FREELANCE VOOR GOD tethiy MM* ten te ZATERDAG 14 JUNI 1980 PAGINA 21 ttT'^ÊÊÊBÊÊKËÊIFUÊHËÊÊKÊKSÊÊÊËl - De omslagplaat van het boek Anthony van Kampen. MANAUS - De naam Betty Smit heeft al vele jaren in menig huisgezin een blijde weerklank. Duizenden en nog eens duizenden kennen haar als 'die kleine Zwolse met de blonde paardes- taart", die in haar eentje de Amazone keer op keer afvoer om in het hart van de Brazi liaanse jungle (De Groene Hel) het evangelie te brengen onder de indianen. In 1972 introduceerde NCRV's Jan van Hillo haar voor de televisiecamera's als 'de vrouw die menselijkerwijs gesproken al dood had moe ten zijn'. Een half uur was genoeg voor het altijd vrij gevige Nederlandse volk. In plaats van de f 40.000 voor de boot waar Betty om vroeg, werd er bijna f 400.000 ge stort. In 1973 schreef de Amazonas- kenner Anthony van Kam pen een boek over „het ver schijnsel Betty Smit", zoals hij haar noemde. Freelance voor God, heette het boek. Het werd een bestseller in evangelische kringen. Later zou ook een Duitse vertaling verschijnen. Sinds die tijd kan Betty Smit nauwelijks meer enig kwaad doen in ons land. Natuurlijk zijn er andersdenkenden, die haar verwijten dat ze in de jungle van de Amazonas een dwaalleer verkondigt en Gods woord - de Bijbel dus - verkeerd interpreteert. Maar dat zijn enkelingen. Het vertrouwen in Betty Smit is al die jaren onaan tastbaar gebleven. Na de eerste vier ton is er meer geld, werden meer giften overgemaakt naar Manaus, de hoofdstad van de Brazi liaanse staat Amazonas. van waaruit Betty haar zen dingswerk verricht. „De mensen", schreef Van Kampen in het nawoord van zijn boek, „kunnen gerust zijn. Dat geld is goed belegd en brengt zijn rente op". On ze speciale verslaggever Henk Boom bracht onlangs een bezoek aan Manaus. Zijn bevindingen waren onthut send. Tientallen gesprekken met Nederlanders en Brazi lianen, met zendelingen en dominees, met vrienden en vriendinnen van Betty, met ex-werknemers, ten slotte met Betty Smit zelf leverden een verbijsterend resultaat op. Intriges, ruzies, geknoei met geld, intimidatie, leugens, dreigementen met de dood bepalen in Manaus sinds 1972, sinds de televisie-uit zending en het boek. het le ven van Betty Smit. Waar duizenden goedgelovigen in Nederland alles nog steeds voor zoete koek slikken en Betty op handen dragen, wordt diezelfde Betty in Ma naus met de nek aangeke ken. Wie de werkelijke Betty Smit is, wat er met het geld is ge beurd, welk feitenmateriaal er in Manaus op tafel is ge komen, dat alles is te lezen in een serie artikelen die wij zullen publiceren. Onze ver slaggevers in Nederland vroegen om commentaar op de beschuldigingen bij Bet ty's secretaresse in ons land. Diana Ruitenbeek, de pen ningmeester van de Stich ting Zending Amazonaf, Wim Wendt, en de NCRV. Terwijl Henk Boom in Manaus bezig was met het verzame len van materiaal, kreeg hij een anoniem telefoontje. De boodschap daarin: „Als er in Nederland ook maar enig ar tikel over Betty Smit wordt gepubliceerd, betekent dat je dood". Boom is inmiddels naar elders in Zuid-Amerika uitgeweken. MANAUS - Het beeld zoals Anthony van Kampen dat in 1973 zo treffend beschrijft in zijn boek Betty Smit - Freelance voor God is nauwelijks veranderd. Vanaf het terras van de Casa Paroquia in de wijk Sao Raimundo, kijken de Nederlandse missionarissen van de Congregatie van de Heilige Geest nog steeds uit over het haveloze havenkwartier van Manaus, Brazilië. Op het zwarte water van de ki lometers brede Rio Negro deinen tientallen kleine en grotere boten, afgemeerd aan een golvend plateau van hout, de drijvende haven van Ma naus. In de lucht gieren. In de verte een oceaanstomer. En verder, de verlichting van Teatro Amazonas is 's avonds nog steeds schaars, de hon den, het busstation en het la waai, het is allemaal niets ver anderd. Daar, in die stad, in de hoofd stad van de Braziliaanse staat Amazonas, in het hartje van het grootste tropische regen woud ter wereld, door velen 'De Groene Hel' genoemd, werkt en leeft Betty Smit. An thony van Kampen noemde haar in zijn boek een ver schijnsel en Jan van Hillo in troduceerde haar in septem ber 1972 als 'de vrouw die menselijkerwijs al dood had moeten zijn'. Schamper In Manaus wordt om die uitla tingen alleen nog maar schamper gelachen. De men sen die Betty Smit in de loop der jaren leerden kennen, we ten nu wel beter. Bewonde ring maakte plaats voor af keer; vriendschap sloeg om in haat en collegialiteit smolt in de tropenzon. „Dat boek had nooit geschreven mogen worden", wordt nu in Manaus gezegd. „Die televisie-uit zending heeft haar volledig verpest", wordt eraan toege voegd. Al vele jaren wachten vrienden en vriendinnen van Betty, collega's, ex-werknemers en ex-minnaars op het moment dat Nederland te horen krijgt wie de ware Betty Smit is. Uit gesprekken in Manaus, ge tuigenverklaringen, docu menten en ander materiaal blijkt dat op zijn minst sterk getwijfeld kan worden aan de juiste bestemming van het geld dat sinds 1972 in Neder land zo gul is gegeven. De NCRV hoeft zich in deze niet te schamen voor enige zelfkri tiek. Immers, de indianen verhalen die Betty in 1972 met zoveel smaak wist op te dis sen, blijken echte indianen verhalen te zijn. Maar er is meer. Toen Betty in 1977 nog r de c daar haar eigen verklaring Zij zegt dat de NCRV enorm is geschrokken van een schan daal dat zich in Afrika heeft afgespeeld toen bleek dat tonnen en tonnen geld be stemd voor charitatieve doel einden, waren omgezet in villa's en dure auto's. „En toen heeft de NCRV zon enorme klap gehad, dat ze maar liever geen team naar Manaus wilde sturen, om te voorkomen dat ze opnieuw in dat soort situaties zouden te rechtkomen". De NCRV zegt, bij monde van hoofd filmzaken Peter van Campen, dat het toezicht op de opbrengst van de tv-uit- zending destijds was toever trouwd aan het actiecomité, bestaande uit Betty Smit en Frans Hoekendijk, een naam die aan het werk van Betty Smit van den beginne af aan verbonden is geweest. Naief? Is dat niet naief geweest van de NCRV? Peter van Campen: „Niet zonder meer. Vergeet niet dat het uiteindelijk ging om de inzameling voor een bootje. We stonden zelf ook stomverbaasd dat er zoveel geld oinnenkwam. Niemand had verwacht dat het 'om vier ton zou gaan.". Dat geld. al dus Van Campen, is in '72 overgemaakt naar het evan- i de NCRV verscheen, liet zij fo tomateriaal zien, dat zij in scène heeft laten zetten. Daarvan zijn verschillende getuigenverklaringen. Bo vendien verzuimde de NCRV om na te gaan wat er met het geld is gebeurd. Betty heeft Ramolfo Ferreira Costa, ex- chauffeur, ex-kapitein, ex-pen ningmeester, ex-vertrouweling en ex-minnaar van Betty Smit. Hij kwam met bewijsmateriaal over hei ware leven van zijn vroegere 'meesteres'omdat, zo zegt hij. "de waarheid eindelijk eens gezegd moet worden". gelische congrescentrum De Bron in het Overijsselse Oud- Leusen. Directeur van de Bron is Frans Hoeken dijk. Wat de indianenverhalen be treft, in Manaus bestaan men sen die zich afvragen of Betty ooit wel eens een echte in diaan heeft gezien. Zendelin gen die al vele jaren onder de indianen werken en kennis namen van Betty's ervarin gen, moeten vele beweringen van Betty naar het rijk der fa bels verwijzen. Enkele voorbeelden. De Cinta- Largas, een indianenstam die in de buurt van Porto Velho aan de Rio Madeiro zou wo nen en waar Betty een half jaar als eerste blanke vrouw onder woonde en werkte (zo staat het tenminste in het boek van Anthony van Kam pen), die indianen wonen in werkelijkheid in de staat Mat- to Grosso, een paar duizend kilometer zuidelijker. Stammen die Betty in „haar" boek beschrijft, bestaan niet of wonen onder redelijk geci viliseerde omstandigheden aan makkelijk te bereiken ri vieren. Bovendien, waar Bet ty zegt al na korte tijd een uit stekend verbaal contact met indianen te hebben, zijn taal deskundigen meer dan tien jaar bezig. Als Anthony van Kampen over de laatste moeilijke reizen per kano naar de Satare Mauès schrijft, heeft Betty allang een grotere boot, die wordt be stuurd door Raimundo Rcna- to Costa. Hij werkt niet alleen als kapitein voor Betty, hij is ook haar minnaar. Rainolfo Ferreira Costa, een broer van de inmiddels overleden Rai mundo neemt in 1975 alle ta ken van zijn broer over en wordt niet alleen de nieuwe chauffeur-kapitein maar ook de nieuwe minnaar van Betty. Hij fungeert bovendien nog enkele jaren als penning meester-secretaris. Wat hij heeft te vertellen ovep Betty Smit. liegt er niet om. Hij vertelt zijn ervaringen in alle rust en openheid in aan wezigheid van zijn vrouw, ook als het gaat om zijn amou reuze verhouding met Betty Smit. Bij de paters, waar Betty vol gens haar zeggen zo vaak over de vloer kwam. is zij inmid dels persona non grata „Wij hebben haar nooit serieus ge nomen. De enkele keren dat zij hier was, praatte zij ook nooit over het evangelie. Hoe zou ze ook kunnen, want ze heeft immeis geen enkele opleiding op dat gebied. Wat zij doet. is niets anders dan de Heer voor haar eigen kar te spannen", luidt het c taar van die kant. Karretje De paters moeten nu ook al aannemen dat ook Anthony van Kampen voor haar kar retje werd gespannen. „Hij heeft een te geromantiseerd beeld van de werkelijkheid gegeven. Hij stond teveel on der invloed van Betty. Mede daarom hebben de mensen in Nederland nu een volledig scheef beeld van Betty Smit. Al die verhalen over dat al leen in een kano naar de in dianen peddelen. Alsof je na twee dagen peddelen al in dianen zou kunnen tegenko- Ria Hoornweg van Rij-van Dijk, nu lerares Engels op de uni versiteit van Manaus, was lange tijd bevriend met Betty. Totdat de zendelinge Ria en haar man wilde oplichten met de verkoop van een huis. Over d ie eerste contacten niets dan lof. „Ze vroeg nooit om iets, ook al zag ze er slecht uit. Soms bleef ze slapen en soms zag je haar tijden niet. Ach ja, dat ze problemen had, wisten we wel. Maar wie heeft die niet. In die tijd hebben we samen vaak gebeden. Pas la ter heb ik begrepen dat God die gebeden nooit verhoord kon hebben, want toen zat ze al fout. Tussen de eerste tele visie-uizending en het boek, toen ging het mis. Toen kwa men de ruzies, de haat en de nijd", aldus Ria. De zendelingen in Manaus mij den Betty Smit. „Er is nie mand die Betty Smit meer ziet", zegt Israel da Guerra, voorganger en oud-mede werker van haar. „Ze heeft ruzie met iedereen. In geen enkele kerk komt ze meer binnen. Ik geloof dat ze ooit wel oprecht is geweest met het brengen van het evange lie. Maar toen het vele geld kwam, ging het bergafwaarts met haar en werd ze alles wat een evangeliste onwaardig Zo was Da Guerra er getuige van dat Betty naar projecten van andere missies in Manaus ging, daar foto's nam en die in Nederland presenteerde als haar werk. „Bovendien ging ze geregeld met een handvol speelgoed en schone kleren naar een arme buitenwijk van Manaus om daar propaganda- foto's te maken, ter begelei ding van haar financiële actie in Nederlandaldus Da Guerra. Twee mensen kunnen dat ver haal bevestigen en aanvullen Els ten Have. echtgenote van een Nederlandse houtzage- njbezitter en al vele jaren op de hoogte van de praktijken van Betty, weet zich nog goed te herinneren dat Frans Hoe kendijk en Betty na zo n pro- paganda-uitstapje terug kwamen en dat Frans zei: „Zo, we hebben weer mate riaal voor de volgende ac tie". Minnaar Rainolfo FerrerafCosta, Betty's vroegere minna.u en pen ningmeester, die in al die ja ren zelf veel van die propa- ganda-foto's maakte, weet zich ook nog heel goed te herinneren hoe het kleding- deposito naast zijn huis vol- gestapeld lag met kleren „Er lag zoveel dat we het dak moesten verhogen. Betty haalde er af en toe wel wat weg. maar er kwam meer bij uit Nederland dan dat er werd uitgedeeld. Op den duur lag alles te rotten. Vrachtwagens vol kleren werden er toen uit gehaald en allemaal ver brand. Terwijl de mensen hier in de rij stonden om een kle dingstuk. Maar ze kregen niets. Helemaal niets". Els ten Have zal het nooit vergeten: „De mooiste kleren verkocht ze aan ons en de rest werd verbrand. Kisten vol". Het commentaar van Diana Ruitenbeek, secretaresse van de Stichting Zending Ama zonas, waar giften in geld en kleding binnenkomen: „Dat kan niet. Ik weet zeker dat Betty nooit kleding heeft ver brand. Dat kan ik me gewoon niet voorstellen. Maar er is meen de besteding bijvoorbeeld van het geld dat Betty ten deel is gevallen. Het valt niet mee om daarin enig inzicht te krijgen. Niettemin kwamen er in Manaus ont hutsende feiten aan het licht. Wat evenwel het meeste opvalt, is hoezeer de praktijken van Betty, zoals die door getuigen worden verteld, in tegen spraak zijn met de communis opinio over deze zendelinge in ons land. Karei Hoeken dijk, ook evangelist en vader van Frans Hoekendijk, maakt het wel heel erg bont als hij in het mededelingenblad van Betty van december 1977 schrijft: „Wat zendelinge Bet ty Smit predikten praktizeert langs de oevers van de grote Braziliaanse rivieren, aan de doodarme, zieke, gedege neerde, van demonen be sprongen indianen, is niets anders dan het evangelie van het KoninkrijkEen vol strekt onjuiste voorstelling van zaken dus. Eigenlijk een pertinente leugen. Daarover zijn dé meeste getui gen gevallen. Over het valse beeld dat van Betty Smit in ons land bestaat, het image waaraan zij keer op keer nieuwe glans probeert te ge ven. Zendeling Ed Zaal, re centelijk met echtgenote Ti neke op staande voet door Betty uit haar Braziliaar.se organisatie gewerkt, zegt daarover: „Wat geromanti seerd en geparfumeerd naar Nederland wordt overge bracht, is in werkelijkheid heel anders. Vele mensen zien haar nog steeds in de kano, alleen in de jungle, omgeven door gevaarlyke dieren en lij dend aan malaria Snoepreisje Rainolfo is blij dat hij kan pra ten, dat hij de waarheid kan doorvertellen. „Ik zou het als Braziliaan", zegt Rainolfo, „een ernstige zaak vinden als een landgenoot in het bui tenland goede sier zou maken met het geld van andere land genoten. Want dat doet Betty, zij maakt goede sier, zij zet de bloemetjes buiten en maakt snoepreisjes naar het bin nenland met Ricardo (be doeld wordt Frans Hoeken dijk, red.). En wat ze ook doet, waar ze ook komt, alles ge beurt ter meerdere glorie van haar eigen status" Ooit vertrouwde Betty Smit een probleem toe aan Anthony van Kampen. „Ik kwam arm uit Nederland en nu ben ik i ijk Het piobleem i-> d.it ik nu nederig moet blijven. Maar daann zal de Heer me ook bij-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1980 | | pagina 21