Jan Pronk: „Geen
afscheid, ik kom
terug in politiek"
Het ongenoegen
van Ton Planken
ZATERDAG 7 JUNI 1980
Door
Fred Sanders
DEN HAAG - Onderhandelen om de internationale belangentegenstellin
gen op te lossen. Onderhandelen, in plaats van vechten. Dat is, kort ge
zegd, de doelstelling van UNCTAD, de VN-conferentie voor Handel en
Ontwikkeling, waarvan de Nederlandse oud-minister Jan Pronk per 1
augustus adjunct secretaris-generaal wordt. Overleg in plaats van con
frontatie, over de economische conflicten tussen, vooral, arm en rijk. En
terwijl de grootste wereldmachten, de Sowjet-Unie en de Verenigde Sta
ten, in een nieuwe koude oorlog tegenover elkaar staan, en de kleine
landen verlamd toekijken, moeten de ideeën komen uit de koker van de
„neutrale" internationale organisaties, zoals UNCTAD.
Pronk heeft deze dagen bijna
dagwerk aan het opruimen
van misverstanden over zijn
motieven om, de functie in
Genève te aanvaarden. Niet
om het geld (maar dat kan ie
dereen natuurlijk gemakke
lijk beweren), niet omdat hij
weg wil uit Nederland, niet
omdat hij genoeg heeft van de
Nederlandse politiek, zijn
draai niet kan vinden in de
Tweede Kamer, na een glo
rieus ministerschap.
„Nee hoor, ik wil helemaal niet
weg uit de Nederlandse poli
tiek. Ik heb ook duidelijk af
gesproken, ook met Den Uyl,
dat ik geen definitief afscheid
neem. Ik ben voor deze func
tie gevraagd, zonder dat ik
ooit had gezegd dat ik weg
zou willen. Ik heb er lang over
nagedacht, met veel mensen
over gepraat, en tenslotte ja
gezegd." Een gesprek met
Pronk, in het restaurant van
de Tweede Kamer, wordt
menigmaal onderbroken
door Kamerleden, met name
van CDA en VVD, die hem
komen gelukwensen.
„Ja de reacties hier in Den Haag
zijn aardiger dan die in som
mige krantenvindt Pronk.
Hij citeert bladen die uit zijn
ministersperiode niets anders
wisten te releveren dan de fi
guurlijke en letterlijke bot
singen die hij had over de,
hulp aan Cuba en met zijn au
to. Pronk, die zeer velen in de
Decde Wereld voor het eerst
deed vernemen over Neder
land, en wel in positieve zin,
heeft waarachtig wel iets
meer gepresteerd.
In elk geval was hij, als minis
ter, actiever dan menig ander,
een voortdurende bron van
initiatieven. Een tragische te
genstelling, zo vindt hij zelf,
met wat er uit het huidige ka
binet komt. „We hebben toch
een kabinet van zwijgers! Van
der Klaauw en Van der Mei
gaan naar conferenties, hou
den daar hun mond, beginnen
pas te praten na afloop, tegen
de journalisten. Van Agt is
helemaal een lacher, interna
tionaal en De Koning is dan
nog de beste, maar ook van
hem komen geen grote initia
tieven."
„Nee, het Noord-Zuid-beleid is
niet meer wat het een paar
jaar geleden was. En datlieeft
niets te maken met CDA-
VVD of PvdA-CDA. Dat is
puur een kwestie van de
kwaliteit van de men-
In Genève zal Pronk worden
geconfronteerd met een we
reldpolitieke situatie, en met
een economische toestand
die nauwelijks gunstig lijken
vóórren verbetering van de
positie van de arme landen.
Economische teruggang
maakt dat de rijken zo moge
lijk nog fanatieker hun eigen
rijkdom verdedigen tegen de
oprukkende armen, de Oost-
West-tegenstelling verlamt
het overleg in menig fo-
„Maar de koude oorlog is ook
nooit afgelopen geweest. Het
enige wat gebeurde was dat
de Oost-West-tegenstelling in
de Derde Wereld werd uitge
vochten, Een strijd om in
vloedssferen die zich niet in
Europa afspeelde, maar ver
werd weggedrukt in onze
achtertuinen. Maar intussen
is een ontspanningsbeleid
hard nodig. Zonder ontspan
ning kun je de Noord-Zuid
problemen niet. oplos-
Ondanks de tegenstellingen,
ondanks Iran, dat wellicht
navolging zal krijgen met zijn
totale afwijzing van alles wat
Westers is en wat het Westen
met zijn mengeling van pa
ternalisme en welbegrepen
eigenbelang - aan de Derde
Wereld, onder meer Iran,
heeft willen opdringen, zijn er
ook tekenen dat een toenade
ring tussen Noord en Zuid
mogelijk is.
Het besef van onderlinge af
hankelijkheid, de rode draad
in het onlangs uitgebrachte
rapport van de Commissie-
Brandt (waarvan Pronk deel
uitmaakte) en ook van het
rapport Interfutures, van de
organisatie van rijke westerse
landen, de OECD, dringt
steeds meer door in het Wes
ten. Dat vfril zeggen: men be
gint te begrijpen dat de eigen
welvaart niet meer denkbaar
is zonder dat ook de mensen
in de arme landen hun deel
krijgen.
In dat kader, zo hoopt Pronk,
zal de komende conferentie,
de Nieuwe Wereldwijde On
derhandelingsronde, waar
aan alle VN-leden zullen
deelnemen, wellicht door
braken kunnen brengen in de
economische verhoudingen
tussen de belangrijkste groe
pen landen: het Westen, het
Oosten en de arme lan
den.
Ditjaar wordt in New York on
derhandeld over de agenda
voor die conferentie, nadat
vórig jaar op voorstel van Al
gerije werd besloten tot het
houden van deze bijeen
komst, waar voor het eerst
ook energievraagstukken
zullen worden bespro
ken.
Op die manier zal de Derde We
reld niet alleen vragende par--
1, u:
tijg zyn,
r ook iets te bie
den hebben: de olie, die in zo
grote hoeveelheden in bezit is
van deze landen. Overleg in
plaats van confrontatie, om
de trendmatige ontwikkeling,
die schijnt te leiden naar vele
revoluties naar het Iraanse
model, te keren.
Het Caribisch gebied - Jamaica
bijvoorbeeld --is volgens de
schatting van Pronk kandi
daat om het toneel te worden
van een volgende radicale re
volutie. En zuidelijk Afrika,
wanneer de hardhoofdige
Zuidafrikanen de les van
Zimbabwe niet verstaan en er
niet naar handelen.
Nieuw is ook, dat het Westen nu
de kans krijgt tegelijk te on
derhandelen, over handels
kwesties, met het Zuiden en
het Oosten, een onderhande
ling die de onderlinge afhan
kelijkheid des te duidelijker
kan demonstreren.
„Het Westen kan niet alles op
lossen met conflicten", vindt
Pronk. „Het Westen heeft
steeds zijn eigen machtsposi
tie overschat. Economisch en
politiek. Maar de westerse
landen kunnen hun eigen
problemen niet meer op eigen
kracht oplossen. Ze hebben
daar het Zuiden bü nodig, en
het Oosten."
Terwijl ook het Oosten afhan
kelijk is. naar een energiete
kort toe gaat, in de verleiding
kan komen de handen uit te
strekken naar het Midden-
Oosten, waarvan ook vele
westerse landen afhankelijk
zijn voor hun energievoorzie
ning.
„Maar in plaats van door een
conflict kan een dergelijke
tegenstelling ook door over
leg worden aangepakt",
meent Pronk. Het Westen kan
bijvoorbeeld technologiè le
veren, waardoor het Oosten
zijn eigen energiebronnen be
ter kan benutten."
Jan Pronk, in eigen land om
streden en voor „rechts"
soms een symbool van al wat
verwerpelijk rood is, zal als
adjunct secretaris-generaal
een rol spelen bij de voorbe
reiding van de globale onder
handelingsronde. Als con
tactman van UNCTAD met
de vertegenwoordigers van
de rijke landen, uit welke
kring er overigens wel wat
bezwaren zijn vernomen te
gen zijn benoeming, juist
vanwege dat „rode" ima
ge.
Maar die discussie, zo wordt
aangenomen, is nu vergeten.
Pronk gaat, als politicus, wat
hij uitdrukkelijk wil blijven,
zijn rol spelen in het interna
tionaal overleg, in de top van
de belangrijkste wereldwijde
economische organisatie. En
over drie jaar, of over zes jaar,
komt hij terug in de Neder
landse politiek. Want conser
vatief Nederland is nog niet
van Jan Pronk af.
Tien jaar lang, tussen 1970
en 1980, was Ton Planken
eindredacteur en presen
tator van het politieke
NOS-programma „Den
Haag Vandaag". Hij bot
ste menigmaal met de
NOS-leiding, die hij een
organisatorische chaos
en een hekel aan kwali
teit verweet, en hij zag
hoe de steeds moeilijker
problemen het -bevat
tingsvermogen van veel
politici en journalisten
op het Binnenhof te bo
ven gingen. Het zijn twee
thema's uit zijn boek
„Den Haag Vandaag, en
de zekerheid van een
scheef beeld", uitgeverij
Bert Bakker, 25 gulden,
dat woensdag 11 juni in
de boekhandel komt.
Zelden is een weinig hartelijke
verhouding tussen een rrieer-
dere en zijn ondergeschikten
zo concreet per televisie aan
geduid als toen Ton Planken,
als eindredacteur en presen
tator van het politieke NOS-
programma Den Haag Van
daag, de werking van de neu
tronenbom uitlegde aan de
hand van karakter en han
delwijze van zijn baas, NOS-
televisiehoofd Carel Enke
laar.
Die twee hebben gemeen, zo
legde hij uit, dat zij de mensen
kapot maken, maar de ge
bouwen laten staan. Een bij
zonder beeld dat aangeeft hoe
moeilijk hij het bij de NOS
had en hoe makkelijk hij din
gen kan uitleggen.
Den Haag Vandaag is een half
jaar geleden in andere handen
overgegaan en Ton Planken
heeft nu een boek geschre
ven, waarin hij grondig af
kickt van tien jaar geploeter
om met hangen en wurgen
een helder programma over
politiek op het scherm te zet
ten. Hij houdt een vurig plei
dooi voor het vervangen van
de gehele televisieleiding van
de NOS, waarmee het. nooit
meer iets zal worden („De
NOS is desorganiseerde on
verschilligheid ten opzichte
van goede politieke informa
tie „Gouden motto is: over
u, zonder u, liefst tegen
u").
Daarnaast geeft hij aan op wat
voor enorme problemen je in
Den Haag stuit als je „alleen
maar" duidelijk wilt aange
ven waar politici voor kiezen
en waar niet voo* en wat de
gevolgen voor de samenle
ving zijn van. alle politieke
drukte.
De pakken papier die wekelijks
door Den Haag dwarrelen zijn
niet meer te verhapstukken,
terwijl op momenten dat het
er echt om gaat de serieuze in
formatie niet te krijgen is. Er
zijn uitzonderingen: „Toen
het kabinet-Van Agt besloot
een mesje in de doorgaans
aantrekkelijke inkomens van
ambtenaren te zetten, lekten
de beleidsambtenaren als be
zetenen. Het Binnenhof leek
geplaveid met notities en ka
binetsstukken. De oogmer
ken waren duidelijk, name
lijk de volkomen gewettigde
plannen van het kabinet
doorkruisen. Hoe vaak zal het
in subtieler vorm zijn ge
beurd?"
Hoewel er hier en daar wat te
1 lachen valt, want Ton Plan
ken kan het mooi opschrij
ven, is „Den Haag Vandaag,
televisie en de zekerheid van
een scheef beeld eigenlijk
een heel treurig stemmend
boek. Het is het beeld van een
Door
Tony v. d. Meulen
parlementaire democratie
waarbij belangrijke beslis
singen over zulke moeilijke
dingen genomen moeten
worden, dat veel politici en
veel journalisten er niet meer
tegen zijn opgewassen.
Journalisten niet omdatzij vaak
over te weinig achtergrondin-
forma tie en vakbekwaam
heid beschikken om de zaken
nog een beetje op een rijtje te
houden, „stromen van losse
berichten met een sterk wis
selende maar te vaak-buiten
gewoon geringe informatieve
waarde klotsen het Tweede-
Kamergebouw uit". En de
politici niet omdat zij, terwille
van de publiciteit veel tijd
ve'doen aan korte termijn
sprintjes en snelle succes-
jes.
De onderlinge verhouding die
boven een borrel doorgaans
uitstekend is. wordt bepaald
door het punt dat de door
snee-verslaggever de door
snee-politicus ongeloofwaar
dig vindt. „Er is wellicht geen
werkvloer waar je sneller van
idealisme en geloof in men
sen wordt afgeholpen dan de
ruimten op en om het Bin
nenhof - hoewel de Hilver-
sumse vergaderruimten ook
een eind komen".
Politici proberen van hun kant
journalisten in de maling te
nemen met halve waarheden
waarmee ze nun politieke
voordeel menen te kunnen
doen. Eén boze Ton Planken:
„Wat blijft is het ongemakke
lijke gevoel dat een journalist
kennelijk een groter verant
woordelijkheidsbesef moet
opbrengen dan sommige huf-
ters, die ten onrechte de sta
tus van politicus hebben ver
worven en met dikkere loon-
zakjes naar huis gaan".
beeld van een zaak die
politici en journalisten con
sequent boven de j?et is ge
gaan, noemt hij de besluit
vorming rond de verrijking
van uranium volgens de Kis-
temakei-methode: „Alles wat
er binnen een glad ogende
democratie kan misgaan is
daar misgelopen. Ministers
hebben vitale inlichtingen
voor de Tweede Kamer ach
tergehouden... Zij hebben
zich soms beroepen op stuk
ken die niet bestonden... On
Als
r Ton Planken
der hun verantwoordelijk
heid hebben ze diplomaten
misleid... Hun ambtenaren
hebben geheim te houden
telegrammen laten uitlekken
waardoor de besluitvorming
in een bepaalde richting ging.
Etcetera".
In dat informatielabyrint is Ton
Planken tien jaar lang op pad
geweest voor de NOS, waar
van de top zijn boek geboeid
zal doorbladeren. De heien
worden neergezet als
machtsbeluste en gul decla
rerende leiders van een vol
slagen chaos, waarbij de natte
vinger het voor het zegg™
heeft er
denken
lis en geschoold
bedreiging vor-
„Uit alle macht is geprobeerd
het enige speciaal op het par
lement gerichte programma
(Den Haag Vandaag) te hou
den beneden de kwaliteit die
het had kunnen hebben
Uitvoerig schetst Ton Planken
wat het op technisch gebied
allemaal niet deed en wat or-
ganisatoi isch allemaal niet
klopte. De beslissing om met
het hele team van Den Haag
Vandaag langzaam maar ze
ker naar een andere werkge-
ver uit te zien, viel na chaoti
sche taferelen bij de televisie-
uitzendingen rond it valan
het kabinet-De? Uyl.
Daar kwam bij dat Ton Planken
bij zichzelf enkele zorgelijke
vervormingen waarnam:
wijsheid in pacht en hei
dium tei beschikking, i
grijpt de afloop".
Ton Planken ontkwam nai
wetenschap. NOS
nenhof draaien verd
„De
Bin-
