Goudse
"Dom"
weer
een
Herstel na zestien jaar voltooid; kosten: 25 miljoen
GSBEQHH2I
PAGINA 4
ZATERDAG 11 OKTOBER 1980
GOUDA - De langste (123 meter) en mis
schien ook wel de breedste (49 meter)
kerk van ons land, de Sint Jan in Gouda,
kan weer tientallen jaren mee. Dat is te
zeggen: de Gouwenaars-hopen dat. Het
feit dat donderdag 23 oktober een res
tauratie van zestien jaren officieel wordt
afgesloten, is nog geen garantie dat er
vóór het jaar 2000 geen nieuwe zorgen
zullen opdoemen. Van 1898 tot 1953 - 55
jaar lang dus - is er regelmatig aan het
imposante gebouw gewerkt, maar dat
kon toch niet verhinderen, dat er in 1963
weer stukken steen en hout op straat en
op de zerken vielen.
Men was in '53 eigenlijk nog niet klaar.
Schaarste aan geld en materiaal deed
"Den Haag" echter een dikke punt ach
ter de werkzaamheden zetten. Trou
wens, er waren op dat moment heel wat
nooddruftiger monumenten - waaraan
nog geen cent was besteed - dan de Sint
Jan, die toen al kapitalen had verslon
den.
Pas toen het geluid van vallend gesteente
en krakende balken ook tot 's rijks oren
was doorgedrongen, werd de Goudse
"kathedraal" ineens weer een acuut ge
val.
Om tal van redenen is deze kerk zo
bijzonder, ja uniek, dat ze zelfs een eer
ste plaats inneemt in de kopgroep van
ons monumentenbestand. Van de fi
nanciële gevolgen zijn de betrokken
ministeries zich terdege - en pijnlijk -
bewust. Elke generatie zal ervaren, dat
zo'n kerk - wil ze geen prooi worden van
doorvretend verval - geld blijft opslok
ken.
De Leidenaar Ysaak Swanenburg
was de tekenaar van het "Leidse"
raam. De uitvoering werd gegund
aan de Delftse glazenier Dirck
Verheyden. Na diens dood zorg
de zijn stadgenoot Dirck van
Douwe voor de voltooiing.
De trots van de Goudse Janskerk is
ook haar kolossale omvang. Het
is een langgerekte kruisbasiliek
met brede dubbele zijbeuken aan
weerszijden van de middenbeuk
Zowel in de lengte als in de
breedte heeft het godshuis een
indrukwekkende ruimtewer
king.
De kerk heeft twee voorgangers op
dezelfde plaats gehad. Het groot
ste d^el van de fundamenten van
de oudste kerk - dertiende eeuw -
is bij deze restauratie terugge
vonden.
Orgel
Dank zij de in 1969 opgerichte
stichting "Gouds Orgelcomité'
kon vijf jaar geleden een nieuw
koororgel - goed voor concerten -
worden aangeschaft en is ook de
restauratie van het uit 1736 date
rende hoofdorgel ter hand geno
men. De orgelfirma Leeflang en
Keijzer (Apeldoorn) is daar nog
druk mee bezig. Het onderstuk
van het ruim 3800 pijpen en 53
stemmen tellende orgel - het
rugpositief - zal binnenkort weer
bespeelbaar zijn, alleen voor de
samenzang. Als het hele orgel
klaar is - en dat duurt niet lang
meer -, mogen de liefhebbers
weer concerten verwachten.
Het Goudse orgel staat op naam
van de Rotterdamse orgelmaker
Jean Moreau. Hij bouwde het
voorf 11.500. Alleen al het be
handelen van de ornamenten met
bladgoud kost nu f 28.000.
Er is in de loop der jaren ontzaglijk
veel aan dit orgel gesleuteld. Pre
cies honderd jaar na de bouw
moest de bekende Groningse or
gelmaker Lohman het voor f 6320
weer in goede staat brengen. Ook
Batz (1855), Witte (1893) en Flen-
trop (1958) dokterden eraan. De
huidige restauratie - met als ad
viseur Arie J. Keijzer, broer van
de Apeldoornse orgelbouwer -
brengt het Moreau-orgel zoveel
mogelijk terug in Lohman-staat
(1839).
Kerkvoogd J. Bax, voorzitter van
het orgelcomité, geeft toe, al
flink boven de begroting te zit
ten, maar hij twijfelt er niet aan,
dat het geld er komt. "De luister
van ons orgel staat daar borg
Op 23 oktober 's middags wordt de
Sint Jan, in tegenwoordigheid
van vele honderden genodigden,
officieel weer in gebruik geno
men. Ook prinses Juliana hoopt
daarbij te zijn.
De dag daarna komen de Goudse
bejaarden en de buurtbewoners
op bezoek, de laatsten omdat zij
jarenlang veel last van het werk
hebben ondervonden, 's Avonds
is de kerkelijke ingebruikne
ming.
En op zaterdag 25 oktober houdt de
kerkvoogdij van 10 tot 5 uur
"open huis". Men verwacht be
langstellenden uit het hele land
S. J. DE GROOT
Op 1 februari 1964 werd de restau
ratie "hervat". Als de architect
de monumentenspecialist ir. T
van Hoogevest uit Amersfoort
vertelt wat er de afgelopen zes
tienjaarin.aan.op, onderen rond
deze kerk is gebeurd, dan is hel
woord "hervat" daarop niet var
toepassing. Het is een compleel
herstel geworden. "Van het een
kwam het ander", zegt advise
rend kerkvoogd T Sterenborg
wat simpel. De werkelijkheid is
dat de kerk van de nok tot in haai
fundamenten grondig is aange
pakt.
De bedragen die daarmee waren
gemoeid liegen er niet om. In het
eerste jaar, 1964 dus, moesten
overheid en kerkvoogdij samen
f252.363 aan de kerk uitgeven.
Maar in de periode van 1978 tot
1980 was dat opgelopen tot maar
liefst negen en een half miljoen
gulden (om precies te zijn:
f9.439.132). De spreker van Mo
numentenzorg zal er op 23 okto
ber, bij al zijn vreugde over de
goede afloop, niet omheen kun
nen, dat het herstel van dit ene
monument een slordige f25 mil
joen heeft gekost.
Een vindingrijke kerkvoogd - naar
middelen zoekend om de Gou
wenaars tot de opperste of
fervaardigheid te bewegen - be
rekende bij het bekend worden
van dit formidabele bedrag vlug,
dat er per dag f13.750 op tafel
moest komen om het werk tot een
goed eind te brengen. Als dat nog
geen indruk maakte.... Die lieve
som staat op een groot bord ach
terin de kerk - waar lange tijd de
zondagse diensten zijn gehouden
- extra duidelijk vermeld, zodat
geen kerkganger en bezoeker er
achteloos aan kan voorbijgaan.
Scheutig
Nu zit hervormd Gouda aller
minst in de zorgen over de fi
nanciering van dit enorme kar-
Om te beginnen heeft de overheid -
ai blij dat de Sint Jan nog steeds
middelpunt is van een opgewekt
kerkelijk en cultureel leven - zich
zeer scheutig betoond.
Adviserend kerkvoogd Steren
borg: "Financieel gezien is de res
tauratie in twee fazen verlopen.
In het begin moesten wij als her
vormde gemeente vijf procent
meebetalen, maar toen bleek dat
het plan veel meer zou moeten
bevatten dan aanvankelijk was
gedacht, was het rijk bereid zijn
aandeel te verhogen en onze bij
drage tot 1 procent terug te bren
gen. Al met al kóst kost deze hele
restauratie ons f 800. a f 900.000"
'Dan hebben wij ook heel veel te
danken aan de plaatselijke res
tauratiecommissie. Die is al in
1960 opgericht. Wat deze mensen
in die twintig jaar aan acties heb
ben bedacht en uitgevoerd om
ons aandeel bij elkaar te krijgen,
is werkelijk verbluffend. Ik
schat, dat ongeveer tachtig pro
cent van onze bijdrage nu bijeen
De klacht die hier en daar wel
wordt gehoord dat een kerkelij
ke gemeente door hoge onder
houdskosten aan gebouwen op
wezenlijke taken moet bezuini
gen gaat voor Gouda niet op.
Het hervormd-kerkelijke leven in
de kaarsenstad overziende, kan
Sterenborg zonder overdrijving
zeggen, dat er zeker geen reden is
tot "mopperen". "De gewone
kerkelijke kas heeft onder deze
restauratie niet geleden".
Wat inmiddels al menige binen-
stadskerk in ons ontkerstenende
land heeft getroffen - functiever
lies en sluiting als gevolg -, is de
Sint Jan nog bespaard. "Wij heb
ben hier als hervormden naast de
Grote Kerk nog de Westerkerk,
Paulus- en Vredeskerk, maar de
gang naar de Sint Jan is ondanks
de kerkbouw in de nieuwe wij
ken toch in stand gebleven".
Bloei
Daarvan kunnen koster Nico Met
selaar en zijn vrouw meepraten.
De kosteres: Vergeleken met an
dere plaatsen bloeit de kerk hier
nog. De ene zondag hebben we
twee diensten, de andere zondag
één. Het kerkbezoek loopt goed.
Van duizend mensen zondags
morgens kijken we echt niet op
Precies zestien jaar geleden, toen
de eerste steigers langs de bin
nen- en buitenmuren werden
opgetrokken, is het kosterspaar
Metselaar hier gekomen. Ze wis
ten wat hun te wachten stond.
Zij: "Ja, wij hebben al die jaren in
de rommel en de herrie gezeten.
Maar in elke baan komen minder
prettige tijden voor".
Wat N ico Metselaar en zijn vrouw er
vooral bovenop heeft gehouden,
is dat de kerk al die tijd is open
gebleven, zowel zondags voor de
diensten - wel met het nodige
heen en weer geschuif in de kerk
ruimte - als in de week voor de
vele bezoekers. Dat had het voor
deel dat de kerkgangers op de
hooète bleven en met eigen ogen
de vorderingen konden volgen,
en dat de bron van inkomsten uit
het doordeweekse kerkbezoek
niet opdroogde.
De kosteres: "Wij krijgen hier zo'n
40- tot 50.000 bezoekers per jaar.
Tijdens de restauratie is dat niet
minder geworden. Ik verwacht
wel, dat het straks meer wordt,
als alle rommel is opgeruimd".
Elke bezoeker van de Sint Jan be
taalt een gulden. Dan zijn er ook
nog volop kaarten, folders,
boekjes, reprodukties, dia's,
kaarsen, glazen en meer van dat
soort dingen te koop, zodat de
koster als hij bezoekers rondleidt
zijn vrouw moet inschakelen om
de "winkel" te runnen.
Er is zelfs een klankbeeld (dia's en
muziek) van de kerk gemaakt,
waarmee Metselaar het land in
trekt, speciaal om over de be
roemde gebrandschilderde ra
men - de "Goudse Glazen" - te
vertellen. Hij verzorgt - voor alle
mogelijke groepen - zo'n veertig
a vijftig lezingen per jaar.
Niet alleen de Sint Jan is uniek.
Ook zijn koster.
Glazen
De kerk dankt haar wereldver
maardheid met name aan de
"Glazen".
De geweldige bedragen die nodig
waren om de kerk na de brand
van 1552-door blikseminslag-te
herbouwen brachten de Gouwe
naars grotendeels zelfbijeen. Met
de beglazing van de grote Jan
ging het anders. De glas in
lood-ramen zijn vrijwel alle ge
schonken door kerkelijke hoog
waardigheidsbekleders, vorsten,
edelen en bestuurders. De kerk
meesters stuurden heel gewoon
mensen op reis om ramen ge
schonken te krijgen, en dat lukte
wonderwel. Op 't laatst wilde
niemand die daartoe werd aange
zocht achterblijven.
Drie jaar na de ramp van 1552
werd in het koor het eerste raam
geplaatst, een eerbetoon aan de
patroon van de kerk, Johannes de
Doper. Het laatste "glas" uit die
tijd dateert van 1603. Dat werd
geschonken door de stad Delft en
toont het ontzet van Leiden in
1574. Men ziet er de'vaartuigen
van de Geuzen op met op de voor
grond prins Willem van Oranje
en achter hem de burgemeester
van Delft.
De ramen van de Sint Jan bezorg
den de Goudse glazeniers Dirck
en Wouter Crabeth altijddurende
faam. Het werk van deze groot
meesters steekt, volgens kunst
kenners, in elk opzicht uit boven
wat anderen, voor deze kerk
schiepen.
11.45 oecum dienst; Marekerk 10 dr
Meijers, 5 ds De Jong; Maranathakerk
(L. Morsweg) 10 ds Koolstra. gezins-
dienst; De Regenboog (Merenwijk) 9.30
ds Hortensius, 11.15 ds Hortensius en
pastor Van Well; Bethlehemkerk
(Driftstr.) 10 ds Van Leeuwen, open-
deurdienst; Bevrijdingskerk (Montgo-
merystr. Zuid-West) 9 ds Wagenvoorde;
Vredeskerk (Burggravenlaan) 10 dr
Lamping; Waalse Kerk (Breestraat)
10.30 ds Ribs; Acad. Ziekenhuis 10.15 ds
Bovenberg; Diaconessenhuis 10.30 ds
Van 't Hof; Kapel Endegeest (Oegst-
geest) 9.30 ds Friederich. Geref. Kerk:
Zuiderkerk (Lammenschansweg) 10 ds
Sijtsma, avondmaal; Petrakcrk (Suri-
namestr.) lOdrv.d. Zwaan; Oufle Vest 10
ds Vegter, 5 ds Rietveld; Maranathakerk
(L. Morsweg) 10 ds Koolstra, gezins-
dienst; Bevrijdingskerk (Montgome-
rystr.) 9 en 10.30 ds Wagenvoorde. 5 ds
Groenhoven (Witte Rozenstr.) 10 ds
Rietveld. Geref. Kerk (dolerend) "Groot-
Leiden" (Lokhorstkerkl: 9 en 5 ds v.d.
Sluys, Oudwoude. Geref. Kerk Vrijg.
(Herengr. 70): 10 en 5 ds Wijnhoud. Chr
Geref. Kerk (Steenschuur 9): 9 ds Wit-
zier, Den Haag. 7 ds Quant. Haarlem. Ge
ref. Gemeente (Nieuwe Rijn): 10 en 4.30
ds Kuijt. Geref. Gemeente in Nederland
(Bethl. kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30.
Evang,-Lutherse Gemeente Hoogl.
Kerkgracht): 10.15 ds Happee. Re-
monstr.-Doopsgezinde Gemeente (Lok
horstkerk, Pieterskerkstraat 1): 10.30 ds
Kuipers. Baptistengemeente (Oude Rijn
3): 10 ds Bosveld, 7.30 n.mi. m Lusthol-
laanschool, ds Bosveld over "Geniet nu,
betaal later", mmv jeugdgroep Evang
Christen Gemeenschap (Middelste
gracht Zr. 10 hr Dikkes. Zendingswerk
Mi.-'.dernachtsroep (Zoeterw. singel 21):
5 nam. Evangeliecentrum Zijlsingel 2: 10
hr Nieuwenhuis, di. 8 film "De Pel-
grimsgreis", vr. 8 jeugdsam. Pinkster
gemeente (Rapenburg 10): 10 hr Scher-
penisse. Leger des Hei ls (Hooigracht): 10
en 7.30. Nieuw-Apostolische Kerk ,Hoge
Rijndijk 24): 9.30 en 4. wo. 8. Zevende-
dagsadventisten (Lokhorslkerk). elke
zaterdag 9.45 bijbelstudie. 11 prediking.
Christian Science (Steenschuur 0): 10.30
Kerk van Jezus Christus van de Heiligen
der Laatste Dagen (Mormonen) 9.30,
10.30 en 11.20. Oud-Katholieke Kerk
(Zoeterw. singel hoek Cronesteinkade):
10. Vrij Katholieke Kerk (Vreewijkstr
19): 10.30 h. mis Rooms-Katholieke
Kerken: Haagwcg zat. 7, zond. 9 en 10.45;
Herensingel zat. 7, zond. 8.30, 9.30 en 11
(herdenking 55-jarig bestaan van de
kerk, voorg. pastor De Ridder); Rijndijk
(Leiden-Voorschoten) zat. 7, zond. 9.30
en 11.30; Steenschuur zat. 10 en 7, zond.
8.30.10,11.30,6 en 7; Boshuizerkade: zat.
7, zond. 9.30 en 1Lammenschansweg
zat. 7, zond. 9, 10.30 en 12; Haarlemmer
straat zat. 7, zond. 9.30, 10.45 en 12.15;
Zoeterwoude-Rijndijk: zat. 7,zond. 10en
11.30.
ABBENES - Herv. Gemeente: 9.30 hr
Groen, A.dam.
AARLANDERVEEN - Herv. Gemeen
te: 10 mevr Boeyinga, 7 dr Haitsma. Ge
ref. Kerk: 10 ds v. Wijk, A.dam. 7 dr v.
Oeveren, Rijnsburg. Chr. Geref. Kerk:
9.30 stud. Wüllschleger, 5 ds v. Lange-
velde. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Adventskerk 10 ds De Jonge,
avondmaal, 6.30 ds Bogers, vesper;
Kruiskerk 10 ds Bogers, avondmaal;
Opst. kerk 10 ds v.d. Heiden. 6.30 ds De
Jonge, avondmaal; G. Herderkerk 10 ds
v. Santen. 6.30 ds Verheul; De Bron 9 ds
Verheul, 10 ds v.d. Ree. 10.30 ds Oost
hoek, 6.30 ds v. Achterberg. Leiden;
Ashram 9.30 ds Mulder; Dnehoorne 7
nam; Onderweg (Lijsterl.) 10 ds Ooit,
Sionskerk 9.30 en 6.30 ds Ouwendijk
Geref Kerk Mar kerk 10 ds Hooger-
werf, Nieuwerkerk, 6.30 ds v. Wijk; Salv.
kerk 10 ds Gilhuis, Den Haag, 6.30 ds
Vree; zie verder herv. gem. Geref. Kerk
Vrijg. (Rijnstroom): 8.45 dienst, 6.30 ds
Borgdorff. Ned. Geref. Kerk (chr. nijv.
school Willemstr 9.30 ds De Lange,
avondmaal, 4.30 ds Goossens. Chr. Ge
ref. Kerk: 9.30 en 4.30 ds Hamstra,
avondmaal. Oud Geref. Gemeente: 9.30
en 4. Baptistengemeente(Molenwerfstr.
lX 10 en 6.30 ds Koekkoek. Baptisten
gemeente Alphen-Noord (Sportlaani: 10
hr v Barneveld. Volle-Evangeliege
meente (school Westpreludeweg): 10 hr
v. Putten. Leger des Heils (Corn, de
Vlamingstr10 en 6.30. Pinksterge
meente Bethel (Rode-Kruisgebouwi: 4
nam. Pinkstergemeente Alphen (Rodc-
Kruisgebouw): 10 voorm. Remonstrant
se Kring (Van Mandersloostraat 36): 10
dr Cramer. Rooms-Kath. parochies: Bo-
nifeciuskerk zat 7. zond. 9.45 en 11.30;
Piuskerk zat. 7. zond. 9. 10.30 en 11.45,
De Bron zat. 7. zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN Herv. Gemeente: 9.30
kand. Teeu*. 6 ds De Jong. Middelhui
nis. Geref. Gemeente: 9.30 leesdienst, 7
ds Boogaard.
BODEGRAVEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds Oosterom, Maarssen,
6.30 ds De Vreugd; Salvatorkerk 10 ds
Richter, 6.30 ds Enkelaar, Sluipwijk;
Bethlehemkerk 10 kand. Boer. 6.30 ds
v.d. Geer, Woerden. Geref. Kerk: 10 ds
Elderman, 6.30 ds v.d. Berg. Geref. Kerk
Vrijg.: 9.30 en' 4 ds Borgdorff.
BOSKOOP - Hei-vormde Gemeente:
Dorpskerk 10 ds Vlasblom, 5 zie geref.
kerk; De Stek 9.30 ds Omta. Geref. Kerk:
9.30 ds Dijkstra. 5 hr Christ, Leiden,
jeugddienst. Chr. Geref. Kerk: 9.30
dienst, 3 ds v. Smeden, Den Haag. Geref
Gemeente: 9.30 en 6; Opwekkingsge
meente (Concordia): 9.30. Vergadering
van Gelovigen (Nieuwstr.): 9.30 en 5;
Rooms-Kath. parochie: zat. 5.30 (De
Stek) en 7. zond. 9.30 en 11
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 hr Sierat, Leiden, 6.30 ds Oosthoek
Geref. Kerk: 9.30 ds Welbedacht, 5 ds
Van Dalfsen, Overschic. Rooms-Kath.
parochies: Dorp zat. 7, zond. 8, 10 en
11.30; Rijndijk (Bernardus)zond. 10; Het
Anker zat. 7, zond. 8.45 en 11.15.
HILLEGOM - Herv. Gemeente: 9 ds
Rothfusz, avondmaal. 5 ds 't Hooft, Lis-
se, avondmaal; Parkwijk 3 ds Rothfusz.
avondmaal. Geref. Kerk: 10.30 ds v.d
Wal, in herv. kerk. Chr. Geref. Kerk: 10
en 5 ds Biesma. Rooms-Kath. parochies:
Martinuskerk zat. 7, zond. 8.30, 10, 11.30
en 7; Jozefkerk zat. 7, zond 10 en 11.30;
H. Hart zat. 7, zond. 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 ds
v.d. Hoek. Rooms-Kath. parochie: zat. 7.
zond. 10.
DE KAAG - Herv Gemeente: 10 ds
Kolkman. Rooms-Kath. parochie: zat. 7.
zond. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv Ge
meente: Dorpskerk 10 ds Heymans. 'l
Harde, 6 ds Hanemaayer, Alphen; Qnt-
moetingskerk 10 dr v.d. Bank, Ede. 6.30
ds Aarents. Geref. K rk: 9 30 ds v.d.
Horst, 5 ds Vrolijk. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.15.
Vink; Oude Kerk 10 ds Schuurman, 6 ds
Arkeraats; Ichthuskerk 10 ds Drieber
gen, 5 ds De Jong; Pniëlkerk 9.30 ds Ar
keraats. 5.45 zang, 6 ds Schuurman,
jeugddienst; Groen van Pr. School 10 f
steen 10 dmvendienst. Geref. Kerk:
Triumfatorkerk 9'on 10.30 ds Kersten, 5
ds Dol, Ter Heyde, opendeurdienst. Ge
ref. Kerk Vrijg.: 10.15 leesdienst, 3.30
kand. Heide. Ned Geref Kerk: 8 45
kand. Biewenga, 7 ds Groot. Chr. Geref
Kerk: 10 en 5 ds Slagboom. Vrije Chr
Geref Gemeente (Uni-zaal): 10 en 5 ds
v.d. Belt. Geref. Gemeente (Remisestr.):
10 en 5ds Boogaard. Geref. Gemeente in
Ned.: 10 en 5. Volle-Evangeliegemeente
(Voorstraat 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv
Gemeente: 10 dr v. Vliet, 7 ds Wolven,
Almkerk. Geref. Kerk: 10 ds Wolven, 7
LEIDERDORP - Hervormde Gemeente
en Geref. Kerk: Dorpskerk 10 ds Van
Loenen, 3 ds Bovenberg, dienst met ge
handicapten, 6.30 ds Minnema, IJmui-
den; kerk Hoofdstraat 10 ds Knorth,
Scheppingskerk 9 en 10.30 ds Geursen;
Verpleeghuis Le.vthenrode: 10 ds Lut-
mers: St. Elis. Ziekenhuis: 11. Baptis
tengemeente: (wijkgeb. Zijlkwartier): 10
br. De Vries. Rooms-Kath. parochie: zat
7, zond. 9. 10.30 en 12.
LEIMUIDEN- Herv Gemeente: 9.30 en
7 ds Schalk. Geref. Kerk: 9.30 en 7 ds
Averes. Rooms-Kath. parochie: zat. 7.
zond. 7.30. 9.30 en 11 15.
LISSE - Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds
Van Roon, Katwijk; Pauluskerk 10 en 7
ds De Gelder. Geref. Kerk: 10 dr Gilhuis,
Den Haag, 7 dienst. Geref. Kerk Vriig.
10 leesdienst. 4.30 ds Duits. Ned Geref
Kerk (Salvatori): 10.45 en 5 ds Schuur
man. Chr. Gerei Kerk. 10 en 4.30 ds v
Dijken. Gerei. Gemeente: 10 en 4 ds
Hakkenberg. Rooms-Kath. parochies:
Agathakerk zat. 7, zond. 10 en 11.30;
Poelpolder zat. 7, zond. 9 en 11.30; Ma-
riakerk zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.45; En
gelbewaarders zat. 7, zond. 8, 9.30, 11 en
5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30
en 6.30 ds Bronsgeest. Geref. Kerk: 9.30
en 6.30 ds Nooteboom. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30. Rooms-Kath. parochie: zat.
7.30. zond. 9 en 10.45.
NI EU WVEEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds
Molenaar. 6.30 ds Wuister Geref. Kerk
9.30 hr Koenes, 7 ds Wijngaarden
NIEUW-VENNEP - Herv. Gemeente
9.30 en 7 ds Goyerts, avondmaal. Geref.
Kerk: 9.30 ds Wijngaarden, 6.30 ds v.d.
Wal. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5 kand.
Hoogendoorn. Rooms-Kath. parochie:
zat. 7, zond. 9.30 en 11.
zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gemeente: Kerk
Voorstraat 10 dr Henkei. 5 ds v. Eyk.
Gouda, Den Haag, 7 dr Jansen, zang-
dienst; kerk Hoofdstraal II) dr Jansen. 5
ds Hortensius, Leiden; De Rank (Golf
baan) 10 ds v. Slooten, Hagestein. Geref.
Kerk: kerk Hoofdstraat (Buurtkerk) 10
ds Elgersma; Vinkenlaankerk 9.30 ds
Mulder A.dam; Stichlmgskerk 11 ds
Slofstra; Sole Mio 9 ds Bouma. Zie ook
herv. gem. Rooms-Kath. parochies: Zee
zat. 7, zond. 9.30 en 11; Binnen zat. 7.
zond. 8,10 en 11.30; Kapel Gooweg zond.
11.
Gc-
8.30 e
10.
OEGSTGEEST Herv. Gemeente-
Groene of Will.kerk 10 dr Balkesteijn.
S lied recht: Pauluskerk 10 ds Schwenc-
ke;-Gemeentecent rum 10.30 ds Ter Lin
den, avondmaal, 7 ds Brokerhof Geref.
Kerk (Mauritslaan): 10 ds Heemskerk.
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 en 2.45 ds Duits.
Ned. Geref. Kerk (Gemeentecentrum):
8.45 br v. Dam, 4 ds De Lange. Van Wyc-
kerslooth: 4.15 ds Sierat. Kapel Ende
geest: 9.30 ds Friederich. Volle-Evange
liegemeente (Gemeentecentrum): 4
nam. Rooms-Kath. parochies: Will, kerk
zat. 7, zond. 9 en 11; Bonaventurakapel
zat. 6.30 zond. 9 en 11.
OUD-ADE- Rooms-Kath. parochie: zat.
7, zond. 8.30 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 mevr ds Westera.
Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds Jaspers
Focks. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 8. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - Rooms
Kath. parochies: Maria Presentatie zat. 7,
zond. 9.30 en 11.30; Petrus-Banden zat 7,
zond. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen
te: 9.30 ds Dc Kruijf, 7 kand. Ruitenberg.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst. 2.15 ds
Bouw
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Voor
hof 10 ds Gebraad; Bethelkerk8.45.10 en
5 ds v. Niel, avondmaal. Geref. Kerk: Pe-
trakerk 9.30 en 5 dr Van Oeveren; Imma-
nuelkerk 8.45, 10.30 en 5 ds Baayen;
Maranathakerk 9.30 en 5 ds Veenstra;
Avondzon 3 nam. dr Van Oeveren.
Avondmaal. Geref. Kerk Vrijg.: 10 en
5.15 ds Zomer. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 5
ds De Joode. Evang. Christengemeente
(aula mavo): 10. Rooms-Kath. parochie:
zat. 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - Rooms-Kath paro
chie: zat. 7, zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gemeente. 9 en
10.30 ds v.d. Meer, 7 zie geref. kerk. Ge
ref. Kerk: 10 ds Baas, 7 hr Kattenberg.
opendeurdienst. Chr. Geref. Kerk; 10 en
5 stud. Mijnders. Ned. Prot. Bond
(Jul.laan 17): 10.30 hr Klijnsma. Rooms
Kath. parochie: zat. 7. zond. 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 dt
Klein Kranenburg, 6.30 ds De Leeuw
Maarn Geref. Kerk: 10 ds v.d. Werff,
Voorhout. 5 ds v Wijk, A.dam. Rooms
Kath. parochies: Aardam zond. 9 en 12;
Langeraar zat. 7, zond. 8.30. 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gemeente IC
ds Hagen. Zwolle. 6.30 zie geref kerk
Geref. Kerk: 9.30 ds De Raadt. 6.30 ds
Hagen. Zwolle, opendeurdienst. Geref.
Kerk Vrijg lOkand Heida, 5leesdienst
VOORHOUT - Herv. Gemeente. 10 ds
Brokerhof. Rooms-Kath. parochie: zat.
7. zond. 9. 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 en 7 ds v.d. Schoot; Aula
Noord-Hofland 9.30 ds Fritsche, Den
Haag; kerk Hulp en Heil 10 ds Lentz.
Geref. Kerk: 10 en 5 ds De Zeeuw. Geref.
Kerk Vrijg.: 10.30 ds Veelkind, 2.30 ds
Joosse. Rooms-Kath. kerken: Lauren-
tiuskerk zat. 7, zond. 10 en 11.30; aula
Noord-Holland zond. 11; Moeder-Gods-
kerk zat. 7, zond. 8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente:
Brugkerk 9.30 kand. Langerak, 5 ds
Gijsbertsen; De Hoeksteen 9.30 en 6.30
ds Roetman; Bethelkerk 9.30 en 5 ds
Verboom; Immanuelkerk 10 ds Hulst, 5
ds Bakker, Den Haag. Geref. Kerk:
Kruiskerk 9 en 5 ds Prins; Ontmoetings-
kerk 10.15 ds v.d. Berg. Chr. Afgeschei
den Gemeente: 9.30 en 5. Volle-Evange-
liegemeente "Sion" (Lindegaarde 17ai:
9.30. Reinonstr. Gemeente 10 ds Hooy
kaas. Rooms-Kath. parochie: Victorkerk
zond. 10;Ontmoetmgskerk 8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds
Den Tonkelaar. Rooms-Kath. parochie
zat. 7, zond. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gemeente
Dorpskerk 10 ds Steenstra, avondmaal,
4.30 ds Visser, Katwijk, avondmaal, 7 ds
Steenstra; Kievietkerk 10 ds v. Bruggen,
avondmaal; Messiaskerk 10 ds Caze-
mier, avondmaal; Dorpscentrum 9.30
kand. Wolters. Geref. Kerk: Zijllaan 10
ds v.d. Meulen, Leidschendam. 5 ds Ha-
nenburg, Voorburg; Wassenaar-Zuid 10
ds v.d. Kamp. Ned. Prot. Bond (L. Kerk-
dam): 10.30 ds Werner.
WOU BRUGGE - Herv. Gemeente: y.30
ds Moll, 6.30 ds v.d. Heiden. Geref. Kerk:
9.30 ds Booy, 6.30 dr v.d. Zwaan. Ned.
Prot. Bond (gebouw De Wijk): 7 nam. ds
Roos. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente; 9.30
ds Kielder. Geref. Kerk: 9.30 hr v. Leeu
wen, 7 ds v.d. Ree. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10
ds Wolthaus. oogst- en gezinsdienst.
Rooms-Kath. parochies: St. Jan zond.
11.30.
ZWAMMKRDAM - Hen'. Gemeente:
en 6 30 ds Haakman, avondmaal. Gei
