'Mijn uitgever
houdt niet van
grove woorden'
'Ganymedesbundel voor SF-gourmet
ZATERDAG 28 JUNI 1980
EXTRA
PAGINA 25
maanden lang, acht uur per
week, hebben Peter en ik ge
praat. Ik heb hem goed leren
kennen. Zo goed. dat ik zijn le
vensverhaal echt beleefd' kon
weergeven. Na het verschijnen
van zijn biografie in roman
vorm zei Peten Ik zou niet we
ten hoe het anders zou moe
ten".
Bovennatuurlijk
De Tweede Wereldoorlog vorm
de de basis voor net tweede
boek van Ans van der Heide.
Tijdens de oorlog verbleef de
schrijfster met haar man en
kinderen in Arnhem. Het oor
logsgeweld, de honger en el
lende heeft zij in een soort oog
getuigenverslag vastgelegd.
Haar in dagboekvorm beschre
ven ervaringen zijn jarenlang
blijven liggen. Zelf zag de
schrijfster er niets in. Op aan
dringen van mensen, die haar
aantekeningen lazen, heeft Ans
van der Heide na 35 jaar toch
besloten haar oorlogservarin
gen. onder de titel "Ze ko
men uit te geven.
En dan de parapsychologie.
Ans van der Heide gelooft in het
bovennatuurlijke. Een feno
meen dat haar al lang fasci
neert. Het heeft jaren geduurd
voor ze er haar allereerste boek
over schreef. Het gebed van een
Charlatan.
Ans van der Heide: "Ik heb er
eerst erg veel over gelezen. Het
voorvoelen, voorspellen van
een gebeurtenis heeft me altijd
al geboeid. Het speelt in ieders
leven. De mensen zijn zich er
vaak niet van bewust.
Voorbeelden? Heel eenvoudig.
Dingen die iedereen wel eens
meemaakt. Een gevoel van ik
moet naar huis, want er is iets
gebeurd". En als je thuis komt,
is er ook iets gebeurd. Wonder
lijke dingen. Daar moet je oog
voor krijgen.
Aan de hand van gegevens uit
boeken over parapsychologie
heb ik een roman geschreven
over een helderziende. Zijn le
vensverhaal met de moeilijk
heden die hij ondervindt in het
gewone, alledaagse leven, niet
zozeer in zijn beroep".
Ans van der Heide klinkt nogal
betrokken bij haar boeken. Ik
sta volkomen achter alles waar
ik over schrijf. En ik dacht dat
mijn onderwerpen en mijn ma
nier van aanbieden wel in deze
tijd passen. Misschien ben ik
soms iets te idealistisch. Maar
in de rauwheid van een gebeu
ren wil ik toch iets positiefs
meegeven. Niet iedere auteur
doet dit tegenwoordig. Ik kan
niet schrijven zonder iets posi
tiefs mee te delen. Dat is ook
een beetje mijn eigen levensfi
losofie. Ik sta zelf positief te
genover mijn medemensen
"In alle ellende valt toch ergens
nog wel een lichtpuntje te ont
dekken. Dat komt ook in mijn
boeken tot uiting. Die zijn vaak
erg zwart-wit getekend. Maar
met lichtpuntjes. Als je alleen
maar vervelende dingen en el
lende beschrijft, wat blijft er
dan van over?"
Generatieconflict
Romans met een lichtpunt dus.
In alle kommer en kwel toch
iets goeds. Een filosofie die ze
ker van toepassing is op "Ei
gentijdse Schaduwenhet
meest recente boek van Ans
van der Heide.
Een verhaal over Nellie Been.
Een vrouw die zich in de herfst
van haar leven afkeert van haar
kinderen. Het egoïsme en ma
terialisme dat hen beheerst,
kan ze niet begrijpen. Vol over
gave richt ze zich op haar
kleinkinderen, die haar waar
deren en liefhebben.
Doet de plotselinge inkeer van
oma Nellie niet wat geforceerd
Ans van der Heide: 'Misschien
komt de totale inkeer van de
hoofdpersoon wat te plotse
ling. Het is natuurlijk een ge
leidelijk proces, maar dat kon
ik in het boek niet helemaal
uitwerken door ruimtegebrek
Ik wil niet te lijvig schrijven. En
dan is het best mogelijk dat
zo n figuur niet goed uit de verf
komt".
Is de karaktertekening van Nel
lie's kinderen en kleinkinderen
representatief voor de huidige
generatie van een jaar of 40 en
de jeugd van nu?
"Het materialisme dat volwassen
mensen beheerst is een gege
ven van deze tijd. Mensen
zijn op geld belust. De jeugd
heeft de toekomst, is idealis
tisch. vol goede moed. Jonge
mensen weten alleen met hun
idealisme geen raad. En dat is
volkomen verklaarbaar. Het is
hier en daar een hopeloze
puinhoop. Veel jonge mensen
willen wel. Maar de verschillen
zijn zo wrang. Het idealisme en
de wil om goed te doen stuiten
op de rauwe, negatieve maat
schappij".
"Misschien is dit boek wel het
meest negatieve dat ik tot nu
toe heb geschreven. Het is vrij
ongenuanceerd. Ik wilde het
niette ingewikkeld maken, niet
teveel uitweiden. Toch geloof
ik dat dit boek hoopvol ein
digt".
Krent
Valt de manier van praten van de
jonge mensen in uw boek soms
niet wat uit de toon bij het rea
listische taalgebruik van de
meeste jongeren tegenwoor
dig? In het boek komt geen on
vertogen woord over hun lip
pen. "Lelijke krent" is het "erg
ste scheldwoord" dat ik kon
ontdekken.
Ans van der Heide denkt even na.
Ik geloof niet dat het meren
deel van de jeugd praat zoals de
jonge mensen uit mijn boek.
Misschien had het iets pittiger
gemoeten, kernachtiger. Maar
daar kan ik niets aan doen. Mijn
uitgever wil het zo".
Ze merkt mijn verbazing. "Hij
kan niet tegen grove woorden.
Daar houdt hij niet van.
Du.s
Maar hoe zit het dan met de zeg
gingskracht van uw boeken.'
Spreekt dit boek de jeugd dan
Lang zwijgen. Dan: "Ik geloof
zeker dat er mensen bestaan,
zoals ik ze beschrijf. Maar of het
merendeel zo isNou nee, dat
geef ik toe".
Vette vingers
Er valt een diepe stilte. De klok
tikt. Op een schaaltje liggen
spritsen voor bij de koffie. De
koffie is al lang cp. De spritsen
liggen onaangeroerd. Ik durfde
niet te nemen. Bang voor vette
vingers (waar moet ik ze aan af
vegen), en kruimels (waar moet
ik die laten).
Het gesprek is duidelijk afgelo
pen
In de gang hangt een foto ge
maakt door de zoon van de
schrijfster. Aura-fotografie,
legt Ans van der Heide uit. Ze
wijst op de ronde zwarte vlek
ken met een witte uitstraling
eromheen. De zwarte rondjes
zijn vingertoppen, de witte uit
straling Een bovennatuur
lijk verschijnsel. Niet met het
blote oog waar te nemen, maar
slechts zichtbaar te maken
door fotografie.
Mijn blik gaat naar dezelfde por
tretten. die ik in de huiskamer
ook al zag. Vaag omlijnde men
senhoofden in een uitwaaiering
van geel-blauw-roze kleuren.
Op mijn vraag wie dit zijn, ant
woordt Ans van der Heide:
"Portretten van opgeroepen
overledenen
Zij hebben het laatste woord,
voor de deur zich achter mij
sluit.
MARGOT KLOMPMAKER
OEGSTGEEST - Een hoekhuis in de avondzon. Bui
ten de geur van zonbeschenen groen en bloemen.
Binnen de belegen geur van oude, gerijpte meubels.
Talloze malen met boenwas gewreven. Een speci
fieke geur. De stoel die mij wordt toegewezen is
ervan doortrokken.
In een hoekje voor het raam vormen de boeken van Ans van der
Heide een eenzaam rijtje. Vijf romans, geschi even in vijfjaar tijd.
Zestig jaar was Ans van der Heide, toen haar eerste boek uitkwam.
Een laatbloeister?
'Nee hoor vertelt de schrijfster. "Ik heb vanaf mijn tiende jaar al
geschreven. Maar het was toen nog allemaal gedaas. Als ik een
behoorlijke stapel had geschreven, verbrandde ik het weer. Van
publiceren of echt iets uitwerken kwam niet veel".
"Ik had een gezin en een beroep.
Vroedvrouw in Wageningen.
Toen kwam de oorlog. Na de
bevrijding heb ik me bezig ge
houden met het geven van le
zingen. Het leiden van ge
spreksgroepen voor eenzame
Op een gegeven moment dacht
ik: Als je nog een ander beroep
wilt leren, moetje het nu doen.
Zo ben ik beroepskeuzeadvi
seur geworden. Ook heb ik een
opleiding gevolgd in de indivi-
dual-psychologie. Maar tussen
de bedrijven door heb ik altijd
geschreven".
"In 1975 kwam mijn eerste boek
uit. Het gebed van een Charla
tan. Vrij laat, zoals u zegt. Ik
was toen zestig. Pas toen stond
het schrijven centraal in mijn
leven".
Spierdystrofie
Naast het schrijven is Ans van der
Heide zeer bedreven in het ver
vaardigen van glasmozaïeken.
Twee voorbeelden daarvan
hangen aan de muur.
Ook haar kinderen laten in
artistiek opzicht van zich spre
ken. Amke, de dochter van de
schrijfster, schildert. Grote,
kleurige bloemen vullen de
wanden van haar moeders huis.
Haar zoon schrijft, schildert en
fotografeert. Aura-fotografie.
Zichtbaar maken wat voor onze
ogen niet waarneembaar is.
Ans van der Heide schrijft over
alles wat haar interesseert en
invalt. Ze oriënteert zich uit
voerig over een eenmaal geko
zen onderwerp. "Ik wil zoveel
mogelijk weten". Als de gege
vens bezonken zijn, schrijft ze
haar boek.
Hoe komt ze nu aan ideeën voor
een verhaal?
"Soms loop ik al lang met een be
paald idee rond, dat ik uitwerk
als de tijd er rijp voor is. Het
kan me ook opeens invallen
"Zoals mijn boek over Peter Ma-
rijnen. Een jongen uit de buurt
van Leiden, die aan spierdy
strofie lijdt. Bijna helemaal
verlamd. Ik zag hem voor het
eerst op de televisie. Zijn ver
haal trof me diep. Naar aanlei
ding van die tv-uitzending heb
ik hem geschreven. Ik kreeg
een brief terug waarin hij ver
telde: Ik zou zo graag een boek
willen schrijven, maar ik kan
het niet".
"Toen heb ik aangeboden om dat
samen met hem te doen. Vier
In de schaduw van
schrijfgiganten als
Biesheuvel en 't Hart
valt een vrouw als
Ans van der Heide-
Kort niet direct op.
Toch publiceert deze
65-jarige Oegstgeest-
se vrij regelmatig
over de meest uiteen
lopende onderwer
pen.
Drugs, parapsycho
logie, de oorlog, een
biografie van een ge
handicapte man.
Kortom, een schrijf
ster met een veelzij
dige interesse.
Het verschijnen van
haar vijfde roman,
"Eigentijdse Scha
duwen", vormde de
aanleiding tot een
gesprek met Ans van
der Heide.
In de jaren '70 is het s
tion-genre dan toch ook in Ne
derland populair geworden:
wel waren er in de voorafgaan
de decennia hier en daar in
waaghalzerige boekwinkels
wat vertaalde ruimteavonturen
verkrijgbaar (onverzettelijke
helden, wenende heldinnen en
stuitende buitenaardsen, klop
partijen met neutrinostraalpi-
stolen, eind goed al goed), maar
een echte doorbraak kwam pas
door de inspanningen - eind
zestiger jaren - van uitgevers als
Het Spectrum, Meulenhoff en
Bruna.
Tegelijkertijd verrezen sf-clubs
als het NCSF en TERRA
(waarvan het gelijknamige
clubblad momenteel fraai uit
gegeven wordt door Servire uit
Katwijk - daarover later meer),
waarvan bestuur en leden nog
steeds en met succes hun fana
tiek beminde genre in het Ne
derlandse taalgebied aan de
man brengen.
Het kon niet uitblijven. Geef een
landgenoot een tijdschrift en
hij kladdert alles vol, van blan
co papier tot de kale muren van
een hele hoofdstad. Driftig
greep de sf-fan naar zijn vulpen
en schreef de ene bladzijde na
de andere vol om zijn romanti
sche visie op mensheid, aard
bol en de eeuwigheid van de
sterren zijn ontstelde mede
burger voor te houden. Helaas
Zo goed of gek bleken de inmid
dels gerenommeerde uitgeve
rijen ook weer niet. Het bin
nenlandse talent raakte zijn
aangrijpende Utopia's aan de
professionele media niet kwijt,
enkel de clubbladen en sf-"fan-
zines" wilden tot (stencil)druk
en (ondermaatse) verspreiding
overgaan.
Terecht. Want wie sf (of wat dan
ook) wil schrijven moet eerst
leren schrijven. Omstreeks
1975 kwam er een doorbraak:
uitgeverij Bruna kwakkelde al
enige jaren met de jaarpocket
"Pulp" onder redactie van Ab
Visser, expert in misdaadver
halen, stopte de serie na num
mer 6 en ging over op een heus
"SF-Jaarboek". Een jaarlijkse
bundeling van de betere Ne
derlandstalige SF-verhalen
onder de naam "Ganymedes",
samenstellen Vincent van der
Linden
Dubbelfunctie
Van der Linden, die ik tijdens de
recente boekenweek sprak, zit
in een dubbelfunctie: hij behar
tigt Bruna's (SF-)belangen,
maar is daarnaast een niet ge
ring (SF-;auteur. Wat het eerste
aspect betreft, hoe ziet hij/de
uitgever de ontwikkeling van
SF in de lage landen?
"Verkoopbaarheid staat voorop,
dus wij voeren een voorzichtig,
sterk commercieel gericht be
leid met momenteel de nadruk
op heruitgaven. Waarom? Om
dat er juist nu sprake is van een
SF-over-produktie - ik heb de
indruk dat onze uitgeverij zich
bewust beperkt bij het uitge
ven van SF. In Amerika bij
voorbeeld ligt dat anders, daar
stamt de belangstelling voor
science fiction al vanaf de der
tigerjaren en heeft die interes
se ook veel meer een cultus-
achtig karakter."
Van der Linden verwacht ook
voor de nabije toekomst min
der productie, de markt lijkt
wat verzadigd. Over de Bruna
SF-oplagen wil hij niets kwijt,
wel dat de Amerikaan Asimov,
een gouwe ouwe, nog steeds
het best verkoopt
En zijn "geesteskind" Ganyme
des dan? Komt de Hollandse
toekomst-auteur toch weer niet
aan de bak?
"Toch wel, de kwaliteit van onze
eigen SF is het laatste jaar dui
delijk beter geworden, al zorgt
de uitgeverspolitiek t.a.v. be
perking voor veel afwijzingen
van binnenlands werk. Maar
met Ganymedes gaan we
voorlopig zeker door. vooral
ook omdat de belangstelling
van de koper voor het binnen
landse product iets geringer
Van der Linden ziet dan ook meer
brood in "SF-achtige" uitga
ven. de SF-thriller e.d. Het SF-
etiket, benadrukt op het boek
omslag, leeft (nog?) wel bij uit
gevers, boekhandels en lezers,
maar de '"geïnspireerde schrij
ver" (itt. de "broodschrijver"
wie het een zorg zal zijn) wil
bewust van die etikettering af.
De verwachting is dat steeds
meer zogenaamde "SF"-schrij-
vers deze toevoeging kwijt
willen zien en zich meester ma
ken van "mainstream"- of lite
raire thema's als geweld, dood.
liefde, etc. Een onuitputtelijke
verdieping van de thematiek
dus.
SF als genre, als literatuurvorm
die zich in de toekomstige tijd
afspeelt wel. Maar misschien
kan ze overleven door toedoen
en uitbreiding van de 'private
press", de kleine fan-uitgevers.
Die krijgen immers meer ruim
te door de commerciëlere op
vattingen bij de grote uitgeve-
Reinaertprijs
Dat Vincent van der Linden zijn
opvatting over het vervagen
van specifieke science fiction-
grenzen ook in zijn eigen werk
doorvoert blijkt uit het pas ver
schenen "De Weg naar Middel-
sing" dat in België de befaam
de Reinaertprijs 1979 ontving
(100.000 Belgische franken, re
ken maar uit). Geen SF, wel een
roman met SF-elementen, zo
als de plaats van handeling ge
tuigt: het gebeuren speelt dui
delijk niet op de Aarde maar op
een andere planeet, ooit door
de Aardbewoners gekoloni
seerd. Veel doet dat er niet toe.
Alles draait om de zwerftocht
van de jonge, onwetende Osen
Easen wiens karakter geleide
lijk gevormd wordt door de er
varing van avontuur, geweld,
vreemde volkeren en het ont
dekken van vreemde "landen"
of van de "typische" karakter
trekken van zijn metgezellen,
positief én negatief.
Het is een merkwaardig boek met
een wonderlijk open einde, en
een niet altijd makkelijk te
doorgronden symboliek.
Duidelijk is de invloed op de au
teur van Zen-boeddhisme en
van Kafka; wat de laatste be
treft is die invloed minder
zichtbaar dan m Van der Lin
den's dubbelnovelle De
schildpad/De lift uit 1975
Volgens de schrijver zelf gaat het
in "De Weg naar Middelsing"
om "een jongeman die in een
wereld buiten zijn eigen, ver
trouwde en beschermde omge
ving raakt: hij wordt zich be
wust van zijn eigen geweldda
dige innerlijk en leert die - als
deel van zichzelf - accepteren."
Zelf werd ik meer geboeid door
de innerlijke ontwikkeling van
de hoofdpersoon naarmate hij
langer optrekt met zijn hoogst
intrigerende reisgenoten. Wat
"geweld" als thema betreft, dat
valt wel mee. zeker in vergelij
king met de meestescience
fiction.
Tenslotte nog even terug tot het
door Vincent van der Linden
samengestelde SF-jaarboek
"Ganymedes", en wel afleve
ring 4. Deze laatste bundel (de
volgende Verschijnt komend
najaar) bevat liefst 28 zeer geva
rieerde, vaak werkelijk prach
tige SF-verhalen van vader
landse makelij. Niet altijd be
valt me de keuze, maar over 't
geheel genomen zijn de verha
len sterk geschreven, actueel
en origineel, vaardig en zorg
vuldig van taal, thematiek en
uitwerking - met soms m i.
grandioze uitschieters.
Beslist markante SF met tal van
meer of (zelfs) minder bekende
motieven: ondergang van de
Aarde (oorlogen, uitroeiing van
mannen door extreme feminis
ten, boze anderlingen of bui
tenaardsen. milieuverontreini
ging natuurlijk), uitbuiting en
onderdrukking. ontaarde
jeugd en werkloosheid, enig
complex ruimteschipavon-
tuur. «vat F.mt.■W-a l.,.Tolkien,
alsmede een robot- en poppen-
Mijn absoluut favoriete verhalen
handelen over de c omplexe
menselijke psyche: "Voor en
na de emotiebaan" van Peter
Cuypers (die daarmee de King
Kong Award 1978 voor het bes
te Nederlandstalige SF-verhaal
won). "Burgermannetje", een
burger vs. militair-verhaal van
John Vermeulen, "Poppenre-
gen" van Kathinka Lunnoy,
een van de beroemde mem
braan-verhalen van Eddy Ber
lin. "Neonmaan'vanTa.sTeng
(KKA-winnaar 1979'). het bij
zonder originele mutantenver-
haal "Verloren zoon" van Bert
Daenen e a. Een bundel voor
SF-gourmets
SF dood'' Voorlopig blijf ik. het
servet om de nek geknoopt, in
culinair begeren naar het vol
gend» SF-gerecht aan Utt zit
ten. Tot de luchters doven en ik
buitengesmeten word.
Vincent van der Linden. De Weg
naar Middelsing. Uitg DAP
Reinaert. Zelo <B) 1980.
Vincent van der Linden (sa-
menst Ganymedes 4. Bruna
SF-jaarboek. nr. 108. uitg AW
Bruna Zoon, Utrecht/Ant
werpen 1979.
ROB VOOREN
