieuwe Kerk 10 ds Van Roon. 6 ds Vis
ser; Oude Kerk 10 ds De Jong, 6 ds Drie
bergen; Ichthuskerk 10 kand. Nijland, 5
ds Schuurman; Pniélkcrk 9 30 ds Drie
bergen, 6 ds De Jong; Groen van
Pr.school 10 ds Vroegindewey; Zieken
huis Overduin 2 ds Baas. Geref, Kerk:
Vredeskerk 10 en 5 ds Kersten, avond
maal, Triumfatorkerk 10 en 5 ds v.d.
Horst, avondmaal Geref. Kerk Vrijg
10.15 leesdienst. 3 ds Gratz. Ncd. Geref.
Kerk: 8.45 ds Meester. 7 ds Verheij. Chr
Geref. Kerk: 10 en 5 ds Slagboom. Vrije
Chr. Geref. Gemeente (Uni-zaal): 10 en 5
ds v.d. Belt. Geref. Gemeente (Remi-
seslr.): 10en 5. Volle Evangeliegemeente
(Voorstraat 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gemeente: 10 ds Richter, Bodegraven,
mmv koor. 5 gez. adventsviering in "Het
Anker". Geref Kerk: 10 ds Smit, Heem
stede, 5 gez. adventsviering in "Het An
ker".
LEIDERDORP - Hervormde Gemeente
en Geref. Kerk: Dorpskerk 10 en 6.30 ds
Knorth. Kerk Hoofdstraat 10 ds Does
burg; Scheppingskerk 9 en 10 30 ds
Geursen; St Elis. Ziekenhuis: 9.30 ree
tor Vijftigschild. Baptistengemeente
(wijkgeb Zijlkwartier): 10 br Van Zuij-
lekom Rooms-Kath. parochie: zat 7,
zond. 9. 10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Schalk. Geref. Kerk: 9.30 ds Los, Zwijn-
drecht, 7 ds De Meij, Houten. Rooms-
Kath. parochie: zat. 7, zond. 7.30,9.30, en
11.15.
LISSE - Herv. Gemeente: Dorpskerk 10
ds De Gelder; Pauluskerk 10 ds 't Hooft,
7 ds De Gelder, zangdienst, mmv koor.
Geref. Kerk: 10 en 7 ds De Ruig, Haar
lem. Geref. Kerk Vrijg.: 10.30 ds De Put
ter, 4.30 leesdienst. Chr. Geref. Kerk. 10
en 7 ds v. Dijken. Geref. Gemeente: 10
(av.) en 4 ds Hakkenberg, wo. 3 dec. 7.30
ds Hakkenberg. Rooms-Kath. paro
chies: Agathakerk zat. 7, zond. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7, zond. 9 en 11.30;
Mariakerk zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.45;
Engelbewaarders zat. 7, zond. 8, 9.30, 11
en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30
en 6.30 ds Bronsgeest, avondmaal. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds Wijngaarden, Nieuw-
Vennep, 6.30 ds v.d. Ree. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30. Rooms-Kath. Paro
chie: zat. 7.30, zond. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30
1 en 6.30 ds Molenaar. Geref. Kerk: 9.30 ds
Schouten, Baambrugge, 7 ds v. Wijk,
A.dam. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP - Hen- Gemeente:
9.30 ds Quak, Vianen, 7 ds Goverts. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds Rang. 4.30 ds Wijn
gaarden. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 3 ds
Visser, avondmaal. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Dekker, Loenen aan de Vecht, 7 ds Zou
tendijk. Geref. Kerk (Woerdense Ver
laat): 10 en 7 ds Nooteboom. Rooms-
Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gemeente kerk
Voorstraat 10 ds v.d. Linde, Den Haag,
3.30 ds Schaap, 7 ds Keuning; Sole Mio 9
hrv. Duin; Kerk Hoofdstraat 10 ds Boer,
Katwijk aan Zee; Geref. Kerk Hoofdstr.
5 ds Elgersma; De Rank (Golfbaan) 10 hr
Visser. Geref. Kerk Kerk Hoofdstraat
(Buurtkerk) 10 ds Warnink, 5 ds Elgers-
Duin.Rooms-Kath.parochies: Zee:
zond. 9.30 en 11; Binnen zat. 7, zond. 8,10
en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT Hen Ge
meente: Dorpskerk 10 ds Streefland,
Nijkerk; De Zilk 10 ds Kalkman,
avondmaal Rooms-Kath. parochies
Victorkerk zat. 7. zond. 9.30 en 11; Jozef
kerk zat. 7. zond. 10 en 11.30.
OEGSTGEEST Herv Gemeente:
Groene of Will, kerk 10 ds Cramer; Pau
luskerk 10 prof dr Berkhof; Gemeente
centrum 10.30 ds Werner, Wassenaar,
1.30 jeugdkerk, Theo Krispijn, 7 prof dr
Jansen Schoonhoven. Geref. Kerk
(Mauritslaan): 10 ds Vegter. Geref. Kerk
Vrijg.: 8.45 en 4.30 ds De Putter. Ned.
Geref. Kerk (Gemeentecentrum): 8.45 ds
Veldhuizen, Maassluis, 4 ds De Lange,
avondmaal. Van Wyckerslooth: 4 nam.
mevr ds Visch, avondmaal. Kapel Ende
geest: 9.30 pater Boshouwers. Volle
Evangeliegemeente (Gemeentecen
trum): 4 nam. Rooms-Kath. parochies:
Will, kerk zat. 7, zond. 9 en 11Bonaven-
turakapel zat. 6.30, zond. 9 en 11.
OUD-ADE - Rooms-Kath. parochie: zat.
7, zond. 8.30 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 dienst. Geref
Kerk 9.30 ds Jaspers Focks, 5 ds Los.
Remonstr. Gemeente: 10 dr Bloemen-
daal. Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond.
8, 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - Rooms-
Kath. parochies: Maria Presentatie zat. 7,
zond. 9.30 en 11.30; Petrus Banden zat. 7,
zond. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen-
9.30 ds De Kruijf, 7 ds Oostenbrug,
hof 9.30 ds Romeijn; Bethelkerk 8.45
10 ds Visser, Katwijk aan Zee, 5 ds Ro
mein. Geref. Kerk: Petrakerk 9.30 ds
Welbedacht, H.woude, 5 ds Rullmann,
Den Haag; Immanuelkerk 9 en 10.30 ds
Baas, Sassenheim, 5 ds De Raadt; Mara
nathakerk 9.30 ds Baayen, 5 ds Damsma.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds Zomer.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds De Joode.
Evang. Christengemeente (aula mavo)
10 br. Visser, A.dam. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM-Herv. Gemeente: 10 en
7 ds v.d. Meer. avondmaal. Geref. Kerk:
10 ds Ferwerda, 5 ds Bol, Vijfhuizen
Chr. Geref. Kerk: 10 en 5 ds Slofstra,
avondmaal. Rooms-Kath. parochie: zat.
7, zond. 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Wiegeraad, Amersfoort, 6.30 ds Klein
Kranenburg. Geref. Kerk: 10 kand
7. zond. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gemeente. 10
hr Goedhart, Nieuwkoop, 6.30 ds Ver
meulen, jeugddienst. mmv koor Geref
Kerk: 9.30 ds De Raadt, 6.30 ds Baayen.
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 en 5 ds Wilschut.
7, zond. 9, 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds v.d. Schoot, 7 jeugd'
dienst in geref. kerk; aula Noord-Hof
land 9.30 ds De Zwart, Kapel Rijndijk 1(
ds Hemmes; Kerk Hulp en Heil 10 d!
Verheule. Geref. Kerk: 10 ds De Zeeuw
7 pastoor Landman, jeugddienst. Geref
Kerk Vrijg.: 10 en 5 ds De Wolf, 't Harde
Jan van Hooflaan 3: 10.30 Engel:
dienst. Rooms-Kath. Kerken: Lauren
tiuskerk zat. 7, zond. 10 en 11.30; Auli
Noord-Hofland, zond. 11; Moeder
Godskerk zat. 7, zond. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente:
Brugkerk 9.30 ds Roetman, 5 ds Groe
vendijk; De Hoeksteen 9.30 ds Verboom,
nuelkerk 10 en 5 ds Hulst. Geref. Kerk:
Kruiskerk 9 ds v.d. Berg, 5 ds Stolk;
Ontmoetingskerk 10.15 ds v.d. Berg.
Chr. Afgescheiden Gemeente: 9.30 en 5
Volle-Evangeliegemeente "Sion" (Lin-
degaarde 17a): 9.30. Rooms-Kath. paro
chie: Victorkerk zond. 10; Ontmoetings-
Den Tonkelaar,
Tonkelaar. Roor
zond. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds v.d. Waal, 4.30 ds Ca-
zander, Sommelsdijk, 7 ds Steenstra,
zangdienst; Kievictkerk 10 ds v.d.
Kamp; Messiaskerk 10 ds Sybrandy,
Den Haag; Dorpscentrum 9.30 ds Ou-
wendijk, Alphen aan den Rijn. Geref.
Kerk: Zijllaan 10 en 5 ds v.d. Meulen:
Wassenaar-Zuid 10 ds v. Bruggen. Ned.
Prot. Bond (L. Kerkdam): 10.30 mr v.d.
Bilt, Delft.
WOUBRUGGE - Herv. Gemeente: 9.30
ds Koelewijn, 6.30 ds De Kruijf. Geref.
Kerk: 9.30 en 7 dr v.d. Zwaan. Ned. Prot.
Bond (gebouw De Wijk): Rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds Kielder. Geref. Kerk: 9.30 hr Koenes,
7 hrv. Leeuwen. R rs-Kath parochie
zat. 7, zond. 9 en 10.^5.
ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10
ds Wolthaus. Rooms-Kath. parochies:
St. Jan zond. 9.30 en 11; Chr. Dienaar-
kerk zal. 7. zond. 10; Meerburgkerk (Ho
ge Rijndijk) zat. 7, zond. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM - Herv. Gemeente: 10
ds Haakman, 6.30 zie geref. kerk. Geref.
15
