'Meeste vrouwen doen
alleen wat hun man wil'
Hanneke van der Loo
cv-installatrice
PAGINA 26
DONDERDAG 27 NOVEMBER 1980
Hanneke van der Loo is
39 jaar en vermoedelijk
de enige officieel er
kende, vrouwelijke in
stallateur van centrale
verwarming en lucht
behandeling (air-condi
tioning) in Nederland.
Tot zeven jaar terug was
ze werkzaam als huis
vrouw en moeder van
twee kinderen. Boven
dien deed ze de admini
stratie van het Installa
tiebedrijf Van der Loo,
waarover haar man het
beheer voerde. Door
een hernia van haar
man kwam het bedrijf
op het spel te staan, en
besloot ze techniek te
gaan studeren. Nu is zij
de beheerster van het
bedrijf, waarin verder
nog haar man en haar
zoon werkzaam zijn.
Behalve het bedrijfs-_
beheer veranderde er
meer in het gezin Van
der Loo. Hanneke van
der Loo vertelt verslag
geefster Nel van Bem-
mel over werk en privé,
over verwarmingske
tels en bedden opma
ken.
en vaak alleen. Maar als ik
naar nachtclubs zou gaan, zou
mijn man dat echt vervelend
vinden. Dus dat doe ik
niet.
Ik vind het verschrikkelijk leuk
om nu gewoon thuis te kun
nen vertellen dat ik naar de
kroeg geweest ben. en met
wie. En dat ik gewoon met
andere mannen uit kan gaan.
zonder dat ik zo nodig een
verhouding met ze hoef te
hebben. Dat was vroeger on
denkbaar".
Uitzondering
- Beu je een uitzondering in je
omgeving?
„Zeker. De meeste vrouwen
doen alleen wat hun man wil.
Hun eigen mening is vaak die
van hun echtgenoot. Als hun
man. op een feestje bijvoor
beeld. kucht, houden zij hun
mond al. Ze krijgen niet eens
de kans hun eigen fouten te
maken. Zij gaan automatisch
voor hem opzij. Hun weke
lijkse avondje gymnastiek of
feren ze op voor de vergade
ring van hun man. Dat moe
ten ze niet doen. Dat is dan
jammer voor die man, maar
dan blijft hy maar thuis.
En net ergste is, dat vrouwen
dat allemaal normaal vinden.
Want het is niet normaal.
Vrouwen vinden hun eigen
dingen altijd onbelangrijker
dan die van hun man. Dat
krijgen ze met de paplepel in
gegoten.
Als je eens wist. hoeveel ge
trouwde vrouwen smoesjes
avonds weg te komen. En dat
ze precies moeten vertellen
met wie ze weggaan, waar
heen. en voor hoe lang. En als
ze dan later thuiskomen dan
afgesproken, wordt er ge
dreigd van ..dat gebeurt niet
meer!". En vrouwen gaan zich
dan verontschuldigen
ook.
De meeste mannen vinden dat
hun vrouw de hele dag de tijd
heeft om ergens naar toe te
gaan. en dat ze 's avonds thuis
hoort te zijn. Al wil ze maar
naar de gym".
- En als ze nou naar het vrou
wencafé wil?
„Naar het vrouwencafé? Dan
steigeren alle getrouwde-
mannen. Want daar leren
vrouwen zelfstandigheid, en
dat is hardstikke bedreigend.
Ik begrijp niet dat mannen
niet inzien dat ze een beter
huwelijk krijgen, als vrouwen
efcht op eigen benen gaan
staan".
Grote pan eten
- Hoe reageert jouw gezin op
jouw ideeën?
„In ons gezin wordt steeds meer
geaccepteerd dat moeders
soms niet huis is. Toen ik pas
begon te studeren was dat
nog anders. Ik maakte een
grote pan eten voor ik weg
ging, die ze dan konden op
warmen. Maar die zetten ze op
hoog vuur. zodat ik zo'n
beetje de rest van de week be
zig was de bodem, schoon te
krabben. En als ik thuis
kwam, stonden overal vuile
borden, lagen er jassen over
de vloer, en ga zo maar door.
V'T 7
Op een gegeven moment heb
ik een bord op de rand van de
tafel kapot gegooid, en ik heb
gezegd: als het de volgende
keer weer zo'n rotzooi is. gaat
er een bord door de ruit. Ik
zou het echt gedaan heb
ben.
De reacties' van mijn man en
mijn zoon waren toen nog:
..Maar je yerwacht toch niet
dat ik ga afwassen HE". In
middels wassen ze wel af.
maar qls je zegt dat het stel
daar ook bij hoort, is het „Het
is de grote schoonmaak
Toen ik voor mijn tentamens
zat, wilden ze dan wel helpen.
Dan was het ..Zal ik even
voor je naar de bakker gaan?"
Hoor je wat ik zeg: „Voor je"
Alsof ik hier in huis de enige
ben die brood eet. En bedden
opmaken, dat deden ze dan
ook nog wel eens. maar als je
er 's avonds instapte, leek het
de kattebak wel. Geen vent
die in de gaten heeft dat ie het
onderlaken glad moet strij
ken. En sommige klussen, zo
als bedden verschonen en
ramen lappen, dat hebben ze
nooit gedaan. Dat bleef toch
altijd voormoeders liggen. Ze
zien het ook niet, geloof
ik.
Er moet nog erg veel verande
ren in de meeste gezinnen. In
een doorsnee Nederlands ge
zin, en dan bedoel ik niet bij
leraren. maatschappelijk
werkers enzo, want die kun
nen misschien een halve baan
riemen. Maar bij ons soort
mensen, daar heeft iedere
vrouw die buitenshuis werkt,
een dubbele taak^'.
opleiding
- Kostte het je veel moeite om op
de opleiding toegelaten te
worden?
„Ja, er werd gezegd dat ik het
nooit vol zou houden, en dat
ik een grote achterstand zou
hebben. Dat klopte trouwens
wel: als je op technisch ge
bied nooit meer dan een elek
trisch strijkijzer hebt vastge
houden, dan weet je er niks
van. Met hulp van Dilia van
der Heem. die toen nog
Tweede Kamerlid was voor
de PPR en toevallig beneden
mij woonde, kon ik uiteinde
lijk toch op de opleiding ko
men. Ik heb wel zes jaar kei
hard moeten werken om het
vol te houden. Ik was de enige
vrouw op die opleiding. Er
begonnen wel eens vaker
vrouwen, maar die vielen snel
af.
- Hoe komt dat?
„Om te beginnen zit je er als
vrouw in een uitzonderings
positie. Je hoeft maar te zeg
gen dat je hoofdpijn hebt. of
er is er wel een die vraagt of je
ongesteld bent. En dan zie je
dertig kerels naar je kijken, en
denken: zou ze ongesteld
zijn? Ik was 33 toen ik begon,
en ik kon er wel tegen. Maar
als meisje van 14, 15. 16 jaar
heb je het dan moeilijk.
Iets anders is dat er bij voorbaat
wordt verondersteld dat je
niet kunt sjouwen, uilen, en
zovoort. Terwijl het vaak geen
kwestie van kracht is, maar
van een bepaalde slag. Maar
als je de kans niet krijgt, dan
leer je het niet ook.
En voor getrouwde vrouwen
zoals ik geldt dan bovendien
nog dat je steeds het huis
houden moet blijven doen.
Bij de diploma-uitreiking aan
het eind van de studie, heb ik
,een speech voor mijn groep
gehouden. Al die geslaagde
mannen zaten daar te glim
men, met het idee dat ze op
eigen krachten het examen
hadden gehaald. Ik heb tegen
ze gezegd: „Wie zorgde er
voor koffie? Wie voor de kin
deren? Wie ruimde de prop
pen op onder het bureau? Wie
ging er naar de vervelende
verjaardagsfeestjes? Ik kreeg
staande applaus van de
Ik denk dat vrouwen op de LTS
en MTS het er al beter afzou
den gaan brengen, als er een
soort van ombudsvrouw een
paar uur per week op zo'n
school zou zijn, waar meisjes
en vrouwen dan terecht kun
nen met dingen die ze niet bij
mannen kwijt kunnen. Tot
nog toe is er alleen de „Steun
groep Vrouwen in Techni
sche Beroepen" (Postbus
15139, Amsterdam), waar ik
ook bij zit. Maar die komt niet
op de scholen zelf'.
Reacties
- Krijg je vaak reacties van
mensen op wat je allemaal
bent gaan doen?
„Jawel. Er zijn veel mannen die
het leuk vinden. Maar het zou
niet hun eigen vrouw of
vriendin moeten zijn die zo
leeft. En veel mensen vinden
het ook onzinnig, zoals mijn
vader bijvoorbeeld. En je
hebt ook vrouwen die reage
ren van „ze moet zo nodig".
Collega's in het vak moeten er
als ze je dan eenmaal hebben
horen praten, dan hebben ze
verder wel vertrouwen in je.
Maar met klanten moetje op
passen. Ik ga nooit naar een
klant om een offerte te ma
ken, want ik weet zeker dat
we de opdracht dan niet krij
gen. Ik heb dat vaak gepro
beerd. toen mijn man op bed
lag voor zijn hernia; ik heb
niet één opdracht gekre
gen"
- En hoe vindt je man het nu
uiteindelijk?
ROTTERDAM
„Kom binnen, ik
ben Hanneke". Ze
staat bovenaan de
trap aan de deur
van haar bovenhuis
in de Rotterdamse
binnenstad. Een
kleine, stevige
vrouw, hartelijke
stem, vriendelijk
gezicht. Lange
spijkerrok, t-shirtje
met een waterkraan
erop gedrukt, rood
geverfde haren,
zwart gelakte na
gels, en veel ringen.
Maakt een resolute
indruk, en neemt
geen blad voor de
mond. Vertelt druk
over haar werk, tus
sen vele telefoon
tjes en het verzor
gen van de koffie
door. Laat de melk
overkoken: „Dat
gebeurt hier drie
keer op een
dag".
Ze noemt haar taken op: behal
ve een aanzienlijk deel van
het huishouden, neemt ze de
administratie van het bedrijf
voor haar rekening; verder
bestelt ze materialen, neemt
ze soms in ontvangst, helpt
een enkele keer de wagens te
lossen, maakt de transmis-
sieberekeningen (berekenin
gen van de warmteinhoud
van een huis) en de bereke
ningen voor air-eonditio-
ningsinstallaties.
„Installaties uitrekenen, uitte
kenen en berekenen, dat kan
ik beter dan mijn man. Dat
weet ik zeker. Ik heb daar ook
meer diploma's voor. Maar in
het uitvoerend werk is hij veel
beter. Hij heeft 25 jaar erva
ring achter de rug. Dat haal je
als vrouw nooit in. Ik doe dan
ook niet veel uitvoerend
werk".
- Waarom ging je techniek stu
deren
Hanneke: „Zeven jaar geleden
hadden wij een installatiebe"-
drijf waar vijf mensen werk
ten. Toen kwam mijn man op
bed te liggen met hernia. Voor
die tijd deed ik altijd al de
administratie van het bedrijf.
Ik heb mulo gedaan, midden
stand gehaald en een prak
tijkdiploma boekhouden.
Ook deed ik al dingen als de
inkoop. Zo gaat dat met de
vrouw van een installa
teur.
Ik kon op dat moment twee
dingen doen om mijn gezin
een bestaanszekerheid te ge
ven: of zelf installateur wor
den, of verder leren in mijn
eigen vak, de administratieve
kant op. Dat laatste zou wél
betekenen dat mijn man voor
de rest van zijn leven op het
hoekje van de bank zou moe
ten doorbrengen. En dat onze
zoon later het bedrijf niet kon
overnemen, nu de
doeling is. Het bedrijf ging
hard achteruit toen mijn man
ziek was; we hébben al het
personeel moeten laten af
vloeien. Daarom besloot ik de
technische kant te kie-
Vrijheidsdrang
Zes jaar dag- en avondstudie
van Hanneke zijn het gezin
Van der Loo niet in de kouwe
kleren gaan zitten. Hanneke
heeft niet alleen meer werk in
het bedrijf op zich genomen,
ze is ook een grote vrijheids
drang gaan ontwikkelen.
Gaat graag haar eigen gang.
en eist van haar man, zoon (17)
en dochter (10) dat ze dat van
haar pikken. Dat begint al bij
de vrijetijdsbesteding.
Hanneke. ..Mijn man doet veel
aan duiken. Maar ik heb mijn
eigen hobby's. Met het werk
zit ik hem al genoeg in het
vaarwater. Ik weiger ook met
hem op vakantie te gaan. In
mijn vakantie wil ik wel eens
alleen zijn. In je eentje beleef
je tenminste wat. Ik ben in
mijn laatste vakantie bijvoor
beeld 's nachts met vissers
mee de zee opgegaan. Wat
maak ik nou mee als ik samen
met mijn man ga? Helemaal
niks! Dan lig ik braaf naast
hem in bed. Die aparte vakan
ties laat ik me niet afne-
u'nt i imil man daar
s
vindt dat verschrikkelijk. On
gezellig als ik niet met hem
mee ga. Ik heb een vreselijk
ongeèmancipeerde man ge
trouwd. Hij vindt de afwas
vrouwenwerk, net zo als mijn
zoon trouwens. En hij kan het
moeilijk accepteren dat ik
meer technische diploma's
heb dan hij. Als er in huis een
technisch klusje moet wor
den opgeknapt, krijg ik
prompt te horen: „ik dacht
dat jij zo technisch was!".
- Heb jij altijd al van die vrij
gevochten ideeën gehad?
„O nee. helemaal niet. Toen ik
ging bouwen vond ik het
vanzelfsprekend dat ik zou
ophouden met werken bij
mijn eerste zwangerschap.
Een vrouw die in haar eentje
naar de kroeg ging, vond ik
een del. En ik vond het nor
maal dat ik mijn man toe
stemming vroeg als ik naar
een vergadering van mijn kat-
tenclub wilde"
18jaar geknokt
- Waardoor is dat zo veran
derd
„Dat is natuurlijk niet van de
ene dag op de andere gegaan.
Wij zijn nu 18 jaar getrouwd,
en ik zeg altijd: wij hebben
een 18-jarige vechtvereni-
ging. Achttien jaar lang heb ik
geknokt voor meer ruimte
voor mezelf'.
- Dat klinkt met vrolijk. Willen
jullie tcch nog bij elkaar blij-
„Jazeker, ons huwelijk groeit
nog steeds. Mijn man houdt
van me. En ik wil graag oud
worden met hem. Veel huwe
lijken gaan juist kapot door
dat mensen elkaar de vrijheid
niet gunnen".
- Maar wanneer begon jij :n
duidelijk je vrijheid op te ei-
Toen ik met die studie begon.
Ik was de enigê vrouw op een
school met 700 mannen. Ik
heb toen gezien hoe mannen
met hun vrije tijd omgaan. Ze
doen allerlei leuke dingen. En
ze bellen heel gemakkelijk op
om te zeggen dat ze later ko
men met het eten. En ze vin
den het heel normaal dat hun
vrouwen op de kinderen pas-
Ik maakte kennis met heel an
dere denkbeelden; eerder
hoorde ik daar alleen van via
de tv, dan ging het buiten mij
om. Als je gaat studeren krijg
je andere inzichten. Ik kan
begrijpen dat dat bedreigend
Er is veel bij me veranderd. Tien
jaar geleden durfde ik nog
niet alleen naar de kroeg.
Toen ik destudie begon, vond
mijn man nog dat ik direct na
de les naar huis moest komen,
terwijl mijn medestudenten
naar de kroeg gingen. Maar ik
heb gezegd: „Ik studeer als
een vent, dan wil ik ook facili
teiten als een vent". Als ik 's
nachts om half twee thuis
kom, wil ik geen verantwoor
ding af hoeven leggen. Daar
heb ik wel voor moeten
knokken.
Soms pas ik me wel aan. Dat
moet wel als je met elkaar wil
leven. Ik houd van uitgaan;
mijn man niet zo. Ik ga graag
„Hij vindt de afwas nog steeds
vrouwenwerk. En hij erkent
niet dat ik een full-time baan
heb aan het werk dat ik voor
het bedrijf doe, hoewel dat
volgens mij wel zo is. Maar dat
is overal zo: mannen kijken te
gemakkelijk tegen het werk
van vrouwen aan; ze denken
dat je alles wel even tussen
door kunt doen.
Maar we hebben nu afspraken
waar we ons beiden aan hou
den. Zo helpt hij s' morgens
de kinderen de deur uit, en
maak ik 's avonds het eten
klaar. Maar dat wil niet zeg
gen dat hij terechtwijzend
naar zyn horloge mag~kijken
als ik laat ben met het eten. Ik
wil alleen aan redelijke eisen
voldoen, en daar heb ik voor
moeten vechten. Als je als
vrouw wat wilt veranderen,
moet je dat wel aan je man
duidelijk maken. Het gaat
niet vanzelf. Ik heb nooit er
gens smoesjes voor verzon
nen, ik heb nooit zitten lie
gen.
Maar denk nou niet dat ik
vrouwen wil stimuleren om
iedere avond maar weg te
gaan. Natuurlijk niet, dat doe
ik zelf ook niet. Ik vind het
belangrijk om ook dingen in
gezinsverband te doen, bij
voorbeeld zwemmen met zijn
allen. En toen ik nog studeer
de, begon ik vaak pas 's
avonds laat, omdat ik vroeg in
de avond ook nog contact met
mijn kinderen wilde heb
ben".
Zwaar werk
Tussen de middag komt echt
genoot Theo thuis; hij mengt
zich al gauw in het gesprek:
„Ik vind het raar als in mijn
vak vrouwen met een overall
aan en een lasbril op aan de
gang gaan; het is zwaar werk.
Dat is geen vrouwen
werk".
Intussen staat Hanneke brood
jes te smeren. Ze schiet in de
lach bij zijn woorden, en gaat
er zonder pardon tegenin:
„Ach het is een kwestie van
slag. En dat zware werk is
voor niemand goed, voor
mannen ook niet. Kijk maar
naar jezelf'.
Theo uit bewondering voor de
prestaties van jrijn vrouw.
Maar hij voegt eraan toe dat
hij die emancipatie soms he
lemaal niet leuk vindt. Hoe
wel het ook voor hem voor
delen heeft: ook hij heeft er
meer bewegingsvrijheid door
gekregen.
Als Hanneke mij achteraf in de
auto naar het station brengt,
vertrouwt zij me toe: „In feite
is hij veel erger op die eman
cipatie tegen dan hij nu aan
jou liet blijken, hoor. Maar hij
wou me de hand boven het
hoofd houden, en daarom zei
hij er niet zoveel over"
Hanneke
van Loo:
"Ik studeer
als een vent
dan wil ik
ook
faciliteiten
als een
vent"
