„Leraar heeft het niet meer in
zijn eentje voor het zeggen"
Boekhandelaar Zandvliet: 'Informatieverstrekking bepalend'
DIRECTEUR M.A.NOUWEN VAN MEULENHOFF EDUCATIEF!
DE GANG
VAN HET
SCHOOL
BOEK
SATERDAG 26 JULI 1980
PAGINA 15
Deze stapel boeken moet een havo-leerling gedurende vijf jaar doorworstelen.
LEIDEN - Onderwijs
zonder boeken is on
denkbaar, ai zou menig
scholier die boeken al
aan het begin van het
schooljaar in een tas
aan de vlaggestok wil
len hangen.
Maar helaas, nog steeds
doet de oude, van Ho-
ratius afkomstige, zin
spreuk 'kennis is
macht' opgeld. De ba
sis voor die kennis is
meestal te vergaren uit
de school- en studie
boeken.
Was het vroeger de
plichtsgetrouwe mon
nik, die zich bezighield
met het copiëren van
voor de mensheid nut
tige geschriften, te
genwoordig staat er
een heel bedrijf met
deskundigen ten dien
ste van de 'weetgieri-
gen'.
Om te vermijden dat er
van de goede voorne
mens niets terecht
komt, zouden de boe
kenlijsten reeds nu in
het bezit van de gespe
cialiseerde boekhan
del moeten zijn. De
scholier mag dan wel
klagen dat zijn school
tas haast niet te torsen
is, als hij wist wat voor
een werk er aan vooraf
ging om die te vullen
zou hij wellicht wat
milder reageren.
In een gesprek met de
heer M. A. Nouwen,
voorzitter van de
Groep Educatieve Uit
geverijen en direkteur
van Meulenhoff Edu
catief komen vele fa
cetten van het ont
staan van een school
boek aan de orde. De
Leidse boekhandelaar
Zandvliet licht het dis
tributiesysteem toe.
!De Groep Educatieve Uitgeverijen
(GEU) is één van de groepen van
de Koninklijke Nederlandse Uit
geversbond (KNUB) en is een
samenwerkingsverband van bij
na alle Nederlandse uitgeverijen
die hun uitgaven richten op het
onderwijs. De leden-bedrijven
van de GEU nemen de uitgave
van ruim 90% van wat op de Ne
derlandse markt aan schoolboe
ken verkrijgbaar is voor hun re
kening.
Al in het grijze verleden gaf men
schoolboeken uit. Kenmerkend
is altijd geweest, dat het ontwik
kelen van 'onderwijs-leerpakket-
ten' door praktijkmensen ge
beurde. Er zijn talloze voorbeel
den te noemen van creatieve on
derwijsgevenden die samen met
uitgevers leermethoden hebben
samengesteld. Echter, de indivi
dueel opererende auteur wordt
een steeds zeldzamer verschij
ning. Een redactieteam met al
lerlei specialisten heeft geleide
lijk zijn plaats overgenomen. De
ze onderwijskundige inbreng
heeft duidelijk zijn stempel ge
drukt op het moderne educatieve
uitgeven.
LEIDEN - Met recht wordt de
klant, die bij boekhandel
Zandvliet in de Haarlemmer
straat schoolboeken bestelt ge
nummerd. Deze - op zichzelf wat
onsympathiek aandoende, maar
geenszins zo bedoelde numme
ring - is noodzakelijk om wijs te
worden uit de vele duizenden
boekenlijsten die in de maanden
juli en augustus moeten worden
afgehandeld.
De boekhandel is in feite een door
geefluik tussen klant en uitgever,
vertelt eigenaar Jan Zandvliet.
"Vooral bij de schoolboekenver
koop is dat goed merkbaar. In
formatie en advies hoef je niet
meer te geven. Alles staat voor
gedrukt op lijsten die door de
scholen worden verstrekt. De
hele schoolboekenverkoop is
onderhand wel een specialisme
geworden. Het vak sterft een
beetje uit. Lang niet elke boek
handel is bereid om die klus op
zich te nemen. De achtergrond
daarvan is dat het een erg ar
beidsintensief en tamelijk slecht
beloond karwei is. En het is in een
periode van het jaar, dat velen
met personeelsgebrek kampen,
want in de vakantietijd heeft de
schoolboekhandel de drukste
tijd".
Net zoals bij de uitgeverij het geval
is, heeft de boekhandel ook te
maken met een zorgvuldige
planning. In maart beginnen de
Nouwens:"Deze gang van zaken
heeft ertoe geleid dat de educa
tieve uitgeverijen naar wegen zijn
gaan zoeken om tot een betere af
stemming te komen. De uitgeve
rijen rekenen zowel produktie als
distributie van leermiddelen tot
hun eigen terrein, maar ze willen
op het gebied van ontwikkeling
van de onderwijsleermiddelen
graag tot een goede samenwer
king komen. Het is daarom zo
noodzakelijk dat wij als groep
aanspreekbaar zijn. Regelmatig
hebben wij contact met het mi
nisterie van onderwijs, Stichting
Leerplanontwikkeling en
schooladviesdiensten over de
nieuwe ontwikkelingen in het
onderwijs. Daar moeten wij als
educatieve uitgeverijen op in
spelen. Het is in ons gezamenlijk
belang dat we kwaliteit waarbor
gen. Voor de rest beconcurreren
wij elkaar en dat vind ik een pri
ma zaak".
Veranderingen
Vroeger was de taak van een
schoolboekenuitgever eenvou
dig. De auteur kwam meestal met
een kant en klaar manuscript
voorbereidingen al. En als alles
goed gaat zijn ze begin oktober
door de grootste drukte heen
Zandvliet: "De eerste stap is het
contact tussen school en boek
handel. We hebben een aantal
scholen waarvoor we werken.
Dat is een historisch gegroeide
verdeling tussen De Kier (Boek
handel, Nieuwe Rijn 45) en mij.
Je ontvangt boekenlijsten die ge
corrigeerd moeten worden op ti
tels, laatste drukken en prijzen.
Kortom; de laatste gegevens
worden erin verwerkt. Informa
tieverstrekking is bepalend voor
een goede boekhandel. Als dat
klaar is en goedgekeurd door de
schoolleiding gaan we de bestel-
lijsten drukken: deze zijn ge
splitst in schooljaar en schoolty
pe".
Uit een map komen gekleurde vel
len tevoorschijn. Rose voor de
technische scholen, wit voor de
middelbare scholen en blauw
staat voor het lager huishoudelijk
en nijverheidsonderwijs.
Eenvoudiger
Zandvliet: "Vroeger was het alle
maal veel eenvoudiger. Je had
per vak één boek. Het was inge
naaid of gebonden en de prijs
stond voorin gedrukt. Daar hield
je je jaren aan. Nu heeft bijvoor
beeld een tweede klas havo voor
aanzetten bij de uitgever. Als de
uitgever besloot het schoolboek
op de markt te brengen, kon hij
de kopij vrijwel ongezien naar de
zetter sturen. De uitgever hoefde
zich nauwelijks te bemoeien met
de inhoud.
'Ja, inderdaad zo ging dat onge
veer", vertelt direkteur Nouwen.
"Maar er is intussen wel het één
en ander veranderd in de wereld
van het onderwijs. De hele maat
schappij is een stuk ingewikkel
der geworden, het onderwijs gaat
steeds meer inspelen op de ont
wikkelingen in die maatschappij.
De onderwijskunde is als weten
schap van de grond gekomen. De
school staat niet meer als een
soort eilandje in de maatschappij
en de leraar is allang niet meer de
man die het in zijn eentje voor het
zeggen heeft. De leraar heeft
leermiddelen nodig die hem in
staat stellen lessen te geven (plus
alles wat daaraan vast zit) in over
eenstemming met de eigentijdse
inzichten in maatschappij en on
derwijs. Wij hebben daarvoor al
lerlei deskundigen in dienst. On
derwijskundigen, pedagogen,
psychologen enz. Zij worden bij
één vak de keus uit vijTverschil-
lende boeken. Prijzen verande
ren voortdurend. Een bijkom
stigheid is dat de leerlingen ook
vaak van boek 'moeten' verande
ren omdat ze midden in het jaar
besluiten een ander vak in het
pakket te nemen".
Achter in de zaak staat een gedeelte
van de schoolboeken in vakken
opgestapeld. De kleine pakket
ten voor mensen die erop willen
wachten worden hier samenge
steld. In gekleurde ringbanden -
elke school heeft zijn eigen kleur
- staat precies genoteerd welke
gestaan door vakspecialisten,
adviseurs en bureauredacteuren.
De één houdt zich bezig met het
vreemde-talen-gebied, de ander
met geschiedenis en aardrijks
kunde, ga zo maar verder. Zij on
derzoeken de ontwikkelingen
van de vraag in de markten base
ren daarop een plan. En ze den
ken mee met auteurs en vormge
vers over inhoud en vormgeving.
Door Saskia Stoelinga
Dus voordat een schoolboek kant
en klaar in het magazijn ligt te
wachten op een koper is er heel
wat denkwerk aan vooraf ge
gaan".
'Gat' in de markt
Hoe komt een nieuwe of een nieuw
boek eigenlijk tot stand?
Nouwen: "Het is niel zo dat we in
één keer een gat in de markt, zo-
boeken er in de loop van de tijd
zijn gebruikt. Ook het verloop
van de prijzen staat erbij. Kostte
tien jaar geleden een Frans leer
boek nog een tientje, nu zitten we
al dik over de twintig gulden. Het
registreren van de prijzen doet
Zandvliet voornamelijk voor
zichzelf "Op deze manier houd je
nog een beetje zicht op de zaak".
In een groot archief met allemaal
kleine ladekastjes is via kleurtjes
en ruitertjes in eén oogopslag te
zien dat het geschiedenisboek
"Mensen en Machten" op die en
die school wordt gebruikt, bij
als dat zo mooi heet, ontdekken
en daar onmiddellijk op in kun
nen springen. Nee, research-
werkzaamheden gaan eraan
vooraf. Bijvoorbeeld door ge
sprekken met docenten en door
kennis van wensen en behoeften
die in bepaalde opleidingsinsti
tuten leven, weten wij dat de
biologjeboeken niet goed aan
sluiten bij het scheikundeon-
derwijs. De koolstofverbindin
gen komen daar al aan de orde
voordat de scheikundedocent de
werking ervan heeft kunnen uit
leggen. Wij zijn -en nu spreek ik
namens Meulenhoff- druk bezig
de vakken wiskunde, scheikun
de, natuurkunde en biologie be
ter op elkaar af te stemmen. Ie
mand die geen natuurkunde in
zijn pakket heeft moet het schei-
kunde-boek ook kunnen begrij
pen.
Er staat op dat moment nog geen
letter van de tekst van de leer
boeken op papier, maar de con
touren van de nieuwe methode
zijn al aangegeven. Meestal is het
dan zo dat we zelf in het onder
wijs op zoek gaan naar auteurs
welke uitgever het besteld kan
worden en hoeveel exemplaren
Zandvliet er op dit moment nog
in de winkel heeft liggen. "Als het
boek niet in herdruk is kan er op
deze manier altijd op tijd bijbe
steld worden". Hij heeft dit hele
systeem zelf ontworpen." Wij zijn
met twee proefladen begonnen
en nu zijn het er inmiddels een
dikke vijftig. Iedere keer veran
der je er weer wat aan. Door erva
ring word je wijs. Het is toch een
boeiende bezigheid, hoewel het
in feite niets anders is dan orders
'op tijd' uitvoeren. Dat er op het
die aan dal plan gestalte kunnen
geven".
Principe-besluit
"Dan komt het moment waarop de
uitgeverij en de auteurs de beslis
sing moeten nemen of ze door
zullen gaan op de ingeslagen weg.
In de meeste gevallen is dat een
moeilijke beslissing: er is al veel
werk in de nieuwe methode ge
stoken, verschillen van inzicht
kunnen aan het licht zijn getre
den, het auteursteam is mis
schien al een paar keer gewijzigd.
En er kan dan wel eens een nega
tief besluit vallen, ondanks de
energie en het geld dat er tot dan
toe in het project is gestoken. De
motieven daarvoor zijn verschil
lend: het onderwijs is nog niet
rijp voor ons plan. Of: ons plan
wordt op dit moment al gereali
seerd door een andere uitgever en
aan doublures heeft niemand be
hoefte. Of: ons concept is tech
nisch niet te realiseren.
Maarals wij èn de auteurs be
sluiten om wél door te gaan op de
ingeslagen weg, dan stroopt ie
dereen die betrokken is geraakt
organisatorische vlak zoveel bij
komt kijken hebben de meesten
toch niet in de gaten".
In een klein vertrek liggen al veel
genummerde pakketten te wach
ten op de besteller. Via een be
richtje krijgen zij te weten dat ze
de boeken kunnen ophalen. Op
de bovenverdieping worden de
lijsten zorgvuldig gecontroleerd,
rekeningen opgemaakt, pakket
ten samengesteld en vervolgens
ingepakt. Een laag karton met
pakpapier maakt er een ordente
lijk geheel van. Tien tot twaalf
mensen zijn er elke dag intensief
mee bezig.
Lastigst
Zandvliet: "Het lastigste is als er
één boek bij de boekhuizen of
uitgeverijen niet voorradig is.
Dan moetje precies noteren wie
wat nog moet krijgen en dat alle
maal op nabestellingslijst plaat
sen. Veel werk zit daar nog aan
vast". Op een ingepakt pakket
van 60 bij 40 zit een rekening van
f345.65.
"Ze moeten thuis schrikken van de
prijs. Op de berichtkaart staal
namelijk precies vermeld wat ze
moeten afrekenen. Hier kunnen
ze hoogstens schrikken van de
omvang van het pakket. De
meeste afhalers verwachten iets
heel zwaars en groots mee te krij
gen".
bij het hele gebeuren de mouwen
op, want dan gaan we pas echt
aan de slag.
Testen
Hoe weten jullie nu of een boek vol
doet?
"Na een jaar of nog langer is het
manuscript van éen deel klaar.
De auteurs en redaktieleden
hebben we van alles aan gedaan
om er een goede en bruikbare
tekst van te maken. We maken
dan een testuitgave die op een
aantal proefscholen wordt uitge
probeerd, een heel cursusjaar en
soms langer. De auteurs onder
houden via de uitgever contact
met de leraren. Ze bespreken de
problemen die zich voordoen b(j
het werken met boek. Ze bespre
ken ook de toetsen en proefwer
ken die de leerlingen hebben ge
maakt. En de illustraties komen
aan bod. Zij vervangen vaak de
teksten en werken motiverend.
Het kan dan voorkomen dat tij
dens het uittesten blijkt dat grote
delen van een boek moeten wor
den herschreven en daarna op
nieuw worden uitgetest. Bij een
groot project gaat er zeker drie tot
vier jaar overheen voordat de
reeks voor alle klassen in de
boekhandel verkrijgbaar is.
Prijzen
De jaarlijks terugkerende aanschaf
van schoolboeken betekent voor
vele gezinnen een fikse aanslag
op de portemonnee.
Nouwen: "Boeken zijn duur, maar
ook altijd verkrijgbaar in onze
maatschappij. Boeken stijgen nu
bepaald niet het hardst. Van elk
nieuw boek dat uitkomt mag de
uitgever zelf de prijs bepalen. Dit
doet hij aan de hand van de vaste
kosten zoals: zetten, drukken,
binden en illustreren, de ontwik
kelingskosten, honoraria en
rechten, en de distnbutiekosten.
De boekhandelaar krijgt bij aan
schaf van grote aantallen 5 tot
10% korting. De auteurs zijn vaak
heel idieeel bezig. Hen betalen we
een soort tegemoetkoming, wat
zeker niet overeenkomt met het
aantal uren dat ze erin hebben ge
stoken. Onze educatieve afdeling
telt bij elkaar zestig mensen. De
'dure' kennis zit dus zeker niet in
de boekprijs".
Aanbod
Met het grote aanbod van leermid
delen valt het erg mee en in som
mige gevallen zelfs tegen. De cen
trale registratie leermiddelen
(CRL) inventariseert de boeken
die voor bepaalde vakken en
schooltypen op de markt zijn en
maakt daarbij zo objectief moge
lijke beschrijvingen. Er wordt
vaak gesproken van een chaos op
de leermiddelenmarkt en een
overaanbod van leermiddelen.
Bij de samenstelling van registra-
tieboeken voor het basisonder
wijs (ruim 4500 titels) en het lager
beroepsonderwijs (3000 titels),
kwam de CRL echter tot de be
vindingen dat de zaken in feite
anders liggen. Zo werd voor het
vak Engels in het lbo het respec
tabele aanbod van 808 titels gere
gistreerd. Die maken evenwel
deel uit van 15 volledige pakket
ten, 21 pakketten voor lezen en 60
overige pakketten. Een leraar die
min of meer een volledig onder*
wijspakket (met hulpboeken en
banden) voor de vier leerjaren
van het lbo zoekt, kan dus maar
kiezen uit vijftien paketten. Van
die vijftien zijn er echter maar
negen compleet leverbaar en drie
nog niet geheel gereed. En als de
docent een zekere eis van didac
tische ondersteuning als keu
zeaspect hanteert blijven er ten
slotte slechts vijf paketten over.
De CRL wijst er wel op dat een
dergelijke berekening niet in alle
situaties opgaat.
De Leidse boekhandelaar Jan
Zandvliet: "Schoolboekenverkoop
is specialisme geworden"
Wat houdt de boekhandel er aan
over? "Als ik zeg 'niet veel' zeg,
meen ik dat echt. Als je ziet wat
een tijd en mankracht we moeten
investeren -en dan heb ik het nog
niet eens over de bijkomende
kosten zoals verzenden van be
richtkaarten. verpakkingskos-
ton. We rekenen daar nu nog niets
extra voor, maar er zijn al boek
handels die daar vijf gulden voor
vragen. Ik weet r.u nog niet of ik
daar volgend jaar ook toe overga.
hoe we alles weer wegkrygen".
De schoolboeken worden
rechtstreeks besteld bij de
uitgeverij of via het Centraal
Boekhuis in Culemborg,
waar zo goed als alle Neder
landse uitgaven liggen opge
slagen. Enkele maanden ge
leden gebruikte de boekhan
delaar die moest nagaan of
een bepaald boek leverbaar
was een dikke catalogus. De
gegevens daarin waren ech
ter na enkele weken al ver
ouderd. Titels kunnen in
middels uitverkocht zijn of
opnieuw zijn uitgebracht.
Sindsenige weken zijn daarom
enkele honderden bockhan
delaren overgegaan op een
systeem dat snellere infor
matie geeft over de voorra
den van het Centraal Boek
huis, de microfiche-service.
De microfiche is een stukje
film waarop 47 duizend
voorradige titels,
lijk verkleind zijn opgeno
men. Er zijn vier soorten fi
ches: alfabetisch op titel, op
genre-indeling (streekro
mans, sport, geschiedenis
enz.) en op een markant sleu
telwoord uit de titel. Een
maal per maand krijgen we
nieuwe, waarop de laatste
stand van de voorraad is on
dergebracht.
Boekhandelaar Zandvliet is er
erg tevreden over. "Het
werkt prima. Je krijgt be
trouwbare gegevens en de
klant die alleen maar een ti
tel weet kan zo ook snel wor
den geholpen".
