Blik in de weekbladen
Den Uyl heeft
crisis wel
gezien maar
is antwoord
erop schuldig
gebleven
deTijd
HP
De economie van de onbetaalde
rekening volgens Hans van den Doel
ELSEVIERS
DONDERDAG 2 OKTOBER 1980
"PvdA-partijraad morrend
achter leider Den Uyl",
luidde afgelopen maandag
de kop in deze krant boven
het bericht dat de socialis
tische leider van de oppo
sitie zich opnieuw verze
kerd weet van het lijst
trekkersschap van zijn
partij. In vergelijking met
vier jaar geleden bestaan
er binnen de PvdA aan
zienlijk meer weerstanden
tegen de keus voor Den
Uyl, die toen nog als leider
van het gelijknamige ka
binet de partijraadbijeen
komst kon bijwonen.
Hans van den Doel, oud
kamerlid en nu hoogleraar
in de economie aan de
Gemeentelijke Universi
teit van Amsterdam ty
peerde de geslonken aan
hang van de PvdA-voor-
man een paar weken gele
den treffend: "Ome Joop",
is "Neef Joop" geworden.
Tijdens de partijraadvergadering
van vorige week zaterdag bleek
het geschilpunt tussen Den Uyl
en zijn achterban zich vooral te
concentreren op het al dan niet
formuleren van radicale stand
punten in de defensieparagraaf
van het nieuwe verkiezingspro
gramma. Maar er zijn meer
conflictpunten. Van den Doel
snijdt een belangrijk falen aan in
zijn jongste boek "De economie
van de onbetaalde rekening".
Zoals de titel al aangeeft gaat het
hem vooral om de sociaal-eco
nomische koers van de PvdA.
Grofweg tekent zich binnen de
PvdA op dat terrein het bekende
driestromenland af. Er is de koers
van de minderheid die loonoffers
als onvermijdelijke prijs ziet voor
het veiligstellen en eventueel
uitbouwen van het stelsel van
gemeenschapsvoorzieningen.
Deze groep is zich bewust van de
grenzen van een beleid dat op
verkleining van de inkomensver
schillen is gericht.
Er is de directe tegenpool van deze
op het oog gematigde koers, die
globaal gezegd alles wil. Nivelle
ren in inkomens, handhaven van
koopkracht tot modaal (ƒ32.000),
uitbreiding van de collectieve
voorzieningen (meer door de
overheid betaalde werkgelegen
heid).
De derde stroming en die is te her
kennen in het stemgedrag van de
meerderheid van de Tweede
Kamerfractie van de PvdA, eet
van twee walletjes en laat zich
door beide polen in het socialisti
sche kamp inspireren.
Driestromenland
Zo'n driestromenland is geen en
kele politiek partij vreemd, net
zoals het altijd de middenstroom
is die uiteindelijk koersbepalend
blijkt te zijn. Wat Van den Doel
met zijn analyse echter vooral
wil aantonen is niet eens zo zeer
die verscheidenheid van opvat
tingen binnen de partij, waar ook
hij lid van is, maar vooral het ge
brek aan realiteitszin van de be-
mm
leidsmakers. Die realiteitszin
ontbreekt niet alleen omdat een
stilte valt als de vraag wordt ge
steld wie en vooral hoe de reke
ning van het voorgestane beleid
moet worden betaald. En ook
omdat naar de smaak van Van
den Doel, te veel uit het oog
wordt verloren dat geloofwaar
digheid voor de kiezer alleen
wordt bereikt als dat voorgestane
beleid herkenbaar is.
Ter illustratie van het ontbreken
van die herkenbaarheid en van de
schaduwzijden van de midden
koers van de kamerfractie, be
schrijft Van den Doel hoe tijdens
de drie jaar oppositie tegen het
zittende kabinet Van Agt, een
voortdurend van identiteit wis
selend weerwerk werd geleverd.
Voortdurend werden andere
plannen ingediend.
"De kamerfractie van de grootste
oppositiepartij komt elk half jaar
met een totaal nieuw plan", zo
schrijft hij, "waarvan de enige
constante factor is dat het door de
regering geraamde werklozen-
aantal met slechts 25.000 wordt
teruggebracht". Van den Doel
geeft aan hoe Den Uyl najaar '79
de vakbeweging waarschuwde
tegen een belastingverlaging om
de koopkracht te handhaven en
hoe, begin '80, de PvdA zelf een
voorstel voor een soortgelijke
belastingverlichting lanceerde.
Joop tot neef Joop.
Een driestromenland is voor een
discussie binnen de partij wel
licht een aardige gespreksbasis,
maar uiteindelijk moet die dis
cussie wel leiden tot een beleid
van duidelijk keuzes, dat niet na
een half jaar weer voor totaal
nieuwe gezichtspunten wordt
verlaten. Dat is globaal de bood
schap van Van den Doel.
"De economie van de onbetaalde
rekening" geeft een overzicht van
deze spanningsvelden, doet een
reeks van aanbevelingen voor
oplossingen en eindigt met een
tweetal hoofdstukken over de
politiek van Dries van Agt en die
van zijn tegenhanger Joop den
Uyl.
Van den Dpel verwerpt in zijn be
toog de in regeringskringen po
pulaire opvating dat de proble
men van de Nederlandse econo
mie op zulke belangrijke punten
door ontwikkelingen in het bui
tenland worden beïnvloed dat
Nederland daar zelf nooit slui
tende oplossingen voor zou kun
nen aandragen. Hij stelt daar
twee belangrijke binnenlandse
oorzaken tegenover die van de
organisatie van de besluitvor
ming in ons land en die van het
"prisoners dilemma
ren als die van het overleg. Ken
merk van zo'n overlegdemocratie
is volgens Van den Doel dat be
slissingen over collectieve voor
zieningen in het parlement wor
den genomen, terwijl ovef het fi
nancieren van die voorzieningen
juist niet in het parlement, maar
op de arbeidsmarkt wordt beslist.
Economische groei, die een land
simpel gezegd de ruimte geeft om
meer uit te geven, wordt niet in
belangrijke mate bereikt door het
bestaan van die collectieve voor
zieningen, maar wel door wat
zich afspeelt in het bedrijfsleven.
Om die reden doet zich het knel
punt voor dat zonder een goede
coördinatie van de besluiten in
het parlement en in het be-
drijsfleven "een economie van de
onbetaalde rekening ontstaat"
Door
Ton van Brussel
De overheid moet het uitgaven
beleid afstemmen op de resulta
ten in het bedrijfsleven. Gebeurt
dat niet, dan ontstaat de situatie,
zoals die zich nu in Nederland af
tekent. Er is geen geld meer om
de wensen van het parlement te
financieren. Iedereen heeft de
macht de baten van een voorzie
ning zelf binnen te slépen en de
lasten door te schuiven naar zijn
buurman.
Tweede knelpunt
Dat brengt het tweede door Van
den Doel aangegeven knelpunt in
zicht, dat van het "prisoners dil-
lemma".Neem als voorbeeld,
zegt Van den Doel, twee gevan
genen, die wachten op veroorde
ling voor een misdaad die zij sa
men hebben begaan. Er is sprake
van een drietal alternatieven.
Wordt er geen bewijs voor hun
misdaad geleverd, dan worden
beiden na een jaar voorarrest in
vrijheid gesteld. Wordt het bewijs
tegen één van de twee geleverd,
dan komt de ander automatisch
vrij, terwijl de zittenblijver levens
lang krijgt. Wordt het bewijs te
gen alle twee de gevangenen
geleverd, dan krijgen beiden een
straf van vijftien jaar.
Beide gevangenen stellen zich het
doel zo snel mogelijk vrij te ko
men en dat kan alleen als de
schuld van de ander wordt bewe
zen. Omdat de één niet weet. wat
de ander zal doen, is de kans
groot dat beiden uit onderling
wantrouwen verkeerd gokken en
daarmee de kans op vrijspraak
vrijwel uitsluiten. Het beleid van
de een is niet op dat van de ander
afgestemd Precies zoals het
parlement en bedrijfsleven zich
te weinig van elkaar aantrekken,
niet zelden van uit het wantrou
wen dat de één door de ander
schade leidt. Het doortrekken
van die lyn naar het bedrijfsleven
laat zien, hoe investeringen nooit
goed op de realiteit zijn geënt.
Het ene bedrijf weet nooit wat de
concurrent doet en gokt op een
verhoging van het eigen aandeel.
Dat gebeurt door investeringen.
Dan is er het terugdringen van
werkloosheid door arbeidstijd-
i verkorting. Van den Doel geeft
echter aan dat de winst aan werk
door zo'n maatregel relatief klein
is. De derde oplossing is die van
verhoging van de overheidsuit
gaven. En dat dan niet door het
overheidspersoneel in omvang te
laten toenemen. Maar door de be
stedingen van de overheid (stad-
vernieuwing, isoleren van huizen
scholenbouw, zuiveringsinst
allaties e.d.) te laten stijgen. Dat
levert werk in bedrijven op en
ook dat zorgt voor meer belas
tinginkomsten en daarna de mo
gelijkheid voor meer banen bij de
overheid. Het is duidelijk dat een
socialist als Van den Doel die
laatste oplossing het meest sym
pathiek voorkomt.
Het nieuwe boek van Van den Doel,
dat eigenlijk als een vervolg kan
gelden op zijn twee jaar geleden
verschenen "Het biefstuk-socia-
lisme en de economie" verdient
een brede belangstelling. Hij
geeft een haarscherpe inventari
satievan belangrijke knelpunten,
behandelt opvattingen van de
grote politieke partijen, maar
licht de kritische analyse met
name op het verwante
PvdA-kamp. Het is door het scala
van aangesneden problemen en
het niet altijd vertaalde vakjar
gon. minder toegankelijk dan het
vorige maand verschenen "Gat in
de hand van Nederland", waarin
Flip de Kam en Frans Nypels ook
de onbetaalde rekening van de
verzorgingstaat bespreken. Daar
staat tegenover dat Van den Doel
een aanmerkelijk omvangrijker
terrein bestrijkt dan zijn collega-
schrijvers, die bovendien meer
aandacht besteden aan de her
kenning van de problemen, dan
aan de oplossingen daarvan.
Het andere bedrijf doet dat ook,
maar daardoor ontstaat zoveel
capaciteit om goederen te produ
ceren, dat het aanbod niet meer in
redelijke verhouding staat tot de
vraag. Een van de twee bedrijven
krijgt het moeilijk en zal mis
schien zelfs moeten sluiten, met
alle werklozen van dien.
Bindende afspraken
Zolang kortom op tal van terreinen
bindende afspraken ontbreken
en besluiten niet op elkaar wor
den afgestemd, blijven oplossin
gen uit. Of de overlegdemocratie,
die volgde op de periode waarin
alle besluiten in het bedrijfsleven
werden genomen, moet zich naar
het evenwicht van de volwassen
heid ontwikkelen of de zaak moet
worden teruggedraaid.
De-vlees-noch-vis-fase bedreigt
een gezonde economie.Op het
terrein van de werkloosheidsbe
strijding ontbreekt het volgens
Van den Doel ook aan een fun
damentele keuze voor één be
paalde aanpak. Hij is er van over
tuigd dat werkloosheid nog
steeds in één regeringsperiode
belangrijk kan teruggedrongen,
als maar op één, in plaats van op
verschillenden paarden wordt
gewed.
Dat kan via exportvergroting: ver
laging van arbeidskosten en ver
betering van de kwaliteit van het
goederenpakket sorteert op korte
termijn effect. Meer export, leidt
niet alleen tot meer werk, maar
ook tot meer belastingopbreng
sten en een verbeterde belasting
balans.
Het boek blijkt slechts in het laatste
hoofdstuk op twee gedachten te
hinken. De koers van de
PvdA-kamerfractie wordt door
Van den Doel op belangrijke
punten gekritiseerd, toch valt aan
het einde van het boek Joop den
Uyl veel lof ten deel. Hij is vol
gens van den Doel de politieke
econoom, die eerder dan Carter,
Schmidt, Drees, Zijlstra of Ste-
vers de ware aard van de econo
mische crisis heeft ingezien". Uit
de overige hoofdstukken van Van
den Doel kan de lezer echter de
conclusie trekken die de schrij
ver achterwege laat Den Uyl
heeft die crisis weliswaar gesig
naleerd, maar is het antwoord er
op schuldig gebleven.
Meningen op deze
pagina zijn voor
rekening van de
auteurs.
L/n
VRIJ NEDERLAND
Bibeb heeft deze week een inter
view met Willem Aantjes. Hij is
verbazingwekkend openhartig
over zijn aftreden en de reden
waarom hij weer terug wil in de
politiek. "De schok was enorm.
Ik had nooit gedacht dat ik op de
ze wijze gepakt zou worden. Dat
is een ernstige taxatiefout die me
zwaar is opgebroken," aldus Aan
tjes. Over zijn opnieuw verkies
baar zijn: "Ik ben zevenenvijftig
en om dan een heel nieuw vak te
beginnen. Ik wil werkzaam zijn in
mijn eigen vak, waaraan ik ont
zettend gehecht ben."
Volgens VN wil de Irakese presi
dent Saddam Hoessein zich op
werken tot de nieuwe Nasser. VN
zegt verder over de oorlog tussen
de beide oliestaten: "De kans dat
de oorlog tussen Iran en Irak di
rect ook internationale gevolgen
krijgt is klein. Elke inmenging
zou immers kunnën leiden tot
verdere vernieling van de olie-in
stallaties. En daarbij is het Wes
ten niet gebaat. En als dit zich er
niet mee bemoeit zal ook de
Sowjetunie dat nalaten."
Verder in VN een verslag van de
bezetting van de Delftse kern
reactor vorige week door de ac
tiegroep Breek Atoomketen Ne
derland, een groep die in principe
geweldloos handelt. VN conclu
deert met betrekking tot de toe
komst: "Het is minder de vraag of
de meerderheid van de actie
voerders 'straks' tegen geweld is.
Het is de vraag of zij dat principe
in confrontatie met de politie we
ten vol te houden."
Hoofdredacteur Kuiper van de Tijd
is erg somber over de toekomst,
hij haalt het boek 'Vredesver-
wachtingen' van de directeur van
het Stockholmse vredesinstituut
SIPRI aan en noemt de oorlog
tussen Iran en Irak erg gevaarlijk.
Vredesverwachtingen stelt: '.'Een
conflict in bij voorbeeld een Der
de Wereldgebied als de Perzische
Golf kan beginnen als een con
ventionele oorlog en dan escale
ren tot een beperkte kernoorlog,
waarbij de kleine landen hun ei
gen atoomwapens gebruiken.
Dat kan weer leiden tot een alge
mene kernoorlog waar de grote
mogendheden aan meedoen,
vooral wanneer deze de conven
tionele wapens voor het oor
spronkelijke conflict hebben ge
leverd."
Zaterdag is het tien jaar geleden dat
Janis Joplin stierf. Jim van Al
phen schreef een verhaal over
haar. Volgens hem was de positie
van de vrouw in de popwereld
niet zo sterk toen Janis beroemd
was. "Anno 1980 is dat klimaat
totaal veranderd: groepen als
Blondie, The Shirts. The Motels,
Sue Saad The Next en nog een
waslijst van andere hebben lead
zangeressen, maar Janis Joplin
vervulde op dat vlak zeker een
pioniersrol."
Ook in de Tijd, in een uitgebreid
uitneembaar dossier, de geschie
denis van de KVP, die komend
weekeinde als laatste onafhan
kelijke partij van het CDA een
eind aan haar bestaan maakt.
hervormd
nederland
Hervormd Nederland zegt in het
commentaar over Iran en Irak:
"Volstrekt dwaas zijn de leidslie
den die directe verantwoorde
lijkheid dragen voor het treffen
tussen Iran en Irak. Met vuur
spelen in de buurt van een kruit
schip kan niet anders worden ge
karakteriseerd."
Goudzwaard wordt in HN geïnter
viewd over het afscheid van de
ARP en overeen eventueel nieuw
te stichten partij: "Ik heb niet de
indruk dat de AR-richting uit het
Nederlandse politieke leven is
verdwenen. Zo relativeer ik toch
het organisatorische einde", al
dus Goudzwaard.
Hij houdt nog een slag om de arm,
wanneer het gaat om de nieuwe
partij. Volgens hem zal de vraag
of de werkgroep Niet bij brood
alleen zal besluiten tot een nieu
we partij pas worden beantwoord
"als die gesprekken met de Ka
merleden achter de rug zijn en zij
de mogelijkheden hebben gehad
hun gedachten kenbaar te ma
ken. waaraan ze zich dan wel
zouden willen binden."
De Kinderboekenweek loopt als
een rode draad door dit boeken
nummer van HP. Over Iran-Irak
lijkt HP het met VN eens te zijn,
wat betreft Hoessein. Ook hier
wordt hij afgeschilderd als een
leider die ernaar streeft om poli-
tie-agent te spelen in het gebied
rond de Perzische Golf.
Volgens Guus Kuijer, de meerma
len bekroonde kinderboeken
schrijver, worden de kinderen in
Nederland helemaal verkeerd
opgevoed. Ze worden niet in hun
waarde gelaten. Volwassenen
zouden jaloers zijn op het kin
derlijke in hun relaties. "Aan
kindersex zitten geen barre-con
sequenties vast. Ze worden er
niet zwanger van. ze hoeven niet
naar de Bloemenhovekliniek. De
kindertijd is bij uitstek de tijd
voor onbezorgde sex. daar hoe
ven we ons werkelijk niet mee te
bemoeien. Maar we bemoeien
ons er wel mee. we zijn bezorgd.
We vinden het HEEL ENG."
Kuijer zegt dat de kinderen de
volwassenen de oorlog hebben
verklaard. "Het voortdurend be
keken en gecontroleerd worden
levert een ongelooflijke woede en
een ontzettende agressiviteit op.
De ME-ers kunnen er over mee
praten."
Deze week ook in HP een aardig
verhaal over familieleden van ge
vangenen naar aanleiding van de
oprichting van het Comité Rela
ties van Gedetineerden vorige
week op een congres in Utrecht.
Mif.A7lNF.
Elsevier hoeft in samenwerking
met het NIPO een enquete onder
de Amsterdamse bevolking ge
houden. Het blad spreekt zelf van
onthutsende resultaten. 95r'r van
de ondervraagde Amsterdam
mers vindt het beleid van het
Amsterdamse gemeentebestuur
matig of slecht. "Het is duidelijk:
de Amsterdamse burgerij is het
eeuwige gekrakeel en ruzies bin
nen en tussen politieke partijen
onderling over de hoofden van de
brave kiezer heen beu. Zij is niet
alleen uitgekeken op Polak: ken
nelijk ook op het merendeel van
wethouders en raadsleden," al
dus EM.
Elsevier wijdt een flink aantal pa
gina's aan de oorlog rond de Per
zische Golf. Er is zelfs een telefo
nisch vraaggesprek met de Iraan-
se president Bani-Sadr geweest.
Evenals veel andere bladen heeft
EM geen hoge pet op van Hoes
sein en noemt hem "Saddam de
Veroveraar".
Verder in EM het bloedbad in Mun-
chen. "Niemand durft het byna
hardop te zeggen, maar het feit
dat de aanslag vermoedelijk is
gepleegd door extreem-rechts
heeft zijn (Strauss' red.) toch
al niet florissante positie in de
verkiezingsstrijd verder doen
verminderen."
MARIJKE KOOL
