Een penningmeester
die nooit geld ziet
FREE LANCE
VOOR GOD
ZATERDAG 5 JULI 1980
EXTRA
PAGINA
De omslagplaat van het boek van
Anthonie van Kampen.
Deze stichting heeft overigens
een wat merkwaardige voorge
schiedenis. Toen Betty in '72 na
de tv-actie zoveel geld kreeg
toegestuurd, moest er een
stichting komen. Samuel Doc-
torian, Ben Van Heusden en
Frans Hoekendijk namen
daarin plaats als bestuursle
den.
In 1975 verdwenen Doctorian,
een zich evangelist noemende
Libanees en Van Heusden weer
van het toneel. Doctorian om
dat hij goede sier maakte met
het binnenstromende geld en
Betty zeker een ton afhandig
heeft gemaakt. Hoekendijk
bleef. Ook in de nieuwe stich
ting, die in 1975 werd inge
schreven onder de huidige
naam: Stichting Zending Ama-
zonas. Frans Hoekendijk
kwam in '72 overigens in op
spraak. In het Evangelisch
congrescentrum "De Bron" in
het Overijsselse Oud-Leusen,
waarvan hij directeur was - en
is - zou gefraudeerd worden en
zouden seksuele misstanden
voorkomen, zo meldden me
dewerkers van Frans dat jaar.
De zaak liep met een sisser
af
Frans bleef
Ook in de stichting achter Betty
Smit. Thans is hij vice-presi
dent terwijl Betty zelf presi
dent is van de Stichting Zen
ding Amazonas. Penningmees
ter is Wim Wendt (die tweede
man na Hoekendijk in "De
Bron" is), terwijl Diana Rui
tenbeek als "secretaresse van
Betty in Nederland" vanuit een
flat in Zwolle het uitvoerende
werk doet.
Titel
De financiële man is echter niet
Wim Wendt, zoals men zou mo
gen verwachten, maar Frans
Hoekendijk.
Wendt: "Ik heb de titel penning
meester omdat een stichtings
bestuur drie mensen moet tel
len. Maar eigenlijk is meneer
Hoekendijk secretaris en pen
ningmeester. Hij zorgt voor het
versturen van het geld naar
Brazilië.
Het is verbazingwekkend, dat
Hoekendijk nergens en aan
niemand financiële verant
woording behoeft af te leggen.
In het door Diana Ruitenbeek
verzorgde "Mededelin
genblad" (het gaat bij haar om
een betaalde functie), wordt
met geen woord melding ge
maakt van de hoeveelheid geld
die is binnengekomen. Wim
Wendt zegt niets van geld te
weten, Diana ook niet.
Graag hadden wij die vraag aan
Hoekendijk zelf voorgelegd,
maar we krijgen te horen dat hij
A. onverwacht een buitenlandse
reis moet maken en
B. dat hij na een auto-ongeluk in
een ziekenhuis is opgenomen.
Wim Wendt: "Meneer Hoeken
dijk zegt dat er jaarverslagen
worden gemaakt, die door ac
countants worden gecontro
leerd". Nee, zo'n jaarverslag
heeft de penningmeester van
de Stichting Zending Amazo
nas nog nooit onder ogen ge
had.
Ook aan de andere kant van de
lijn, in Brazilië, is de besteding
van het geld niet erg contro
leerbaar. Daar wordt het geld in
ontvangst genomen door een
zusterstichting. de Servico
Missionario do Brasil. In die
stichting hebben zitting: Betty
Smit, haar man José en een
oom van José.
En daar, in Brazilië, zijn aantoon
bare rare dingen aan de hand.
Documenten bewijzen bij
voorbeeld hoe aardig Betty er
uit sprong met het eerder ge
noemde opleidingscentrum
voor evangelisten. Met de
bouw daarvan werd in 1973 be
gonnen onder verantwoorde
lijkheid van een stichting
waarin onder meer de voor-
Hoe zit het nu precies met het geld dat de gelovigen zo
trouw door de jaren heen aan Betty hebben gege
ven? Eén ding is zeker: op de besteding daarvan
bestaat geen enkele controle. De NCRV heeft het
toezicht op de opbrengst van de tv-uitzending des
tijds toevertrouwd aan Betty Smit en Frans Hoe
kendijk, de directeur van het Evangelische con
grescentrum De Bron. En daarmee was voor de he
ren uit het Gooi de kous af
Betty Smit zelf zegt over de besteding van de vier ton, die de actie
opbracht: "we hebben van het geld twee boten kunnen kopen en
een eiland in de Rio Preto. Daar hebben we ons centrum, met een
hospitaaltje, een school en accommodatie voor sociaal werk en
samenkomsten".
De zendeling Ed Zaal, die van oktober vorig jaar tot april dit jaar
met Betty in Brazilië samenwerkte, beweert echter dat het eiland,
de bebouwing en de twee boten niet meer dan 120.000 gulden
hebben gekost. De vraag wat er met de rest van het geld is ge
beurd blijft in nevelen gehuld.
Weliswaar zegt Betty dat er van de vier ton nog wat over is en dat het
geld in Nederland op een bank staat, maar vervolgens vertelt zij
in een interview (NCRV-gids van 17 mei j.l.) dat een deel van het
bedrag is gebruikt bij de bouw van een opleidingscentrum voor
evangelisten in Manaus.
De waarheid gaat evenwel op andere leest geschoeid, want door
allerlei ruzies is dit centrum nooit van de grond gekomen. Betty
heeft het stuk land, waarop het centrum zou worden gebouwd,
intussen met flinke winst van de hand gedaan en dat geld in eigen
zak gestoken.
Wordt de financiële handel on wandel van Zwolse Betty dan niet in
Nederland gecontroleerd? In Zwolle is toch de Stichting Zen
ding Amazonas, die niet alleen geld ophaalt en naar Betty ver
stuurt, maar toch ook controlerende taken heeft?
Een opvallend contrast.
Links een foto van het Evan
gelisch centrum De Bron in
het Overijsselse Oud-Leusen
Foto onder:
Wat eens in Manaus een op
leidingscentrum voor evan
gelisten had moeten worden,
is nu een bordeel in wording
In 1972 bracht NCRV's Jan van Hillo haar voor de
televisiecamera's. Betty Smit, 'die kleine Zwolse
met de blonde paardestaart, die in haar eentje keer
op keer de Amazone afvoer om in het hart van de
Braziliaanse jungle (De Groene Hel) het evangelie te
brengen onder de indianen'.
Zij vroeg om 40.000 gulden om een boot te kopen. Het
werden er bijna 400.000 want in zulke zaken is het
Nederlandse volk altijd vrijgevig.
In 1973 schreef Anthony van Kampen een boek over
het 'verschijnsel Betty Smit'. 'Freelance voor God',
heette het boek. Het werd een bestseller. Sinds die
tijd kan Betty Smit nauwelijks meer enig kwaad
doen in ons land. En het geld, richting Manaus, bleef
stromen....
Verslaggever Henk Boom ging in Manaus onderzoe
ken of deze geldstroom op de door de gevers ver
wachte wijze ten goede kwam aan de indianen.
Hij werd met de dood bedreigd. Desondanks volgt
hier zijn tweede artikel.
Betty Smit verkocht het ter
rein en de half afgebouwde
gebouwen op haar eigen
naam. Nu is het schamele ge
heel het eigendom van Turk
se zakenlieden.
ganger Israel da Guerra zitting
had.
Ruzies
Het gebouw was half klaar, toen
grote ruzies in het bestuur uit
braken. De bouw werd ge
staakt, en nadat Betty het ge
bouw een tijdje had verhuurd
aan een houtverwerkende fa
briek (de eigenaar van die fa
briek, de Nederlander Ten Ha
ve, betaalde de huur aan Betty
en niet aan de stichting, zo ver
klaart hij), werd de hele zaak in
1978 verkocht. Let wel: door
Betty Smit, en niet door de
stichting.
Dat was niet de eerste keer dat
Betty haar eigen persoon en de
stichting door elkaar haalde.
Een wel heel extreem voor
beeld is wat er gebeurde met
het terrein in Manaus waarop
een opslagplaats voor kleding
zou moeten komen.
Betty kocht op 13 juni 1977 die
opslagplaats op haar eigen
naam voor 30.000 cruzeiro's
(3100 gulden) aan stichtings
geld. Papieren uit het kadaster
in Manaus bewijzen dat ze twee
maanden later het terrein vei
kocht aan haar eigen stichting
voor het dubbele bedrag. Zo
maakte ze, met behulp van geld
van de stichting, een dikke
winst.
Wim Wendt, hierover om com
mentaar gevraagd: "Ja, dat is
inderdaad erg vreemd. Ik geef
toe dat ik dat niet kan verkla
ren. Dat zal ik ook navragen,
hoe dat zit. In een land als Bra
zilië met al z'n corruptie moetje
natuurlijk soms rare dingen
doen. Misschien dat het daar in
zit."
We hebben Betty in Manaus ge
vraagd hoe het nu zit met de
controle op het geld. Ze spreekt
complete onzin als ze zegt dat
de boeken in Nederland "onder
controle staan van de regering
en die is zeer streng". Ze wil
dan de naam van het ministerie
noemen, komt er niet uit en
haalt opgelucht adem als haar
de naam Kamer van Koophan
del wordt ingefluisterd. "Ja,
ja", zegt ze haastig, "daar staan
we ingeschreven en daar wor
den alle inkomsten en uitgaven
gecontroleerd".
Omdat er nooit controle is ge
weest. valt ook moeilijk na te
gaan hoeveel geld er is binnen
gekomen. Aan één bedrag
hoeft niemand te twijfelen.
Toen Betty in september 1972
voor de televisiecamera's om
40.000 voor een boot vroeg,
kreeg ze bijna vier ton.
In het gesprek met ons zegt Betty
dat een gemiddelde van 4000
dollar per maand binnenkomt,
wat toch altijd op een paar cent
na een ton per jaar is.
Is er behalve die vier ton in 1972
nog meer geld binnengeko-
Betty: "Het is zo dat wat er per
maand binnenkomt, bijna kan
voldoen aan onze normale on
kosten. Van die vier ton heb ik
alleen de eerste jaren geleefd...
eh, na die vier ton kwam er in
het begin niet zoveel meer bin
nen. Dat is later, toen het blad
er was en de stichting goed was
georganiseerd, echt omhoog
gelopen. Wat wij maandelijks
nodig hebben, komt in giften
binnen. Wat van die vier ton is
overgebleven, staat nog op de
bank in Nederland, maar dat is
omstandig verklaart dat alles,
het huis, de auto's, de boten,
echt alles van en voor de zen
ding is. "Zelf hebben we privé
niets, helemaal niets."
Zijn er nog speciale acties?
"Nou, ik voer zelf geen enkele ac
tie. Wij hebben nooit acties op
financieel gebied. Het zijp
groepen die een ictie willen
houden voor het werk van Bet
ty Smit. Maar dat is helemaal
hun eigen initiatief'. Ze bena
drukt nog eens: "Wij vragen in
het blad nooit om giften. Ik ge
loof, dat als je werkelyk voor de
Heer werkt, dat de Heer ook zal
voorzien in alles wat nodig is".
Het zijn nogal ferme uitspraken.
In elk mededelingenblad staat
vetgedrukt waar de giften kun
nen worden gestort. Diana Rui
tenbeek hierover "Nee, wij
vragen echt niet om geld. We
zijn het gironummer er in gaan
zetten omdat de mensen zelf
vroegen waar ze met hun giften
en legaten naar toe moesten."
Betty rept met geen woord over
de opbrengst van de kerstactie
van december 1978, toen een
oproep om giften in het "Me
dedelingenblad" werd bege
leid door een acceptgirokaart.
Volgens Ed en Tineke Zaal le
verde dat 120.000 op. Wim
Wendt en Diana Hoekendijk:
"Nee, we hebben geen idee
hoeveel die actie opleverde.
Ook eind '79 werd zo'n kerstac
tie gehouden.
Hoe dan ook, het kan niet anders
of er moet sinds september
1972 zeker een miljoen zijn
binnengekomen, mogelijk wat
minder, maar zeer waarschijn
lijk veel meer. Althans, anders
kan niet worden geconclu
deerd aan de hand van verkla
ringen die Betty zelf aflegt.
Na het voorafgaande zal duidelijk
zijn dat Betty zeker niet al het
geld aan zendingsactiviteiten
heeft besteed. Ze leeft er zelf
ook heel aardig van. Zo kocht
Betty twee boten (waarvan er
een nauwelijks wordt gebruikt)
en twee auto's (waarvan er een -
voor de toehoorders in Neder
land - zogenaamd is gewonnen
in de loterij). Ed Zaal over die
"gewonnen" auto: "Gewon
nen, nee hoor. Toen Betty op
vakantie was, maakte ik de af
betaling over".
Zo woont ze in een ontegenzeg
lijk fraai en naar Braziliaanse
begrippen zelfs luxueus huis.
Betty zegt privé niets te bezit
ten. Alles is eigendom van de
zending. Dat zal dan best, maar
er is slechts één gezin dat ge
bruik maakt van die bezittin
gen en dat is de familie Pimen-
ta-Smit.
Betty's vroegere vriendin, Ria
Hoornweg van Rij-van Dijk,
die Betty definitief de rug toe
keerde toen ze merkte dat Bet
ty haar en haar familie wilde
oplichten by de huur en even
tuele koop van haar eerste huis,
kan het kort maken: "Als er
geld is besteed", zegt ze, "dan is
het besteed voor haar eigen
gemak en niet aan de zaken
waarover ze in Nederland het
evangelie predikt".
Rondtoeren
Rainolfo, haar vroegere minnaar
en penningmeester, kan zich
niet herinneren dat Betty in de
periode '72-'78 buitensporig
veel geld uitgaf. "Maar van echt
zendingswerk was geen spra
ke. Het was meer een kwestie
van een beetje in de boot rond
toeren. hier en daar wat kleren
uitdelen, en verder niets. Als ze
druk was, was het met dure uitr
stapjes, met vakanties, met be
zoeken aan nachtclubs met
Frans, met diners in dure res
taurants en met het snel maken
van foto's en films voor de pro
paganda in Nederland".
Zowel Betty als Diana Ruiten
beek als Wim Wendt zeggen dat
er van het geld in ieder geval in
Nederland niets aan de strijk
stok blijft hangen. De be
stuursleden doen hun werk pro
deo, zeggen ze. Ed Zaal noemt
dat een betrekkelijke zaak.
Volgens hem gaat ééntiende
deel van de giften naar het
evangelisch congrescentrum
"De Bron" van Frans Hoeken
dijk.
En Ed kan bovendien nog aan
vullen dat Betty momenteel
heel wat mensen in dienst
heeft, voor een belachtelijk
laag salaris, maar dat de meeste
werknemers zwart worden be
taald.
Vorig jaar kwam Betty met haar
boekhouding danig in de knoei
"l^OO^Tineke Zaak "ïk heb
toen met m'n eigen ogen gezien
hoe Betty rekeningen verval
ste."
Speculatie
Hier een klein bedrag, daar een
speculatie, soms- een verval
sing, dure reisjes, een goed le
ven, maar nog lang niet goed
om een miljoen vol te maken.
Toch heeft Betty één keer al
thans geschermd met een fors
bedrag. Met 150.000 dollar om
precies te zijn. Drie ton dus. Het
is Juan Amazonas, vice-direc-
teur van de universiteit van
Manaus, die ons vertelt dat Bet
ty enkele jaren geleden de deur
bij zijn broer, die vice-gouver-
neur was van de staat Amazo
nas, plat liep.
Ze wierp zich bij hem op als des
kundige op het gebied van de
visserij en rubberbouw en zei te
willen investeren in een oplei
dingsinstituut in de plaats Ita-
coatiara, zon 450 kilometer
vanaf Manaus. Juan Amazonas,
die zelf ook zakelijke belangen
by dat project heeft, weet zich
te herinneren dat Betty zelfs
aanbood het centrum op te zet
ten.
"Zij vertelde ons dat ze met geld
van de Nederlandse regering
kon werken", aldus Amazonas,
eraan toevoegend dat een in
vestering in een dergelijk pro
ject goede commerciële per
spectieven biedt.
Het project is evenwel nooit
doorgegaan. Ruzie. Vraag blijft
natuurlijk hoe ze drie ton kon
aanbieden voor een project dat
niets met zendingswerk te ma
ken heeft. Pas als de boeken op
tafel komen, zal de werkelijk
heid aan het licht komen
Intussen wordt in ons land nog
steeds gift na gift afgestaan.
Dat geld brengt - om met An
thony van Kampen te spreken -
zijn rente inderdaad op. Maar of
dat geld zo goed is belegd als
menigeen al jaren denkt, daar
aan moet nu in ernstige mate
worden getwijfeld
