Wel een revolutie
maar geen Russen
D
fefl ©B^flfiigStfatfiiDg)® tnnKgltr^SOglnfD® Wllnl ItflnfepoS
Ethiop
ië
zes jaar
later (1
5\ 1 EP
13
w
Zo op het eerste gezicht
lijkt Ethiopië - ruim zes
jaar na de militaire'
machtsovername - een
hecht marxistisch bol
werk naar Oosteuro
pees model. Rode ster
ren en dito hamers en
sikkels komen je al te
gemoet op het vliegveld
Bole International van
de hoofdstad Addis
Abeba, maar ook in de
verste uithoeken van
het land bepalen deze
symbolen het straat
beeld, goedkeurend
gadegeslagen door de
immer aanwezige por
tretten van Marx, Lenin
en Engels.
Maar de gretigheid waarmee dit
drietal door menigeen ho
nend „de drie zingero's"
(apen) wordt genoemd, stemt
tot nadenken in een land waar
het grootste deel van de be-
Straatbeeld in Addis Abeba: systeem van verraders, maar ook van slachtoffers
De oppositie van de junta is even veelsoortig als de bevolking van Ethiopië.
B TERDAG 29 NOVEMBER 19B0
waar de vorming van een poli-
tiek-maatschappelijk stelsel
derhalve, lijkt te zijn voorbe
houden aan een betrékkelijk
smalle geletterde boven
laag.
En toch zou het onzinnig zijn de
marxistische koers van
Ethiopië te bestempelen als
de hobby van een leidingge
vende elite, dwangmatig op
gelegd door een supermacht.
Want hoewel de vrijage van
de regerende militaire raad
(de Derg) met de Sowjet-Unie
als verre van ideaal wordt er
varen, is er onder de veelsoor
tige bevolking van Ethiopië
wel degelijk een hecht geloof
in de revolutie, al stoelt dat
dan meer op praktische dan
op ideologische gronden.
Indoctrinatie
Op een schaarse voormalige
grootgrondbezitter na
mocht hij niet zijn afgemaakt
of gevangen gezet - lijkt nie
mand meer terug te willen
naar de toestand van voor
1974. De periode van Haile
Selassie's feodale alleenheer
schappij met een midde
leeuws pachtsysteem en een
dom gehouden massa is een
afgesloten hoofdstuk, waar
naar men slechts met afgrij
zen omkijkt.
Maar wat ervoor in de plaats
kwam viel een beetje tegen.
De Voorlopige Militaire Re
gering blijkt niet zo 'voorlo
pig' te zijn als het volk wel
gewild had. En wat als nog
pijnlijker wordt ervaren: de
Derg heeft zich gedurende de
zes jaren van haar bewind la
ten kennen als een sterk in-
doctrinerende knoet die met
ijzeren hand regeert, zonder
ook maar enig gehoor te ge
ven aan de veelkleurige op
positie in het land.
Dat heeft geleid tot wederzijdse
slachtpartijen, van een om
vang die zelfs een organisatie
als Arpnesty International
deed huiveren. Nog maar
twee jaar geleden publiceerde
Amnesty een alarmerend
rapport over de talrijke te
rechtstellingen en grove
schendingen van de mensen
rechten onder de veelzeggen
de titel 'Ethiopië, een woes
tijn van angst'. De uitwerking
van dit rapport kan moeilijk
worden ingeschat (de Derg
verweet Amnesty te hebben
samengezworen met 'de vij
anden van de Ethiopische re
volutie'), maar sindsdien is de
toestand duidelijk verbeterd.
In de vele gesprekken die we
tijdens ons veertiendaagse
bezoek aan Ethiopië voerden,
werden geen nieuwe execu
ties of moordpartijen meer
gemeld, hoewel de geruchten
over martelingen en arresta
ties op vage gronden nog lang
niet zijn uitgestorven.
Controle
De situatie lijkt nu ohder con
trole, hoewel gevangenne
ming of zelfs de dood nog al
tijd op de loer liggen voor wie
zich in het openbaar als een
tegenstander van de revolutie
durft te manifesteren. De
Derg lijkt steviger dan ooit in
het zadel te zitten, niet in het
minst dankzij een praktisch
voltooide maatschappij
structuur naar marxistisch
model. De steden zijn opge
deeld in zogenaamde kebele's
(wijkraden met bepaalde be
voegdheden als het opzetten
van alfabetiseringsprogram
ma's, voedseldistributie en
zelfs lagere rechtspraak) en
het platteland kent - althans
op papier - bijna 26.000 boe
rencoöperaties aan wie een
soortgelijke autonomie is
toebedeeld.
Deze ver doorgevoerde decen
tralisatie van macht verschaft
de Derg een uniek middel om
haar positie te consolideren.
Lidmaatschap van een kebele
(Addis Abeba heeft er maar
liefst 289) of een boerencoöp
eratie is praktisch verplicht,
wil men in aanmerking ko
men voor bureaucratische
gunsten of schaarse goederen
als zout, suiker en graan. Door
in elk van deze organen vol
doende politieke animators te
pompen, dienen ze als een
onberispelijk middel tot in
doctrinatie, waarbij terloops
nog even de oppositie wordt
beteugeld.
Dat heeft een systeem van ver
raders gekweekt, maar ook
van slachtoffers. En de trots
van het Ethiopische volk - we
hebben het zovelen horen
zeggen - dat op een kortston
dige bezetting door de Italia
nen na nooit gekoloniseerd is
geweest, verdraagt dit sys
teem niet. De revolutie - hoe
weinig vlekkeloos die tot nu
toe ook verloopt - is nog altijd
welkom, maar de Rus en zijn
systeem moeten er met hun
fikken afblijven.
Het grote wantrouwen wordt
nog versterkt door het onfris
se spelletje dat de Sowjet-
Unie in de afgelopen jaren in
de Hoorn van Afrika heeft ge
speeld. De Ethiopische re
volutie werd plotsklaps als de
enige ware omarmd ten koste
van een bijna tienjarig bond
genootschap met aartsvijand
Somalië. En de massale onaf
hankelijkheidsstrijd in
Ethiopië's noordelijke kust
provincie Eritrea, die tijdens
het bewind van Haile Selassie
jarenlang door de Russen was
gesteund, werd van de ene
dag op de andere afgedaan als
"een intern probleem waar
voor dringend een oplossing
moet worden gezocht".
Reagan
Het mocht dan ook niet al teveel
verbazing wekken dat hal
verwege ons verblijf - op 4
november - een zeker en
thousiasme zich meester
maakte van onze gesprek
spartners (onder wie zelfs een
Ethiopische topambtenaar),
nadat via The Voice of Ameri
ca bekend was geworden dat
Reagan zijn opponent Carter
had verslagen in de race om
het Amerikaanse president
schap. Mocht menige Euro
peaan de nodige moeite heb
ben met deze overwinning,
voor een Afrikaan ligt dat an
ders.
Carter, zo klinkt het hier nog
luider dan bij ons, was een
zwakkeling. „Als Carter er
niet was geweest, was er van
een Russische inmenging in
Ethiopië nooit sprake ge
weest. Door zijn zwakke be
leid is dit land een speelbal
van de Sowjets geworden",
aldus de topambtenaar die er
behoedzaam aan toevoegt dat
hij het verder wel kan verge
ten als zijn naam aan dit citaat
wordt verbonden. Hij maakt
deel uit van het omvangrijke
middenkader in Ethiopië, dat
de band met het westen onder
geen. beding wenst te verlie
zen. „Reagan heeft gezegd dat
hij de Cubanen uit Angola zal
wegjagen. En als Kissinger
weer tot de presidentiële top
zal gaan behoren, kan er hier
nog heel wat gebeuren", zo
besluit hij.
Hoewel de zwaar gecensureer
de pers er de volgende dag in
het geheel niet over repte en
de televisie er slechts een
nieuwsflits van luttele secon
den aan spendeerde, zouden
we dit verhaal in de dagen er
na nog in vele versies horen.
Een krachtige uitspraak van
een omstreden presidents
kandidaat geeft hier al voe
ding aan de overtuiging dat
de Russen er binnen niet al te
lange tijd weer uitgesmeten
worden. Net zoals dat in de
afgelopen jaren in Egypte,
Soedan en Somalië is ge
beurd, zo werd er doorgaans
smadelijk aan toege
voegd.
Of deze hoop realistisch is, valt
vooralsnog te betwijfelen.
Maar wel is het zo dat de
Sowjet-Unie niet van meet af
aan de Ethiopische revolutie
met een actieve inmengings-
politiek tegemoet is getreden.
De indirecte oorzaak daarvan
was de expansiedrift van het
buurland Somalië, dat al ja
renlang aanspraak maakt op
een forse gebiedsuitbreiding
in de Hoorn van Afrika. Op
historische en etnische gron
den claimt dit land niet alleen
de aan Ethiopië toebehoren
de Ogadenwoestijn, maar ook
een deel van noordwest-Ke-
nia en zelfs de in 1977 onaf
hankelijk geworden mini-re
publiek Djibouti, voordien
een Franse kolonie en vpör
Ethiopië van levensbelang
omdat de enige spoorweg
verbinding van Addis Abeba
naar dit dwergstaatje aan de
Golf van Aden loopt. Maar
liefst 60 procent van de
Ethiopische exportmarkt
vindt over dit traject zijn weg
naar het buitenland.
Somalië
In 1977, toen de militaire junta
in Ethiopië zowatomkwam in
zijn eigen interne problemen
(Eritrea was een slagveld, nog
afgezien van de talrijke stads-
guerrilla's en die op het plat
teland), zag Somalië de kans
schoon om toe te slaan. Om
dat de Organisatie voor Afri
kaanse Eenheid (OAE) geen
wijzigingen van oude kolo
niale grenzen duldt - Afrika
zou immers een slagveld
worden - bestreed Somalië
zijn opponent indirect door
middel van tot de tanden be
wapende guerrilla-eenheden
die onder de noemer van het
Westsomalische Bevrijdings
front maar liefst zeven maan
den de Ogaden bezet hielden.
Toen de nood het hoogst was
- de belangrijke oostelijke
handelsverbinding Dire Da-
wa was al bijna omsingeld -
kreeg het Ethiopische leger
massale steun van Russen en
Cubanen die al gauw leidde
tot een smadelijke nederlaag
van de Somali's.
Ingetogen opwinding over
de verkiezing van Ronald
Reagan. Russen die op
ministeries worden
tegengewerkt. Een
uitgedunde en monddood
gemaakte oppositie. Maar
nog altijd geen kwaad
woord over de revolutie.
Tot deze en andere
constateringen kwamen
onze redacteur Willem
Schrama en fotograaf
Dirk Ketting tijdens een
recent bezoek aan
Ethiopië, dat tot voor kort
voor westerse journalisten
ontoegankelijk was.
Twee jaar na de bloedige
terreuracties betaalt dit
land nog altijd de prijs
voor zijn marxistische
koers: een nimmer
gekoloniseerde bevolking
zit onder de knoet. De
eerste van drie
reportages.
Die oorlog is nu alweer twee
jaar verleden tijd, maar
voortdurend worden nog
grensincidenten gemeld.
Waarbij de opportunistische
strategie van de Sowjets in de
Hoorn van Afrika wel heel ei
genaardig gestalte krijgt als
we enkele dagen later in het
hartje van de Ogadenwoestijn
een buitgemaakte Somali
sche tank van Russische ma
kelij ontwaren, uitgeschakeld
door een Russische MIG met
daarop de Ethiopische
vlag.
Maar hoe dan ook. daarmee was
de Russische inmenging een
feit. Hoewel Ethiopië's mili
taire leider kolonel Mengistu
zijn wapens tot op de dag van
vandaag duur moet betalen -
ooggetuigen beweren dat er
vanuit de enige nog functio
nerende havenstad Assab aan
de Rode Zee ladingen koffie
en andere landbouwproduc
ten richting Sowjet-Unie
worden verscheept - is de in
vloed gebleven.
Onder leiding van Oostduitse
specialisten wordt een veilig
heidsdienst uit de grond ge
stampt, in ziekenhuizen zijn
tal van Cubaanse medici
werkzaam, en de Russen zelf
beperken zich hoofdzakelijk
tot infiltratie in de ministe
ries. Waar ze soms ook be
hoorlijk worden tegenge
werkt, zo vertrouwde een an
dere ambtenaar me toe. Ze
worden doorgaans maar voor
twee jaar naar Ethiopië uitge
zonden en in die tijd zijn ze
niet bij machte om zich de
moeilijke Ethiopische voer
taal (het Amhaars met zijn 228
verschillende lettertekens)
eigen te maken. Dat schept
talloze mogelijkheden tot
misleiding. En daarbij komt,
zo zegt mijn informant
droogjes, dat de Ethiopiër te
veel waardigheid heeft om
zich door een blanke over de
schouders te laten kijken.
Terug naar de revolutie, waar
over niet genuanceerd ge
noeg gesproken kan worden.
Het verzet tegen Haile Selas
sie's alleenheerschappij da
teert al vanaf het eind van de
jaren zestig, toen een kleine
geschoolde bovenlaag onder
gronds een bewustwordings
proces op gang bracht dat op
het platteland onder meer
leidde tot het in brand steken
van graanschuren teneinde
de grootgrondbezitters te tar
ten.
Dit verzet kreeg uiteindelijk
vorm in de ondergrondse Re
volutionaire Volkspartij (de
EPRP) en toen in 1974 ook de
militairen begonnen te mui-
nrS^-
fSÏu,..^
Reportage:
Willem
Schrama
Foto's:
Dirk Ketting
V
ten uit ontevredenheid over
hun soldij, was de tijd rijp
voor een coup. En omdat in
datzelfde jaar bovendien nog
bekend werd dat in de pro
vincies Wollo en Tigre bijna
200.000 mensen waren omge
komen als gevolg van de aan
houdende droogte - een ramp
die door het toenmalige regi
me vrijwel genegeerd werd -
waren de dagen van Haile
Selassie geteld.
In de eerste maanden van de re
volutie leken de zaken zonder
bloedvergieten een keer te
krijgen, maar in zijn minach
ting voor het ijzeren bewind
van de Derg en diens weige
ring om een volksregering op
poten te zetten, begon de
EPRP systematisch rege
ringsfunctionarissen neer te
schieten. Deze zogenaamde
'witte terreur' van de opposi
tie werd van regeringswege al
spoedig beantwoord dooreen
'rode terreur'. De kebele's
werden bewapend en de le
den ervan kregen vrijwel on
beperkte bevoegdheid om el
ke 'anti-revolutionair' neer te
knallen. Het gevolg was een
bloedige chaos waarin per
soonlijke wraak een hoofdrol
ging spelen. „Het was om te
janken", vertelt een Neder
lander die al negen jaar in
Addis Abeba woont. „Elke
nacht hoorde je bijna onop
houdelijk schieten en 's mor
gens vond je de lijken bij
bosjes op het markt
plein".
Het einde van deze terreurac
ties kwam in zicht toen het de
Derg kennelijk ook te dol
werd. Bij wijze van voorbeeld
werden zes kebele-leden in
het openbaar terechtgesteld,
de onbeperkte bevoegdheid
om te doden werd ingetrok
ken en de'situatie veranderde
ten slotte langzaam tot wat ze
nu is: een toestand van be
trekkelijke rust dankzij een
stuk intimidatie en een hecht
controlesysteem.
PAGINA 17
Niet eensgezind
Maar die toestand blijft verra
derlijk. De onwil van het volk
om zich neer te leggen bij een
systeem van indoctrinatie
heeft van meet af aan ook al
verdeeldheid gezaaid binnen
de Derg zelf, van wie een aan
tal leden sterk anti-Russisch
zou zijn. De executie van drie
generaals in de afgelopen ja
ren getuigt althans niet van
een eensgezinde koers.
En de oppositie, die is er ook
nog steeds, al is ze na de
bloedbaden van enkele jaren
geleden behoorlijk uitgedund
en derhalve monddood ge
maakt. Niet alleen is daar de
EPRP. maar ook de liberale
EDU (veelal aanhangers van
het vorige regime) en de ultra-
marxistische Meison behoren
tot de tegenstanders van de
junta. En dan zwijgen we nog
maar over de naar schatting
30.000 guerrilla-strijders in
Eritrea, het gewapende verzet
in de eveneens dwarsliggen
de provincie Tigre en de zich
langzaam emanciperende
Oromo's, de grootste bevol
kingsgroep, maar mede als
gevolg van de jarenlange
Amhaarse overheersing altijd
ongeschoold en dus onmon
dig gebleven.
Monddood, dat geldt in de hui
dige omstandigheden voor
vrijwel iedereen. In Addis
Abeba beleven we een zeer
geanimeerde avond met de
30-jarige Selame Shifferaw.
Hij leidt ons langs buurtcafés,
we liggen dubbel om een tor-
dronken barkeeper, maar als
we over 'het systeem' begin
nen klapt hij dicht. „Doe me
een plezier en praat daar niet
over", vraagt hij indrin
gend.
Op de Mercato, een gigantische
markt in het noordwesten van
de hoofdstad en nog altijd een
broeinest van oppositie, ont
moeten we de 26-jarige Meki
Abebe. Als plattelandsjongen
kon hij de zuigkracht van de
hoofdstad niet weerstaan en
probeert er nu als kunstenaar
aan de kost te komen. We
drinken limonade in een
donker knijpje - in heel
Ethiopië geldt van zonsop
gang tot zonsondergang een
drankverbod ter ondersteu
ning van de produktie - en uit
alles blijkt dat hij ons iets wil
vertellen over een onder
grondse beweging. Hij ver
trouwt ons wel, maar durft
nog niet Zijn verzoek om
naar ons hotel te komen slaan
we om dezelfde reden af. Het
compromis is zijn telefoon
nummer. Maar als we dat 's
avonds draaien blijkt het loos
te zijn.
Armoede
En zo schrijdt de revolutie
voort. Met haar bedenkelijke,
maar ook met haar goede kan
ten, al zijn die bepaald niet
exclusief aan de Derg toe te
schrijven. Het nationaliseren
van produktiemiddelen,
banken en verzekeringswe
zen zal niemand in dit land
betreuren, maar de daaruit
voortvloeiende controle en
dwangmatigheid worden ge
haat. Daar tegenover staat
vrijheid van religie, ook voor
de vele moslims in Ethiopië,
al hebben de joden (falasha's)
het moeilijker.
Onweerlegbaar is ook het feit
dat het wegennet sinds 1974
met maar liefst 30 procent is
gegroeid. Er is sinds kort een
burgerlijke stand, die beoogt
een eerlijker verdeling van de
beschikbare woonruimte te
bewerkstelligen, al lijkt dat
weer een wassen neus voor
wie zich worstelt door Addis
Abeba - een immens mozaiek
van plaatstalen daken waar
onder in hoofdzaak nog altijd
armoede schuil gaat. De met
prachtige eucalyptusbomen
omzoomde boulevards in het
centrum kunnen de malaise
niet verhullen. In weerwil van
de avondklok (van midder
nacht tot 's morgens vijf uur)
tiert de prostitutie er om die
reden nog welig.
En de inkomensverschillen zijn
er ook nog. Een sjieke baan
levert een netto maandsalaris
op van 1250 Birr (1 Birr is
ruim een gulden), maar je
moet ze de kost geven die het
met 100 Birr of nog minder
moeten doen. „Het is weer net
zoals vroeger", had Meki al
gezegd. „Toen had je een bo
venlaag en nu heb je er weer
een. Er is een hele grote groep
mensen die van de revolutie
geen cent wijzer is gewor
den".
En dan te bedenken dat dooi de
verslechterende economi
sche situatie en het toene
mende internationale isole
ment van Ethiopië de prijzen
maar blijven stijgen. Een kilo
suiker - enkele jaren geleden
nog 75 cent - kost nu 5 Birr.
Het is maar goed dat de zwar
te bewoners van Addis Abeba
haar niet kunnen verstaan, als
het dochtertje van een Oost
duits echtpaar in het zwem
bad zo guitig opmerkt: „Alles
kost hier ein Pfennig".
Volgende week: Eritrea, een
nieuw bloedbad in de maak.
