Industrieel gesleutel aan erfelijkheid begint
Canada nog altijd
zonder grondwet
Problemen voor premier Trudeau
VRIJDAG 19 SEPTEMBER 1980
Haastiger
GRONINGEN - Het ziet ernaar uit dat deze maand de
eerste Hinderwetvergunning zal worden afgegeven
voor industriële research met de recombinant-
DNA-techniek (het sleutelen aan de erfelijkheid van
bacteriën). In 1978 gaf de gemeente Groningen de
eerste hinderwetvergunning af voor zuiver weten
schappelijk onderzoek aan de Groninger rijksuni
versiteit in het scheikundecomplex in Paddepoel.
Rijnmond geeft - eveneens na
jarenlange voorbereiding - de
eerste vergunning af aan de
industrie gigant Unilever
voor zijn researchlaborato-
rium in Vlaardingen. En
daarmee is ook in Nederland
het sleutelen aan de erfelijk
heid van micro-organismen
in een nieuwe fase geko
men.
Een riskante fase. Immers: de
overtuiging groeit, dat de re-
combinant-DN A-techniek
een ware goudmijn kan wor
den. Dat betekent, dat de in
dustriële research onder de
hevige druk van de goud
koorts zal komen te staan. Er
zal jachtig onderzoek worden
verricht naar financieel inte
ressante projecten: het hele
terrein van de „nieuwe biolo
gie" zal ijlings worden afge
graasd.
In Nederland niet alleen door
Unilever. Gist-Brocades,
AKZO-Pharma, Organon,
Philips Duphar, Naarden In
ternational, Heineken, DSM,
Shell en de Avebe hebben al
te kennen gegeven om spoe
dig ook te willen starten of in
teresse te hebben. Internatio
nale contacten zijn ook al ge
legd: zo gaat Unilever sa
menwerken met de in Zwit
serland gevestigde „denk
tank" op dit gebied Biogen en
nam in juli het tot AKZO-
Pharma behorende Boxmeer-
Intervet International het
Amerikaanse bedrijf Inter-
Continental Biologies Inc. in
Millsboro (Delaware)
over.
Het blijft nog wetenschappelijk
onderzoek, zij het econo
misch veel gerichter en haas
tiger dan het onderzoek in de
rustige laboratoria van de
universiteiten. De volgende,
onvermijdelijke fase is die
van industriële toepassing
van de resultaten van dit on
derzoek. Dat betekent kwe
ken van bacteriën met
„vreemd" erfelijk materiaal
maken, die niet-zoals bij we
tenschappelijk onderzoek -
maximaal tien liter groot mo
gen zijn, maar 100.000 tot
600.000 liter meten.
Unilever en de andere indus
trieën zullen daar nieuwe
Hinderwetvergunningen
voor nodig hebben. Maar hoe
kunnen die hun geweigerd
worden als ze nu toestem
ming krijgen geld in onder
zoek te investeren?
De vraag of de veiligheidsvoor
schriften voor dit sleutelen
aan de erfelijkheid van bacte
riën deze geweldige druk
kunnen weerstaan, kan in
middels als ontkennend
beantwoord worden. De Ne
derlandse veiligheidsvoor
schriften (waarvan althans
gezegd wordt, dat ze de
strengste ter wereld waren)
stonden al onder sterke bui
tenlandse invloed. Indus
triële druk in met name de
Verenigde Staten bewerk
stelligden daar in korte tijd
tot tweemaal toe een aanmer
kelijke versoepeling van de
voorschriften: Nederland
nam die versoepelingen
over.
De vergunning, die Unilever
krijgt, bewijst dat men zelfs
bereid is op deze versoepelde
richtlijnen nog verzachtingen
toe te passen. Zo wil Unilever
onder andere experimente
ren met het inbouwen van er
felijk materiaal van een zoog
dier in de kreupelgemaakte
darmbacterie Escherichia
coli (stam K12). Ook volgens
de nieuwste richtlijnen mag
zulks alleen in een heel spe
ciaal beveiligd laboratorium
(C-III-niveau), dat in ons land
nog niet bestaat. Maar Unile
ver mag deze experimenten
toch in het minder beveiligde
laboratorium in Vlaardingen
uitvoeren, als het een E-coli-
bacterie gebruikt van een nog
wat verder verzwakte stam
(Chi 1776). Overigens besloot
het kabinet-Van Agt vorige
maand tot de bouw van zo'n
C-III-laboratorium bij het
Medisch-Biologisch Labora
torium van de Gezondsheids-
organisatie TNO in Rijswijk,
kosten vijf miljoen gulden,
waarvan de industrie gebruik
mag maken.
Toezicht
Toezicht op de naleving van de
veiligheidsvoorschriften is
bovendien volgens de ver
gunning voor Unilever opge
dragen aan een biologisch
veiligheidsfunctionaris, die
in dienst is van Unilever zelf.
Voor een eventuele steek
proefsgewijze controle na
mens de Inspectie voor de
Volksgezondheid te verrich
ten door bijvoorbeeld het
Rijksinstituut voor de Volks
gezondheid, is nog niets gere
geld. Zonder de oprechtheid
van de Unilever-functionaris-
sen bij voorbaat in twijfel te
trekken: zo hoort het niet;
toezicht dient te worden uit
geoefend door onafhankelij-
ken.
De andere geïnteresseerde in
dustrieën krijgen het nog ge
makkelijker. Zo de vergun
ningverlening op grond van
de Hinderwet per 1 septem
ber onder de werking van de
wet Algemene Milieuhygië
ne, waardoor de procedure
wordt verkort tot maximaal
zeven maanden. Dat is met
opzet zo gedaan: de regering
wil de biotechnologie stimu
leren.
Door Kees Wiese
De commissie-Winkler, die na
mens de minister de zwaarte
van de veiligheidsvoorschrif
ten per experiment bepaalt,
streeft er bovendien krachtig
naar dat plaatselijke overhe
den geen extra veiligheids
voorschriften gaan geven.
Groningen eiste een lijst van
38 maatregelen bovenop de
voorschriften van de voor
ganger van de commissie-
Winkler (de KNAW-commis-
sie-Van Kammen), waaron
der een maandelijkse rappor
tage over de experimenten
aan het gemeentebestuur
door de universitaire onder
zoekers; Rijnmond vraagt
onder andere jaarlijkse rap
portage door Unilever.
Het zal - gezien ook de houding
van minister Ginjaar (volks
gezondheid en milieuhygië
ne) en minister Trier (weten
schapsbeleid) wel voor het
laatst zijn, dat zulks kan,
hoewel de commissie-
Winkler in haar eerste half
jaarlijkse verslag aan de mi
nister toegeeft, dat „het veel
moeilijker zal zijn plaatselijke
functionarissen en het plaat
selijk bevoegde gezag ervan
te overtuigen, dat er geen
gronden bestaan om eisen te
stellen, die boven de richtlij
nen van de commissie uit
gaan". Maar krijgt de com
missie zijn zin, dan is het
daarna in feite de commissie,
die de Hinderwetvergunning
verleend.
Het lijkt alleszins redelijk te
stellen, dat aan het sleutelen
aan de erfelijkheid van bacte
riën risico's verbonden zijn
waarvan de grootte door ge
brek aan kennis niet met eni
ge nauwkeurigheid te bepa
len is. Duidelijk is ook, dat die
risico's beter hanteerbaar zijn
bij zuiver wetenschappelijk
onderzoek aan hijvoorbeeld
de universiteiten, dan bij in
dustriële research, om van
industriële produktieproces-
sen met deze techniek nog
maar niet te spreken. En dat
bij het werken met deze tech
niek ook ehtische vragen rij-
Risico's
Het lijkt ook alleszins redelijk te
stellen, dat deze techniek een
zeer grote invloed op de
maatschappij kan hebben,
zowel door de risico's en de
ethische problemen als door
de produkten, die ermee
kunnen worden gemaakt.
Recombinant-DNA wordt
naar invloed op het maat
schappelijk gebeuren dan
ook wel vergeleken met chips
en kernenergie.
Dat leidt als vanzelfsprekend
tot de conclusie, dat de mon
dige burgers in die maat
schappij een duidelijke stem
moeten hebben in het hele re-
combinant-DN A-gebeuren.
Zowel rechtstreeks als via de
door hen gekozen vertegen
woordigers in politieke orga
nen. Die duidelijke stem heb
ben zij echter niet; men kan
zelfs zeggen dat die hen met
enige behendigheid wordt
onthouden.
Zo beloofde de regering de
Tweede Kamer al in septem
ber 1978 de instelling van een
breed samengestelde com
missie (waarin onder andere
vertegenwoordigers van
werknemers- en werkgevers
organisaties) „ter bestudering
van de maatschappelijke en
ethische aspecten van werk
zaamheden met erfelijk
heidsmateriaal." Die com
missie zou met voorrang moe
ten adviseren over het al of
niet in ons land inrichten van
een sterk beveiligd laborato
rium (C-III); gesuggereerd
werd zelfs, dat die commissie
een soort brede maatschap
pelijke discussie zou mogen
starten. De regering erkende
daarmee in ieder geval, dat de
mondige burger een duidelij
ke stem moet hebben.
Maar die commissie is er nog
steeds niet; de beslissing het
C-III-laboratorium te bouwen
daarentegen wel. Het advies
van de commissie wordt
„thans niet meer opportuun
geacht" (aldus minister Van
Trier) en dat is logisch: wie
wil nog advies over een be
slissing, die al is genomen. En
hij ziet het daarom „in de rede
liggen" de taakstelling van de
nog in te stellen commissie te
verruimen tot het nader be
zien van de maatschappelijke
en etische aspecten van de
hele „nieuwe biologie": ofte
wel „de ontwikkelingen ten
gevolge van de moleculaire
benadering in genetica en
celbiologie".
„Het geïsoleerd bekijken van
het recombinant-DNA-on-
derzoek zou tot een overbe
licht en slecht met andere ter
reinen te vergelijken beeld
van dit terrein kunnen lei
den", zo meent de bewinds
man, die kennelijk op voor
hand al weinig vertrouwen in
de nog in te stellen commissie
heeft. Maar intussen vallen op
dit „geïsoleerde gebied" al
wel de beslissingen zoals het
verlenen van de eerste Hin
derwetvergunning voor in
dustriële research.
Zwijgplicht
Het ingaan van de fase van de
industriële research betekent
voor het eerst ook een strikte
geheimhouding over de on
derzoekprojecten. Uit con-
currentie-overwegingen. die
bij universitair onderzoek
niet gelden. Neveneffect is,
dat de belangstellende mon
dige burger niet hinderlijk
kan worden en adviserende
commissies en plaatselijke
besturen een zwijgplicht krij
gen opgelegd. De wet Alge
mene Bepalingen Milieuhy
giëne, waar de Hinderwet
vergunningen voor het wer
ken met recombinant-DNA
per 1 september onder valt,
kent - aldus minister Van
Aardenne (economische za
ken) - „een duidelijke ge
heimhoudingsregeling".
Het uitstellen van het vormen
van een adviserende commis
sie onder het mom van een in
de rede liggende taakverrui-
ming - het is een heel oude uit
de politieke trucjesdoos,
waaruit bewindslieden kun
nen putten. Maar hij werkt je
dwingt er zelfs de Tweede
Kamer mee tot een min of
meer lijdzaam wachten tot na
de maaltijd nog wat mosterd
kan worden geserveerd.
Het opleggen van een geheim
houdingsplicht aan advise
rende commissies en be
stuurders, met als (uiteraard
ongewild) neveneffect het
machteloze zwijgen van
mondige burgers - ook daar
van kan men niet zeggen, dat
het gloednieuw is. Maar ik
vrees, dat het nog steeds
werkt.
MONTREAL - Voor de twaalfde keer in 53 jaar is het een Canadese
regering niet gelukt met de provincies tot overeenstemming te ko
men over een eigen Canadese grondwet. Voor premier Trudeau was
het al de vierde keer dat een grondwetsconferentie mislukte. Tot nu
toe heeft een Britse wet dienst gedaan als grondwet voor Cana
da.
In 1864 kwam een groep
politici in Quebec-City
bijeen om een docu
ment op te stellen dat
Canada tot een echt
land zou maken, omdat
ernstig werd gevreesd
dat de Verenigde Sta
ten van plan waren de
Britse kolonie binnen
te vallen. In 17 dagen
nam het groepje 73 re-
soluies aan die, nadat ze
door het Britse parle
ment waren aangeno
men, de basis vormde
voor de Britse Noord-
Amerika Akte (BNA).
Die akte doet vanaf
1867 dienst als Canada's
grondwet.
De BNA-akte, zoals hij altijd
wordt genoemd, kan alleen
worden veranderd of aange
vuld met toestemming van
het Britse parlemer^J., en pre
mier Trudeau heeft herhaal
delijk gezegd dat dit een be
schamende toestand is, die
„Canada in de grondwettelij
ke kleuterschool" houdt.
Referendum Quebec
De nu mislukte conferentie is
een direct gevolg van het refe
rendum dat op 20 mei in de
provincie Quebec werd ge
houden over een politieke af
scheiding van Canada met
behoud van een economische
unie. Premier Trudeau, die
wel in de gaten had dat min
stens de helft van de bevol
king in Quebec niet afkerig
was van politieke afschei
ding, beloofde toen dat er na
het referendum ingrijpende
veranderingen in het federale
systeem zouden komen.
Zestig procent van de stemmen
was inderdaad tegen politie
ke onafhankelijkheid, en
Trudeau beloofde daarom af-
gelopen juni dat Canada voor
het einde van het jaar een ei
gen grondwet zou hebben. En
als de provinciale regeringen
niet aan het einde van de vo
rige week tot overeenstem
ming zouden komen over hoe
zo'n grondwet eruit moest
zien, zo zei hij toen, dan zou
hij zonder hen de beslissing
voorleggen aan de tweede
kamer en de senaat.
Door Marbot Minjon
Naar verluidt voelde premier
Trudeau zich zo zeker van zijn
zaak ten opzichte van de tien
provinciale eerste-ministers,
omdat een opiniepeiling,
waarvan de uitkomst niet be
kend werd gemaakt, zou heb
ben uitgewezen dat 80 pro
cent van de bevolking, ver
spreid over heel Canada, ach
ter zijn voorstel voor een
grondwet stond.
Trudeau's voorstel voor een
grondwet is gebaseerd op de
BNA-akte, met 12 verande
ringen. Canada zou dan een
onafhankelijke staat worden
met koningin Elisabeth als
staatshoofd. Omdat het geba
seerd is op die akte, wordt er
in Canada gesproken over het
'thuisbrengen' van de grond
wet.
Van de 12 veranderingen is het
vastleggen van grondwette
lijke rechten voor alle Cana
dezen voor premier Trudeau
het belangrijkste. Hij wil dat
alle Canadezen het recht heb
ben te wonen, werken en ei
gendom te bezitten in heel
Canada. Dit lijkt vanzelfspre
kend, maar is het niet. Cana
da's tien provincies en twee
rijksgebieden beslaan een
oppervlakte die 285 keer gro
ter is dan Nederland, en niet
alle delen van het land zijn
even welvarend.
Jan Modaal in de provincie Al
berta heeft een gemiddeld in
komen van f35.000, terwijl
een gezin met twee kinderen
in Prince Edward Island het
met f25.000 moet doen.
Sommige provincies met een
hoog werkloosheidscijfer
willen liever dat hun eigen
mensen eerst aan de beurt
komen als er werk is. Op
Prince Edward Island wil de
provinciale regering niet dat
niet-inwoners land of huizen
bezitten.
Burgerrechten
Trudeau wil ook dat in de
grondwet komt te staan dat
alle Canadezen het recht heb
ben op vrijheid van gedachte,
meningsuiting, godsdienst en
drukpers. Niemand mag
worden gediscrimineerd op
rond van ras, godsdienst, taal,
huidskleur, leeftijd of ge
slacht. Dit lijkt ook allemaal
heel vanzelfsprekend, maar
toch hebben zeven van de
provincies zich tegen het
vastleggen van dergelijke
fundamentele rechten ver
klaard.
Zij vinden dat de provinciale
regeringen dichter bij de
mensen staan en daarom be
ter dergelijke wetten zelf
kunnen maken. Die wetten
kunnen dan uiteraard ook
weer vrij gemakkelijk wor
den veranderd, maar de pro
vincies vinden dat een voor
deel omdat „de maatschappij
immers ook snel veran
dert".
Quebec, dat zelf een wet op de
burgerrechten heeft, wil ab
soluut niet dat in de grondwet
komt te staan dat iedere Ca
nadees mag wonen en werken
waar hij of zij wil, of dat nie
in de inleiding van de nieuwe
grondwet.
Geen Britse zaak
Premier Trudeau, die onlangs
zei nog steeds te hopen dat
Canada voor het einde van het
jaar een eigen grondwet heeft,
kan nog een hoop moeilijk
heden verwachten als hij dat
probeert door te drijven zon
der de instemming van de
provinciale regeringen. For
meel heeft hij hun toestem
ming niet nodig, maar in de
secties 91 en 92 van de BNA-
akte staat dat de provincies»
zelfbestuur heben in plaatse
lijke zaken, eigendomsrecht
en burgerrechten en dat ze de
eigenaar zijn van hun delf
stoffen. De provinciale rege
ringen hebben al laten weten
dat ze in het geval Trudeau
niet van zijn plan afwijkt, alle
bepalingen in de nieuwe
grondwet aan het hoogge
rechtshof zullen voorleggen
en dat kan jaren duren.
Zou Trudeau toch de vereiste
meerderheid in beide Kamers
krijgen dan zit hij nog met het
probleem dat de Britse rege
ring niet erg ingenomen is
met een Canadees verzoek
om de BNA-akte te wijzigen
en dan aan Canada over te
dragen als de provinciale re
geringen het daar niet mee
eens zijn.
Nicholas Ridley, de Britse mi
nister van staat voor buiten
landse- en Gemenebestzaken,
heeft afgelopen juni in Otta
wa gezegd niet te hopen dat
Canada de Britse regering
met haar grondwetproble
men opzadelt. Hij. waar
schuwde dat oppositie tegen
de plannen voor een nieuwe
grondwet niet thuishoorde in
het Britse Lagerhuis.
Lachende derde is eerste-mi-
nister René Levesque van
Quebec. Al voor het referen
dum zei hij regelmatig dat de
provinciale regeringen het
toch niet met elkaar eens
zouden kunnen worden over
een nieuwe grondwet die de
provincies meer zelfbestuur
moet geven, en hij heeft gelijk
gekregen. Er doen hardnek
kige geruchten de ronde, dat
er in november in Quebec
vervroegde verkiezingen
zullen worden gehouden en
in dat geval is een verkie
zingsoverwinning voor de
Parti Quebecois, die streeft
naar onafhankelijkheid van
Canada, niet onwaarschijn
lijk.
Mochten de plannen van Tru
deau doorgaan dan is het nog
niet zo dat de originele, gewij
zigde BNA-akte in een mooie
vitrine in de parlementsge
bouwen in Ottawa komt te
liggen. Op het moment wordt
de akte bewaard in een kamer
in de Victoria Tower in Lon
den. onder het strenge toe
zicht van F. S. Cobb, die op
alle documenten van het Brit
se Hogerhuis let.
Kobb zegt. dat hij niet van plan
is om de BNA-akte zo maar
'weg te geven'. „Stel je voor
dat we al onze documenten zo
maar begonnen weg te geven
aan iedereen die onafhanke
lijk werd. Binnen de kortste
keren waren al onze mooie
aktes over de hele wereld ver
spreid en dat gaat tegen alle
archiefprincipes in."
Trudeau: "Canada in grondwettelijke kleuterschool"
mand gediscrimineerd mag
worden op basis van taal. Er
bestaat sinds 1977 in Quebec
namelijk een wet die het En
gelssprekende Canadezen uit
andere provincies verbiedt
hun kinderen in Quebec naar
een Engelse school te sturen.
Engelssprekende Canadezen
mogen in Quebec ook alleen
een officieel beroep uitoefe
nen als ze kunnen bewijzen
dat ze goed Frans speken. De
Parti Quebecois-regering
vond dat een dergelijke wet
geving noodzakelijk was om
de Franse taal te bescher
men.
Delfstoffen
Een ander belangrijk punt is,
wie de meeste zeggenschap
krijgt over economische za
ken: de federale of provin
ciale regering. Volgens para
graaf 109 van de BNA-akte
zijn de provincies eigenaar
van delfstoffen in hun gebied.
Ze willen nu dat in de nieuwe
grondwet wordt vastgelegd
dat ze medezeggenschap
krijgen over inter-provinciale
en internationale handel.
Maar de federale regering ziet
Canada als een economische
unie en wil de provincies be
letten protectionistische
maatregelen te nemen om
hun eigen handel en industrie
te beschermen.
Een ander heet hangijzer tij
dens de conferentie was de
vraag hce grondwetsherzie
ningen tot stand moeten ko
men. Tot nog toe kan de BNA-
akte alleen worden gewijzigd
als alle tien provinciale rege
ringen plus de federale rege
ring het daar mee eens waren,
waarna het Britse parlement
de herziening moest goed
keuren. Dit laatste is een for
maliteit.
Andere voorgestelde verande
ringen in de BNA-akte heb
ben betrekking op de visserij,
de olie- en gasvoorraden, die
in de zee bij New Foundland
zyn gevonden (de provincies
vinden dat ze daarover zelf
moeten mogen beslissen),
nieuwe rechten voor het ge
zin. een nieuw hooggerechts
hof en de vraag wie het mees
te te zeggen krijgt over plaat
selijke televisie- en kabeltele
visie. de federale regering of
de provincies. Quebec wil bo
vendien het recht op zelfbe
schikking voor deze Franse
provincie vastgelegd hebben
