'Toetsen geweten van
dienstweigeraar moet'
EISEV1ERS
HP
deTijd
Ondernemende
Kees liep zijn
uitkering van
de WW mis
DONDERDAG 3 APRIL 1980
UTRECHT - „De dienst
plicht is een van de
zwaarste plichten die
de staat de burger kan
opleggen. De burger
moet bereid zijn om zijn
leven in te zetten voor
de belangen van de
staat. Het zou te een
voudig zijn, af- te gaan
op de simpele medede
ling van iemand dat hij
gewetensbezwaarde
Mr. A. Stempels t67). de voorzit
ter 1
de
ad-
inzake gewetensbe
zwaarden militaire dienst,
vindt het noodzakelijk dat het
geweten van een dienstwei
geraar wordt getoetst.
„Sommige dienstweigeraars
vinden het belachelijk dat
hun geweten moet worden
gecontroleerd. Ze vinden dat
juist het geweten van de men
sen die wèl in dienst willen
moet worden nagegaan. Ik
kan wel begrip opbrengen
voor deze redenatie, maar hij
klopt niet. Iemand die aan
zijn plicht voldoet, hoeft niet
te worden gecontroleerd. Dat
gebeurt ook niet met mensen
die elk jaar keurig hun belas
ting betalen".
Als hoofdredacteur van de NRC
en humanist werd Stempels
dertig jaar geleden lid van de
commissie die bepaalt of een
gewetensbezwaarde wel of
niet wordt erkend, om ver
volgens vervangende dienst
te verrichten. Binnen de
commissie wordt gestreefd
naar een zo evenredig moge
lijke vertegenwoordiging van
de geestelijke stromingen in
Nederland.
Maling
De commissie wordt nog wel
eens in de maling genomen.
Zogenaamde gewetenbe-
zwaarden liegen de commis
sie voor tegen alle geweld te
zijn: „De Grote Leugen'
Stempels: „Ik veracht die
mensen. En veel van mijn
collega's, die zelf dienstwei
geraars zijn, nemen dit nog
hoger op. Het is helemaal niet
moeilijk ons in de maling te
nemen. Wij kunnen dat on
mogelijk traceren. Als je dan
hoort dat mensen er trots op
zijn dat het hen is gelukt de
commissie te misleiden, kan
ik alleen maar zeggen dat ik
dat verachtelijk vind".
Om erkend te worden hoeft een
gewetensbezwaarde niet per
definitie tegen alle geweld te
zijn. Stempels: „We moeten
een duidelijk onderscheid
maken tussen oorlogsgeweld
en persoonlijk geweld. Veel
dienstweigeraars' worden te
genwoordig gedreven door
het feit dat ze niet willen
meedoen aan het anonieme,
massale geweld. We kunnen
best begrijpen dat iemand
sympathiek staat tegenover
vrijheidsbewegingen in lan
den met een dictatuur. Als
men zegt daaraan niet te wil
len deelnemen als zich in Ne
derland zo n situatie voor
doet, willen we wel weten
waarom niet. We nemen dan
geen genoegen met uitspra
ken als: We zitten niet in zo n
situatie... Daarover heb ik
geen oordeel, of: ik weet niet
wat ik zou doen. Maar het is
heus niet zo dat een voorstan
der van vrijheidsbewegingen
altijd de dienst in moet".
Sinds 15 januari van dit jaar
werkt de commissie volgens
een nieuwe procedure. In
Amsterdam, Utrecht, Breda,
Deventer, Delft, Den Haag,
Roermond en Groningen zijn
regionale kamers ingesteld
waar één commissielid al di
rect kan beslissn of een gewe
tensbezwaarde wel of niet
wordt erkend: de zogenaam
de eenmanskamers. Voor die
tijd moest een gewetensbe
zwaarde eerst naar een psy
chiater, en daarna voor een
commmissie van drie perso
nen verschijnen. Die proce
dure was tijdrovend. Er zat
bijna twee jaar tussen het in
dienen van een request en het
verschijnen voor de commis
sie van drie. Er ontstonden
enorme wachtlijsten door het
grote aantal gewetensbe
zwaarden. Per jaar zijn er
momenteel zo n twee- a drie
duizend dienstplichtigen die
een beroep doen op de wet
gewetensbezwaren militaire
dienst.
Sneller
Stempels: „De nieuwe proce
dure moet zorgen voor een
snellere behandeling van ge
wetensbezwaarden. Als alle
wachtlijsten zijn weggewerkt
zal de procedure veel korter
zijn. Voor degenen die direct
door de eenmanskamer als
erkend bij de minister van de
fensie worden voorgedragen,
is deze nu al korter.
Bij twijfel gaat het langer duren.
De gewetensbezwaarde moet
dan voor een nader onder
zoek voor de commissie van
drie verschijnen en moet
daarvoor eerst naar een psy
chiater. De hele oude proce
dure moet opnieuw worden
doorlopen. Wordt de gewe
tensbezwaarde weer niet er
kend en gaat hij in beroep bij
de Raad van State, dan duurt
het nog langer. Hij moet zeker
acht maanden wachten voor
dat de Raad van State zijn be
roep in behandeling
neemt".
De Vereniging Dienstweige
raars (VD) is niet geheel te
vreden met de nieuwe proce
dure. Ze geeft toe dat deze
voordelen kan bieden, maar
het zint de VD helemal niet
dat de beoordeling van gewe
tensbezwaarden nu plaats
vindt in kazernes. Ze vindt
dat daar een intimidatie van
uit gaat. Bovendien wil de VD
de hele procedure uit de han
den van het ministerie van de
fensie halen.
Stempels: „We hebben lang na
gedacht over de plaats waar
de eenmanskamers moesten
komen. Het probleem is dat er
niet overal voldoende lokali
teiten zijn. We hebben onder
andere aan gemeentehuizen
gedacht, maar die zijn over
het algemeen niet ruim be
huisd. In de kazernes konden
we wel terecht. Het zijn ei
genlijk geen echte kazernes
meer, in de zin dat er soldaten
zijn gelegerd. Het zijn inde
lingsraden waar ook dienst
plichtigen worden gekeurd
en waar het benodigde perso
neel aanwezig is. Ik geloof
niet dat daar een intimidatie
vanuit gaat".
België
Volgens Stempels hoeft de er
kenningsprocedure voor ge
wetensbezwaar den niet per
se onder het ministerie van
defensie te vallen. „Persoon
lijk vind ik het Belgische sys
teem veel interessanter. Ge
wetensbezwaarden vallen
daar onder binnenlandse za
ken. Niet de minister neemt
in Belgié de uiteindelijke be
slissing, maar een drieman
schap, bestaande uit een
ambtenaar van justitie, een
advocaat en een rechter als
voorzitter. Zowel de minister
als de gewetensbezwaarden
kunnen tegen een beslissing
van het driemanschap een
aantal keren beroep aanteke
nen bij hel College van Be
roep. We moeten echter niet
vergeten dat men in België
pas veel later met een wet is
gekomen dan in Nederland.
Óns systeem is historisch
verklaarbaar. Al vanaf 1923
vallen gewetensbezwaarden
onder het ministerie van de
fensie en er rust daar natuur
lijk een eerbiedwaardige er
varing. De Verenigiging
Dienstweigeraars moet ver
der niet vergeten dat de
commissieleden gewone
burgers zijn".
De ruim twintig commissiele
den die zorgen voor een wis
selende samenstelling van de
commissie van drie en de
eenmanskamers. pehntikpn
voor hun besluit als voor
naamste richtlijn de wet.
Stempels: „Op papier is het
uitvoeren van de wet een een
voudige zaak. maar in de
praktijk valt dat goed tegen.
De wet behoeft uitleg, er is al
tijd wel jurisprudentie over
een tekst. Om zoveel mogelijk
op een lijn te komen vergade
ren we daarover. We kijken
daarbij ook naar de uitleg die
de Raad van State aan de wet
geeft".
Volgens Stempels is het onmo
gelijk om dienstplichtigen
zonder enig gewetensonder
zoek te laten kiezen tussen
dienst en vervangende dienst.
„Daar is wel over gedacht. In
Duitsland is er enige tijd zo n
piocedure geweest, maar het
is afgeketst. De staat kan de
burger niet verplichten tot
het uitoefenen van civiele
diensten. Als dat wel zou
kunnen, werd het hoog tijd
dat we ons gingen afvragen
waarom alleen mannen hier-
komen. De staat vindt het al
erg genoeg dat ze de militaire
dienstplicht moet opleg
gen".
„Er is in Nederland ook enige
tijd nagedacht over een vrij
willigersleger. De Commis-
sie-Mommersteeg, die deze
zaak hééft bestudeerd, stond
daar negatief tegenover. Het
zou mooi zijn als we niemand
meer geweld hoefden aan te
doen, maar er bestaat een
groot gevaar dat een vrijwilli
gersleger een eigen bestaan
gaat leiden. Dat moeten we
niet hebben".
RON KRAGTEN
Het ging al een tijdje niet
goed met een kunst-
stofverwerkend bedrijf
in de buurt van Den
Bosch. De werknemers
waren daarom nauwe
lijks verbaasd dat ze op
een vrieskoude dag in
de carnavalsmaand fe
bruari te horen kregen
dat het dicht zou gaan.
Ze konden dë vasten
thuis doorbrengen.
Een van hen was Kees. Zijn ont
slag zou op 21 april ingaan.
Omdat er bij het fabriekje
geen cent meer te halen viel
kreeg hij van 11 februari tot 21
april zijn volledige loon (bijna
6000 gulden) uitbetaald door
de bedrijfsvereniging van de
chemische industrie, waarbij
het failliete bedrijf was aan
gesloten.
Nu was Kees een ondernemend
man. Vrijwel direct na het be
kend worden van het nade
rende einde nam hij contact
op met een relatie van zijn
werkgever. Samen met een
collega bood hij aan om als
zelfstandige naar een meu
belbeurs in Londen te gaan.
Zij zouden proberen daar
goederen te verkopen die in
het failliete bedrijf stonden
opgeslagen maar eigendom
waren van de relatie.
Gestolen
Het zakendoen in Engeland
lukte boven verwachting. Het
tweetal zette voor meer dan
100.000 gulden om. Alleen
toen het in Nederland terug
kwam bleken de meubels ge
stolen te zijn. De mannen
moesten dus bestellingen bi'
anderen plaatsen voordat ue
export naar Engelf;.id op
gang kon komen. Door deze
vertraging, door breuken bij
het transport en waardeda
ling van het pond leverden de
transacties niet de verwachte
winst van 5000 gulden op. In
tegendeel, er ontstonden
schulden voor rekening van
een inmiddels door Kees en
zijn collega opgericht beslo
ten vennootschapje, gericht
op im- en export van meube
len en het verwerken van
kunststoffen. Die oprichting
vond plaats in de zomer, in
juli.
Ondanks al die activiteiten had
Kees wel aan de bedrijfsver
eniging gevraagd om na z'n
ontslag in aanmerking te ko
men voor een uitkering inge
volge de Werkloosheidswet.
Zijn compagnon volgde dat
voorbeeld.
Werkbriefjes
Op de wekelijkse werkbriefjes
die hij inleverde bij het GAK.
het administratiekantoor van
de bedrijfsvereniging,
beantwoordde hij vragen of
hij misschien als zelfstandige
arbeid had verricht steeds
met 'neen'. Later vulde hij bij
de vraag waarom hij niet via
het arbeidsbureau had ge
probeerd werk te krijgen in
dat hij wachtte op het resul
taat van een onderzoek om
„zelfstandig te kunnen be
ginnen". Zijn collega, die het
iets nauwer nam met de
waarheid, gaf een keer toe dat
hij werkte als zelfstandige
zonder dat hem dat wat ople
verde. Hij vertelde ook samen
met Kees bezig te zijn een ei
gen vennootschap op te rich
ten. Die zou op 1 september
beginnen, zei hij, terwijl dat in
werkelijkheid al in juli
De mannen stonden ingeschre
ven bij een verschillend dis
trictskantoor, maar ook in
Brabant slaapt de verrader
niet. Begin augustus ontving
de bedrijfsvereniging ver
trouwelijke mededelingen
dat het tweetal al sinds fe
bruari als zelfstandige actief,
1/
Fred Verbakei
Vandaag de eerste van een
serie bijdragen van onze
nieuwe medewerker Fred
Verbakei. Verbakei is ju
rist en was tot voor kort
presentator/verslaggever
bij de parlementaire ru
briek van de NOS-tv "Den
Haag Vandaag".
In zijn beschouwingen be
kijkt hij de juridische
kant van actuele gebeur
tenissen.
was. Het leek Kees het beste
direct te bekennen. Hij gaf toe
dat hij onjuiste inlichtingen
had verstrekt en dat hij daar
om afzag van aanspraken op
een werkloosheidsuitkering.
Over de loonuitbetalingen
repte hij niet.
Draaien
Zes weken later kwam hy op
zijn verklaring terug en wen
ste hij alsnog een uitkering.
Kees zei dat hij terstond het
GAK en ook het arbeidsbu
reau van zijn plannen op de
hoogte had gebracht. Niet via
de werkbriefjes maar mon
deling. Tegen de politie zei hij
laten „Ik denk dat ik er een
beetje omheen gedraaid zal
hebben. Zeker hebben we
niet verteld dat wij als zelf
standige op free-lance-basis
werkzaamheden bestaande
uit in- en verkoop van luxe ar
tikelen gingen verrichten. Ik
wilde niet het risico lopen dat
mijn uitkering hierdoor in
gevaar zou kunnen ko-
Maar toen was het al te laat. De
bedrijfsvereniging besliste
dat Kees ten onrechte in fe
bruari. maart en april loon
had ontvangen en dat hij geen
recht had op een ww-uitke-
ring als zelfstandige. Hij
moest het bedrag van bijna
6000 gulden terugbetalen.
Kees nam dat niet en stapte
naar de raad van beroep in
Den Bosch. Die gaf de be
drijfsvereniging gelijk en
daarom ging de Brabander
naar de centrale raad van be
roep in Utrecht, de hoogste
rechter in dit geval. Daar her
haalde hij dat zowel het GAK
als het arbeidsbureau op de
hoogte waren van zijn han
delsreis naar Londen en dat
daar tegen hem was gezegd:
„Ga je gang maar, je behoeft
hier niet te komen, je bent nog
niet werkloos en wat ons be
treft blijf je een halfjaar weg".
Helaas wilde geen enkele
beambte dat verhaal bevesti
gen.
V erontwaardigd
Nu had de centrale raad ook de
verklaring van Kees tegen
over de politie gelezen en die
verschilde nogal. Kees ant
woordde daarop dat hy er wel
niet bij zou hebben gezegd
dat hij daar in één maand 5000
gulden dacht te verdienen. De
raad was verontwaardigd.
Zowel Kees als zijn collega
hadden de bedrijfsvereniging
volledige opening van zaken
moeten geven. Volgens de
raad was het tweetal sinds fe
bruari voortdurend in de
weer geweest om als zelfstan
dige een nieuw bestaan op te
bouwen. Van werkloosheid
was dus geen sprake en van
een recht op uitkering nog
minder.
De centrale raad stelde de zaak
nog iets scherper dan de raad
van beroep en de bedrijfsver
eniging al hadden gedaan.
Over de periode van 16 maart,
toen het ontslag was aange
zegd, tot 21 april, toen het was
ingegaan, had Kees geen
recht op loonbetaling. Gezien
zijn activiteiten als zelfstan
dige was hij die weken niet
meer werkloos. Dat zeiden de
bedrijfsvereniging en de raad
van beroep ook. Dat Kees van
11 februari, toen hij hoorde
dat het bedrijf de produktie
staakte, tot 16 maart ook niet
werkloos was, zou volgens de
hoogste beroepsrechter nog
niet aanspraak op loonbeta
ling in de weg hoeven staan.
Maar in dit geval had de be
drijfsvereniging terecht het
uitgekeerde bedrag terug
gevorderd omdat ze er op
moet kunnen vertrouwen dat
de verstrekte gegevens waar
zijn.
De Brabander werd dus onom
wonden voor leugenaar gezet
en moest voor straf over beide
periodes de loonbetaling te
rugstorten. Tragisch want ei
genlijk had hij al die maanden
als zelfstandige niets ver
diend. Het was voor hem een
lange vasten geworden.
L^n
VRIJ NEDERLAND
De voetbalzwendel in Italië heeft
Frits Barend en Henk van Dorp
op de vraag gebracht of zoiets ook
in Nederland mogelijk zou zijn.
Bij nader onderzoek blijken er
inderdaad malafide praktijken te
worden beoefend: omkoping van
spelers en bestuurders en een
zwarte toto: "De vaste kern van
het zwarte bookmakerscircuit be
staat uit een man of twintig. Zij
beheersen de alternatieve toto's
die menige kleine zelfstandige
een welkome bijverdienste ople-
Een interview met Robert Long
behoort langzamerhand tot het
verplichte nummer van elk zich
zelf respecterend dag- of
weekblad. Toch weet Bibeb hem
enkele leuke uitspraken te ont
lokken:
"Ik houd ontzettend van vals. De
balletdanser die tijdens een repe
titie tegen de ander zegt: "Meid
wat heb je een lekkere grote reet.
Vals, twee.drie,vier". Dat vind ik
te leuk voor woorden".
Long zegt geen pessimist te zijn,
maar ziet de toekomst somber in
"Wiegel vind ik heel gevaarlijk.
Ik weet niet of monden jou iets
zeggen. Wiegels mond heeft iets
van een vleesetende plant. Daar
is iets mee, als je die mond'sterk
zou vergroten, als die mond het
voor het zeggen kreeg dan zou je
Nederland moeten ontvluchten".
Verder in Vrij Nederland een inter
view met Ruud Lubbers, die na
een jaar begint te groeien in zijn
rol als fractievoorzitter. Franz Jo
sef Strauss, die zichzelf een in
tellectueel vindt, zal dat nooit
worden volgens Bernt Engel-
mann, voorzitter van de West-
duitse schrijversbond en plaats
genoot van de aan de weg timme
rende Beier.
Het kleurkatern van Vrij Neder
land is gewijd aan de Franse
schrijver/filosoof Jean Paul Sar
tre.
MACA7INE
Tussen de advertenties door wijdt
EM een artikel aan de machtstrijd
binnen de PvdA: Den Uyl versus
Van den Berg. Oftewel het bin
nendringen binnen de fractie van
Van den Berg: "Eens per maand
ontmoet hij de Tweede Kamer
fractie, tijdens welke gelegenheid
hij zijn visies ontvouwt. Binnen
de fractie is deze ontmoeting al
aangeduid als een Groot Uur U".
Maar Den Uyl is gewaarschuwd:
"Hij zal meer inventiviteit en
kracht moeten opbrengen dan hij
nu doet om het politiek leider
schap van de PvdA in eigen hand
te houden", aldus Elsevier.
Fons van Westerloo analyseert de
vergissingen van president Car
ter.
Het omslagartikel handelt over de
beschuldigingen die de theolo
gen Schillebeeckx en Küng naar
hun hoofd krijgen als gevolg van
hun onderzoek naar Jezus Chris
tus.
De Kema-affaire wordt nog eens
belicht en een ooggetuigeverslag
is opgenomen over de begrafenis
van aartsbisschop Romero.
"De kinderen van '66" luidt het om
slagartikel van HP. De kinderen
die in dat jaar zijn geboren, zijn
nu pubers: "Ooit was er een re
cept: een kind moest opgroeien in
een gezin, waar vader zorgde
voor het gezag en moeder voor de
geborgenheid. De nieuwlichters
uit de jaren zestig doorbraken
dat patroon. Vader verdween
vaak uit het beeld en moeder ont
plooide zich tot een studerende
vrouw of ging in een cummune
leven". Lieve Joris ging na hoe
die kinderen dat alles ondergin
gen.
Veel werkgevers hebben de vorig
jaar door het CDA afgedwongen
aftopping van de prijscompensa
tie op 1 januari van dit jaar weer
teruggedraaid. Een feit dat ken
nelijk aan de CDA-fractie is
voorbijgegaan. "Het grote inha
len is begonnen", constateert HP.
"De werkgevers hebben in de eer
ste week van januari snel en slim
geopereerd. De aftoppingswet
liep af op 31 december, maar op
11 januari kondigde minister Al-
beda de loo.ipauze af. Na die da
tum had men de aftopping niet
meer terug kunnen draaien".
Kortom de nivellering is gesabo
teerd, luidt de conclusie van HP.
IJzersterk is overigens de plaat
van Frits Muller deze week. die
de verwantschap Afghanistan-El
Salvador zeer subtiel, maar haar
scherp aan de kaak stelt.
hervormd
nederland
Voor Carters veiligheidsadviseur
Zbigniev Brzezinski moet de
Russische inval in Afghanistan
als een geschenk uit de hemel zijn
gevallen. Niet alleen kan hij zijn
lang gekoesterde wantrouwen
jegens de Sowjet-Unie in politiek
omzetten; ook kan hij zijn eer
zucht waarmaken meer te zijn
dan alleen maar 'een adviseur'.
Hervormd Nederland beschrijft
hoe deze havik in de Amerikaan
se politiek steeds meer macht
heeft gekregen en hoe Carter zich
op hem verlaat.
Dat de positie van de oudere onge
huwde vrouw in onze maat
schappij nog verre van riant is,
bewijst HN m een interview met
zo'n vrouw. Een goede baan heeft
ze, dat wel. Maar ze woont nog by
haar oude moeder in en dat bete
kent een beknotting van haar
vrijheid ..'t Is met makkeluk
hoor, in 't begin ben ik echt wel
eens opstandig geweest, maar je
gaat je erbij neerleggen Het is
ook mijn fout dat ik er altijd ben.
Ik had natuurlijk veel eerder
flink moeten zijn en moeten zeg
gen hoor-es, je kunt best alleen,
zoek het maar uit".
Op begrip van getrouwde familie
leden hoeft ze helemaal niet te
rekenen. M?ar zegt ze: "Gelukkig
heb ik wel gevoel voor humor, an
ders hield ik het niet vol".
Al heeft D'66 het huidige kabinet
gesteund door vóór de loonmaat
regel te stemmen. Van Agt moet
toch weg. Dit zegt een wat grim
mige Jan Terlouw deze week in
DeTijd. Maar i»>k dc PvdA h 1 it
geen zoetsappigheid van deze
partij te verwachten. "In het mid
den van de jaren zeventig was
D'66 zo zwak geworden dat we
geen vuist meer konden maken in
de samenwerking met de PvdA.
D'66 heeft nu een nieuwe koers en
bezit nieuwe kracht. De PvdA
moet er in deze situutie aan wen
nen dat zij te maken heeft met een
volstrekt onafhankelijke stro
ming. Niks meer progressieve
volkspartij, niks meer samen uit
samen thuis D'66 bepaalt haar
eigen beleid".
Een bericht uit El Salvador en een
portret van de vermoorde aarts
bisschop Romero uitbreken niet
in De Tyd.
"De school moet geen winkel wor
den waar je even wat haalt", zegt
staatssecretaris De Jong. die ex
tra examens in het voortgezet
onderwijs wil invoeren.
ANNEMIEK RUYGROK
