Chips bloeien
nu in Betuwe
van Californië
„E>©V@[n) 2<ü)!fe(n) tafiSHfili,
yiW®ira w@ffdl®ini stewi17
L:
WOENSDAG 2 JULI 1980
EXTRA
PAGINA 19
I I
Kleine oorzaken grote gevol
gen. Dat geldt in versterkte
mate voor het mini-reken-
tuigje dat als „chip" be
kendheid heeft gekregen:
een dun schijfje silicium
van een paar millimeter in
het vierkant waarop dui
zenden transistoren bijeen
zijn gebracht. Chips gaan
ons leven drastisch veran
deren. Daarover is iedereen
het wel eens. Maar na die
vaststelling komen soms de
twijfels: alle verandering
is nog geen verbete
ring.
Opvallend is dat die twijfel
volledig ontbreekt in Sili
con Valley, de Californi-
sche vallei die bakermat en
bastion van de chipcultuur
is. Zowel in de halfgelei
derindustrie als in de we
tenschapswereld kom je
uitsluitend mensen tegen -
en niet alleen Amerikanen,
maar ook Britten, Duitsers
en Nederlanders - die hoog
opgeven over de heilzame
mogelijkheden van de mi-
cro-electronica.
Zwaar, vuil en eentonig werk
zal steeds meer door robots
worden gedaan. Auto's zul
len veiliger worden, wo
ningen en werkplaatsen
comfortabeler. Communi
catie en informatie zullen
aanzienlijk verbeteren.
Maar waar men vooral op
wijst, is de vooruitgang die
dank zij de chips op me
disch gebied valt te ver
wachten.
Zo zijn onderzoekers van de
universiteiten Stanford en
Berkeley al heel ver gevor
derd met de ontwikkeling
van een apparaat, dat men
sen die volslagen doof zijn
door afwezigheid of be
schadiging van het slak
kenhuis, weer zal kunnen
laten horen. Het apparaat
imiteert elektronisch de
functie van het slakken
huis en zet geluidstrillin
gen om in zenuwimpulsen.
Een voorwaarde is wel dat
de gehoorzenuwen nog in
tact zijn.
Op soortgelijke wijze denkt
men in de toekomst blinden
weer ziende te kunnen ma
ken. Met behulp van een
miniatuur-tv-camera, die
bijvoorbeeld kan worden
ingebouwd in een glazen
oog, en daarachter een mi
crocomputer die de visuele
boodschap „vertaalt" in
zenuwimpulsen. In ont
wikkeling is op dit moment
ook een kunstarm die be
weegt in reactie op de ge
dachten van zijn eige-
Er is trouwens al het een an
der bereikt. Bekend uit de
BBC-film „Now the chips
were down" is de rolstoel
die reageert op gesproken
commando's van de inzit
tende. Ook alweer enkele
jaren oud is de optacon, een
leesapparaat dat gedrukte
tekst direct omzet in brail
le.
Onlangs is bij het Stanford
Research Institute (SRI)
een "doventelefoon"
ontwikkeld: een forse zak
computer, die past op een
telefoonaansluiting, met
'n beeldschermpje en een
toetsenbordje. Wat je hebt
mee te delen, kun je optik
ken en de computer zal er
een zelfde soort signalen
van maken als het gespro
ken woord doet; en wat aan
de andere kant van de lijn
wordt gezegd, verschijnt in
keurige bloklettertjes op
het schermpje.
„De micro-elektronica zal de
kwaliteit van het leven
verbeteren, daarvan ben ik
overtuigd", zegt Richard
Knock, assistent-directeur
van de Advanced Deve
lopment Division van SRI.
Hij heeft nog wel een paar
andere voorbeelden bij de
hand. j
Zo is speciaal voor het,,thuis
dokteren" een computertje
ontwikkeld dat je slechts
op je vingertop hoeft te
Silicon Valley. Een begrip in de Verenigde Staten en
ver daarbuiten, al zal je de naam op geen enkele
landkaart van Californië aantreffen. Een lint van
campus-achtige industrieparken, dat in Palo Alto
begint en 40 kilometer naar het zuiden doorloopt tot
in San Jose. Eens was het de Betuwe van Californië
met uitgestrekte boomgaarden vol abrikozen,
pruimen en kersen. Nu bloeit er een micro-elektro
nische industrie die haar weerga in de wereld niet
heeft.
Silicon Valley telt ruim duizend bedrijven en be
drijfjes die zich rechtstreeks of indirect met elek
tronica bezighouden. Daarin werken naar schatting
340.000 mensen. Dat is meer dan de helft van de
beroepsbevolking van Santa Clara County, het ge
west dat de vallei omvat.
Vooral de laatste tien jaar is de
ontwikkeling er zo stormachtig
snel gegaan, dat men nu in Sili
con Valley geen kant meer op
kan. Er is woningnood. Er is
personeelsgebrek. Er is geen
grond meer voor nieuwe fa
brieken en kantoren. Kortom,
de vallei is vol.
Verdere expansie moet elders
plaatsvinden. Dat gebeurt
trouwens al. Zo zet Intel zijn
volgende fabriek in Oregon op
en Signetics doet dat in Nieuw-
Mexico. Weer andere onder
nemingen vinden in Texas,
Colorado en Arizona de ruimte
die zij in Californië moeten
missen. En er zijn er ook die
vestiging in Europa overwe
gen.
Het is als met een rijpe vrucht die
openbarst: de zaden springen
her en der weg. In Nederland
hoopt men dat een paar van die
zaadjes in Twentse, Brabantse
of Limburgse bodem zullen
vallen. Maar ook de Belgen,
Marokkanen, Engelsen, Schot
ten en vooral de Ieren azen er
op. Trouwens, in Amerika zelf
zijn er staten zoals Maryland en
Oregon die in Silicon Valley
driftig werven. In Colorado
heeft men zich gehaast om Co
lorado Springs om te dopen in
Silicon Mountain, sinds Hew
lett-Packard en Ampex er ves
tigingen hebben.
Er wordt dus van alle kanten hard
getrokken aan de uit haar jasje
gegroeide elektronica-indus-
trie in Silicon Valley. Waarom?
Wat maakt haar zo begerens-
waard?
Het sterkst tot de verbeelding
spreekt natuurlijk het feit, dat
het hier om een industrie gaat
die enorme groeimogelijkhe
den heeft: de vraag naar haar
produkten blijft immers nog
steeds groter dan het aanbod,
hoe snel dit ook toeneemt.
Daardoor komt het ook dat de
ze industrie tot dusver aardig
recessie-bestendig blijkt
hoewel dit jaar „slechts" een
groei van 30 procent wordt
verwacht, terwijl die vorig jaar
nog bijna 50 procent be
droeg.
Geen
fabrieken
Silicon Valley ziet er nauwelijks
als een industriegebied uit.
Geen rokende schoorstenen.
Geen bergen afval. Geen sta
pels voorraden. Geen fabrieken
als kazernes of loodsen met
lange produktielijnen. Inte
gendeel. Meestal bestaat een
chipfabriek uit een samenstel
van fabriekjes die op bijna la-
boratorium-achtige schaal
werken. Bijna alle bedrijven
zijn gehuisvest in lage, door
gaans vriendelijke en soms
zelfs fraaie gebouwen, omge
ven met veel groen en bloemen.
Dat is dus nog een factor die
deze bedrijven aantrekkelijk
maakt: het is een relatief scho
ne industrie, in elk geval zo
voor het oog.
Maar het belangrijkste motief is
toch wel geformuleerd dooi
een aantal Amerikaanse eco
nomen. Zoals staal en olie de
sleutel-ingrediënten zijn ge
weest van de moderne geïndus
trialiseerde samenleving, zo
zullen volgens hen chips, com
puters en robots de hoofdrol
spelen in de zogenaamde in
formatiemaatschappij die aan
staande is. Of een land ontwik
keld mag heten of niet, zal aan
het eind van deze eeuw worden
beslist door de omvang en het
niveau van zijn elektronische
industrie, menen zij.
Moet
Voor Nederland geldt dus dat
micro-elektronica moet. Net als
melk. Wil het zijn economische
gezondheid op peil houden.
Maar het zal niet meevallen om
ergens in Nederland, op welke
bescheiden schaal ook, Silicon
Valley te imiteren. Enschede
droomt ervan, Eindhoven ook,
wie weet wie nog meer, maar
erg veel verder dan dromen en
De fabrieken zien er uit als villa
verkennen en proberen te wer
ven is men nog niet gekomen.
Misschien is er ook wel meer
voor nodig. Kijken we naar
Amerika, dan zien we dat daar
óf bijzondere omstandigheden
óf bijzondere inspanningen de
opkomst van de halfgeleider
industrie hebben mogelijk ge
maakt.
De chipindustrie in het zuiden
van de staat Californië - zowel
bij Los Angeles als in Orange
County vindt men concentra
ties van enkele honderden be
drijven - is vooral ontstaan als
ondersteuning van de lucht- en
ruimtevaartindustrie. Defen
sieopdrachten hebben belang
rijke impulsen gegeven.
Anders is het in het noorden ge
gaan. Daar zat geen Lockheed
of Northrop. Daar zat wel - aan
de Stanford Universiteit in
Palo Alto - een hoogleraar,
Fred Terman, die al voor de
Tweede Wereldoorlog zijn best
deed de „brain drain" naar het
oosten van de States af te rem
men. Zo moedigde hij in 1934
twee berooide studenten van
hem aan om voor zichzelf te be
ginnen: Bill Hewlett en Dave
Packard, nu de rijkste mannen
in Silicon Valley, ieder goed
voor een miljard dollar.
Na de oorlog bleef Terman on
vermoeid ijveren voor de ont
wikkeling van een technolo
gisch hoogwaardige industrie
in de regio. In de jaren vijftig
kwam hij op het lumineuze
idee een deel van de uitgestrek
te landerijen van Stanford te
bestemmen voor industrie. Nu
nestelen in dit voorbeeldig
aangelegde park 65 bedrijven -
vaak met hun hoofdkwartier of
research- en ontwikkelings
centra - met samen 17.000
werknemers. Enkele bekende
namen: Hewett-Packard, Va-
rian, IBM, Fairchild, Kodak en
Xerox.
De universiteit van Stanford
heeft ongetwijfeld een uiterst
belangrijke rol gespeeld in het
ontstaan van Silicon Valley.
Maar minstens zo gewichtig is
het aandeel geweest van ban
ken en kapitaalkrachtige parti
culieren.
Risico's
Amerikanen hebben de naam
materialistischer te zijn dan de
meeste Nederlanders. Inder
daad behoren „money" en
„dollar" tot de meest gebezigde
woorden in hun conversatie.
Maar al maken ze er geen ge
heim van dat geld belangrijk
voor hen is, ze zullen het zeker
niet angstvallig bewaren in een
oude kous en ook niet gauw la
ten verpieteren op een spaarre
kening.
Integendeel, ze durven er risico's
mee te nemen. Dat is volgens
Leiand Levy, effectenmakelaar
in Palo Alto, een van de hoofd
oorzaken waardoor de micro-
electi-onica in Silicon Valley
zo n grote vlucht heeft kunnen
Grote beleggers - banken, pen
sioenfondsen, verzekerings
maatschappijen - steken hun
geld in grote ondernemingen,
particuliere beleggers in kleine
bedrijven, althans bedrijven
die klein beginnen. En het zal
ze een zorg zijn dat ze jarenlang
weinig of geen dividend krij
gen, doordat het bedrijf zoveel
mogelijk winst inhoudt om een
snelle groei te kunnen financie-
Dat willen ze immers juist: Hoe
sterker het bedrijf groeit, hoe
waardevoller hun aandeel
wordt. Tot de jonge onderne
ming een omvang bereikt die
de begeerte opwekt van een
van de elektronifche giganten.
Daar zijn de meeste beleggers
op uit, aldus Levy, om na vijf of
tien jaar een grote slag („big
hit") te slaan.
Levy's job is vooral het adviseren
van particuliere beleggers. Ge
noeg keuze in een gebied waar
volgens Robert Conell twee,
drie jaar geleden elke werkdag
zich een nieuw bedrijf presen
teerde: 250 per jaar. Nu zullen
dat er 150 tot 200 zijn schat hg.
Ruwweg 20 procent overleeft.
De kans dat je als leek op het
schuiven om je hartslag te
meten. Het dingetje moet
nu nog 120 doilar opbren
gen, maar volgens Knock
zal het mettertijd niet meer
dan vijf dollar hoeven te
kosten. Iets heel andOrs:
een vertaalcomputer die
het in een vreemde taal ge
vraagde woord correct uit
spreekt.
De Nederlandse fysicus Jan
Smits, tijdelijk verbonden
aan de afdeling elektro
techniek van de Stanford-
universiteit, houdt zich
daar bezig met de ontwik
keling van een instrumen
tje om de druk van de her-
senvloeistof te meten. Het
wordt zo klein, vertelt hij,
dat het op verschillende
plaatsen in de hersens kan
worden geimplanteerd
zonder enige schade aan te
richten. Het metertje is be
doeld voor mensen met tu
mor, zodat artsen tijdig
kunnen weten wanneer
moet worden geope
reerd.
Ook hij acht het zeer denk
baar, dat mettertijd blin
den elektronische „ogen"
krijgen. Trouwens, een
kunsthart en kunstnieren
behoren volgens hem ook
tot de mogelijkheden. „We
staan met de toepassingen
van de micro-elektronica
nog maar aan het begin",
zegt Smits. „De grenzen
van wat met micro-elek
tronica kan worden be
reikt, zijn heel ver
weg".
verkeerde paard wedt, is dus
groot.
Connell is manager van de Ame
rican Electronics Association
(AEA), een federale organisatie
waarbij 1300 ondernemingen
zijn aangesloten met in totaal
anderhalf miljoen werkne
mers. Het opzetten van een
produktiebedrijfje is wel
moeilijker geworden, vertelt
hij, er is nu veel meer geld mee
gemoeid dan vroeger. Maar nog
steeds is het zo, dat wie een
beetje doortimmerd plan heeft,
weinig moeite zal hebben de fi
nanciering rond te krijgen.
„Banken en beleggers kijken
zelfs voortdurend uit naar in
genieurs met een goed project
om daar geld in te steken".
Kenmerkend voor de situatie in
Californië is het grote aantal
hechte dwarsverbindingen:
tussen universiteiten en be
drijfsleven en onderzoekinsti
tuten, tussen individuele
hoogleraren en ondernemin
gen, tussen bedrijven onder
ling ook. Het komt meei malen
voor, dat een grote onderne
ming een werknemer die een
helder idee heeft en voor zich
zelf gaat beginnen, financiële
steun geeft in plaats van hem
boos aan te kijken.
Succesverhaal
Een van de laatste succesverha
len, vertelt Connell, is dat van
Apple Inc. in Cupertino, ook in
Silicon Valley. Twee hobbyis
ten knutselden vier jaar gele
den een huiscomputer in el
kaar. Een commerciële man
zag het ding en zei: „Maak er 25
en ik verkoop ze voor jullie".
De twee deden een kampeer-
bus en nog wat andere per
soonlijke eigendommen van de
hand om een startkapitaaltje te
hebben, en zie, onlangs kon het
Apple-duo melden al voor 100
miljoen dollar computers aan
de man te hebben ge
bracht.
De moraal: „Voor een bedrijf dat
blijft steken bij een jaaromzet
van 15 miljoen dollar is in deze
wereld van reuzen geen plaats.
Je moet groeien om te slagen'
aldus Connell, „en wie vol
doende is gegroeid en dan zijn
zaak verkoopt, is rijk. Zo een
voudig is dat".
Californië telt erg veel welgestel
de lieden, weet effectenmake
laar Levy, mensen die zo ruim
in hun middelen zitten, dat ze
zich forse financiële risico's
kunnen veroorloven zonder
hun levensstijl in de waag
schaal te stellen. Het innova
tieproces in de micro-elektro
nica wordt dan ook niet geremd
door geldgebrek: er is altijd wel
een kapitaalkrachtige particu
lier die een gokje wil wa
gen.
Het economisch wonder van Californië. Zo noemt men wat zich de
afgelopen kwart eeuw heeft voltrokken in Silicon Valley (Sili
cium Vallei), waar zich in steeds sneller tempo een chip- en compu
terindustrie heeft ontwikkeld, waarvan de produkten binnen tien
jaar ook ons leven drastisch zullen veranderen. Het is een indus
trieel wonder dat tot de verbeelding spreekt: Nederland is een van
de Europese landen waar men wil proberen Silicon Valley op klei
nere schaal te imiteren. Verslaggever Frits Koffijberg toerde bijna
drie weken rond door "chips"-land.
