BSI=KECT\VI?ER
Gerrit Borgers:
'Wim lbo' van
Nederlandse
letterkunde
WOENSDAG 16 APRIL 1980
mmtm
PAGINA 37
- r 'K
DEN HAAG - ,,In het algemeen zijn de inkomsten van
mensen, die geheel of gedeeltelijk van hun pen le
ven, beschamend laag. Dat komt omdat ons Neder
landse taalgebied zo klein is. Een boek van gelijk
niveau in he' Engels haalt al gauw een tien maal zo
grote oplaag. Dat betekent dat ook de royalties tien
maal zo hoog liggen. Daarom redeneren wij dat Ne
derlandse schrijvers recht hebben op een uitkering.
Zij kunnen zich dan aan hun werk als auteur wijden
en daarmee de Nederlandse letterkunde bevorde
ren. Dat is onze hoofddoelstelling".
ting Fonds voor de Letteren,
waaruit schrijvers en literaire
vertalers in de vorm van
beurzen, extra geld voor boe
ken. lezingen of' vertalingen,
vergoedingen voor het uitle
nen van boeken via biblio
theken en reisgeld, financiële
steun krijgen. Vorig jaar werd
ei door het fonds ruim 3,1
miljoen gulden uitgekeerd
voor dit jaar wordt het bediag
begroot op 3,3 miljoen. Het
fonds gaat ervan uit dat het
onmogelijk is een redelijk be
staan te verwerven uit louter
letterkundige arbeid.
De samenstelling van het be
stuur verandert regelmatig.
Om het jaar worden vier leden
door „nieuwelingen" afge
wisseld. Op dit moment be
staat het bestuur uit Borgers
(voorzitter), Dick Houwaart
(vice-voorzitteitevens voor
zitter van de Vereniging van
Letterkundigen). Andre Mat-
thijsse (penningmeester),
mevr. W. Lelieveld (secreta
ris), Hans van den Bergh,
Wam de Moor (namens Raad
voor de Kunst), Willem
Mooijman. Petei Nijmeijer,
Barber van de Pol, Jan van
der Vegt, Gei Verrips en Al-
dert Walrecht (allen le
den).
Criteria
De voornaamste criteiia waar
op beoordeeld wordt of een
auteur, dichter of vertaler in
aanmerking komt voor een
werkbeurs zijn de kwaliteit
van het werk, de continuïteit
en de leeftijd. Gei rit Boigeis:
„Kwaliteit beoordelen, dat is
natuurlijk een moeilijke,
subjectieve aangelegenheid.
Daarom gebeurt die beooi-
deling nogal uitvoerig. Eerst
at
mensen aan het werk. Een
tweede commissie, ook van
drie man. geeft dan ook nog
eens advies. Ten slotte neemt
het gehele bestuur een eind
beslissing
Ei zijn 12-maandswerkbeuizen.
8-maandsbeurzen en beurzen
van een tot zes maanden. Als
iemand een 1-maandsbeurs
wordt toegewezen, dan krijgt
hij op dit moment (1980) een
bedrag van 2190 gulden (een
maandeenheid). Een 12-
maandsbeurs bedraagt het
12-voudige van dit bedrag en
komt overeen met 33.480 gul
den. Dat is dus het maximum
waarop een schrijver aan
spraak kan maken. Met de
uitbetaling van dit bediag
mag het belastbaar inkomen
van de auteur de 41.500 gul
den niet overschi ijden.
Een auteuidie naast het schi ij-
ven een andere baan heeft,
ki ijgt alleen een uitkering als
hij mindei dan 33.480 gulden
belastbaar inkomen per jaar
heeft. Een belastbaar inko
men van 47.500 gulden is
enigszins vergelijkbaar met
een bruto-salaris tussen de 60
en 80.000 gulden bruto. Ieder
een weet dat „kleine zelfstan
digen' als specialisten, tand
artsen en sommige advocaten
in het algemeen stukken
meer verdienen. Een kleine
boer daarentegen moet het
tegen de uitkeringsgerech
tigde collega met de pen weer
afleggen. Toch een aardige
reden om het lijstje 12-maan-
ders met iets meer dan nor
male belangstelling te be
schouwen.
"Full-profs"
In 1979 kwamen daar de vol
gende „full-profsop voor:
Bertus Aafjes, H. C. ten Ber
ge. J. Bernlef, Jacques Ha
melink, Allied Kossmann,
Gerrit Kouwenaar, Sybren
Polet. Bert Schierbeek, Si
mon Vinkenoog, J. F. Voge
laar. Louis Fen on. Henk van
Kerkwijk en Rudy Kous
broek. Borgers zegt: „Kijk. als
je het over continuïteit hebt,
dan bedoelen we dat een
schrijver nog steeds regelma
tig moet publiceren. Als hij
vijf jaar lang niets heeft ge
schreven, dan krijgt hij wat
minder als een soort waar
schuwing. Een beginnend
schrijver,, is zijn debuut ook
nog zo goed, ki ijgt een kleiner
bedrag. Je begint dat lang
zaam op te bouwen, maar je
probeert wel zo snel mogelijk
te reageren, zodat het stimu
lerend werkt. Een auteur die
midden in zijn creativiteit zit,
kan het brengen tot een
maximum van 12 maand-
eenheden
Een man als Bertus Aafjes blijkt
al vele jaren lang „12-maan-
der te zijn. Voor mensen als
Kossmann, Kouwenaar en
Polet geldt hetzelfde. Is het
fonds niet gevaarlijk dat
steeds weer aan dezelfden
zon jaarbeurs wordt toege
kend ten koste van nieu
welingen che ook graag
een goed jaai inkomen zou
den willen hebben?
Borgers: „Och, objectieve
maatstaven bestaan niet. Dus
wij zeggen: in elk geval moe
ten zo kundig mogelijke men
sen over de toekenning van
de beurzen beslissen. En vei-
der is de enige objectiviteit
die we kunnen bereiken de
optelsom van de subjectieve
meningen, gedeeld door het
aantal meningen. En dat
mensen als Aafjes en Kouwe
naar als een soort drempel
voor een jongere generatie
auteuis zouden fungeren,
nee. dat geloof ik niet. Als ze
werkelijk dooi blijven piodu-
ceien, vinden wij dat we ze
moeien blijven stimuleien. Je
In dit land komt
niemand van hongei om.
Talrijke potjes staan
klaar voor talrijke cate
gorieën meer of mindei
armlastige burgeis. Zo is
ei sinds 1965 ook een
stukje staatsruif aan-
spreekbaai vooi onze
schrijvers. Het Fonds
voor de Letteren, zo heet
de club, die jaarlijks een
paar miljoen van CRM
mag besteden aan weik-
beurzen, uitleenveigoe-
dingen, aanvullende ho
noraria en reisjes.
Wie krijgt nu zo n beurs en
hoe wordt de beslissing
genomen? Waarom ont
vangt de ene schrijver
30.000 gulden per jaar
meer dan de andere?
Waardoor krijgt de eén
vele jaren achtereen een
vette 12-maandsbeurs en
komen anderen helemaal
niet op de beurslijst
voor? Welke reden is er
omdeéén wel 5000 gulden
toe te stoppen voor een
buitenlandse trip en een
ander niet? Wat is het
verschil in behandeling
tussen een „broodschrij
ver en een onderwijzer
die alleen s avonds en in
de weekeinden de pen
ter hand neemt?
Dr. Gerrit Borgers, tot vol
gend jaar nog voorzitter
van het fonds, verzekert
dat er met de grootst mo
gelijke nauwkeurigheid
wordt gewerkt. Dat zich
eerst twee verschillende
commissies over de aan
vragen buigen alvorens
het voltallige fonds de
eindbeslissing neemt.
Dat van "vriendjespoli
tiek geen sprake is en
weekeinden schrijvers
èèn of meer commissiele
den kennen dit eerder na
delig dan positief kan
uitwerken. En dat er, hoe
dan ook, altijd een blik
moet worden geworpen
in de belastingopgave
van de betrokkene. Want
of er nu steun wordt ver
leend aan een boer, een
fabrieksarbeider of een
schrijver, de overheid
gaat niet over èèn nacht
ijs.
Door
Peter Huysman
kunt zo iemand niet plotse
ling een enorm geringer in
komen bezorgen, zodat hij
genoodzaakt is allerlei bijba
nen te zoeken en op die ma
nier de produktie af te knij
pen'
Pijn
„Nee, de pijn komt pas als een
auteur op een leeftijd komt
dat hij niet veel meer schi ij ft.
We beslissen dan wel dat zo
iemand uit de 12-maands
beurs moet. Betrekkelijke
jongeren komen ei dan in.
Zon Hamelink, Vogelaar;
Ten Berge zit daar tussenin.
Ik dacht dat Bernlef sinds
1978 12 maanden krijgt. De 8-
maanders zijn de kandidaten
vooi de 12-maands
beurs
Borgers vertelt dat deze
„broodschi ijvers uiteraatd
geen andere baan, maai wel
vaak bijverdiensten hebben,
die uit hun beroep
voortvloeien. Het gaat dan om
het houden van lezingen
ivooi Schrijvers, School en
Samenleving), het schrijven
van artikelen in opdiacht van
een firma of een krant. „Die
schnabbeltjes kun
Dus als ze een jaar hebben
met een „sellei er tussen
door, dan mogen ze daar geen
last van hebben en knjgen
gewoon hun 12-maandsuitke-
img. Het gaat dus anders dan
bij de bijstand, waarbij elk
bedragje dat je vèi dient in
mindering woi dt gebracht op
de uitkei ing
Schrijvers die er een baan bij
hebben (ondeiwijzeis. lera
ren, Maarten t Hart doet we
tenschappelijke arbeid) en
meer vei dienen dan 33.480
gulden (belastbaar) kunnen
ook een of meer „maanden
ki ijgen, maai dan moet hij die
„gekregen maanden vi ij
nemen. Soms gaat dat niet
makkelijk en dun adviseert
het Fonds vooi de Letteren de
maandien) op te sparen,
waardooi zij na verloop van
tijd een half of heel jaar vrijaf
kunnen nemen. Het is sim
peler als leraar een half jaar
dan een maand tegen de
school gedag te zeggen.
Du
agt
Te hoog
i als
elf -
len. Deze extia inkomsten
tellen niet mee vooi het vast
stellen van het (belastbaar)
bedrag van 47.500 gulden.
Dat op lijst een niet de namen
an Hei mans. Wolkei s of he-
ve vooi komen, heeft een v ooi
de hand lit gende leden. Hun
jaat inkomsten liggen te hoog.
Dr. Gerrit Borgers zou best de „Wim lbo van de Nederlandse letterkunde
kunnen worden genoemd. Zonder zelf bijzondere faam als auteur te
hebben, is hij van groot belang vooi onze literatuur, vooral in organisato
rische en stimulerende
betrokken wordt,
zwengelt, kortom: druk
allerlei gebied.
Borgers is 62. Vorig jaar
Letterkundig Museum
Borgers is typisch een man, die overal bij
tichtingen zitting heeft, zaken aan-
met literatuur-bevorderende activiteiten op
uilde hij het hoofdconservatorschap van het
Den Haag in voor het hoogleraarschap in de
moderne Nederlandse letterkunde aan de Amsterdamse universiteit.
Een „ontzettend leuke", maar drukke baan. Mede daarom heeft Borgers
tal van andere functies, onder meer bij de Jan Campertstichting en de
Rottèrdamse Kunststichting, beëindigd. Ook achter functies, die hij nu
nog bekleedt (Stichting voor Vertalingen, Willem Kloosfonds, voorzitter
PEN-Nederland. enzovoort), gaat hij binnen afzienbare tijd een punt
zetten. Alleen voorzitter van Het Schrijvershuis wil hij nog wel een
poosje blijven.
Over het Fonds voor de Letteren, waarvan hij in 1981 als hij aftreedt zes
jaar voorzitter is geweest, zegt hij: „Ik geloof dat Sybren Polet en ik het
fonds wat overzichtelijker hebben gemaakt- Vroeger zaaide dat door
elkaar heen lopen van toelagen, werkbeurzen en stipendia verwarring
We hebben toen gezegd: laten we het schrijven om den brode zo goed
mogelijk bevorderen
Borgers die zich laat ontvallen dat er moeilijk vooraanstaande schrijvers of
dichters voor bestuursfuncties in het fonds te krijgen zijn, zegt: „Het
gaat ons erom: doet een schrijver degelijk zijn werk. dan moet hij steun
in de rug hebben. Soms deugt het soort niet, maar is de betreffende
auteur in dat soort echt goed bezig. Dan kan hij ook aanspraak op een
uitkering maken. Wij proberen niet zo veel onderscheid te maken. Een
boek kan psychologisch aan de schematische, oppervlakkige kant zijn,
maar voortreffelijk verteld. Als echter de psychologie ontbreekt en de
stijl is ook van niets, ja, dan moet je zeggen: dat komt niet in aanmer
king.
Met zeer veel plezier denkt Borgers terug aan de ti jd van Podium, het blad
dat hij samen met anderen in de eerste helft van de jaren vijftig oprichtte
Hij was toen leraar op een experimenteerschool in het Gooi en erom
bekend dat hij voortdurend moderne dichters mee naar zijn klas nam,
omdat de meesten bij hem inwoonden.
Borgers is opgegroeid met de Vijftigers en noemt zijn keus van de moder
ne schrijveis misschien daarom wat aan de eenzijdige kant. De dichter
Tentije vindt hij „fantastisch Leo Vroman en Rutger Kopland waar
deert hij zeer. Hoewel meer poezie- dan prozaliefhebber, is hij erg ge
steld op Hei mans. Reve en „Boontje", maar ook op Maarten t Hart („er
woi dt hem verweten dat hij zo veel schrijft, laten we blij zijn!"), Kelien-
donk. Jeroen Brouwers (steeds beter") en Oek de Jong.
„Het inkomen van Vinke
noog ligt daarentegen heel
laag. Dat van Aafjes ook. Zo n
financiële ruggesteun had hij
in zijn bloeitijd niet nodig.
Maar dat is erg achteruit ge
lopen. Dat geldt ook voor de
oude Den Doolaard, die nog
op hetzelfde niveau tchrijfl
maar veel minder verkoopt.
Hij heeft nu voor het eerst een
uitkering gekregen Hu zit op
een inkomen van 27.000 gul
den, dus het kan makke
lijk
„Kijk, een Theun de Vries, die
een heel behoorlijk inkomen
uit de pensioenpot van de
Stichting 40-45 heeft en
wiens boeken het de laatste
tijd weei goed doen, zo n man
vraagt niet eens een uitkering
aan. Jan Wolkers evenmin
Die veid'ent al zo veel dooi
zijn boeken en verfilmingen
willen noemen. Bovendien,
als achteraf blijkt dat hij bo
ven het maximum is geko
men, dan moet hij terugbeta
len Het komt ook voor dat we
iemand goed voor vier maan
den vinden, maar hem, gezien
zijn inkomen, slechts één
maand geven".
Max Dendermonde, die in een
grijs verleden „De wereld
gaat aan vlijt ten onder
publiceerde (mocht op de
boekenlijst van de middelba
re school), woidt in 1978 nog
steeds gehonoreerd met een
6-maandsuitkering, overeen
komend met bijna 16.000 gul
den. Wat wordt er eigenlijk
nog van Dendermonde ver
nomen? Borgers (lachend)
„Nou hij publiceert zo nu en
dan nog wel, hoor. Als ik in
zou ik hem persoonlijk mis
schien wat minder hoog aan
slaan. Maar juist die ge
mengdheid van de advies-
•rgt i
dat
Maar hoe komt het dan dat bij
voorbeeld Herman Pietei de
Boei op iijst-197 8 met 3
maanden en op lijst-1979 met
2 maanden voorkomt Dat is
toch nog altijd goed vooi een
bediag van i espectievelijk
ruim 7 000 en 5000 gulden En
die man verdient al zo veel?
Boigeis „Hij kan in elk geval
niet meei vei dienen dan het
ange
m Ee
akantu
je niet alleen maar een elita
keuze krijgt. Kijk, het zijn
geen literaire prijzen. Het
werk hoeft niet van uitste
kende. maai van redelijke
kwaliteit zijn Dat kan in vel
schillende lichtingen. Kwali
teit kan liggen in pionier
schap. maar ook in grote han
digheid met schrijven. Zo
kom je op die lusten typische
vertellei s tegen. En dat willen
we niet uitsluiten
Aanvullen
Harry Mulisch is een paar jaar
geleden een aanvullend ho-
noranum van 2400 gulden
uitgekeerd voor de publicatie
van zijn boek „Oude lucht
Had hij dat nou wel nodig?
Gerrit Boigeis zegt „Bij het
verstiekken van deze aan
vullende honoiai ia kijken we
niet naar de hoogte an de in
komens Elke Nedei landse
iettei kundige knjgt te weinig
vooi een boek. Dat is een ge
geven. En dat is niet de schuld
\un de uitgevei. Als deze 12
kan het moeiluk worden het
boek uit te geven. Reve en
Hermans, al schrijven zij even
goed als hun buitenlandse
collega's, zullen het altijd met
veel minder moeten doen dan
een Boll, Grass of Handke, die
gemakkelijk van hun pen
kunnen léven. De kans op
vertalen uit het Engels, Duits
of Frans is ook veel groter. De
stichting voor vertalingen
probeert buitenlandse uitge
vers wel te bewegen Neder
lands werk te vertalen. Maar
dat is niet makkelijk
„Daaiom kun je zeggen dat het
Fonds voor de Letteren ook
wel enkele sociale elementen
heeft, al is het absoluut geen
sociaal fonds. Een Beeldende
Kunstenaars Kegeling van
sociale zaken heeft er niets
mee te maken. Er wordt bij
ons ook geen tegenprestatie
verlangd, hoewel er wel een
plan moet worden overlegd
Controleren of zo n plan aan
het eind van een jaar is uitge
voerd, doen we natuurlijk
niet. Een gegeven moment
kun je als schrijver een tudje
droogliggen. Maar als iemand
jaren achtereen met dezelfde
plannen bezig is, ja, dan moe
ten we maatregelen gaan ne-
t Borg
aat
het
van weik dat belangruk is
vooi de ontwikkeling van de
adei land latten n De po*
pulaire schrijver die makke
lijk van zijn pen kan leven,
ti eft je volgens Borgers niet in
het fonds aan. „Wij redene-
len: als iemand een goed in
komen uit ityn werk heeft,
dooi dat hij meestal toch wat
populau inde smaak valt. dun
heeft hij ook mindei die sti
mulering van ons nodig dan
iemand die moeilijk ver
koopbare boeken schi ijft, die
vooi de literatuur-van belang
kunnen zijn. De bundels van
Kouwcnaui zullen nooit k..-
teeliom.ins in verkoopcijfer
overtreffen
