In kerkruïne praten over 'de Kerk'
Tijdige hulp kan nog veel redden
GSBSBBEa
Symbolisch décor "bijzondergeschikt"
KL)1980
Tussen de geblakerde resten van de oude Broerekerk in Bolsward gaan jongeren
van vijftien jaar en ouder en jong-volwassenen volgende maand vier achter
eenvolgende* avonden lang met elkaar praten over het ontstaan, de geschiede
nis, het heden en de toekomst van "de Kerk" (met een hoofdletter). Het puin van
de brand is zoveel mogelijk opgeruimd en de brandweer van Bolsward heeft de
ruine "schoon" gesnoten.
Harmen Grunstra, Klaske van
der Sluis en dominee L. A.
Nell, die als contactpersoon
voor dit jeugdproject - "Hoé
verder met de (Broere)kerk?"
- optreden, vinden deze
plaats bijzonder geschikt om
jonge mensen in alle vrijmoe
digheid eens te laten vertel
len, hoe zij nu tegen de kerk
als instituut aankijken. Als
het uiterlijke aanzien van de
kerk is weggevallen, komt er
pas goed ruimte om zoiets
eerlijk en openhartig ter dis
cussie te stellen. Is de Broe
rekerk zoals zij er nu - ont
daan van alle luister, met al
leen de kale muren nog over
eind - niet symbolisch voor
de positie van de Kerk in deze
tijd? Zal het vertrouwde insti
tuut "kerk" de tijd overleven,
zoals het ook de vraag is wat
er met het geruïneerde kerk
gebouw moet gebeuren?
Leeg
In de stille avonduren van 8
mei van dit jaar stond de his
torische Broerekerk - met de
Martinikerk behorend tot de
top-tien van het Bolswardse
monumentenbezit - plotse
ling in lichterlaaie. De
brandweer, kon nauwelijks
meer iets uitrichten. Belang
rijker was nog, de omgeving
tegen overspringend vuur te
beschermen. Binnen een uur
was het bekeken.
Hoé het is gekomen of wié het
heeft gedaan? Niemand in
Bolsward die het juiste ant
woord daarop weet. Maar
vrijwel algemeen wordt aan
genomen, dat de brand is
aangestoken. Er was die
avond in de omgeving van de
kerk niets met vuur gebeurd.
Kortsluiting was onmogelijk,
omdat de elektriciteit in de
kerk allang was uitgescha
keld.
De Broerekerk stond al jaren
leeg, hoewel het meubilair
nog geheel intact was. De
hervormden hadden aan de
kolossale Martini ruim ge
noeg, en bovendien financieel
de handen vol om haar in re
delijke staat te houden. Maar
een monument afbreken doe
je tegenwoordig niet meer. Er
moest dus een andere be
stemming voor de Broere
worden gevonden. Dat bleek
niet eenvoudig te zijn. Het
was na jaren nog steeds niet
gelukt, de discussie daarover
in concrete voorstellen om te
zetten.
Sommige mensen in Bolsward
houden het erop, dat het on
genoegen over die besluite
loosheid iemand tot de brand
heeft aangezet. Maar harde
bewijzen heeft men daarvoor
niet.
Hoe het zij, een grotendeels
verwoeste kerk beheerst nu
het verstilde Broereplein. De
stadsgemeenschap ervaart
het gapende, zwart-gevlamde
kerkskelet als een aanklacht.
Maar ook als een uitdaging.
Niemand wil de nog vitale
restanten van het overbodige
gebouw neerhalen, zoals on
langs nog is gebeurd met de
verbrande kerk in het dorp
Drachtster-Compagnie, die
binnen een week tot de laatste
steen was opgeruimd.
Vragen
"De muren staan er nog. Ze in
trigeren en stellen vragen". Zo
begint - een tikje weemoedig -
de in de stad verspreide cir
culaire, waaraan een strook
is gehecht om zich tegen beta
ling van vijf gulden voor het
komende weekje "ruïnege-
sprekken" op te geven.
Architect ir. Harmen Grunstra,
lid van de hervormde jeugd
raad:
"Wij hebben hier in Bolsward
vele jaren achtereen ontmoe
tingsdagen gehad met tien
tallen buitenlandse jongeren.
Organisatorisch een giganti
sche klus, dat kan ik je verze
keren. Het was dit jaar een
beetje moeilijk, zoiets van de
grond te krijgen. Toen wij
toch wel iets wilden doen,
kwam iemand op het idee, het
aan de Broerekerk te koppe
len. Niet zo onlogisch. Er
werd ook in onze kring al lan
ge tijd gedacht over een be
stemming voor deze kerk,
met name in de culturele
sfeer, en bovendien ligt de
brand nog vers in ieders her
innering".
"Daarop voortbordurend, heb
ben wij gezegd: je zou die
kerk als een symbool kunnen
zien van de kerk in haar al
gemeenheid. Nu kan het onze
bedoeling niet zijn, de kerke
lijke gemeente als een stuk
afbraak af te schilderen. Maar
de \raag hoe het met de kerk
als organisatie en instituut in
de toekomst moet, kun je
vooral onder jongeren niet
meer uit de weg gaan. Dat zou
voor de kerk zelf ook niet
goed zijn. Je moet luisteren
naar kritiek, vragen en twij
fels en erop ingaan. Een feit is
dat 'de Kerk' zoals zij zich nu
aan ons voordoet voor veel
jongeren niet meer hoeft"
Het gaat het driemanschap
Grunstra-Van der Sluis-Nell
ook niet uitsluitend om de
kerk.
"Hoe staat het met het hele
christendom en met ons ge
wone christen-zijn van alle
dag? Hoe is deze godsdienst
ontstaan, hoe heeft hij zich
ontwikkeld in de geschiede
nis, goed of kwaad, hoe is zijn
situatie in onze eigen tijd en
hoe sta je daar zélf in, en kun
nen we zó verder gaan naar de
toekomst? Dat zijn allemaal
heel reële vragen"
Open
De Broerekerk vóór de brand. Het interieur was nog precies zoals
in 1908, toen de kerk na een algehele restauratie weer in ge
bruik werd genomen. Uit dat jaar dateert ook deze foto.
De werkgroep die de week in
augustus (van dinsdag 12 tot
en met zaterdag 16) moest
voorbereiden, kwam zonder
moeite van de grond. Het idee
sprak onmiddellijk aan.
Harmen Grunstra: "Met zulke
fundamentele vragen wil men
kennelijk graag op een open
en opgeruimde en door de brandweer "schoon" gespoten ruï
ne van de Broerekerk praten jongeren en jong-volwassenen in
Bolsward over verleden, heden en toekomst van "de Kerk".
Alles wat in het overblijfsel van het kerkgebouw gevaarlijk
kon zijn is verwijderd.
Foto Bolswards Nieuwsblad.
zijn"
originele
bezig
De week begint op 12 augustus
's avonds om 6 uur met een
maaltijd. De vier onderdelen
van de gespreksronde duren
steeds een uur, van 7 tot 8, en
worden elke avond afgesloten
met een uitbeelding van het
thema - collage bijvoorbeeld
- onder het genot van een
stukje muziek. Op vrijdag
avond 15 augustus is er om
half 10 's avonds nog een
openbare bijeenkomst. Za
terdag 16 augustus staat de
kerkruïne open voor bezich
tiging van wat op deze vier
avonden aan creatieve uit
beeldingen is gemaakt. Er zal
ook een tentoonstelling wor
den ingericht over de Broere
kerk zelf, het gebouw, de ge
schiedenis en mogelijke sug
gesties voor de toekomst.
De uitnodiging voor deze week
is gegaan naar jongeren en
jong-volwassenen van alle
gezindten. Die zijn er ook in
Bolsward nogal wat. Het is
dus geen specifiek hervorm
de aangelegenheid, hoewel de
kerk nog altijd hervormd be
zit is. Belangstellenden moe
ten zich opgeven bij het plaat
selijke V W-kantoor.
Uit de reacties kan Grunstra, zij
het voorzichtig, al opmaken,
dat er voldoende belangstel
ling is om het initiatief te laten
doorgaan. "De kring moet
ook niet al te groot worden,
wil het straks tot een intensief
gesprek komen. Meteen veer
tig deelnemers zijn wij al te
vreden".
Liever niet
De Broerekerk - in het begin
van deze eeuw nog volledig
gerestaureerd - biedt haar be
zoekers geen dak meer boven
hethoofd. Wel de blote hemel,
en dat zou wel eens veelbelo-
vender kunnen zijn dan alle
menselijke constructies. Bij
de opruiming zijn alle onder
delen die gevaar konden op
leveren verwijderd.
"Maar", weet Harmen Grun
stra, "er gaat ook in deze toe
stand nog steeds een sacrale
werking van het gebouw uit.
Zoals je dat ook met overblijf
selen uit de oudheid hebt. We
verwachten dat de omgeving
waarin het gebeurt het ge
sprek wel zal stimuleren.
Daarom hopen we, dat het
weer onseen beetje meezit. Als
het aanhoudend regent, zul-
len we wel naar een wijkcen
trum in de binnenstad moeten
uitwijken. Maar liever niet".
S. J. DE GROOT
I Sint Servaas. Voor de eerste
twee fasen van de restauratie van
de Sint Servaaskerk in Maas
tricht heeft het ministerie van
cultuur, recreatie en maatschap
pelijk werk een subsidie van
ruim twee miljoen gulden be
schikbaar gesteld. De St. Servaas
is een van de oudste kerken van
ons land. Ze dateert gedeeltelijk
van omstreeks het jaar 1000.
Stilte. De hervormde gemeente
van het Friese Opsterland-Noord
heeft met medewerking van de
gereformeerde kerk en de rooms-
katholieke parochie in Bakke-
veen en omgeving haar kerkge
bouw in Bakkeveen als stiltecen
trum ingericht voor toeristen en
andere belangstellenden. De
kerk is de komende maanden de
hele dag open. Op een boekenta
fel ligt lectuur die bij het medite
ren van dienst kan zijn. Alsook
een schrift, waarin mensen voor-
bede kunnen vragen voor iets of
iemand. Deze voorbeden worden
dan gedaan in de eerstvolgende
kerkdiensten.
Hervormde Kerk: aangenomen
naar Katwijk aan Zee (vacature
L. Boer) D. Driebergen Enter,
naar Groningen R. A. Witvoet
Midwolda (Gr.), de benoeming
tot leraar godsdienst aan de chr.
pedagogische academie in Ede L.
G. Zwanenburg Huizen; bedankt
voor Arnemuiden G. S. A. de
Knegt Barneveld. Gereformeer
de Kerken: aangenomen naar
Winnipeg (Canada) J. Hanegraaff
Puttershoek.
Samenwerking. De Raad voor de
Zending en de Generale Diako-
nale Raad van de Hervormde
Kerk gaan mogelijkheden onder
zoeken voor verdere samenwer
king op het gebied van zending,
ontwikkelingshulp en wereld-
diakonaat. Zo nodig zullen zij
hiervoor structuurwijzigingen
voorstellen aan de hervormde
synode. De beide raden achten
het gewenst, dat op provinciaal
en regionaal niveau zending, we-
relddiakonaat en ontwikkelings
samenwerking in één verband
meer samen gaan doen.
Ds. Mak, werkbegeleider van predikanten
Heel veel dominees hebben een
nogal individualistische inslag.
Daar moeten ze meer en meer
van af, willen ze in hun werk
niet vastlopen. Ze moeten veel
meer in een team met elkaar op
trekken. Eikaars pastores zijn.
De in Zutphen wonende ds. C. Mak
zei dat in een gesprek met een
medewerker van het gerefor
meerde blad "Kerkinformatie".
Hij is oud-voorzitter van de sy
node van de Gereformeerde Ker
ken en werd vorig jaar benoemd
tot werkbegeleider van predikan
ten. In die functie is ds. Mak (52)
op veel meer moeilijkheden en
spanningen gestuit dan hij had
verwacht.
Gevoelens
Hier en daar zoeken predikanten
elkaar wel op, maar de vraag is of
de sfeer dan zo open is dat zij over
eigen problemen en spanningen
kunnen doorpraten. De goede
met elkaar om te gaan
C. Mak
.onnodige vrees
zónder zich bedreigd te voelen
valt echter te leren. Ds. Mak
vindt, dat daar wel eens wat tijd
in mag worden gestoken. "Vooral
moet geleerd worden, hoe wij
met de gevoelens in ons leven
kunnen omgaan. Je kunt je daar
tegen pantseren, maar beter is, ze
positief te gebruiken. Dat neemt
een hoop onnodige vrees - zoals
bang om openhartig te zijn - weg.
Bij de opleidingen in Amsterdam
en Kampen zou dat al moeten be
ginnen".
Iemand kan zijn vastgelopen in zijn
werk. Er kunnen wrijvingen in de
kerkelijke gemeente zijn die een
predikant niet de baas kan wor
den. Maar ds. Mak ervoer, dat je
via het werk heel vaak ook bij de
man zelf terecht komt. Zijn gezin,
zijn huwelijk, zijn geloof.
Mak gelooft zeker, dat werkbege-
leiders in moeilijke situaties wat
kunnen betekenen. "Collega's
kunnen na een aantal contacten
nieuwe moed krijgen om verder
te gaan, eventueel in een andere
gemeente of na enkele maanden
rust". "Maar er zijn ook misluk
kingen, bijvoorbeeld omdat je als
werkbegeleider veel te laat in de
zorgen en spanningen wordt be
trokken. Ben je op tijd en krijg je
het vertrouwen, dan is er door
gaans nog veel te redden".
Ontdekking
Ds. Mak "bedient" het oosten en
noorden van het land. Zijn colle-
Jver de beginnende dominees - hij
heeft er nu zo'n dertig bezocht- is
hij vol goede moed. "Er is een
geloof waardoor zij gedragen
worden. Ze zijn vaak vindingrijk
en origineel in hun aanpak, leg
gen doorgaans leuke verbindin
gen - met maatschappelijk werk,
gezinsverzorging en medische
sector - en passen de eigen gezins
taak in hun werkschema in".
Het was voor hem een ontdek
king: "Er is erg veel enthousias
me bij die kerels".
Va een half jaar krijgen die jonge
"kerels" een mentor. Een ervaren
collega, die met zijn eigen werk
goed uit de voeten kan en die-met
toestemming van zijn kerkeraad
- een half jaar of wat langer met
een beginneling wil optrekken. Er
moeten dus wel voldoende mento
ren zijn. Over het hele land zijn er
nu zo'n vijftig. Voordat zij hun
begeleiding beginnen, krijgen ze
in Dalfsen een week training.
LEIDEN - Hervormde gemeenten:
Hooglandse kerk 10 ds. Langenbaeh.
11.45 oecumenische dienst; Marekerk 10
hr. Henzen, Leiderdorp, 5 ds. Klusener,
Zeist; Maranathakerk (L. Morsweg) 10
ds. v. Achterberg; De Regenboog (Me-
renwijk) 9.30 pastor v. Well; Bethlehem-
kerk (Driftstr.) 9 ds. Hemmes; Bevrij
dingskerk (Montgomerystr., Zuid-West)
9 ds. Sijtsma; Vredeskerk (Burggraven-
laan) 10 ds. Bons; Waalse kerk (Bree-
straat) geen dienst; Acad. Ziekenhuis
10.15. ds. Bovenberg; Diaconessenhuis
10.30 ds. Hemmes; kapel Endegeest
(Oegstgeest) 9.30 ds. Friederich; Geref.
kerk; Zuiderkerk (Lammenschansweg)
9 ds. Bovenberg; Petrakerk (Surina-
mestr.) 10.30 hr. Hortensius jr.; Oude
Vest 10 ds. Brokerhof, 7 ds. Sijtsma;
Maranathakerk (L. Morsweg) iO ds. Ach
terberg; Bevrijdingskerk (Montgome
rystr.) 9 ds. Sijtsma; Groenhoven (Witte
Rozenstr.) 10.15 ds. Sijtsma; Voor zie
kenhuizen en Merenwijk zie hervormde
gemeente. Geref. Kerk (dolerend)
"Groot-Leiden" (Lnkhorstkerk): 8.30 dr.
Zeegers, 5 hr. v. Drunen. Geref. Kerk
Vrijg. (Herengr. 70): 10 en 5 leesdienst.
Chr. Geref. Kerk (Steenschuur 9): 9 ds.
Kok. Capelle a d. Ijssel, 5 leesdienst. Ge
ref. Gemeente (Nieuwe Rijn): 10 en 4.30
ds. Boogaard. Geref. Gemeente in Ned.
(bethl kerk Driftstraat): 11.30 en 5.30.
Evang.-Lutherse Gemeente (Hoogl.
Kerkgracht): 10.15 kand. Colijn. Re-
monstr.-Doopsgezinde Gemeente
(Lokhorstkerk, Pieterskerk 1): 10 hr.
Knoppers. Baptistengemeente (Oude
Rijn 3): 10 ds. Bosveld. Evang. Christen-
Gemeenschap (Middelstegracht 3): 10
hr. Dikkes. Zendingswerk Midder-
nachtsroep (Zoeterw. singel 21): 5 nam.
Evan gel ïecentrum Zijlsingel 2: zond. 10
hr. Holder, di. 8 hr. Grootveld, vrijd. 8
jeugddienst. Pinkstergemeente (Ra
penburg 10); 10 hr. v.d. Bergh. Leger des
Heils (Hooigracht): 10 en 7 30. Nieuw
Apostolische Kerk (Hoge Rijndijk 24):
9.30 en 4, wo. 8. Zevendedagadventisten
(Lokhorstkerk): elke zaterdag 9.45 bij
belstudie, 11 prediking. Christian Scien
ce (Steenschuur 6): 10.30. Kerk van Je
zus Christus van de Heiligen der LaaLsle
Dagen (Mormonen): 9.30, 10.30 en 11.20
Oud-Katholieke Kerk (Zoeterw. singel-
hoek Cronesteinkade): 10. Vrij-Katho-
liekeKerk(Vreewijkstr. 19): geen dienst.
Rooms-Katholieke kerken: Haagweg
zat. 7, zond. 9 en 10.45; Herensingel zat. 7,
zond. 8.30, 9.30 en 11; Rijndijk (Leiden-
Voorschoten) zat. 7, zond. 9.30 en 11.30;
Steenschuur zat. 10 en 7, zond. 8.30, 10,
11.30, 6 en 7; Boshuizerlaan zat. 7, zond.
9.30 en 11; Lammenschansweg zat. 7,
zond. 9, 10.30 en 12; Haarlemmerstraat
zat. 7. zond. 9.30, 10.45 en 12.15).
ABBENES - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Panhuijzen, Den Haag.
AARLANDERVEEN - Herv. Gemeen
te: zie geref. kerk. Geref. Kerk: 10 hr.
Schoenmaker, 6.30 ds. Stolk. Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 3 ds. v. Sorge. Rooms-
Kath. parochie: zat.7,zond.7.30en 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN - Herv. Ge
meente: Adventskerk 9.30 ds. Van Roon,
Katwijk, 6.30 ds. Lefeber; Kruiskerk 9
ds. Bogers; Opstandingskerk 10.30 ds.
Bogers; Salvatorikerk; 6.30 ds. Braam,
Vlaardingen; Goede H. kerk 9 en 6.30 ds.
Verheul; De Bron 10.30 ds. Verheul, 6.30
ds. Oosthoek; Ashram 9.30 ds. Oosthoek,
Onderweg (Lijsterlaan) 10 ds. Oort;
Sionskerk 9.30 ds. Ouwendijk, 6.30 ds.
Hakkenberg, Lopikerkapel. Geref.
Kerk: Mar. Kerk 9 ds. Stolk. 6.30 hr.
Schoenmaker; Salv. kerk 10.30 ds. Stolk,
6.30 ds. Braam, Vlaardingen; De Bron en
G. Herderkerk zie herv. gemeente. Ge
ref. Kerk Vrijg. (Rijnstroom): 8.45 lees
dienst, 6.30 ds. Borgdorff. Ned. Geref.
Kerk (chr. nijv. school Willemstr. 9.30
br. Scholma, 4.30 br. Fröling.Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 4.30 ds. Hamstra. Oud-Ge-
ref. Gemeente: 9.30 en 4. Baptistenge
meente (Molenwerfstr. 1): 10 evang.
Bouhof, 6.30 evang. Kits. Baptistenge
meente Alphen-Noord (Sportlaan): 10
hr. Verdouw. Leger des Heils (Corn de
Vlamingstr 10 en 6.30. Pinksterge
meente Bethel (Rode-Kruisgebouw): 4
nam. Pinkstergemeente Alphen (Rode-
Kruisgebouw): 10 voorm. Rooms-Kath.
parochies: Bonifaciuskerk zat. 7, zond.
9.45 en 11.30; Piuskcrk zat. 7, zond. 9.
10.30 en 11 45; De Bron zat. 7, zond. 9 en
11.30
BENTHUIZEN - Herv. Gemeente: 9 30
ds. De Jong. Middelharnis, 7 ds. Van
Kooten, Delft. Geref. Gemeente: 9.30
leesdienst, 7 ds. Boogaard.
BODEGRAVEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 9.30 ds. Den Besten, Ede, 6.30
ds. Wullschleger, Tholen; Salvatorkerk
9.30 hr. Kortenhoeven, Schoonhoven,
6.30 ds. Richter; Bethlehemkerk 9.30 ds.
Richter, 6.30 hr. Van Oostende, Veenen-
daal. Geref. Kerk: 9.30 ds. Hartkamp,
Alphen, 5 ds. v. Oudheusden, Moor
drecht. Geref. Kerk vrijg. 9.30 en 4 ds.
Borgdorff.
BOSKOOP - Hervormde Gemeente:
Dorpskerk 9.30 dienst, 6.30 ds. Omta; De
Stek 9.30 hr. Sierat, Leiden. Geref. Kerk:
9.30 ds. Welbedacht. 6.30 in herv. kerk
ds. Omta. Chr. Geref. kerk: 9.30 en 5 ds. v.
Langevelde. Geref. Gemeente: 9.30 en 6.
Opwekkingsgemeente (Concordia):
9.30. Vergadering van Gelovigen
(Nieuwstr.): 9.30 en 5. Rooms-Kath. pa
rochie: zat. 5.30 (De Stek) en 7, zond. 9.30
en 11.
HAZERSWOUDE - Herv. Gemeente:
9.30 ds. Heijmans, Alphcn, 6.30 ds. Bo
gers. Alphen. Geref. Kerk: 9.30 ds. Omta.
5 ds. Welbedacht. Rooms-Kath. paro
chies: Dorp zat, 7, zond. 8, 10 en 11.30;
Rijndijk (Bernardus) zond. 10; Het An
ker zat, 7, zond. 8.45 en 11.15.
HILLEGOM - Herv. Gemeente: 10 ds.
Kolkman, De Kaag, 7 ds. v.d. Poel, Den
Haag. Geref. Kerk: zie herv. gemeente.
Chr. Geref. Kerk: 10 en 7 ds. Biesma.
Rooms-Kath. parochies: Jozef zat. 7,
zond. 10 en 11.30; Martinuskerk zat. 7,
zond. 8.30,10,11.30 en 7; Jozefkerk zat. 7,
zond. 10 en 11.30.
HOOGMADE - Herv. Gemeente: 10 ds.
Hagen, Voorburg. Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 10.
DE KAAG - Herv. Gemeente: 9.30 ds.
Koorenhoff te Noordw. hout. Rooms-
Kath. parochie: zat. 7, zond. 8 en 10.
KATWIJK AAN DEN RIJN - Herv Ge
meente: Dorpskerk 10 ds. Aaronts, 6 ds.
v.d. Meer, Sassenheim; Ontmoetings
centrum 10 ds. Broekema, te Leiden,
6.30 ds. Van Roon, jeugddienst. Geref.
Kerk: 9.30 dienst. 6.30 ds. Kersten.
Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 9.30
en 11.15.
KATWIJK AAN ZEE - Herv. Gemeente:
Nieuwe Kerk 10 ds. Schuurman, 6 ds.
Arkeraats; Oude Kerk 8.30 ds. Arkeraats,
10 ds. Arkeraats, 6 ds. Schuurman; Ich-
thuskerk 10 ds. De Jong, 5 hr. Bakker;
Pmelkerk 9.30 ds. Vink, 6 ds. Visser.
Nieuwland; Groen van Pr. School 10 ds.
Visser. Nieuwland; ziekenhuis Over-
duin 2 ds. Baas. wijkgebouw Hoeksteen
10 Duitse dienst; Geref. kerk: Triumfa-
torkerk 9 en 10.30 ds.. Kersten, 5 dienst.
Geref. Kerk Vrijg.: 10.15 en 3.30. Chr. Ge
ref. Kerk: 10 en 5 ds. Slagboom. Vrije
Chr. Geref. Gemeente (Uni-zaal): 10 en 5
ds. v.d. Belt. Geref. Gemeente (Remi-
sestr.): 10 en 5 ds. Kuijt. Geref. Gemeente
in Ned.: di. 15 juli 7.30 ds. Mallan. Rhe-
nen. Volle-Evangeliegemeente (Voor
straat 100 9.45
KOUDEKERK AAN DEN RIJN - Herv.
Gemeente: 10 dienst, 7 mevr. ds. Westra,
Aarlanderveen, gez. dienst. Geref. Kerk:
9.30 ds. Booy, Linschoten, 7 zie herv.
gem.
LEIDERDORP - Hervormde Gemeente
en Geref. Kerk. Dorpskerk 10 en 6.30 ds.
Knorth; kerk Hoofdstraat 10 ds. Does
burg; Scheppingskerk 9 mevr. Jacobi;
St. Elis. ziekenhuis: 9.30 rector Vijftig-
schild; Baptistengemcente (wijkgeb.
Zylkwartier): 10 br. De Vries; Rooms-
Kath. parochie: zat. 7. zond. 9 en 10.30.
LEIMUIDEN - Herv. Gemeente; 9 30 ds.
De Kruijf; dorpshuis Kudelstaart 10 ds.
Bakker. Aalsmeer: camping Drecht
10.45 ds. Los; Geref. Kerk: 9.30 ds. Los. 7
kand. v. Wallinga; Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 7.30. 9.30 en 11.15.
LISSE - Herv. Gemeente: Dorpskerk
10.30 hr. Bakker, Katwijk. 7 ds. Vlieger,
Amsterdam; Pauluskerk 9 hr. Bakker;
Geref. Kerk: 10 en 7; Geref. Kerk Vrijg.:
10 en 2.45 ds. Slotman; Ned. Geref.Kerk
(Salvatori): 9 leesdienst, 7 ds. Mul;
Chr.Geref. Kerk: 10 en 4.30 stud. Bre-
man; Geref. Gemeente 10 en 4; Rooms-
Kath. parochies: Agathakerk zat. 7,
zond. 10 en 11.30; Poelpolder zat. 7, zond.
9en 11.30; Mariakerk zat. 7, zond. 8.30,10
en 11.45; Engelbewaarders zat. 7, zond. 8.
9 30. 11 en 5.45.
NIEUWKOOP-Herv Gemeente 9 30 ds.
Bronsgeest. 6.30 hr. Stam; Geref. Kerk
9.30 mej. Kat. leesdienst; Chr. Geref.
Kerk. 9.30 dienst, 2.15 ds. Hamstra;
Rooms-Kath. parochie; zat. 7, zond. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN-Herv.Gemeente9.30ds.
Molenaar, Scheveningen, 6.30 ds. Kiel-
der; Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond.
9 en 11
NIEUW-VENNEP - Herv. Gemeente:
9.30 en 7 ds. Goverts; Geref. Kerk: 9.30 en
6.30 ds. Rang, avondmaal; Chr. Geref.
Kerk: 9.30 en 3 ds. Visser; Rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
NOORDEN - Herv. Gemeente 9.30 en 7
ds. Zoutendijk; Geref. Kerk (Woerdense
Verlaat): 9.30 ds. Den Braber, Me-
dembhk, 7 hr. Kat. Ouderkerk aan de
Amstel; Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 9 en 10.30.
NOORD WIJK - Herv. Gemeente: kerk
Voorstraat 10 hr. Geursen, Haarlem, 7
kand. Brokerhof, Leiden, gez. dienst;
kerk Hoofdstraat 10 kand. Korbee, Lei
den; geref.kerk Hoofdstr. 7 ds. Wamink;
De Rank (Golfbaan). 10 ds. De Jong,
Leiden, 5 in kerk Voorstraat kand. Ruig-
rok, Nieuwersluis. 8 in De Rank Duitse
dienst, Geref. Kerk: Kerk Hoofdstraat
(Buurtkerk) 10 ds. De Vries, 7 ds. War-
nink; Vinkenlaankerk: 9.30 ds. Wamink;
Sole Mio 9 ds. Bouma; stichtingskerk 11
ds Warnink; Rooms-Kath. parochie:
Zee. Nieuwe Zeeweg, zat. 7, Zond. 9.30
en 11; Binnen, Van L. Stirumstr., zat. 7,
zond 8.10 en 11.30: rk. kapel Gooweg 11
NOORD WIJ KERHOUT Herv. Ge
meente: Dorpskerk 10 hr Hoffenaar,
Voorhout; De Zilk 10 mevr. ds. Goudt,
Santpoort; Rooms-Kath. parochies: Vic-
torkerk zat. 7, Zond. 9.30 en 11; Jozef
kerk zat. 7, zond. 8.30 en 10.
OEGSTGEEST - Herv. Gemeente:
Groene of Will, kerk geen dienst; Pau
luskerk geen dienst; Gemeentecentrum
10.30 prof. dr. Jansen Schoonhoven. 7
ds. Hassefras, Maasdijk; Geref. kerk
(Mauntslaan): 10 ds. Sasse, Amsterdam;
Geref. Kerk Vrijg.: 9.30 leesdienst, 4.30
ds. Slotman; Ned. Geref. Kerk (Gemeen
tecentrum): 8.45 kand. Horsman, 4 ds.
De Lange, avondmaal; Van Wyckers-
looth: 4.15 dr Kamma; Kapel Endegeest;
9.30 ds. Friederich; Volle-Evangeliege
meente (gemeentecentrum): 4 nam
Rooms-Kath. parochies: Will, kerk zat. 7.
zond. 9 en 11; Bonaventurakapel zat.
OUD-ADE- Rooms-Kath. parochie: zat.
7, zond 8. JU en 10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING -
Herv. Gemeente: 9.30 hr. Krispijn, Sche
veningen.; Geref. kerk: 9.30 ds. Jaspers
Focks, 6.30 ds. Los; Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7, zond. 8, 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN - Rooms-
Kath. parochies: Maria Presentatie zat. 7,
zond. 9.30 en 11.30; Petrus-Banden zat. 7,
zond. 8, 9.30 en 11.
RIJNSATERWOUDE - Herv. Gemeen
te: 9.30 hr. Bor, Alphen, 7 ds. De Kruif.
Chr. Geref. Kerk: 9.30 dienst, 2.15 ds.
RIJNSBURG - Herv. Gemeente: Voor
hof 10 kand. Kraayeveld, Utrecht; Be-
thelkerk: 8.45 en 10 ds. v. Niel, 5 ds. Aa-
rents, Katwijk a.d. Rijn; Geref. Kerk.:
Petrakerk 9.30 ds. Baayen, 5 ds. Kersten;
Immanuelkerk; 9.30 ds. v. Wijk, A. dam,
5 ds. Heule te Wassenaar; Maranatha
kerk: 9.30 ds. Heule, 5 ds. Baayen; Geref.
Kerk Vrijg.: 10 en 5.15 ds. Zomer; Chr.
Geref. Kerk: 9.30 en 5 ds. Klomp,
Zwaagwesteinde; Evang. Christenge
meente (aula mavo): 10 br. Frinsel, Mont-
foort; Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 10.30.
RIJPWETERING - Rooms-Kath. paro
chie: zat 7, zond. 7.30, 9 en 10.30.
SASSENHEIM - Herv. Gemeente: 9 hr.
Hoffenaar, Voorhout. 10.30ds. v.d. Meer,
7 ds. Bakker, Amsterdam-Slotermeer,
gez. dienst; Geref. Kerk: 9.15 ds. v.d
Meer, 7 in herv. kerk ds. Bakker, Am
sterdam; Chr. Geref. kerk: 10 ouderling
Biesheuvel, 7 kand. Peels; rooms-Kath.
parochie: zat. 7, zond. 9.30 en 11.
TER AAR - Herv. Gemeente: 9.30 hr. v.d.
Linden, Capelle a.d. IJssel, 6.30 ds. Ha-
nemaayer; Geref. Kerk: 10 kand. v. Wal
linga, 6.30 ds. Jaspers Focks; Rooms-
Kath-parochies: Aardam zond. 9 en 12;
Langeraar: ZAT. 7 zond. 8.30, lOen 11.30.
VALKENBURG - Herv. Gemeente: 10
hr. Vink, Katwijk, 6.30 ds. Aarents, Kat
wijk; Geref. Kerk: 9.30 en 6.30 ds. Olde-
mans, Hilversum; Geref. Kerk vrijg.:
9.30 en 5 leesdienst.
VOORHOUT Herv. Gemeente 10
dienst., Rooms-Kath. parochie: zat. 7,
zond. 9. 10.30 en 11.45.
VOORSCHOTEN - Herv. Gemeente:
Dorpskerk 10 ds. v. Hoegee, Alphen, 7
ds. Verheule; aula Noord-Hofland: 10 ds.
De Zwart; Kerk Hulp en Heil 10 ds. Ver
heule; Geref. Kerk: 9.30 ds. v.d Schoot, 7
zie herv. gemeente; Geref. Kerk Vrijg.:
10 en 4.30 ds. Teuni: Jan van Hooflaan 3:
10.30 Engelse dienst; Rooms-Kath. ker
ken: Laurentiuskerk zat. 7, zond. 10 en
11.30; Moeder-Godskerk; zat. 7, zond.
8.30 en 10.30.
WADDINXVEEN - Herv. Gemeente;
Brugkerk 9.30 ds. Gerritsen, 5 ds. Ver-
welius; De Hoeksteen: 9.30 hr. v.d.
Scheur, 6.30 kand. v.d. Tocht; Bethel-
kerk; 9.30 ds. Verwelius, 5 kand. v. Har
ten; Immanuelkerk: 9.30 ds. Hulst, 7 ds.
v. Ginkel; Geref. Kerk: Kruiskerk: 9 ds.
Dijkstra, 5 ds. Heiner; Ontmoetings-
kerk: 10.15 ds. Dijkstra; Chr. Afgeschei
den Gemeente: 9.30 en 5.; Volle-Evange-
liegemeente "Sion" (Lindegaarde 17a):
9.30; Rooms-Kath. parochie: Victorkerk
zond. 10; Ontmoetingskerk: zond. 8.30
en 11.45.
WARMOND - Herv. Gemeente. 10 kand.
Mos, Voorschoten; Rooms-Kath. paro
chie: zat. 7. zond. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR - Herv. Gemeente:
Dorpskerk lOds. v.d Wijngen, Den Haag,
4.30 kand. Guyt, Katwijk, 7 ds. Steen
stra; Kievietkerk: 10 kand. Geitenbeek,
Vlaardingen; Messiaskerk: 10 ds. Steen
stra; Dorpscentrum: 9.30 ds. v. Kooten,
Delft; Geref. Kerk: Zijllaan 10 ds. Bak
ker. Duisburg, 7 dr. Gilhuis, Den Haag;
Wassenaar-Zuid: 10 ds. v.d. Kamp; Ned.
Prot. Bond (L. Kerkdam): 10.30 prof. Fa-
ber, Maarn; RK. Kerken: Willibrord zat.
7, zond. 9 en 11; Jozef zat. 7, zond. 9.30,11
en 6.30; G. Herder zat. 7, zond. 9 en 11.30.
WOUBRUGGE - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Boer, Katwijk aan Zee, 6.30 ds. Ge
braad, Katwijk aan den Rijn; Geref.
Kerk: 9.30 en 6.30 dr. v.d. Zwaan;
Rooms-Kath. parochie: zat. 7, zond. 10.
ZEVENHOVEN - Herv. Gemeente: 9.30
ds. Kielder; Geref. Kerk: 9.30 hr. Knot-
ters, Oudewater, 7 ds. Dijkstra; Rooms-
Kath. parochie: zat. 7, zond. 9 en 10.45.
ZOETERWOUDE-Herv. Gemeente. 10
mevr. Brokerhof; Rooms-Kath. paro
chies: St. Jan zond. 9.30 en 11; Chr. Die-
naarkerk: zat. 7, zond 10; Meerburgkerk
(Hoge Rijndijk): zat. 7, zond. 9.30 en 11.
ZWAMMERDAM - Herv. Gemeente.
9.30 ds. Goudswaard, Dirksland, 6.30
kand. v. Harten; Geref. Kerk: 9.30 en 6.30
ds. Weerman, Harderwijk.
