r-H
;.v:,-
PAGINA 34
EXTRA
ZATERDAG 26 APRIL 1980
DEN HAAG -Heden, 27 april 1967, heeft
hare koninklijke hoogheid prinses Bea
trix in het Academisch Ziekenhuis in
Utrecht het leven geschonken aan een
flinke welgeschapen zoon. De bevalling,
die langs operatieve weg heeft plaatsge
vonden, verliep geheel naar wens. De
toestand van moeder en kind is bevre
digend."
Aldus prof. dr. W. P. Plate en kinderarts J.
Drukker in een communiqué dat die
donderdagavond werd verspreid. Om
drie minuten over acht was de troonop
volger geboren, Willem-Alexander dus.
Wat er toen allemaal gebeurde...
We noemen maar wat op. De Rijks Voor-
lichtings Dienst moest nog dezelfde
avond via radio en tv de oproep doen
toch vooral rustig te blijven. Rond het
Academisch Ziekenhuis in Utrecht was
het zo'n herrie („feestjolijt, het knallen
van voetzoekers, het dreunen en schet
teren van de fanfares", schreef een
krant), dat het normale ziekenhuisleven
ontregeld dreigde te raken.
In Rotterdam trokken honderden jonge
lui naar het stadhuis. Dat gebouw bleef
donker, en er gebeurde niets. Automo
bilisten uitten hier hun vreugde - of er
gernis - door een claxon-concert.
Groepjes jongeren in Heerlen stichtten
her en der brandjes. Men was ontevre
den omdat de Heerlense Oranje-vereni
ging niet spontaan festiviteiten op touw
zette. Op vergelijkbare wijze uitten de
emoties zich in Urk, waar honderden
houten viskisten in vlammen opgin
gen.
De Utrechtse binnenstad: groepjes hos
sende mensen die evergreens als „Piet
Hein" zongen alsmede de gloednieuwe
song „Prinsje wil een zusje hebben, hi-
ha-ho". Apeldoorn: omgegooide auto's.
In Den Haag kreeg het standbeeld van
Johan de Witt een witte paraplu in de
handen geduwd. Niet voor niets was het
het tijdperk van de provo's.
Dat bleek wel in Amsterdam. Daar moest
de Mobiele Eenheid 's nachts charges
uitvoeren op het Spui en de Dam ten
einde enkele honderden rellenzoekende
jongeren weg te jagen. Zeven jongens
werden gearresteerd, maar toen het zo
ver was gekomen, was er al heel wat
vernield in de binnenstad.
Het tijdperk waarin dominees van de kan
sel galmden over de historische band
tussen God, Vaderland en Oranje, is na
tuurlijk allang achter de rug. De mythe
van het koningshuis en deszelfs ver
bondenheid met het Nederlandse volk
is door de tijd zelf genoegzaam lek ge
prikt. Toch borrelt er zo nu en dan iets
naar boven dat anders doet veronder
stellen.
Die merkwaardige gebeurtenissen rond
de geboorte van Willem-Alexander bij
voorbeeld. Dat er donderdagavond 27
april 1967 tegen elven echt duizenden
mensen op de Dam stonden in de hoop
de Koningin op het balkon te zien ver
schijnen. Dat soort dingen.
Je zou het verhaal over Nederland en
Oranje kunnen schrijven aan de hand
van wat er zich afspeelde bij de geboorte
van een troonopvolger, en dat is ook wel
eens gedaan. Gedacht kan worden aan
het boekje „De Geboorteklok" dat in
1909 verscheen als „Gedenkschrift bij
de geboorte van H. Koninklijke Hoog
heid Prinses Juliana, Louise Emma Ma
rie Wilhelmina".
We citeren het begin van dit onnavolgbare
werkje: „De geboorte van een Oranje
telg! Hoe menigen vreugdekreet heeft
deze gebeurtenis niet in ons land doen
opgaan en hoe velerlei was niet de uiting
van dat vreugdebetoon door alle eeu
wen heen!"
„Onder welke omstandigheden die ge
boorte ook plaatsvond; in jaren van
voorspoed of van maatschappelijke
kwijning; tijdens oorlog of in vrededa-
gen; in den adem van eensgezinde va
derlandsliefde of onder jammerlijke
verdeeldheid van regeering of burgerij,
steeds weder was die gebeurtenis het
middenpunt der belangstelling van heel
een volk, dat bewust of onbewust - en in
het eerste geval gedachtig aan de groote
daden der voorvaderen van hem of haar
die in het vorstelijk wiegje lag - in die
geboorte de belofte zag van de grote
verwachtingen, de dierbare wenschen
die het voedde in zijn binnenste."
Inderdaad, dat zijn gebeeldhouwde zin
nen, die bovendien na aftrek van alle
bombast een soort theorie bevatten die
in het vervolg van dit artikel zal worden
onderzocht. Het verhaal over Nederland
en Oranje dus, aan de hand van de ge
boorten van troonopvolgers.
Door Henk Dam
t begin - slot Dil
lenburg waar zich in
1533 een blijde gebeur
tenis afspeelde. Er is
een handschrift be
waard gebleven van
Willem de Rijke, vader
van de boreling die het
tot „Vader des vader
lands" zou brengen.
Daarin vertelt hij over
de geboorte van zijn
zoon.
)yA.nno 1533 uffDoensdag den 24 apprilis hat die Wohlgebo-
ren Juliana von Stolberg etc. zwischen zweien und drien,
doch allernechst dryen uhren morgen vor mittag im
Schlosz Dillenbergh eind kyndlen menlichs geslechts Der
nam sol Willhelm heissen zur welt geboren.''
Willem van Oranjealias de Zwijger, was de oudste zoon
van Willem de Rijkealias Willem de Oude, die nog 13
kinderen verwekte. Als we vaststellen dat Willem van
Oranje zelf 15 kinderen uit vier huwelijken kreeg, en zijn-
broer Jan (we komen hem nog tegen) zelfs 25 stuks, dan
mag worden geconcludeerd dat er de eerste decennia van
Oranjes band met Nederland in ieder geval geen dynas
tieke problemen waren.
Voor het overige had Willem
van Oranje problemen ge
noeg. Het bezit van een zaak is
het eind van 'l vermaak, zegt
een oud-vaderlands gezegde,
en sinds zijn oom René van
Chalon al zijn bezittingen
(waaronder uitgebreide lan
derijen in de Nederlanden en
het prinsdom Orange) aan
hem had vermaakt, kon hij
ervan meepraten.
Toen De Zwijger bovendien in
1551 trouwde met Anna van
Buren en zich als gevolg hier
van ook nog Heer van Eg-
mond en Graal' van Buren
mocht noemen, was hij gelijk
de machtigste Nederlandse
edelman. Tal van benoemin
gen en functies breidden deze
macht nog gestaag uit.
Zijn banden met allerlei hoog-
geplaatsten maakten van
Willem van Oranje een in poli
tiek opzicht conservatief
man. Dat bleek wel toen Phi
lips II iets wilde doen aan de
financiën van de Nederlan
den, die tot dan toe waren ge
bonden aan de goedkeuring
van de Staten waarin verte
genwoordigers van de uit de
middeleeuwen daterende
standen (adel, geestelijkheid,
steden) zaten.
De eeuwenoude privileges van
deze standen wilde Philips
doorbreken. Hij had al in
Spanje het in de 16e eeuw
moderne absolutisme door
gevoerd, en wilde datzelfde in
de Nederlanden doen. Daar
kreeg hij echter de aanzienlij
ken tegen zich, onder aanvoe
ring van Willem van Oran
je-
Dat was hetgene dat eigenlijk
speelde: Willem van Oranje,
als eerste onder zijns gelijken,
wilde de macht van de adel zo
niet uitbreiden, dan toch in
ieder geval stabiliseren. In
feite is dat het begin geweest
van zijn verzet tegen Philips
II, en dus van de 80-jarige
oorlog.
Dat is nog eens andere koek dan
het verhaal dut mensen als
Bilderdijk. Groen van Prin-
sterer en Isaac da Costa in de
19e eeuw ophingen. Daarin
was Willem van Oranje de
uitverkoren volk (Nederland
dus) uit het diensthuis
(Spanje, Rome) leidde.
Daarin was De Zwijger de
geloofsheld die streed voor de
Gereformeerde Kerk.
Versie
De/e vaststelling is hierom zo
belangrijk, omdat de versie
van deze 19e-eeuwse roman
tici lang de blik van protes
tants Nederland heeft be
paald. Het mythische verhaal
over God, Vaderland en
Oranje heeft het in ieder geval
op de protestants-christelijke
scholen erg lang uitgehou
den.
Onverlet Van Oranjes verdien
sten, onverlet zijn voor die
tijd moderne tolerantie op het
gebied van godsdienst, was
hij bepaald niet een soort ver
dediger des geloofs. Moderne
historici beschrijven Van
Oranje eerder als wat onver
schillig in religieuze zaken.
Dat bleek wel toen de - room
se - Van Oranje wilde trou
wen met de lutherse Anna
van Saksen. Daarvoor moest
hij toestemming vragen aan
Philips II.
Die voelde er niets voor die toe
stemming te geven. Tot Wil
lem verzekerde dat hij goed-
rooms zou blijven. En dat
terwijl hij tegenover Anna's
grootvader Philips klacht dat
hij te luthers zou zijn, juist
uitspeelde. Bewees die klacht
immers niet, dat hij helemaal
niet zo fanatiek rooms was als
Anna's familie wel dacht?
Maar we zouden het hebben
over opvolgingskwesties en
troonopvolgers. Anna van
Saksen, Willems tweede
vrouw, was geen succes. Niet
alleen had ze een legenda
risch geworden slecht hu
meur, ze ging ook een ver
houding aan met de vader van
de schilder Rubens, en stierf
uiteindelijk krankzinnig.
Sommigen zouden haar heden
ten dage waarschijnlijk als
„geëmancipeerd"' omschrij
ven, anderen als een helle
veeg, maar hoe men ook over
deze Anna van Saksen denkt,
ze zorgde in ieder geval voor
een opvolger van Willem de
Zwijger, voor prins Mau-
rits.
Soldaat
Maurits was een soldaat. Hij
had plezier in het krijgsbe
drijf, dat blijkt uit alles. Hij
was de man die gebruik
maakte van de verworvenhe
den van de natuurweten
schappen bij het belegeren
van steden. Hij was ook dege
ne die Romeinse, Griekse en
Byzantijnse bronnen raad
pleegde om te ontdekken hoe
men in het verleden krijgs
kundige vraagstukken oplos
te.
Dat zou hem geen windeieren
leggen. We denken in dat ver
band maar eens aan de be
roemdste slag uit onze ge
schiedenis, die bij Nieuw-
poort. 1600 inderdaad. Die
won Maurits dank zij het feit
dat hij reserves kon inzetten
op het moment dat de vijand
al zijn hele leger in de strijd
had geworpen. Die truc had
hij uit oude bronnen.
Zoals gezegd: Maurits was een
soldaat. Aan zijn hof werd
met overgave gevochten, ge
dronken en gedobbeld. Tijd
voor of zin in een huwelijk
had hij niet. Dat wil niet zeg
gen dat hij ziph vrouwelijk
gezelschap ontzegde. Be
paald niet, zelfs.
Maurits verwekte acht kinde
ren bij zes verschillende
vrouwen, en dat zijn nog al
leen maar de gewettigde kin
deren. Want het was in die ja
ren, en ook later, niet onge
woon voor leden van het huis
Nassau om eens wat te expe
rimenteren in de liefde.
Slippertjes
Historisch gezien staan bij
voorbeeld de vorig jaar door
dr. L. de Jong beschreven
slippertjes van prins Hendrik
zeker niet alleen. Dat bewij
zen wel de jaarboeken van het
Centraal Bureau voor Ge
nealogie. In 1948, 1950, 1951,
1953. 1957, 1963 en 1966 ver
schenen daarin artikelen on
der de titel „Bastaarden van
Nassau". Zeer leerzaam, deze
artikelen. Werkelijk honder
den namen passeren erin de
Toen Maurits stierf, liet hij dus
geen troonopvolger na. Het
was maar goed dat hij nog een
jongere broer had, uit het
vierde huwelijk van Willem
van Oranje met Louise de Co-
ligny- We hebben het over
Frederik Hendrik, die de bij
naam „de stedendwinger"
zou verwerven. Omtrent zijn
geboorte. 29 januari 1584is
nog wel het een en ander be
waard gebleven.
Dat gekke rijmpje bijvoorbeeld,
dat luidt:
„FrederIC HenrIC te DeLff In
HoLLant geboren Is
WIL der Spangerts MaCht
t'zlnen tilt heLpen Verstoren
Wis"
Wie de Romeinse cijfers in dit
rijm optelt, komt aan 1584. Ja,
slacht, en wilde de voordelen
daarvan niet voetstoots prijs
geven.
Voor de bijl
Toen zijn moeder in 1620 het
tijdelijke voor het eeuwige
inwisselde, was Frederik
Hendrik nog steeds onge
huwd. Uiteindelijk ging hij
toch voor de bijl. Toen Mau
rits vijf jaar later zijn einde
voelde naderen, zette hij zijn
jongere broer onder zware
druk om in het belang van de
dynastie te trouwen. Op 25
april 1625 stierf Maurits, drie
weken eerder was Amalia van
Solms-Braunfels door Frede
rik Hendrik aan de familie
toegevoegd.
We schrijven 2 mei 1626.
„Vreugdevuren werden afge
stoken en grote tekenen van
blijdschap allerwegen onder
het volk opgemerkt", aldus
een geschiedschrijver uit die
dagen. D; ,chtend werd om
vier uur v. ïllem geboren, die
als stadhouder Willem II de
geschiedenis zou ingaan.
Vondel bezong de gebeurtenis
in zijn „Geboortklock" waar
uit de volgende regels:
„Het wichtje lacht, en sy word
nimmer lachens moe
Soo kleene soete knaep, soo
Willem, ga vry toe
Versacht met lach op lach de
sorgen uwer moeder
Terwijl uw vader leyd te velde-
nals 's lands behoeder."
Willem II kwam, zo leek het al
thans, terecht in een opge
maakt bed. De aanzienlijke
militaire successen van Fre
derik Hendrik hadden hem
tot een machtig man ge
maakt. En hij deed er van al
les aan op zijn positie, en die
van zijn opvolger, te verster
ken.
Generaal
Toen Willem II drie jaar oud
was, werd hij benoemd tot
generaal der cavalerie. Hol
land, Utrecht, Overijssel,
Zeeland en Gelderland gaven
hem al vroegtijdig het recht
van opvolging in het stad
houderschap.
Niet in de laatste plaats door de
grote weelde waarmee Frede
rik Hendrik en zijn vrouw
Amalia zich omringden - het
slot Honselaersdijk dat zij lie
ten bouwen werd niet voor
niets „petit Versailles" ge
noemd - was er ook volop er
kenning van de Oranje-Nas-
sau-dynastie door de grote
vorstenhuizen van Euro
pa.
Daar kwam dan nog bij dat
prins Willem op 14-jarige leef
tijd werd uitgehuwelijkt aan
de Engelse koningsdochter
Amalia - de bruid was op dat
moment net tien jaar gewor
den. Dat zag er dus allemaal
rooskleurig uit voor de jonge
prins.
Toch zou het nog zwaar tegen
vallen. Maurits en Frederik
Hendrik hadden naam ge
maakt door hun krijgskundi
ge verrichtingen, en Willem II
stond werkelijk te popelen
om in hun voetsporen te tre
den. Nu had hij de pech dat er
in 1646 een delegatie van de
Staten-Generaal naar Mun
ster werd gestuurd om daar
over vrede te praten.
Een jaar later stierf Frederik
Hendrik, en weer een jaar la
ter was de vrede met Spanje
een feit. Tegen de zin van de
nieuwe stadhouder, naar we
mogen aannemen. Hij ging in
het geheim met Frankrijk
praten, met het doel geza
menlijk de oorlog tegen
Spanje te hervatten.
Dat was in strijd met de politiek
van de Staten-Generaal, die
op neutraliteit was gericht. Zo
kwam Willem in een steeds
verder escalerend conflict
met de Staten terecht, wat
uiteindelijk uitmondde in zijn
aanslag op Amsterdam. De
strijd tussen Oranje en Staten
eindigde in een „onbeslist".
In 1650 - hij was toen 24 jaar-
stierf Willem aan de pok
ken.
Wantrouwen
Een week later werd zijn zoon
geboren, Willem, de derde.
Hij stond er heel wat minder
goed voor dan zijn vader, toen
die geboren werd. Staten en
steden waren behoorlijk wan
trouwend geworden jegens
de Oranjes.
Toch was het knap vol, de 15e
januari 1651, toen Willem III
in de Grote Kerk van Den
Haag werd gedoopt. Het was
Zelfs zo druk dat de kerk
dienst er onder te lijden had.
Een geschiedschrijver: „Er
wierdt soo weynigh gehoordt
dat (de predikant) etlijck mael
moest kloppen met de handt
om audiëntie te maecken,
maer 't was om niet."
En al stond er dan geen Vondel
klaar om een mooi geboorte
gedicht te maken, Jacob
Steendam was er wel, en die
kon toch ook heel aardig rij-
„...Hier leeft Orangien
Die weinig tijdts te voren
scheen geknot.
Toont (in dees Herfst) een groen
en bloeijend bot;
Wilhelmus wei-gezegend over
schot
Dit is het werk van d'aller Goo-
den God.
Swijgt wrokkend Spangien:
Wilhelmus leeft, schoon gij hem
hebt vermoord."
Mooie woorden, zonder twijfel,
maar daar kocht de jonge
Willem niets voor. Op initia
tiefvan de Staten van Holland
werden er al vast wat zaken
voor hem geregeld die alle
maal zijn komende macht
moesten beknotten. In 1667
schaften de Hollandse Staten
het stadhouderschap zelfs
voor altijd af, bij het „Eeuwig
Edict".
Nou ja, eeuwig. Vijf jaar later
moest dat al weer herroepen
worden. De republiek bevond
zich in staat van oorlog met
Frankrijk, Engeland. Mun
ster en Keulen. Angstige tij
den waren dat. Het volk, den
kend aan vroeger, riep om een
Oranje. Daar was Willem III
die op ontegenzeggelijk be
kwame wijze het tij wist te ke-
Nu was er ineens weer van alles
mogelijk. In 1674 werden het
stadhouderschap en het kapi
tein-generaalschap in man
nelijke lijn erfelijk verklaard.
Willem, die in 1677 met zijn
nichtje Mary Stuart trouwde,
werd in 1689 bovendien tot
koning van Engeland ge
kroond.
Daarmee had hij een geweldige
macht opgebouwd. Toen
Willem III evenwel in 1702
stierf, liet hij geen opvolger
na. In feite was dat het einde
-van het huis Oranje-Nassau.
dat heeft heel wat vernuft en
tijd gevraagd, maar men had
natuurlijk ook nog geen tv in
die dagen.
Frederik Hendrik aardde naar
zijn broer waar het het huwe
lijk betrof. Kort en goed: hij
voelde daar niets voor. Zijn
moeder Louise üiong ei m-i-
haaldelijk bij hem op aan nu
eens te trouwen - iemand
moest toch het geslacht
Oranje-Nassau voortzetten -
maar Frederik Hendrik, in de
volksmond bekend als „moy
Heintgje", had een aanzien
lijk succes bij het andere ge-
