hoe Rhodesië
Zimbabwe werd
Of
ZATERDAG 19 APRIL 1980
DEN HAAG - Met de
overdracht van de
soevereiniteit door
gouverneur Lord
Soames en door de
Prins van Wales, prins
Charles, aan president
Canaan Banana en
prémier Robert Mu
gabe is donderdag
nacht een einde ge
komen aan het laatste
Britse koloniale be
wind in Afrika. Rho
desië zal zelfstandig
zijn, en nu, anders dan
in 1965, op wettige
wijze. Binnen de kort
ste keren zal de zwarte
meerderheidsrege
ring het land omdo
pen tot Zimbabwe,
naar de eeuwenoude
ruïnes in de provincie
Victoria, een van de
interessantste sporen
van vroege bescha
vingen die in heel
Afrika bezuiden de
Sahara te vinden
zijn.
De guerrilla in Rhodesië, fel ge
streden door de bevrijdingsbe
wegingen ZAPU en ZANU, met
hun legers, ZIPRA en ZANLA,
was een oorlog die in heel politiek
Afrika werd aangevoeld als een
strijd die van belang was voor het
hele continent. Zo zijn ook nu. nu
de zwarte meerderheid in het
land eindelijk aan de macht
komt, aller ogen gericht op het
nieuwe Zimbabwe, frontlijnstaat
tegenover het apartheidsbewind
van Zuid-Afrika en. misschien,
sociaal-economisch model yoór
andere Afrikaanse landen.
Robert Mugabe, de bescheiden lei
der van de ZANU, de partij die de
verkiezingen van eind februari
dit jaar won, ondanks een totaal
ontbreken van de volksmen
nersneigingen dat de meeste
Afrikaanse politici kenmerkt, is
de man op wiens schouders
voorlopig de verantwoordelijk
heid rust voor de opbouw van het
nieuwe Zimbabwe: Een moder
ne, non-raciale samenleving, ge
baseerd op de al aanwezige kapi
talistische infrastructuur, stre
vend naar een socialistische
maatschappij, maar zonder over
haasting en voorlopig zonder
dwang.
Wonder
Over het wonder van de vreedzame
overgang naar het zwarte meer
derheidsbewind, na 14 jaar blan
ke rebellie en economische sanc
ties en na bijna acht jaar felle
burgeroorlog, is al veel gespro
ken en geschreven. Mugabe, door
blank Rhodesië consequent af
geschilderd als een duivel in
mensengedaante, bleek plotse
ling een heel redelijke minister
president te zijn.
Nerveuze (blanke) overheidsfunc
tionarissen die dachten er goed
aan te doen in het openbaar nog
slechts te spreken over f.Comra
de Robert Mugabe'-, wisten niet
wat ze hoorden toen de nieuwe
machthebber, na zijn overweldi
gende verkiezingszege op 4 maart
liet weten een langzame revolutie
voor te staan, samenwerking tus-,
sen oud-Rhodesie en nieuw-
Zimbabwe, tussen blank en
zwart. Vreedzame betrekkingen
met Zuid-Afrika, goede relaties
met Oost zowel als West.
De laatste weken is trouwens
steeds duidelijker geworden, dat
de pragmatisch ingestelde Mu
gabe zich politiek voorlopig veel
meer op het Westen zal oriënte
ren dan op Oost-Europa. De
Sowjet-Unie en - vooral - Oost-
Duitsland moesten de ene di
plomatieke onaangenaamheid na
de andere incasseren. Mugabe is
niet vergeten dat het Oostblok
tijdens de Rhodesische burger
oorlog alleen Joshua Nkomo en
zijn ZAPU wenste te steunen, dat
nog in 1979 DDR-leider Erich
Honecker tijdens een bezoek aan
Maputo weigerde de aldaar wo
nende ZANU-leider te ontmoe
ten.
Bovendien weet Mugabe dat hij
van het Westen uiteraard veel
meer economische hulp zal kun
nen verwachten dan van Oost-
Europa, dat meestal wel wapens
wil lederen, maar gee" of sier
vlag wordt gestreken, die van Zimbabwe komt ervoor in de "plaats.
Mugabe: duivel bleek gematigde vredesapostel.
te - landbouwmachines. Groot-
Brittannië - uiteraard - en de
Verenigde Staten hebben al tien
tallen miljoenen aan ontwikke
lingshulp toegezegd. Ook Ne
derland overweegt het nieuwe
Zimbabwe te plaatsen op de lijst
van concentratielanden, de lan
den waarop wij onze hulp con
centreren.
Welvaart
De behoefte aan hulp zal groot zijn,
wat trouwens voor veel Afrikaan
se landen geldt.»Een verschil is
echter dat Zimbabwe, met de
(slecht^) ervaringen van landen
als Zambia, Tanzania en vele an
dere voor ogen, vastbesloten
schijnt te zijn het kind van de
economische welvaart niet weg
te gooien met het yuile water van
de blanke overheersing.
Allereerst heeft men behoefte aan
noodvoedselhulp, dit eerste jaar
van onafhankelijkheid, omdat in
grote delen van het land oogsten
zijn mislukt, door de oorlog en de
gevolgen ervan: driekwart mil
joen mensen hebben hun geboor
tegrond moeten verlaten en ver
blijven of als vluchteling in een
van de buurlanden of als ont
heemde in eigen land. Verder zal
ten behoeve van de welvaart-
stqename, die nodig is om de
economische aspiraties van de
snel groeiende zwarte bevolking
te vervullen, ook een flinke, mede
van buitenaf gestimuleerde, eco
nomische groei noodzakelijk
zijn.
Tijdens de periode van de eenzijdig
verklaarde onafhankelijkheid,
het regime-Smith, heeft Rhode
sië de (toch al tamelijk ontwik
kelde) eigen industrie verder uit
gebouwd, om zichzelf te kunnen
voorzien van die ïndustriepro-
dukten die moeilijk in het bui
tenland te krijgen waren. Die in
dustrieën hebben gezorgd voor
economische activiteit en werk
gelegenheid, en ook voor een in
dustrieel klimaat dat in andere
landen in zuidelijk Afrika ont
breekt.
Nu de sancties zijn opgeheven en
geleidelijk Zimbabwe zelf zijn
grenzen zal openen, dreigen die
geïmproviseerde binnenlandse
industrieën hun markt te verlie
zen - een van de redenen waarom
ook na de opheffing van de sanc
ties de deviezenbepalingen van
het land zelf voorlopig nog streng
blijven.
Socialisme
Mugabe heeft aangekondigd dat
zijn regering op twee terreinen
stappen wil zetten die duiden op
een ontwikkeling in de richting
van een socialistische maat
schappij. Het ene is de verhoging
van de lonen in die industrieën
die daarvoor winstgevend ge
noeg zijn (vooral de mijnen) en
het andere is een herverdeling
van het grondbezit.
Vooral voor mogelijke onteigenin
gen van grond hebben de blanke
Rhodesiërs zich altijd zeer be
zorgd gemaakt. In de tijd dat Mu
gabe nog guerrillaleider was, met
het optreden en de rethoriek die
bij zo een rol passen, liet hij in het
kader van de propaganda-oorlog
nimmer na zijn marxistische
overtuiging en zijn radicale plan
nen met het nieuwe Zimbabwe te
propageren. De blanke Rhodesi
sche media deden daar graag nog
een schepje bovenop, zodat een
totale onteigening van al het
blanke grondbezit een onont
koombaar gevolg van een verkie
zingsoverwinning van Mugabe
leek te zijn.
Nu echter is Mugabe premier, een
heel andere rol, met heel andere
vereisten. Van terreur is geen
sprake meer, over de dodenlijst
wordt niet meer gepraat. Logisch
natuurlijk, maar bij velen is het
beeld van de bloeddorstige guer
rillaleider, dat er jarenlang is in
gepompt, blijven hangen.
Geen radicale landhervorming, wel
een zeer geleidelijke. Mugabe wil
het deel van het blanke grondbe
zit dat braak ligt ter beschikking
•stellen van coöperaties van
(zwarte) boeren. Ze hoeven niet
per se zwart te zijn. Zimbabwe
wordt een non-raciale staat, maar
in de praktijk zullen weinig of
geen blanken van de nieuwe mo
gelijkheden gebruik maken.
Verder is er sprake van dat land
bouwgrond die in bezit is van
buitenlanders, dat wil zeggen
ondernemingen (zoals Lonrhojof
individuen die elders wonen,
wellicht in de toëkomst ontei
gend zal worden. Een zeer gema-
tigde landhervorming dus.
Onevénredigheid
Nu was er in het oude Rhodesië ook
wel enige aanleiding voor her
vormingen in het grondbezit. De
wetten die het grondbezit regel
den, bevoordeelden dermate de
blanken dat men met enige grond
kan stellen dat de strijd tegen de
blanke overheersing tijdens de
vijftiger jaren is voortgekomen
uit onvrede over de Land Appor
tionment Act.
Die wet leidde ertoe dat de blanke
boerenbevolking (dus boeren
met hun gezinnen) van 30.000 de
beschikking kreeg over bijna 11,7
miljoen hectare, terwijl de zwaï te
boerenbevolking van 3,9 miljoen
15,4 miljoen hectare beheert. An
ders gezegd: per boer hebben de
blanken honderd maal zo veel
land als de zwarten.
Maar juist de blanke boerenbedrij
ven leveren, behalve het export-
produkt tabak, ook de mais op
die nu aangekocht moet worden
om de zwarte bevolking te voe
den. Een reden temeer voor de
regering-Mugabe. om de grote,
efficiënt geleide blanke boeren
bedrijven voorlopig ongemoeid
te laten.
Versterking van het vertrouwen
van de blanke bevolking, die met
behulp van een sterkere culturele
achtergrond, een typisch blank-
Afrikaans-koloniale levenshou
ding en de beschikking over
goedkope zwarte arbeid, een
economisch „gezond" land heeft
kunnen opbouwen, is een van de
eerste doelstellingen van Mugabe
en de zijnen. Vandaar dat hij
naast ladikale partijgenoten als
Enos Nkala (financiën) en Edgar
Tekere (planning) ook blanke
steunpilaren als David Smith
(industrie) en Dennis Norman
(landbouw) aantrok als minis
ters.
Opperbevelhebber
Deze week werd bekend dat ook
generaal Peter Walls, opperbe
velhebber van de Rhodesische
strijdkrachten, de man die voor
de zwarte guerrillastrijders net
zon boeman was als Mugabe
voor de blanken, zal aanblijven.
v
Uitzinnige vreugde tijdens de onafhankelijkheidsfeesten.
Hij wordt nu opperbevelhebber
van het uit het „oude Rhodesi
sche leger, ZIPRA en ZANLA te
vormen leger van het nieuwe
Zimbabwe.
Toen ruim een half jaar geleden
Walls verklaarde dat hij, als be
roepsmilitair, Zich altijd zou in
zetten voor de heersende burger
regering, of het nu Ian Smith was.
bisschop Muzorewa of Robert
Mugabe, wilde niemand hem
geloven. Maar vooralsnog blijkt
onder zijn leiding de integratie
van de vroeger vijandelijke legers
redelijk vlot te verlopen.
Wat nog niet wil zeggen dat de on
gerustheid van de ..blanke stam"
in Rhodesie (plm. 220.000 inwo
ners, vergeleken met bijna 7 mil
joen zwarten) nu helemaal is
weggenomen. Sommige (heel
weinige) blanken spieken van
een schuldgevoel over 90 jaar min
of meer brute overheersing,
\vaardoor het hun onmogelijk is
te geloven dat de zwarte bevol
king hen nu zo maar in vrede zou
kunnen laten leven.
Anderen wijzen erop dat de verkie
zingen van eind februari niet al
leen een overweldigende voor
keur van de zwarte Rhodesiërs
voor de bevrijdingsbewegingen
te zien gaven, maar ook een vrij
wel volkomen verdeling volgens
de stammen. Tot verbazing van
met name de aanhangers van
Joshua Nkomo's ZAPU kreeg
Big Josh vrijwel alleen stemmen
van zijn eigen stamgenoten, de
Ndbele s. De rest van de zwarte
bevolking, de Shona s, stemde op
Mugabe s ZANU-PF.
Burgeroorlog
Daarmee is, volgens veel blanke
„kenners" van zwart Rhodesie,
de kiem gelegd voor een nieuwe
burgeroorlog, maar dan nu van
zwart tegen zwart. Want, zo zegt
men, de oorlogszuchtige Ndbe-
le's, af.stajnmelingen van de trot
se Zoeloe's die ruim honderd jaar
geleden hun koning Mzilikaze
volgden uit Zuid-Afrika naar het
Oos*ten van wat later Rhodesie
zou gaan heten, zullen nooit wil
len leven onder een door Shona s
beheerste regering.
Daarvoor beiuept men zich op het
verleden: Rhodes kreeg. 90 jaar
geleden, de macht over Matabe-
leland en Mashonaland in een
moeite door, omdat zijn afgezan
ten met de zoon van Mzilikaze.
Lobengula. een overeenkomst
hadden gesloten. De Ndbele s
overheersten de Shona's, de oud
ste zwarte bewoners van Rhode
sie. Met rooftochten en moord
partijen dwongen zij de Shona s
schattingen al. een relatie die al
leen door de blanke overheersing
van beide stammen werd beëin
digd. Dus, zo wordt beweerd, de
Ndbele s zullen zich nooit on
derwerpen dun de Shona-rege-
ring, wat het kabinet-Mugabe in
hun ogen zekei is.
Maar de blanke Rhodesiers hebben
het al meerfalis gehad, met hun
lugubere voorspellingen. Als het
internationale politieke klimaat
meeweikt en als het nieuwe
Zimbabwe vanuit het Westen de
steun krijgt die" het nodig heeft,
en die het na zoveel jaren van uit
buiting en oorlog verdient, dan
zit het erin dat het bloedbad, dat
de blanken voni dit vooijaa;
hadden voorspeld, het tweede
Belgisch Kongo, vooi altijd uit
blijft, en dat het jonge Zimbabwe
een lonnige t<» kom m. t
gaat.
