Stabiliserende
factor valt weg
Josip Broz Tito overleden:
Joegoslavië
verliest
onbetwist
leider,
heerser,
staatsman
en politicus
PAGINA 8
EXTRA
MAANDAG 5 MEI 1980
(Van onze correspondent Anton Koene)
Met de dood van Joegoslavië's president Josip
Broz Tito is een einde gekomen aan een belang
rijk tijdperk in de wereldgeschiedenis en is een
stabiliserende factor van het wereldtoneel ver
dwenen. Met Tito is een man heengegaan die ten
tijde van het hoogtepunt van Stalins absolute
macht onverschrokken de strijd aanbond met
de Sowjetrussische supprematie, die de lei
ding nam over het geografisch ingewikkeldste
en meest onevenwichtigste gebied van Europa
en dat tot een verenigd Joegoslavië aan elkaar
smeedde, en die de blokvrije landen in de we
reld inspireerde hun gezamenlijke belangen te
bundelen.
Tot zijn laatste snik was hij de on
betwiste leider en heerser, de er
varen, autoritaire staatsman en
■politicus. De erfenis die Inj de we
reld nalaat, is een verenigd maar
vertwijfeld Joegoslavië, en het zal
moeten blijken, in hoeverre de
Joegoslaven zelf en de machtheb
bers die met onvermoeibare ijver
hebben geprobeerd Tito's per
soonlijke opvatting over commu
nisme en zijn vormgeving aan
dal Titoïstische communisme te
ondermijnen, zijn nalatenschap'
zullen eerbiedigen.
rerwijl zondag Ü(J januari, direct
na de amputatie van zijn linker
been, de medische stuf die Tito
onder behandeling had nog be
moedigend verklaarde dat de
Joegoslavische leider aan de bete
rende hand was, kwam drie we
ken later, zondag 10 februari, de
voor Joegoslaven beangstigende
mededeling dal zijn herstel stag
neerde. Tito's gezondheidstoe
stand werd steeds slechter. Hij
vertoonde tekenen van hartzwak
te,nieren en spijsverteringsorga
nen functioneerden niet meer, en
vanaf dat. moment geloofde niet
een Joegoslaaf er meer in zijn
aanbeden leider te kunnen be
houden
Zonder twijfel gaat Josip Broz Tito
de geschiedenis in als een van de
grootste staatslieden, vergelijk
baar met een Churchill en een
Adenauer. De methoden die hij
toepaste om zijn doel te oereiken.
waren niet altijd voorbeeldig en
in het bijzonder niet in het eerste
decennium na de Tweede Wereld
oorlog. Zijn filosofieën verander
de hij met grote regelmaat en hij
loonde zich meedogenloos in het
onderdrukken van lastige tegen
standers. Dat alles neemt niet weg
dat hij een geniaal leider was, die
uitgroeide lot een door levens
wijsheid gerijpt man en veran
derde van. een fanatiek guerrilla
strijder tot een internationale
vredestichter.
Voor het leven
Jo,sip Broz Tito, in 1974 voor het
leven lot president van.Joegosla
vië gekozen, werd op 25 mei in
1892 in Kumrovec geboren als
zevende zoon uit een arm Kroa-
tisch boerengezin. In die tijd
maakte Kroatië deel uit van het
Oostenrijks-Hongaarse rijk, dat
vanuit Hongarije bestuurd werd.
Slovenië werd rechtstreeks van
uit Wenen geregeerd, terwijl Ser
vië na eeuwenlange Turkse on
derdrukking kort tevoren zijn
onafhankelijkheid had heroverd.
Bosnié-Herzegowina was van
Turkse in Oostenrijkse handen
overgegaan. En de rest van wat
nu Joegoslavië is, was vrijwel ge
heel ondoordringbaar, afgezon
derd en barbaars berggebied.
De jongen Josip Broz. die later de
naam Tito aannam, stelde zich al
heel vroeg ten doel iets te berei
ken. Hij ging in de leer bij een
slotenmaker en werd metaalbe
werker. Op jeugdige leeftijd sloot
hij zich aan bij de socialistische
partij en werd hij lid van de vak
bond. Bij hot zoeken naar een
baan kwam hij terecht in Zagreb,
daarna in Tsjeehoslowakije,
Duitsland en in Wenen. Kort voor
het uitbreken van de Eerste We
reldoorlog werd hij opgeroepen
wond door de Russen gevangen
genomen werd aan het Karpati-
sche front.
In het militaire hospitaal maakte hij
voor het eerst kennis met de
communistische partij. In 1917
tijdens de Februari-revolutie
ontsnapte hij uit krijgsgevangen
schap, reisde naar Petersburg en
werd tijdens de Juli-demonstra-
ties weer gevangen genomen en
veroordeeld tot zware dwangar
beid in Sibene. Onderweg naar
Siberië zag hij kans te ontsnap
pen. Op zijn lange reis naar huis
raakte hij in contact met commu
nisten, vatte sympathie op voor
de Bolsjewistische partij en sloot
zich daarbij aan.
Geboorteland
In 1920 keerde Josip Broz in zijn
geboorteland terug, waar het po
litieke systeem intussen volko
men veranderd was. Zijn geboor
teland maakte nu deel uit van het
koninkrijk Servië, Kroatië en
Slovenië, dat vanuit Belgrado
centraal bestuurd werd. Hij vond
werk in zijn oude stiel, dat van de
metaalbewerker. Na enige tijd
verhuisde hij naar een ander deel
van Kroatië en werd actiefin de al
snel verboden communistische
partij.
Tito heeft zich in 1927 - hij was toen
35 jaar - opgewerkt tot voorzitter
van de illegale communistische
organisatie. Hët jaar daarop werd
hij wegens zijn illegale activitei
ten veroordeeld tot vijfjaar ge
vangenisstraf en werd vervol
gens verbannen naar zijn geboor
tedorp. Niettemin was hij langs
illegale weg snel terug in Zagreb.
In deze tijd nam hij de naam Tito
aan. In 1934 werd hij gekozen tot
lid van het centrale comité van de
communistische partij en het jaar
daarop werd hij met een stu
dieopdracht naar Moskou ge
stuurd.
de
dienst
het
Oostenrijk.s^Iongaarse leger,
waarin hij werd opgeleid tot
treinbestuui der. Tijdens de Eer
ste Wereldoorlog werd hij opge
pakt wegens het verspreiden van
anti-militaire propaganda. Zijn
eerste confrontatie met Rusland
beleefde hij toen hij zwaarge
Eind 1936 keerde de 44-jarige Tito
terug in JoegosIa\ ië als eerste*se
cretaris van de communistische
partij en was binnen een jaar par
tijleider. Toen in 1941 de Duitsers
Joegoslavië binnenvielen,
schaarde hij de Joegoslavische
begon een verbeten vrijheids
strijd; de legendarische partiza-
nenoorlog begon. Door de ver
schillende nationalistische ge
bieden van Joegoslavië een zeke
re autonomie te beloven, ver
kreeg hij hun steun.
Communistisch land
Aan het eind vart de oorlog stond
heel het land als een gesloten
front achter Tito, in plaats van
achter de gehate fascistische en
fel anti-communistische generaal
Mikhailowitsj. Tito begon vanaf
dat moment van Joegoslavië een
degelijk communistisch land te
maken, zonder in deze naoorlog
se chaotische toestanden bij tijd
en wijle meedogenloze methoden
te schuwen.
De wittebroodsweken met het
1948 vóórbij, toen Tito tegen het
Kremlin rebelleerde en zijn eigen
soort communisme vorm gal. De
daarop volgende tien jaren legde
hij, onder druk van Stalins mili
taire dreiging en économische
blokkade, binnen Joegoslavië de'
basis voor een nationale eenheid
en begon het land uit een reeks
schier onmogelijk op te lossen
sociale, politieke en economische
moeilijkheden te halen.
De naoorlogse geschiedenis van
Joegoslavië en die'van Tito zijn
volledig aan elkaar gekoppeld.
Teneinde zijn land langs het
smalle pad door het midden tus
sen het stalinisme en openlijk
kapitalisme te sturen, trol hij
soms maatregelen die naar het
een of ander uiterste doorsloe-
Meedogenloos
Na een lange periode van betrek
kelijk liberalisme in de jaren '60
keerde hij in de jaren '70 terug
naar onbuigzamer en straffere
systemen en methoden. Hij was
meedogenloos in het onderdruk
ken van elke schim van kritiek
of weerstand, waarvan hij dacht
dat het een bedreiging voor het
land of de absolute macht van de
communistische partij zou kun
nen zijn.
In de buitenlandse politiek zal Tito
in de herinnering blijven vanwe
ge de leidende rol die hij gespeeld
heeft bi j de vorming van de groep
van blok-vrije landen. In Belgra
do kwamen in 1961 op uitnodi
ging van Tito de afgevaardigden
van 25 met-gebonden landen bij
elkaar. Tito's bondgenoten waren
in die tijd de president van India,
Nehroe, en Égvptes president
Nasser, die Worden beschouwd
als de grondleggers van de groep
van blok-vrije staten. Zoals zo
vele andéren overleefde hij ook
deze beide staatslieden.
In 19'/9 was het nog leeds Josip
Broz Tito, die tijdens de histori
sche conferentie in Havana de
blok-vrije landen
hield de banden met het c
nistische blok al te nauw aan te
halen. Tito bracht ook in 1977 de
belangrijkste staatshoofden in
Belgrado bij elkaar ter voortzet
ting van de Helsinki-conferentie.
Hij ijverde er voortdurend voor,
de naam van Joegoslavië tot sy
noniem te maken met onafhan
kelijkheid en .vrijheid.
Privé-moeilijkheden
Minder gelukkig dan in de politiek
was Tito in zijn privé-leven. Zijn
huwelijk met de vroegere actrice
Jovanka Budisavlevtsj werd
tientallen jaren beschouwd als
voorbeeld van een uitstekend
huweljk en een trouw echtpaar.
Hij ging ook nooit op reis zonder
Jovanka. Maar in 1977, het jaar
waarin Tito zegetochten maakte
naar Moskou en Peking, was ze
plotseling uit het openbare leven
verdwenen.
Voor deze plotselinge verdwijning
uit het sociale leven is nooit een
officiële verklaring gegeven. Wel
ging het verhaal dat Tito ge
dwongen was zich los te maken
van zijn vrouw, nadat ej- een sa
menzwering was ontdekt waarbij
Jovanka, samen met een aantal
Servische legerofficieren uit Li-
ka, de Servische enclave in Kroa
tië waar zij geboren is, had ge
probeerd bevriende,officieten op
hoge militaire posten te krij
gen.
kend dorpje, is ze nog een paar
keer in het openbaar gezien, on
der meer bij de begrafenis van
een vriendin. Slechts eenmaal
heeft Tito in het openbaar in 1979
tegenover een westerse diplo
maat over deze kwestie gespro
ken. Hij vertelde dat zijn vrouw
hem van zijn werk afleidde. Jo
vanka zelf heeft nooit enige op
merking naar buiten ge
maakt.
Tito overleefde alle politieke figu
ren met wie hij Joegoslavië be
stuurde in de jaren dat hij het
land naar zijn" inzichten vormde.
De dood van Edvard Kardelj in
1979 betekende ook het einde van
een laatste duidelijke opvol
ger.
Hoe meer de Joegoslaven zich rea
liseerden dat het einde van het
bewind van Tito naderde, des te
sterker schaarden zij zich rond
hem als dè grote leider. Onder
druk van een groot deel van het
volk werd het hem onmogelijk
zijn plan te realiseren om zich
rustig uit de openbaarheid terug
te trekken en het leiderschap
over te dragen aan de acht vice-
presidenten, die het land bij toer
beurt besturen.^
Zijn droom was tevoren te voor
spellen wat er gaat gebeuren met
het Joegoslavië zoals hij het nu
heeft achtergelaten. Als de perio
de van algemene rouw voorbij is,
moet het land, dat hij persoonlijk
tot een eenheid smeedde, zelf tes
ten wat zijn politieke levenswerk
waard is.
Tilo op bezoek in Washington toen Richard Nixon nog aan de macht run
