"Moet je
eens horen
zegt de bijbel in de omgangstaal
KERK
DIENSTEN
Ook"gewone"mensen betrokken
bij het Oude Testament
JAN VAN CAPELLEVEEN: "De bijbelvertaler die zijn werk zo letter
lijk en woordelijk mogelijk doet, laat de argeloze bijbellezer vaak in de
mist en brengt hem soms zelfs op dwaalwegen".
I Jeruzalem. Het centrale comité
van de Wereldraad van Kerken
vindt de annexatie van Oost-Je-
ruzalem door Israel onjuist. Het is
een eenzijdige maatregel die in
strijd is met de resoluties van de
Verenigde Naties en de vredes
pogingen ondermijnt. De le
den-kerken wordt gevraagd, via
de regeringen druk op Israel uit
te oefenen om dit besluit onge
daan te maken. Secretaris-gene
raal dr. Potter zal contact opne
men met het Vaticaan om te pro-
Zestien mensen van allerlei rang en stand zijn aangezocht
om de proefvertalingen voor het "Oude Testament in de
omgangstaal" kritisch door te lezen. Onder hen zijn ar-
beiders en intellectuelen, werkers met de hand en met
het hoofd, Nederlanders en Belgen, kerkelijken en vol-
slagen buitenkerkelijken.
Het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG) en de Katholieke Bijbelstichting
vonden dat nodig om nog beter te kunnen aansluiten bij de menen voor
wie deze uitgave in het bijzonder is bedoeld. En dat zijn - om NBG-func-
tionarisJan van Capelleveen te citeren - "in de eerste plaats mensen aan
de rand van de kerk of daarbuiten". "En daarnaast de kerken zelf, als zij
met deze bijbel buiten hun eigen muren treden".
Dat bijbel- en taalkundigen, theo
logen en neerlandici, met dit ge
voelige vertaalwerk intens bezig
zijn, spreekt vanzelf. Ze zijn er
een paar jaar geleden mee be
gonnen en niemand kan nog pre
cies zeggen wanneer ze klaar zijn.
Maar dat het uiteindelijke resul
taat nu ook afhangt van wat "ge
wone" mensen, uit verschillende
werk- en leefsferen, ervan vin
den, is iets r
Jan van Capelleveen: "Zij beoor
delen niet of ze het wel eens kun
nen zijn met wat er staat, en halen
er niet uit wat hen tegen de haren
strijkt. Ook deze vertaling zal
moeten overbrengen wat in de
grondtekst staat. De taak van de
groep is alleen: te zeggen of het
Nederlands dat er staat wel het
Nederlands is dat zij zouden ge
bruiken om de boodschap van de
bijbel door te geven".
Ook verguisd
Het nieuwe testament in de om
gangstaal, "Groot Nieuws voor
17", is een bestseller geworden.
Sinds zijn verschijning in 1972
zijn er ruim 600.000 exemplaren
van gedrukt. Dat heeft de twee
uitgevende instanties, het Ne
derlands Bijbelgenootschap en de
Katholieke Bijbelstichting, zeker
verbaasd. "Groot Nieuws" is na
de nieuwe bijbelvertaling van
1951 het meest verkochte boek in
ons taalgebied. En daarop was
niet gerekend. Anders waren er in
eerste instantie wel meer dan
30.000 exemplaren gedrukt.
„Groot Nieuws" is verguisd en be
jubeld. "Dat heeft ons niét ver
baasd", bekent Jan van Capelle
veen, wiens brochure "Een bijbel
in omgangstaal" pas van de pers
is gekomen. "Vrijwel geen enkele
bijbelvertaling is koel ontvangen.
Ze blijken steeds weer emoties
wakker te roepen. Alleen hoefde
"Groot Nieuws" niet het lot te
ondergaan van verschillende na
oorlogse Amerikaanse vertalin
gen die op de brandstapel terecht
Een schrijver in het blad "In de
Waagschaal" kwalificeerde het
"populaire" nieuwe testament als
"babygeleuter, woordvermin
king en taaivredebreuk". Een
ander vond het resultaat maar
"ijzingwekkend" en verwachtte
tegelijk dat het oude testament
wel geen haar beter zou worden.
Maar er waren ook lofuitingen.
Zoals deze: "Dekkracht van de
vertaling ligt in de steeds weer
rake, verrassende duidelijkheid.
Hier is een vakman aan het werk
geweest".
Zendingsboelc
Van Capelleveen noemt de bijbel
in de omgangstaal een "zen-
dingsboek".
Uit een NCRV-NBG-enquete in
1974 bleek, dat 43 procent van de
Nederlandse gezinnen geen bij
bel, geen4 nieuw testament en
zelfs geen kleiner bijbelgedeelte
had. Vijf jaar later, 1979, was het
aantal woningen zonder bij bel tot
35 procent gedaald.
"Het kan niet anders of de n
vertalingen, zoals de Willibrord-
vertaling van de Katholieke Bij
belstichting en vooral "Groot
Nieuws", zijn in handen geko
men van duizenden mensen die
eerst geen bijbel of nieuw testa
ment bezaten. Juist die ontwik
keling heeft er veel toe bijgedra
gen, dat de bijbelgenootschap
pen van Europa gingen beseffen
een tweevoudige taak te hebben.
Ze moeten de kerken helpen aan
bijbels en de mensen aan de rand
of buiten de kerk bijbels geven
die ze kunnen begijpen".
Maar wordt "Groot Nieuws" niet
óók gebruikt door veel mensen
binnen de kerken en zijn er geen
predikanten die dit boek zelfs
meenemen op de preekstoel en
eruit voorlezen?
"Natuurlijk wel", antwoordt Jan
van Capelleveen. "En wie zou
hen tegenhouden? Het bijbelge
nootschap en de bijbelstichting
in elk geval niet. Iedere voorgan-
Klein van formaat, maar groot in verstaanbaarheid.
ger is vrij als hij of zij op een be
paald moment de voorkeur geeft
aan een bijbel of nieuw testament
in de omgangstaal boven een ver
taling die voor de kerken is ge
maakt".
Dynamisch
De Amerikaanse taalgeleerde dr.
Eugene Nida omschrijft een bijbel
in de omgangstaal als een "dy-
namisch-equivalente" vertaling.
"Dynamisch" wil zeggen, dat niet
wordt geprobeerd, de bijbel
woord voor woord te vertalen.
Van Capelleveen: "Een woord in
de ene taal is niet altijd in alle op
zichten gelijk aan dat woord in
een andere taal. Ook in de grond
talen van de bijbel worden soms
woorden gebruikt op een heel
andere manier dan volgens hun
betekenis in het woordenboek".
taling gebruikt Jezus, als hij gaat
spreken, vaak de uitdrukking
"Voorwaar, voorwaar, ik zeg
uDeze vertalers stuitten
kennelijk op een moeilijkheid,
want de letterlijke vertaling had
moeten zijn: "Amen, amen, zeg ik
umaar dat was geen bruik
baar Nederlands. Taalgeleerde
Nida zegt in zo'n geval, dat de be-
doéling van de uitdrukking dui
delijk moet worden. Hoé vragen
wij nu in ónze taal aandacht voor
iets heel belangrijks? Met de
woorden "Moetje eens horen
of "Luister eens...." komt de be
doeling dan goed over.
"Dynamisch vertalen", zegt Jan
van Capelleveen, "is dus de be
doeling van een zin of zinsgedeel
te overbrengen".
"Equivalent" betekent gelijkwaar
dig. Je mag wel andere woorden
kiezen, maar die moeten de oor
spronkelijke betekenis van de zin
wel goed weergeven.
"Bij 'Groot Nieuws' is niet alleen
gekozen voor zo goed mogelijk
Nederlands, dus voor een dyna-
misch-equivalente vertaling,
maar ook nog voor een vertaling
in de gewone omgangstaal. Dat is
een taal die begrijpelijk is voor
ieder met ten minste lagere
school, of hij nu acteur, chemi
cus, computerprogrammeur, ar
beider of boer, kerkelijk of niet-
kerkelijk is".
"We moeten niet doen alsof deze
manier van vertalen iets volsla
gen nieuws is. Het tegendeel is
waar. In wezen kan het vertaal
werk van Maarten Luther al met
die term worden omschreven.
Zijn Duitse vertaling verschilt
nogal van de latere Statenverta
ling in ons land. Luther bediende
zich van een Duits dat voor ieder
begrijpelijk was, of hij nu in
Hamburg, Wittenberg of Mün-
chen woonde".
Dwarsboom
Van Capelleveen ontkent, dat
"Groot Nieuws" en straks ook de
hele bijbel-in -de-omgangstaal
"parafrases" zijn, dat wil zeggen
een vertaling waarin een uitleg
ging of verklaring zit ingebak
ken.
"De samenstellers proberen de be
tekenis van de grondtekst zo
goed en zo duidelijk mogelijk
weer te geven. En waar zij ge
dwongen zijn andere woorden en
beelden te kiezen, blijven ze toch
zo dicht mogelijk bij de oor
spronkelijke woorden".
Uit de resultaten van vijf
bijbelvertalen in het Nederlands
trekt Van Capelleveen de conclu
sie, dat de vertaler die zijn werk
zo letterlijk en woordelijk moge
lijk doet de argeloze bijbellezer
vaak in de mist laat en soms zelfs
op dwaalwegen brengt.
Het bestuur van het JNeaerianas
Bijbelgenootschap kreeg eind
1979 een brief van de sectie
"godsdienstonderwijs" van een
christelijk lyceum.
"Inhoudelijk niag de bijbel dan als
een paal boven water staan,
maar die paal wordt vaak een
dwarsboom - gelukkig nog geen
afsluitboom - als het gaat om de
taal die wordt gebruikt", merkten
de briefschrijvers op. "De vraag
'Verstaat gij ook wat. gij leest?'
moet in vrijwel alle klassen met
"nee" worden beantwoord, om
dat de leerlingen eenvoudig niet
weten waar het over gaat, en zij
de taal die gebruikt wordt niet
(meer) kennen".
Jan van Capelleveen: "Sinds'Groot
Nieuws' er is, kunnen de kerken
niet meer zeggen dat mensen aan
de rand en buiten de kerk geen
belangstelling voor de bijbel
hebben. Wij als bijbelgenoot
schap zijn ervan overtuigd, dat de
vertaling in de omgangstaal kan
helpen een brug naar de kerken
te slaan".
Karwei
De uitgevers staan open voor kri
tiek. Nu de hele bijbel in de om
gangstaal wordt uitgegeven, zal
de tekst van het nieuwe testa
ment nog eens zorgvuldig wor
den doorgenomen om deze, waar
nodig, af te stemmen op het oude
testament. Via artikelen in een
aantal kerkelijke bladen heeft het
bijbelgenootschap om kritiek
gevraagd.
Met het in gangbare taal overzetten
van het oude testament willen de
genootschappen ook duidelijk
maken, dat het om de héle bijbel
gaat.
"Als bijbelgenootschappen moeten
we toegeven, vaak de indruk te
hebben gewekt dat we het nieu
we testament belangrijker von
den dan het oude. Terwijl het
nieuwe zónder het oude toch niet
goed is te verstaan".
De vertaling waarmee geleerden en
"leken" nu bezig zijn is een ge
weldig karwei, ook al omdat het
oude testament veel meer varia
tie in de vorm kent. Het bevat his
torische verhalen, gedichten,
toespraken van profeten, pittige
spreuken, en dat deed sommige
bestuursleden zelfs aarzelen of
dit alles wel in omgangstaal kon
worden herschreven.
Eind vorig jaar was 718 deel van de
eerste vertaalfase klaar. Na de
eerste fase volgen er nog zes voor
dat de uiteindelijke tekst kan
worden gepubliceerd. "En dat zal
nog wel enige tijd vergen", voor
spelt Jan van Capelleveen. Hij
ontwijkt elk concreet tijdstip. Hij
kent de problemen en hoedt zich
voor illusies.
Maar hopen blijft hij.
Het zal wel 1982 worden.
Een hele bijbel in voor ieder ver
staanbaar Nederlands krijg je
niet cadeau.
S. J. DE GROOT
beren internationaal overleg op
gang te brengen, waarbij ook jo
den en moslims betrokken rr
ten zijn.
De vergadering van het centrale
comité van de Wereldraad is i
afgelopen. Besloten werd, een
ternationale groep experts de
nauwe verbinding te laten bestu
deren tussen wetenschap en
technologie ener- en de bewape
ningswedloop anderzijds. Onge
veer de helft van alle weten
schapsmensen en ingenieurs in
de industrielanden staat in dienst
van de wapenindustrie, zo deelde
Jonathan King, Amerikaans
hoogleraar in de biochemie, mee.
Op zijn advies besloot het centrale
comité ook tot instelling var
commissie inzake "biologische
manipulatie van het leven". Deze
moet de kerken advies geven
over de ethische kanten ei
ciale gevolgen van de ontwikke
lingen op genetisch en bioche
misch gebied.
Na een bespreking van het werk
van de afdeling "Kerk en samen
leving" verleende het centrale
comité definitief steun aan de op- I
roep om vyf jaar lang geen kern
centrales te bouwen, dit om de
voor- en nadelen van kernener
gie grondiger te kunnen bestude-
i Beroepingswerk. Hervormde
Kerk: beroepen te Giessendam
P. Molenaar Groot-Ammers;
aangenomen naar Hei- en Boei-
cop kandidaat T. C. Guyt Kat
wijk aan Zee, het beroep van de
classis Harderwijk voor pastoraat
bij "Philadelphia" te Nunspeet L.
van Nieuwpoort Huizen. Gere
formeerde Kerken Vrijgemaakt:
beroepen te Katwijk-Valken
burg kandidaat J. J. Dronkers
Hengelo (verbeterd bericht).
Intredes. Ds. J. van den Hoek
(Buurmalsen) zal op 21 septem
ber intrede doen in de hervormde
gemeente te Hoogmade. De in
trede van ds. D. Driebergen (En
ter) in Katwijk aan Zee (ook her
vormd) is bepaald op 28 septem
ber.
Morgen. In de dienst van de
Leidse baptistengemeente (10
uur) zal ds. G. Bosveld aandacht
schenken aan de politieke span
ningen rond Jeruzalem. De
dienst (Oude Rijn 3) wordt beslo
ten met een "bidstond voor vrede
van Jeruzalem".
In de Wassenaarse Dorpskerk
wordt om 7 uur een muziekdienst
gehouden. Drie organisten ver
zorgen deze: Jan van Biezen,
Wim Landsman en Rijk Jansen.
I Op de plaat. De laatste zomer
avondzang van dit seizoen in de
Oude Kerk te Katwijk aan Zee
wordt woensdagavond 27 augus
tus voor plaat en cassetteband
opgenomen. Het is van belang,
om 5 voor 8 aanwezig te zijn.
Japan. De Japanse bisschoppen
conferentie zal de paus uitnodi
gen voor een bezoek aan Japan
volgend jaar november.
I Terug. De Chileense "bevrij
dingstheoloog" Sergio Torres,
die sinds 1973 in de Verenigde
Staten woont, keert naar Chili te
rug. Zijn motief: "De armoede
dwingt de Chilenen tot de essen
tie van het leven. In de Verenigde
Staten weten ze niet wat dat is.
Maar ik heb dat nodig
LEIDEN - Hervormde Gemeente:
Hooglandse kerk 10 ds. De Mey, 11.45
oecumenische dienst: Marekerk 10 ds.
Meijers, 5 ds. Bouman, Heerde; Marana-
thakerk (L. Morsweg) 10 ds. v. Achter
berg, avondmaal: De Regenboog (Me-
gomerystr., Zuid West) 9 dr. Vlijm,
avondmaal; Vredeskerk (Burggraven-
laan) 10 mevr. ds. Möhring; Waalse kerk
(Breestraat) 10.30 hr. De Jonge; Acad.
Ziekenhuis 10.15 ds. Bovenberg; Diaco-
nessenhuis 10.30 ds. Arkeraats, Katwijk;
Kapel Endegeest (Oegstgeest) 9.30 pater
Boshouwers; Jeugdkapel Vredeskerk
10; Jeugdkapel De G. Herder (Oude Vest
13): 10.30. Petrakerk (Surinamestr.):
10.30 dienst voor doven, hr. Haaring. Ge-
ref. Kerk: Zuiderkerk (Lammen-
schansweg) 10.30 ds. Hortensius; Petra-
kerk (Surinamestr.) 9 ds. Hortensius,
avondmaal; Oude Vest 10 en 7 ds. Kool
stra, avondmaal; Maranathakerk (L.
Morsweg) 10 ds. v. Achterberg, avond
maal. Bevrijdingskerk (Montgome-
rystr.) 9 dr. Vlijm, avondmaal. Groenho
ven (Witte Rozenstr.) 10.15 dr. Vlijm,
avondmaal; Petrakerk (Sur. straat):
10.30 dienst voor doven, hr. Haaring;
Voor ziekenhuizen en Merenwijk zie
hervormde gemeente. Geref. Kerk (dole
rend) "Groot-Leiden" (Lokhorstkerk):
8.30 hr. Kleingeld. Nieuwkoop. 7.30 nam.
ds. v.d. Haagen, Poortugaal. Geref. Kerk
Vrijg. (Herengr. 70): 10 en 5. Chr. Geref.
Kerk (Steenschuur 9): 10 ds. v. Mulligen
Utrecht, 7 ds. Carlier, Amsterdam, uit-
zenddicnst fam. Jochemse naar Para
guay. Geref. Gemeente (Nieuwe Rijn): 10
leesdienst. 7 ds. De Gier. Geref. Gemeen
te in Ned. (Bethl. kerk Driftstraat): 11.30
en 5.30. Evang.-Lutherse Gemeente
(Hoogl. Kerkgracht): 10.15 ds. Happee.
Remonstr.-Doopsgezinde Gemeente
(Lokhorstkerk. Pieterskerkstraat 1): 10
dr. Meijering. Baptistengemeente (Oude
Rijn 3): 10 ds. Bosveld. Evang.-Christen-
Gemeenschap (Middelstegracht 3Y 10
hr. Dikkes. Zendingswerk Middernach-
troep (Zoeterw. singel 21): 5 nam. Evan
geliecentrum Zijlsingel 2: zond. 10 en di.
8 hr. Zijlstra. Pinkstergemeente (Ra
penburg 10): 10 hr. Eikerbout. Leger des
Heils (Hooigracht): 10 en 7.30. Nieuw-
Apostolische Kerk (Hoge Rijndijk 24):
9.30 en 4, wo. 8. Zevendedagadventisten
(Lokhorstkerk): elke zaterdag 9.45 bij
belstudie, 11 prediking. Christian Scien
ce (Steenschuur 6): 10.30. Kerk van Je
zus Christus van de Heiligen der Laatste
Dagen (Mormonen): 9.30, 10.30 en 11.30
(Brahmslaan). Oud-Katholieke Kerk
(Zoeterw.-singel-hoek Cronesteinkade): -
10. Rooms-Katholieke kerken: Haagweg
zat 7, zond. 9 en 10.45Herensingel zat. 7
zond. 8.30, 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-
Voorschoten) zat. 7, zond. 9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7; Boshuizerlaan zat. 7, zond.
9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7,
zond. 9, 10.30 en 12; Haarlemmerstraat
zat. 7, zond. 9.30, 10.45 en 12.15.
AARLANDERVEEN - Herv. gemeente.
10 ds. Hemmes, 7 zangdienst. Geref.
Kerk. 10 ds. Munnik, Spijkenisse, 7 ds.
Kersten, Katwijk. Chr. Geref. Kerk: 9.30
en 5 ds. De Vries, Heerde. Rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 7.30 en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge-
meenle: Adventskerk 9.30 ds. De Jonge,
6.30 ds. Bogers; Kruiskerk 9.30 ds. Bo-
gers; Opst. kerk 9.30 ds. v.d. Heiden,
ds. Oosthoek. 6.30 ds. v.d. Ree; De Bron
10.30 ds. Oosthoek. 6.30 dr v. Vliet; Ash
ram 9.30 ds. Moll; Onderweg (Lijster-
laan) 10 ds. Oort; Sionskerk 9.30 ds. Ou-
wendijk, 6.30 ds. Verploeg, Ermelo. Ge
ref. Kerk: Mar. kerk 9.30 ds. Vree; Salv.
kerk 9.30 en 6.30 ds. Stolk; G. Herder
kerk 10.30 ds. Mulder. 6.30 ds. v.d. Ree;
De Bron 9 ds. Mulder. 10 ds. v.d. Ree.
&.ij* dr. v. Santen. Geref. 6.30 Vrijg.
(Rijnstroom): 8.45 en 6.30 ds. Borgdorff.
Ned. Geref. Kerk (Chr. nijv. school Wil-
lemstr.): 9.30 ds. Waagmeester, 4.30 br.
Mollema. Chr. Geref. Kerk: 9.30 en 4.30
ds. Hamstra. Oud-Geref. Gemeente: 9.30
en 4. wo. 27 aug. 7.15 DS. Van Prooyen.
Baptistengemeente (Molenwerfstr. 1): 10
ds. Koekkoek. 6.30 ds. Van Berghem
Baptistengemeente Alphen-Noord
(Sportlaan): 10. Volle-Evangeliegemeen-
te (school Westpreludeweg): 10 hr. v.d
Hoorn. Leger des Heils: (Corn, de Vla-
mingstr.): 10 en 6.30. Pinkstergemeente
Bethel (Rode-Kruisgebouw): 4 nam.
Pinkstergemeente Alphen (Rode Kruis-
gebouw): 10 voorm. Rooms-Kath. paro
chies: Bonifaciuskerk zat. 7. zond. 9.45
en 11.30; Piuskerk zat. 7, zond. 9,10.30 en
11.45; De Bron zat. 7. zond. 9 en 11.30.
BENTHUIZEN - Herv. Gemeente: 9.30
en 6 ds. Exalto. Geref. Gemeente: 9.30 en
6 leesdienst.
BODEGRAVEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 9.30 ds. Vermaas, Huizen,
6.30 ds. Richter; Salvatorkerk 9.30 ds. De
Vreugd, 6.30 ds. v.d. Linde, Oudewater;
Bethlehemkerk 9.30 ds. Richter, 6.30 ds.
Wieman, Vlaardingen. Geref. kerk: 9.30
ds. v.d. Berg, 6.30 ds. v.d. Bos, Gouda.
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 leesdienst, 4 ds.
Borgdorff.
BOSKOOP - Hervormde Gemeente:
Dorpskerk 9.30 ds. Stelwagen, 6.30 dr.
Haitsma; De Stek 9.30 ds. Dijkstra. Ge
ref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Verdoorn. Ge
ref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Verdoorn. Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. v. Langevelde,
Avondmaal. Geref. Gemeente: 9.30 en 6.
Opwekkingsgemeente (Concordia):
9.30. Vergadering van Gelovigen
11.
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 en 6.30 ds. Geertsma. avondmaal.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Brink. Rooms-
Kath. parochies. Dorp zat. 7, zond. 8, 10
en 11.30; Rijndijk (Bernardus) zond. 10;
Het Anker zat. 7, zond. 8.45 en 11.15.
HILLEGOM - Herv. Gemeente: 10 ds.
De Gelder, Lisse, avondmaal, 3 ds. v.d.
Wal in Parkwijk, avondmaal, 7 ds. Roth-
fusz, avondmaal. Geref. eref. kerk: 10 en
7 ds. Biesma. Rooms-Kath. parochies:
Martinuskerk zat. 7, zond. 8.30,10, 11.30
en 7; Jozefkerk zat. 7, zond. 10 en 11.30; h.
Hart zat 7, zond. 10 en 11.30.
■HOOGMADE - Herv. Gemeente 10 ds.
Lefeber. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gemeente: 9.30
dienst. Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Dorpskerk 10 ds. Gebraad, 6 ds.
Batelaan, Voorschoten; wijkgebouw De
Wiek, Fresiastraat 10 ds. v.d. Veer.
luchtmachtpred.; Ontmoetingskerk 10
ds. Molenaar, Scheveningen. 6.30 ds.
Gebraad. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds.
Vrolijk, avondmaal. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gemeente:
Nieuwe Kerk 10 ds. Kielder, Zevenho
ven, 6 ds. Arkeraats; Oude Kerk 10 ds.
Visser, ds. Van Roon; Ichthuskerk.10
kand. Zuijderduijn, 5 ds. Vink; Pniël-
kerk 9.30 ds. Van Roon, 6 ds. v. Visser;
Groen van Pr. school 10 ds. De Jong;
Ziekenhuis Overduin 2 ds. Baas; Wijk
gebouw Hoeksteen 10 ds. Koch, Duitse
dienst. Geref. Kerk: Triumfatorkerk 9,
10.30 en 5 ds. v.d. Horst, avondmaal. Ge
ref. Kerk Vrijg.: 10.15 kand. De Putter,
meente (Uni-zaal): 10 en 5 ds. v.d. Belt.
Geref. Gemeente (Remisestr.) 10 en 5
leesdienst. Volle Evangeliegemeente
(Voorstraat 100): 9.45.
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gemeente: 10 ds. Hoogendijk, Alphen,
avondmaal, 7 ds. v.d. Heiden, Alphen,
avondmaal; Rhijndael 3 nam. dr. Bade,
avondmaal. Geref. Kerk: 9.30 en 7 dr.
Bade, avondmaal.
LEIDERDORP - Hervormde Gemeente
en Geref. Kerk: Dorpskerk 10 DS. Van
Loenen, 6.30 geen dienst; Kerk Hoofd
straat 10 ds. Doesburg, 6.30 ds. Does
burg, opening schoolseizoen; Schep-
pingskerk 9 en 10;30 mevr. Jacobi, af
scheid, 6.30 ds. Geursen, opening
schoolseizoen. St. Elis. Ziekenhuis: 9.30
rector Vijtigschild. Baptistengemeente
(Wijkgeb. Zijlkwartier): 10 br. Schouten.
Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9,
10.30 en 12.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Schalk, avondmaal. Geref. Kerk: 9.30 ds.
Rang, Nieuw-Vennep, 7 ds. Fernhout,
Alphen. Rooms. Kath. parochie: zat. 7,
zond. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gemeente: Dorpskerk: 9
ds. 't Hooft, 7 ds. De Gelder; Pauluskerk
10.30 ds. 't Hooft. Geref. kerk 10 dienst. 7
ds. Kersten. Scheveningen. Geref. Kerk
Vrijg.: 10 en 4.30. Ned. Geref. Kerk (Sal-
vatori): 10.45 en 5 ds. Schuurman. Chr.
Geref. Kerk: 10 en 4.30 ds. v. Dijken. Ge
ref. Gemeente: 10 en 4 ds. Hakkenberg.
Rooms-Kath. parochies: Agathakerk zat
7, zond. 10 en 11.30; Rooms-Kath. paro
chies: Agathakerk zat. 7, zond. 10 en
11.30; Poelpolder zat. 7, zond. 9 en 11.30;
Manakerk zat. 7, zond. 8.30,10 en 11.45;
Engelbewaarders zat. 7, zond. 8,9.30,11
en 5.45.
NIEUWKOOP - Herv. Gemeente: 9.30
en 6.30 ds. Bronsgeest. Geref. Kerk: 9.30
ien 6.30 ds. Nooteboom. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 6.30. Rooms-Kath. parochie: zat.
7, zond. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN - Herv. Gemeente: 9.30
en 6.30 ds. Molenaar. Geref. Kerk: 9.30
hr. Tazelaar, Alphen, 7 hr. v. Leeuwen.
Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en
11.
NIEUW VENNEP - Chr. Geref.Kerk:
9.30 en 3 ds. Visser. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Sit, Hilversum, 7 KAND. Wassinkmaat.
Geref. Kerk (Woerdense Verlaat): 9 30
hr. v. Leeuwen, 7 hr. Kat, Ouderkerk
A.D. Amstel. Rooms-Kath. parochie: zat.
7. zond. 9 en 10.30.
NOORDWIJK - Herv. Gemeente: kerk
Voorstraat 10 ds. Keuning, 5 ds. v.d. Plas,
Delft. 7 ds. 't Hooft. Lisse; Sole Mio 9 ds.
Keuning; Kerk Hoofdstraat 10 hr. Vink,
Katwijk, 7 ds. Lijesen, Hattem; De Rank
(Golfbaan) 10 ds. Kruithof, Monster, 8
nam. Duitse dienst. Geref. Kerk: Hoofd
straat (Buurtkerk) 10 ds. Warmink; herv.
kerk Hoofdstr. 7 nam. ds. Lijessen, Hat
tem; Vinkenlaankerk 9.30 ds. Elgersma,
avondmaal, 7 ds. Warnink, avondmaal;
stichtingskerk 11 hr. v. Duin. Rooms-
Kath. parochies: Zee zat. 7, zond. 9.30 en
•11; Binnen zat. 7, zond. 8,10 en 11.30.
NOORDWIJKERHOUT - Herv. Ge
meente: Dorpskerk 10 ds. Streeffland.
Rooms-Kath. parochies: Victorkerk zat.
7, zond. 9.30 en 11Jozefkerk zat. 7, zond.
8.30 en 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gemeente:
Groene of Will, kerk 10 ds. Heemskerk;
Gemeentecentrum 10.30 ds. De Jonge, 7
ds. Veenstra. Geref. Kerk (Mauntslaan):
10 dr. Cramer. Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 en
4.30. Van Wyckerslooth: 4.30 ds. Ekker.
Kapel Endegeest 9.30 pater Boshou
wers. Volle-Evangeliegemeente (Ge
meentecentrum): 4 nam. Rooms-Kath.
parochies: Will, kerk zat. 7, zond. 9en 11
Bonaventurakapel zat. 6.30, zond. 9 en
11; OUD ADE - Rooms-Kath. parochie:
zat. 7. zond. 8.30 en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERVNG -
Herv. Gemeente: 9.30 ds. Lalleman. Ge
ref. Kerk: 9.30 ds. Verschoor, Aalsmeer,
6.30 ds. Damsma, Rooms-Kath. paro
chie: zat, 7, zond. 8, 9.30 en 11.30.
ROELOFAREN DS VEEN - Rooms-
Kath. parochies: Maria Presentatie zat. 7,
zond. 9.30 en 11.30; Petrus-Banden zat. 7
zond. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen
te; 9.30 ds. Van Hoegee, 7 ds. Hane-
maayer, beiden Alphen.
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Voor
hof 10 ds. Vroegindewey, Katwijk aan
Zee; Bethelkerk 8.45 en 10 hr. v.d. Lin
den, Capelle aan de IJssel, 5 drs. Katten-
berg; camping Koningshof 10 ds. Ro
mein. Geref. Kerk: Petrakerk 9.30 dr.
Van Oeveren, 5 ds. Baayen; Immanuel-
kerk 9 en 10.30 ds. Baayen, 5 ds. Dams
ma; Maranathakerk 9.30 ds. De Raadt, 5
dr. Van Oeveren; camping 10 ds. Ro
mein. ds. Romein. Geref. Kerk Vrijg.: 10
en 5.15 ds. Schreuder. Chr. Geref. Kerk:
9.30 en 5 ds. De Joode.
Evang. Christengemeente (aula mavo):
10 br. v.d. Steen. Rooms-Kath. parochie:
zat 7, zond. 10.30.
RIJPWETERING - Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gemeente: 9 en
10.30 ds. v.d. Meer, 7 ds. Den Tonkelaar,
Warmond, gez. dienst. Geref. Kerk: 9.30
ds. v.d. Werff, 7 zie herv. gem. Chr. Geref.
Kerk: 10 en 7 ds. Slofstra, Noordwijk.
Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9.30
en 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 en 6.30
hr. De Vries, Heemstede. Geref. Kerk
9.30 hr. v. Wallinga, 6.30 hr. v. Duin,
Noordwijk. Rooms-Kath. parochies:
Aardam zond. 9 en 12; Langeraar zat. 7,
zond. 8.30, 10 en 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gemeente: 10
ds. Vermeulen, 6.30 ds. v.d. Meer. Geref.
Kerk: 9.30 ds. De Raadt, 6.30 ds. Dams-
VOORHOUT - Herv Gemeente: 10 ds.
Brokerhof. Rooms-Kath. parochie.: zat.
7. zond. 9, 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 dr. Lamping, Leiden, 5 in
geref. kerk; aula Noord-Hofland 9.30 ds.
De Zwart; Kapel Rijndijk 10 ds. v.d.
Schoot; kerk Hulp en Heil 10_ds. Ver
heide. Geref. Kerk: 9.30 ds. De Zeeuw, 5
ds. De Zwart; aula 9.30 ds. De Zwart.
Geref. Kerk Vrijg.: 10 en 4 prof. Doekes.
Rooms-Kath. kerken: Laurentiuskerk
zat. 7, zond. 10 en 11.30; aula Noord-
Hofland zond. 11; M. Godskerk zat. 7,
zond. 8.30 en 10.30. Jan van Hooflaan 3:
10.30 Engelse Dienst.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente:
Brugkerk 9.30 ds. Verboom, 5 ds. Ver-
welius; De Hoeksteen 9.30 ds. Verwe-
lius, 6.30 ds. Kooien; Bethelkerk 9.30
kand. Lam, 5 ds. Verboom; Immanuel-
kerk 9.30 en 7 ds. Hulst. Geref. Kerk:
Kruiskerk 9 en 5 ds. Prins, Den Haag;
Ontmoetingskerk 10.15 ds. v.d. Berg.
Chr. Afgescheiden Gemeente: 9.30 en 5.
Volle-Evangeliegemeente "Sion" (Lin-
degaarde 17a): 9.30. Rooms-Kath. paro
chie: Victorkerk 10; Ontmoetingskerk
8.30 en 11.45.
WARMOND - Herv. Gemeente: 10 ds.
Den Tonkelaar. Rooms-Kath. parochie:
zat 7, zond. 8.30,10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds. v. Bruggen, 4.30 ds.
Ouwendijk, Oudshoorn-Ridderveld, 7
Orgelconcert; Kievietkerk 10 ds. Steen
stra; Messiaskerk 10 ds. v. Heerden, Den
Haag; Dorpscentrum 9.30 ds. v.d. Valk,
Sinansland. Geref. Kerk: Zijllaan 10 en 7
ds. v.d. Meulen; Wassenaar Zuid: 10 ds.
v.d. Kamp. Ned. Prot. Bond (L. kerk-
dam): 10.30 prof. dr. Van Goudoever.
R.K. Kerken: Willibrordkerk zat 7, zond.
9 en 11; Jozefkerk zat 7, zond. 9.30,11 en
6.30; G. Herderkerk zat. 7, zond. 9 en
11.30.
WOUBRUGGE - Herv. Gemeente: 9.30
hr. Goedhart Nieuwkoop, 6.30 ds. De
Jong, Leiden. Geref. Kerk: 9.30 en 6.30
dr. v.d. Zwaan. Rooms-Kath. parochie:
zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Hanemaayer, Alphen. Geref. Kerk:
9.30 ds. Schouten, Uithoorn, 7 dr. Van
Oeveren. Rijnsburg. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE - Herv. Gemeente: 10
ds. Wolthaus. Rooms-Kath. parochies:
St. Jan, zond. 9.30 en 11; Chr. Dienaar-
kerk zat. 7, zond. 10; Meerburgkerk (Ho
ge Rijndijk) zat. 7, zond. 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM - He™. Gemeente: 10
ds. Bos, Zeist, 6.30 hr. Christ. Leiden.
Geref. Kerk: 10 en 6.30 ds. Den Braber.
Medemblik.
