Solotoneeldat is
een positief
soort eenzaamheid
toege/jcht
[fij^prggramma i
morsstraat 2a
Seth: vaagheden voor
zekerheden ingeruild
ROOSEN OPTIEK
Henk van Ulsen brengt
Reve-programma uit
RADIO
MAANDAG 22 SEPTEMBER 1980
LEIDEN -Inde Leidse Schouw
burg is deze week vrijwel elke
avond wat te beleven. Zo
brengt Seth Gaaikema er
dinsdagavond 23 en woens
dagavond 24 september zijn
nieuwste cabaretshow 'Seth
Nu' en presenteert Jan van
Aalst er op donderdagavond
25 september een theatershow
met een knipoog naar de mo
de. Van een heel ander kaliber
is het programma, waarmee
de éénling Henk van Ulsen op
vrijdagavond 26 september
naar het theater aan de Oude
Vest komt. Dit programma,
'Van het een komt het ander',
dat vanavond in Amsterdam
in première gaat, is geheel op
gebouwd uit teksten van Ge
rard Reve. Liefhebbers van
exotische folklore kunnen za
terdagavond 27 september het
Ballet van Martinique bekij
ken en de kinderen kunnen
zondagmiddag 28 september
het populaire zangeresje
Sandy - 'Ik ben verliefd op
John Travolta' - in een geva
rieerde jeugdshow zien optre
den.
AMSTERDAM - "Solotoneel eenzaam? Absoluut
niet. Dat begrip 'eenzaamheid' wordt zo vaak mis
bruikt, alleen-zijn wordt gekoppeld aan zieligheid,
terwijl er juist een grote kracht in kan schuilen. Als
je de term per se wilt gebruiken, dan is solo-toneel
een zeer positief soort eenzaamheid".
vroegere uitgever. Die rea
geerde heel positief.
Toen heeft Sjaak Hubregtse,
een neerlandicus die goed
thuis is in Reve's werk, een
programma voor mij samen
gesteld. Ik had hem gezegd
wat ik er in wilde hebben: de
humor, de religie, de erotiek,
fragmenten uit zowel zijn
vroege als latere werk.
De eerste versie was veel te
lang, daar moesten we in
schrappen. Dat was heel
pijnlijk, net of je in vlees
sneed. Onze uiteindelijke
keuze hebben we Reve toege
stuurd, tenslotte moest hij het
sanctioneren, we hebben toen
echt in spanning gezeten,
gelukkig was hij het er hele
maal mee eens, hij heeft er
niets aan veranderd.
Wel gaf hij ons één tip: zorg dat
het laatste nummer voor de
pauze een knaller is, éclatant.
Dat heeft te maken met de
spanningsboog die je op het
toneel moet bouwen, net als
bij het circus. Daar denken ze
ook niet vlak voor de pauze:
ach, de mensen hebben al zo
veel aardigs gezien, nou hoeft
het even niet. Juist dan bren
gen ze iets heel spectaculairs.
Aan het woord is de acteur
Henk van Ulsen. We praten in
zijn woning over zijn Reve-
programma 'Van het een
komt het ander', dat van
avond in het Nieuwe de la Mar
theater in Amsterdam in
première gaat en op 26 sep
tember in de Leidse Schouw
burg te zien zal zijn.
"Reve's taal, de muzikaliteit en
gevoeligheid er van, vind ik
uitermate boeiend. Ik heb zijn
werk niet gekozen om de pi
kanterieën, de erotische ele
menten, zo van: nu kan ik
eens termen spuien die je an
ders niet zo gauw op het to
neel hoort. Je kunt er natuur
lijk niet omheen, want dat be
zig zijn met sexualiteit is een
deel van hem, maar wat ik
naast zijn taalgebruik vooral
zo interessant vind is de com
binatie van uitbundigheid en
nederigheid.
Die tegenstrijdigheid tussen
absolute zekerheid, het neer
sabelen van mensen en din
gen, en het zoeken naar ze
kerheid, het niet-weten.
Mijn belangstelling voor Reve
stamt trouwens al van een
hele tijd terug. Toen ik nog bij
Poëzie Hardop zat, heb ik
Huub Oosterhuis op een ge
geven moment voorgesteld
een programma aan Reve te
wijden. Het antwoord was
nee, heel definitief, er was
geen discussie mogelijk.
Ik bleef toch met het plan
rondlopen, maar het begon
pas vaste vorm aan te nemen
nadat ik contact had gehad
met Johan Polak, Reve's
Theater
Ja, Reve heeft wel gevoel voor
theater, dat merk je ook a^n
zijn optreden in het openbaar.
Die publieke huwelijkscere
monie tussen hem en zijn
vriend bijvoorbeeld, hoe ver
zint hij het!
Ik heb Reve voor het eerst en
het laatst ontmoet in 1960,
toen we bezig waren met "De
Deze danseressen maken deel uit van het Ballet van
Martinique, een folkloristisch gezelschap uit het
kleurrijke Caraïbische gebied. De groep van dertig
dansers en zangers treedt in het kader van een tournee
door Nederland zaterdagavond a.s. in de Leidse
Schouwburg op. Ze brengen er een exotische show, die
als 'wervelend' wordt omschreven. Volgens de pro
grammatoelichting roepen de uit te voeren dansen en
de te zingen liederen het verleden op van de Franse
Antillen. Kleur en ritme heten de belangrijkste ele
menten te zijn waaruit de show is opgebouwd.
huisbewaarder'. Het was de
eerste keer dat er werk van
Pinter in Nederland te zien
was en Reve had de vertaling
verzorgd. Ik heb ook nooit de
behoefte gehad hem weer op
te zoeken, het is zijn werk dat
me interesseert.
Ie zou me kunnen beschouwen
als het instrument dat de
mensen de kans geeft de mu
zikaliteit van Reve's taal te
ondergaan. Bij de voorberei
ding moet ik een grote inner
lijke concentratie opbrengen,
moet ik eerst door de gevoe
lens en associaties heen die de
woorden in me oproepen.
Wanneer ik zijn teksten zeg,
schroef ik die persoonlijke
emotie zo ver terug dat alleen
Reve niet gekozen c
zijn taal overblijft: Die moet
het doen. Zo'n programma
werkt alleen in een kleine in
tieme zaal, ik moet bij wijze
van spreken kunnen fluiste-
De Leidse schouwburg is uit
stekend geschikt, maar ik,
kom ook wel eens in zalen, dat
zijn net bunkers, en dan heb
ben ze nog tussen het podium
en de eerste rij een ruimte zo
groot als een tennisveld.
Toeval
Bij het vinden van materiaal
voor mijn solo-voorstellingen
speelt het toeval een grote rol.
Ik loop tegen iets op dat me
interessant lijkt, meestal om
dat het aansluit bij mijn eigen
ervaringen. Als ik het niet di
rect kan gebruiken, bevries ik
het. Dat materiaal stapelt zich
dan op totdat ik er op een ge
geven moment iets mee wil of
kan gaan doen. Ik ga dus niet
vanuit een dwingende directe
behoefte op zoek naar tek
sten.
Ik vindt wel dat een kunstenaar
zich kritisch tegenover de
maatschappij moet opstellen,
maar afgezien van wat kleine
bijdragen, zoals gratis optre
den bij manifestaties tegen
discriminatie, voel ik me
jneer in algemene zin geenga-
geerd. Gogol's 'Dagboek van
een gek' bijvoorbeeld hebben
we zo bewerkt dat het qua
sfeer neutraler is geworden,
minder Russisch. Hierdoor
wordt de strekking univer
seler wie bepaald eigenlijk
wie er gek is en wie niet? Ik
stel steeds tolerantie, indivi
duele vrijheid centraal.
Televisie
Toen ik me in 1956 als eerste in
Nederland losmaakte van een
gezelschap, verklaarden veel
mensen me voor gek; maar ik
ging toch mijn eigen gang, dat
deed ik als kind al. Sindsien
heb ik solo-toneel afgewis
seld met rollen bij gezel
schappen en dat zie ik me zelf
wel blijven doen.
In de nabije toekomst komt er
een tv-produktie van Ibsens
'De wilde eend', waar ik een
grote rol in speel. Dan is ook
de pompbediende van het
benzinestation hier vlakbij
weer tevreden, want die zei
laatst tegen me: „ik heb je al
in geen maanden op de buis
gezien, het gaat niet zo best
met je, hè". Henk van Ulsen
komt met 'Van het een komt
het ander' op 26 september
naar Leiden en met 'Dagboek
van een gek' op 24 januari.
HANNY VAN DER HARST
LEIDEN/DEN HAAG - Blijft
Seth Gaaikema op het podium
staan tot hij er bij neervalt of
is hij een artiest die stopt op
het hoogtepunt van zijn suc-
De cabaretier, die deze week
twee voorstellingen in de
Leidse Schouwburg geeft om
er in december terug te keren
voor de opnamen van een
kerst-televisieshow, vindt het
een verrassende vraag.
Spreekt na enig nadenken de
hoop uit tijdig tot het juiste
inzicht te zullen komen, maar
twijfelt er tegelijkertijd aan
een eventueel voornemen om
er een punt achter te zetten
ook uit te kunnen voeren.
'Seth Nu' is de titel van de met
vijftien nieuwe tekstideeën
doorweven show, die de ca
baretier in Leiden hoopt te
presenteren.
Seth Gaaikema: "Vorig seizoen
was bijna alles vaag en kon ik
met dat typisch Hollandse
vingertje vooral 'duiden'.
Maar nu zijn die vaagheden
ingeruild voor talrijke zeker
heden. Er is een energiete
kort, er wordt drastisch be
zuinigd, we hebben een
nieuwe koningin, in Amerika
gaan ze een president kiezen
en de Russen zijn door Af
ghanistan en wellicht in de
nabije toekomst Polen, weer
Russen geworden.
De show die ik nu uitbreng ligt
min of meer in het verlengde
van de vorige. Toch weet ik
nu al, dat mijn eerste optre
den in dit nieuwe seizoen
weer zeer veel van mijn ze
nuwen zal vergen. Als ik
eenmaal het gevoel heb, dat
het publiek weer alle woord
grapjes van me oppakt, dan
gaat het steeds beter. Hoewel
ik nog steeds bijzonder afge
leid kan worden door een
suppoost, die achter de cou
lissen iets laat vallen of te
hard met een collega praat.
Het te laat binnenkomen van
publiek kan me ook helemaal
uit m'n concentratie halen.
Dat luistert bij mij zeer
nauwkeurig".
Zelfstandig als cabaretier op-
i treden doet Seth sinds 1968,
aanvankelijk nog door ande
ren terzijde gestaan (Willeke
Alberti, The Blue Diamonds).
Maar dat heeft hij nu defini
tief afgeschaft. Seth: "Nadat
ik veertig jaar was geworden,
realiseerde ik me, dat ik me
exclusief moest richten om
m'n eigen 'stiel'. Nog steeds
vind ik dan het schrijven van
conferences het moeilijkste.
Liedjes schrijven gaat me
vaak veel gemakkelijker af.
Maar juist omdat je achter je
bureau in je werkkamer geen
klankbord hebt in de vorm
van publiek, moet je maar
gelaten afwachten.wat een
bepaalde woordspeling of
sketch bij het publiek zal
gaan doen. Vaak gaat zo'n
opmerking ook eem geheel
eigen leven leiden. Het ver
baast me dan wel eens hoe
lang je een bepaald thema aan
kunt hpuden. Als je er steeds
maar voor zorgt een nieuw
humoristisch element in zo'n
monoloog te leggen. Improvi
satie is voor mij een haast ge
koesterd geheim wapen,
waarvan ik vaak gebruik
maak. Niet omdat ik dan mijn
tekst vergeten zou zijn.
Integendeel. Perfectionist als ik
ben, ken ik die woordelijk,
haast per lettergreep, van bui
ten. Nee, het fascineert me het
uitkristalliseren van een be
paalde opmerking in de zaal
gade te slaan en de mogelijk
heid het komisch effect er
van, met vaak zeer simpele
theatermiddelen, verder uit te
bouwen". Gaaikema geeft toe
van elke voorstelling weer
wat te leren. "Ik geloof, dat
het niet verstandig is, als een
cabaretier zich te egocen
trisch opstelt. Hij dient zich
de voortdurende dialoog met
z'n publiek bewust te blij-
Volgens Seth Gaaikema is ca
baretkunst volkskunst.
'Want', zo zegt hij, 'wij diepen
onze motieven op uit de da
gelijkse beslommeringen van
ons publiek. Ons vak is het
moeilijkste vak ter wereld,
omdat er van je verwacht
wordt, dat je de mensen een
lach geeft, die nog om hun
lippen speelt als ze het theater
hebben verlaten. We zijn be
zig de mensen een paar uur
van hun zorgen en beslom
meringen los te rukken. De
lach is dan het meest heilza
me medicijn. Ik hoop het
publiek steeds weer die gulle
lach te kunnen aanreiken.
Een alert reagerende cabare
tier, die bovendien de kunst
van het improviseren mach
tig is, kan met een gewillige
zaal de meest malle fratsen
uithalen. Op die momenten is
het prachtig dit vak te mogen
'uitoefenen'.
BERT KOEKEBAKKER
Show over mode
LEIDEN - 'We brengen een
theaterprogramma en geen
modeshow'. Jan van Aalst,
die samen met de mannequin
Yvonne donderdavond a.s. in
de Leidse Schouwburg staat,
is bang dat velen zich zullen
laten afschrikken door de titel
van het programma, 'Mode
met een glimlach'. Jan van
Aalst: 'Het gaat beslist niet
om een modeshow. De Haag
se couturier Gerard Brussé
heeft de kleding van deze
theatershow ontworpen en
Yvonne en ik maken daar
omheen een aantal modieus-
visuele grappen. De mens
achter de mode staat eigenlijk
centraal. We laten ons bege
leiden door pianist Frans Ko
nijnenburg, die de composi
ties van de begeleidende
liedjes maakte. We hebben dit
programma als proefvoor-
stelling gebracht bij diverse
huisvrouwenverenigingen.
Er bleek toen een behoefte te
bestaan om over het pro
gramma na te praten. Ook in
Leiden zal er gelegenheid tot
een nazit zijn. Men moet het
programma eigenlijk zien als
een ode aan de vrouw. Maar
dit betekent niet, dat er geen
mannen naar toe zouden
kunnen gaan. In het pro
gramma dat uit liedjes en
sketches bestaat, speelt de
kleding uiteraard wel een gro
te rol. Het cabareteske ele
ment staat echter voorop'.
NEDERLAND 1
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.49 - Poli en Pili (NOS)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - Dossier Saffier Staal, tv-serie (TROS)
19.50 - Schlagerfestival 1980 (TROS)
21.37 - Journaal (NOS)
21.55 - Hell is for heroes, speelfilm (TROS)
23.30 - Journaal (NOS)
NEDERLAND 2
18.00 - Nieuws voor doven en slechthorenden (NOS)
18.25 - Educatief werken met volwassenen (Open School)
18.55 - Journaal (NOS)
18.59 - De mooiste tijd, tv-spel (AVRO)
20.00 - Journaal (NOS)
20.27 - Emile Zola of het menselijk geweten, tv-serie (AVF
22.20 - Televisier magazine (AVRO)
23.00 - Uitreiking Televisier Ring (AVRO)
23.15 - Journaal (NOS)
DUITSE TV
DUITSLAND I
(Reg. progr. NDR 18.00 Sport.
18.30 Actual. 18.45 Kleuterserie.
18.55 Achtung Zoll, tv-serie. 19.25
Actueel magaz. 19.59 Progr.overz.
WDR: 18.00 St Paulis Landungs-
brueeken, tv-serie. 18.30 Was sich
neckt, das liebt sich, tv-serie. 18.40
Achtung Zoll, tv-serie. 19.15 Actua).
19.45 Licht progr.) 20.00 Journ.
Aansl.: Verkiezingen. 20.15 Chris
und Tim, tv-serie. 21.15 Discussie.
22.30 Actual. 23.00 Orphee, speel
film. 0.35-0.40 Journ.
DUITSLAND II
18.20 Koeniglich Bayerisches
Amtsgericht, tv-serie. 19.00 Journ.
Aansl.: Verkiezingen. 19.30 Lichte
muz. 20.15 Wetensch. progr. 21.00
Actual. Aansl.: Verkiezingen. 21.20
Duits. 19.00 Literaire film. 19.45
Journal 3. 20.00 Journ. 20.15 Gevar.
progr. 21.45 Der Mann von Maisini-
cu (El hombre de Maisinicu), speel
film. 23.15 Joum.
BELGISCHE TV
BELGIË VLAAMS
18.00 Poppenfilmserie. 18.05 Te
kenfilmserie. 18.30 Open School.
18.55 Inform, progr. 19.25 Verkeers-
tips. 19.30 Liefdadigheidsprogr.
19.35 Meded. en Morgen. 19.45
Joum. 20.10 Weerber 20.15 Show-
progr. 21.00 Oorlogsresten, tv-sene.
21.50 Inform, progr. 22.30 Liefda
digheidsprogr. 22.35-22.50
Actie-regisseur Don Siegel is gespecialiseerd in thrillers (Dirty
HarryCoogan 's Bluff, pas nog Escape from Alcatraz) .maar ook m
andere sectoren staat h ij zijn mannetje. Zo maakte Siegel vele jaren
geleden in het nu weer zo getapte griezelgenre op een koopje een
klassiek horrorwerkjeInvasion of the Bodysnatchers. En m 1962
kwam hij meteen verdienstelijke oorlogsfilm voor de dag. Hell is for
Heroes, die de TROS vanavond uitzendt.
De hel is voor de helden, maar moeten die helden wel een tik van de
molen hebben gehadSiegel lijkt dat wat boosaardig te suggereren:
de hoofdfiguur in zijn verhaal, de door Steve McQueen uitgebeelde
gedegradeerde sergeant Reese is psychisch allesbehalve 100 procent.
Misschien de ideale conditie om leiding te geven aan of deel uit te
maken van een soort zelfmoordcommando. Want zo kun je het arm
zalig groepje Amerikaanse soldaten, dat het opneemt tegen een
kolossale Duitse overmacht,wel noemen. Hun opdracht is een bres te
slaan in de versterkingen in België, waar de Siegfnedhnie de be
tonnen ruggegraat van het Duitse verdediginssteldel vormt.
Hoewel hij niet alle oorlogsfilmclichés kon omzeilen, maakt Siegels
weergave van de waanzinnige moordpartij geen oudbakken in
druk; de actiescènes, zoals het afslaan van een aanval met behulp
van een vlammenwerper, zijn natuurlijk weer uit de kunst, maar
Hell is for Heroes, waarin naast McQueen onder anderen Nick
Adams. Bobby Darin en James Cobum zijn aan te treffen, biedt ook
een aantal indringende spelmomenten Ned.l2155 uur).
'Jozef Eyckmans: een dichter over muziek' is de titel van een
tweedelige uitzending over de dit jaar verschenen gedichtenbundel
van Jozef Eyckmans 'Achtendertig componisten', waarvan de
NCRV-radio vanavond de eerste aflevering uitzendt (Hilversum 2,
20.00 uur).
MAANDAG 22 SEPTEMBER
HILVERSUM I
18.11 (S) Aktua. 18.25 (S) De Kin-
derplatenbak. 18.45 (S) Het zesde
continent, hoorspelserie. 19.02 (S)
Tross-country. 20.02 (S) Zomaar 's
avonds. 21.30 (S) TROS Big Band
Festival 1980. 22.02 (S) Aktua-
Sportcafe. NOS: 23.02-24.00 (S) Met
het oog op morgen. AVRO: 0.02 (S)
Pim Jacobs' Platenscala. 1.02 (S)
One o'clock jump. 2.02 (S) AVRO's
Service Station. 6.02 (S) AVRO
Muziek en verkeersinform.
HILVERSUM II
18.00 Muziek in vrije tijd. P P 18.50
Uitz. van D.S.'70. NCRV: 19.00 (S)
Steen in de vijver. 20 00 (S) Jozef
Eyckmans: een dichter over mu
ziek. 22.25 Bond zonder naam.
NOS: 22.30 Nws. O.S.: 22 40 Educa
tief werken met volwassenen.
NCRV: 23.25 (S) Muziek van eigen
tiirl 23 55.94 00 Nws
HILVERSUM III
NOS: 18.03 (S) De Avondspits met
de Nationale Hitparade AVRO
19.02 (S) Praatpaal 15. 20.02 (S) Het
Steenen Tijdperk. 21.02 (S) Su
perclean Dreammachine. 22.02 (S)
Blues, ballads &t beat. 23 02-24 00
fS) AVRO's Swinetime
DINSDAG 23 SEPTEMBER
HILVERSUM I
Ieder heel uur nieuws. AVRO: Ver
volg AVRO: Muziek en verkeersin
form. (7.03,7.30, 8 03 en 8.30 AVRO'
Radiojournaal.) 9.03 Tekst en Uitleg
9.08 (S) Concertant. 10.02 De zand
bakshow 10 10 (S en M) Arbeidsvi
taminen. 11.02 Venus met pistool
hoorspelserie. 11.28 (S) Rondon
twaalf. 12.30 (S) Mon vieux, m;
vieille. 13.03 AVRO's Radiojournaal
13.20 (S) De AVRO Diligence 13.5!
Beursplein 5 14.02 (S) 'n Middagji
AVRO. 16.02 Hersengymnastiek
16.30 Dertien-Speciaal 17.02 (S) Gai
terug.
HILVERSUM II
KRO: 7 00 Nws. 7.10 Ochtendgymn.
7 20 Het Levende Woord 7 30 Nws.
7.36 Echo. <8.00 Nws.) 8.30 Nws. 8.36
Amus.muz. 8.50 Postbus 900. 9.00
Gymn. v.d. vrouw. 9.10 Waterstan
den. 9.15 Scheepspraat. 9.20 De let
ter M, 10.30 Ouder worden we alle
maal. 11.00 Schoolradio. 11.30 Ratel.
OVERHEIDSVOORLICHTING:
12.16 Uitz. voor de landbouw. KRO:
12.26 Meded voor de land- en tuin
bouw 12.30 Nws. 12.36 Echo 13.00
Nws. 13.11 Goal. 13.30 Schoolradio.
NOS. 14.30 Molukse cultuur en mu
ziek. KRG 15.15 Boekenwijsheid.
17.30 Nws. 17.36 Echo.
HILVERSUM III
Ieder heel uur nieuws. VARA. Van
7,00-18 00 Actual, via Dingen van de
Dag 7 02 (S) Gesodemeurders, 8 30
(S) Holland ze zeggen. 10 30 (S) Ty
pisch Jansen. 11.30 (S) VARA's
Zoekplaatje. 13.30 (S) Spitsbeeld.
15.30 (S) Popkrant. 16.30 (S) Be-
HILVERSUM IV
te Warschau. 13.00 (S) De
meest verkochte Klassieke Tun.
13.30 (S) Koren - Korpsen. 14.00
Nws. 14 02 (S) De hoge 'G'. 14 30 (S)
Guitanteiten 15 00-17 00 (S) Belcan-
torium: Operafragmenten.
Deze
aanbieding
geldt van dinsdag 16 t/m zaterdag
27 september tot ziens bij
tijdelijke ingang
Leiden-tel. 071-120375
