Diogenes voert strijd tegen verval
„Betonnen blokkendozen
bouwen gaat wel een
stuk gemakkelijker"
Geen geheimzinnigheid
Gastkolom
Hans van Brussel over renovatie
VRIJDAG 7 MAART 1910
LEIDEN - De binnenstad van Leiden staat
op veel plaatsen in de steigers. Onver
moeibaar gaan velen het verval van talloze
oude pandjes te lijf. Het kan de liefhebber
van de Leidse binnenstad niet zijn ont
gaan dat steeds meer panden worden ge
restaureerd. Je kunt in geen enkele oude
wijk komen of er is wel een particulier of
één of andere stichting bezig met het her
stel van monumentale panden. Soms lijkt
het er op alsof de één de ander aansteekt.
Het is overal breken en bouwen, slopen en
verbouwen geblazen.
Een van de groepen die een moeizame strijd
voert tegen het verdere verval van de vele
historische panden die Leiden rijk is, is de
Stichting Diogenes. Deze stichting stelt
zich ten doel het gehavende stadsbeeld te
herstellen en de binnenstad weer be
woonbaar te maken. Dat zoiets niet van
een leien dakje gaat bewijst de weinig
rooskleurige toestand waarin Diogenes
regelmatig verkeert. Het grootste
probleem is: geld. De stichting is vrijwel
geheel afhankelijk van de luimen van de
overheid die steeds spaarzamer wordt met
het verstrekken van restauratie-subsidies.
Diogenes heeft genoeg plannen voor het
restaureren van oude panden in de Leidse
binnenstad maar de uitvoering laat tel
kens op zich wachten omdat de subsidies
zeer traag afkomen.
Ondanks de problemen van Diogenes heb
ben anderen zich niet laten weerhouden
om het goede voorbeeld te volgen. In de
schaduw van "grote broer" Diogenes
werkt sinds een paar jaar de Stichting Het
Kleine Leidse Woonhuis aan de restaura
tie van wevershuisjes en andere kleine
woninkjes. Welbewust heeft deze stich
ting gekozen voor het opknappen van
kleine niet monumentale panden die
beeldbepalend zijn voor het historische
stadsbeeld.
Rita Meijer, voorzitster van Het Kleine
Leidse Woonhuis: "Er staan zoveel leuke
oude huisjes leeg of ze zijn vervallen tot
pakhuis, dat mag gewoon niet voorkomen
in een woonwijk. Ik kan me daar ontzet
tend boos over maken. Het Kleine Leidse
Woonhuis wil daarom krotten en bouw
vallen weer bewoonbaar maken. Het eer
ste pand dat we aanpakten, aan de Uiter
stegracht, was werkelijk een krot. De ge
vels waren helemaal verrot en het dak be
stond uit golfplaten. Steen voor steen is
het pandje van de grond af weer opge
bouwd en in oude glorie hersteld. Het is
een schitterend wevershuisje geworden
bestemd voor twee personen".
Met niet aflatende ijver is de stichting in
middels aan haar volgende project be
gonnen, de Leidse architect Veldman
heeft een restauratieplan gemaakt voor
maar liefst vijf woningen aan de Gorte
straat in de Haver en Gortbuurt. De huis
jes, die op de nominatie stonden om te
worden afgebroken, worden op sobere
wijze gerestaureerd en verkocht F.Pn
beetje handige doe-het-zelver kan de op
knapbeurt zelf afmaken en daarmee veel
geld besparen. De stichting Het Kleine
Leidse Woonhuis voegt met deze werk
wijze weer een aantal karakteristieke
Leidse pandjes toe aan het historisch
stadsgezicht.
Het is duidelijk dat er een willige markt is
voor oude en vergeten woninkjes in de
oude stadswijken. Steeds meer mensen
geven er de voorkeur aan om in de gezelli
ge binnenstad te wonen, in typische
kleinschalige Leidse huisjes voorzien van
alle hedendaagse gemakken. Diogenes en
het Kleine Leidse Woonhuis zijn ideale
stichtingen die, gedreven door liefde voor
de binnenstad, absoluut gaan winst ma
ken. Dat er voor slimme jongens ook
brood zit in het opknappen en doorverko
pen van oude panden is een duidelijke
zaak. Hans van Brussel Renovatie bv te
kent voor die laatste aanpak.
"LEIDEN IN LAST", zo heette het
boekwerkje dat tien jaar gele
den verscheen en waarin het be
stuur van deze stad haar nood
klaagde over de nijpende
problemen
heeft te maken,
Tien jaar later is
stel" het motto
gemeentebestuur
het proces
Leiden in her-
ran het Leidse
Pogingen om
aftakeling te
stuiten lopen als een rode draad
door de stad heen. Over het weer
leefbaar maken van de Leidse
binnenstad gaat een serie arti
kelen die regelmatig in deze
krant verschijnen.
LEIDEN - "De manier van zaken doen van de gemeente is
niet altijd even eerlijk", vindt Hans van Brussel. Hij wil
daarover wel eens een boekje opendoen, belooft hij. En:
"Ik neem geen blad voor mijn mond, er moet maar eens
worden gezegd waar het op staat. Het falende beleid van
de gemeente heeft mij al gedwongen tot een verlies van
36.000 gulden".
Dc felle aanklacht van Van Brussel
komt voort uit ervaringen die hij
heeft opgedaan in het binnen-
stadsgebeuren. Hans van Brussel
Renovatie bv houdt zich sinds
een paar jaar bezig met het op
knappen en doorverkopen van
oude panden in de binnenstad.
Hij komt er recht vooruit dat hij
de zaken commercieel aanpakt.
Het weer bewoonbaar maken van
oude woonhuizen biedt volgens
hem grote mogelijkheden tot
snelle uitbreiding van de wo
ningvoorraad. "Maar", zegt hij,
"Ik geef toe dat ik niet uitsluitend
uit betrokkenheid met de wo
ningzoekenden handel. Het
commerciële aspect staat voorop.
Als in de binnenstad geboren en
getogen Leidenaar in hart en nie
ren, komt er echter wel veel liefde
en gevoel voor de stad bij".
Van Brussel: "Ik ben toevallig in
onroerend goed terecht geko
men. Enkele jaren geleden kocht
ik, hoewel ik nauwelijks eigen
geld bezat, een aantal panden aan
de Herengracht. Voor één pand.
een schitterend 17e eeuws trap
gevel monument dat vanaf de
Herengracht doorloopt tot aan de
Vestestraat, heb ik een apparte
mentenplan laten ontwikkelen.
De gemeente is na jaren touw
trekken nog steeds niet met dat
plan akkoord zodat ik het pand
noodgedwongen heb moeten
verkopen.
Van het geld dat ik uiteindelijk aan
de zaak overhield heb ik een re-
novatiebedrijf opgezet. Samen
met een bouwkundige en een
aantal bouwvakkers, die genoeg
hadden van de nieuwbouw, zijn
we na veel vallen en opstaan
zover dat we durven te zeggen dat
het mogelijk is bouwvallige- of
bedrijfspanden te renoveren en
tegen redelijke bedragen (tussen
de f 125.000 en f 150.000) op te le-
Naast renovatie doet Van Brussel
bv ook wel restauraties. "Maar
dan kom je vanwege de eisen van
monumentenzorg in een veel ho
gere prijsklasse terecht. In totaal
hebben we in het afgelopen jaar
vijftien woningen opgeknapt of
plannetjes daarvoor ontwikkeld.
Daarnaast zijn er op dit moment
plannen voor acht woningen in
het te renoveren Willemshofje
aan de Middelstegracht en voor
de bouw van woningen op het
voormalige fabrieksterrein aan
De Vliet.
Het nieuwe plan voor De Vliet
voorziet in de bouw van vier wo
ningen en drie appartementen.
"Woningen in oude stijl zodat het
jarenlang verstoorde beeld ein
delijk wordt hersteld", aldus Van
Brussel. "Wij ontwikkelden het
plan zelf. spraken het vooraf door
met bouw- en woningtoezicht en
,met wethouder Waal en kwamen
zo tot een opzet die door alle
- beoordelende instanties als posi-
De welstandscommissie vindt dat
er maar eigentijdse bouw moet
komen aan De Vliet. Als wij zien
wat er de afgelopen jaren aan ei
gentijdse bouw in Leiden is neer
gezet (Hoogheemraadschap,
Gamma Bouwmarkt, Pelikaan
hof) dan is het wel begrijpelijk
waarom wij dit niet eens willen
overwegen. Bovendien is er één,
onuitgesproken, reden die de
welstandscommissie ons wel
heeft laten voelen: het door ons
zelf ontwikkelen van plannen
zien zii eigenlijk als broodroof.
Het komt er gewoon op neer dat
wij, mede op advies van Bob C
Van Beek (monumentenarchi
tect maar geen B.N.A.-lid), een
plan ontwikkelden waardoor De
Vliet eindelijk weer een mooie
gracht wordt, door de grutters
mentaliteit van de Welstands
commissie aan de kant wordt ge
zet. Terwijl wij voldoen aan de ei
sen van bouwkunde, stedebouw,
brandweer, verkeer, en aan het
bestemmingsplan. Bovendien is
het plan door iedereen die we het
toonden met veel enthousiasme
ontvangen".
Een andere kwestie waarover Hans
van Brussel zeer is gebelgd is de
handelwijze van de heer Schaap,
chef van de afdeling grondzaken
van de gemeente. "De heer
Schaap biedt namens de gemeen
te iedere indiener van een bouw
plan een "exploitatie-overeen
komst" aan. Zo n overeenkomst
houdt in dat alleen mag worden
gebouwd als de bouwer aan de
gemeente een bepaalde vergoe
ding wordt betaald voor het
fonds bovenwijkse voorzienin
gen. in dit geval bestemd voor de
aanleg van een riool aan De Vliet.
Ik heb daar wel begrip voor zegt
Van Brussel. "Maar je staat wel
even raar te kijken als de heer
Schaap van mij een bedrag van
75.000 gulden vraagt voor een
plan van vier woningen en drie
appartementen terwijl je weet dat
diezelfde heer Schaap voor het
zelfde stuk grond van De Bolster
een bedrag van slechts 45.000
gulden eiste terwijl zijn plan een
dubbel aantal woningen (14 ap
partementen) inhield. De heer
Schaap heeft mij nooit verteld
waarin het verschil zit. Het lijkt
mij dat de gemeente voor één en
dezelfde dienst (het aansluiten op
het gemeenteriool) niet aan Jan
tje 75.000 gulden kan vragen en
aan Pietje 45.000 gulden. En
vooral niet als Pietje in werke
lijkheid De Bolster heet en zoge
naamd een zeer slechte naam bij
die zelfde gemeente heeft.
Ik wil echt niet de indruk wekken
dat het bij de gemeente een
zooitje is", aldus Van Brussel.
"Maar ik meen wel dat de ge
meente de verschillende aanne
mers niet op voet van gelijkheid
behandeld en dat bepaalde zaken
oogluikend worden toegestaan".
Ik twijfel niet aan de goede wil
van deze mensen maar de ondui
delijkheid over allerlei procedu
res en de traagheid waarmee be
slissingen worden genomen
heeft mij. in dit geval van De
Vliet, inmiddels een verlies van
36.000 gulden opgeleverd. Dal
soort grapjes kan ik me gewoon
niet permitteren Dan moet ik af
en toe wel een flinke winst ma
ken, gewoon om het hoofd boven
water te kunnen houden.
Ik wil graag in de binnenstad blij
ven werken", bekent Van Brus
sel. "Oude pandjes herstellen en
in stijl terugbrengen, dat is leuk
werk. Maar soms denk ik dut je
inderdaad maar beter betonnen
blokkendozen kunt bouwen. Dat
gaat een stuk gemakkelijker
JAN RIJSDAM
Bovenstaande tekening laat het bouwplan zien dat is ontworpen voor
De Vliet.
Als het aan de Welstandscommissie ligt komt deze woningbouw nooit van
de grond. De commissie meent dat dit plan een ongelukkig mengsel is van
historisch en eigentijds bouwen. Men is van mening dat het plan bij wijze
van spreken in Disneyland zou kunnen staan. De commissie is een voor
stander van "eerlijk bouwen". Het historisch bouwen mag wel maar dan
moet het ook goed uitgewerkt worden. Volgens de commissie heeft dit plan
onvoldoende kwaliteit.
Schaap van Grondzaken
Door
drs. J. P.
van der Reyden,
alg. secretaris
Verbond van de
Ned. Groothandel
had voor een zit
plaats in de boom gezorgd.
Het jongetje paste daarin
precies. Met zijn rug tegen de
stam van de dikste boom van
de Vliet keek hij tegen de lage
middagzon in naar de eenden
die wat ongelukkig roeiend
hun weg zochten door het als
een kameleon van kleur ver
anderende water van de Vliet.
Onder de hoge Vlietbrug
kwam een hoog met kisten op
gestapelde boot van de groen
teveiling die hoge golven ver
oorzaakte in de smalle gracht
Olie van de boten, verf en
warmte van de fabrieken en
dus maar weinig kans voor
vissen tot overleving bedacht
het jongetje.
Achter hem sloeg de deur van
het kantoor irnn Cranenburg
en Heringa dicht. Even om de
boom heen kijken wie er naar
huis ging. Ja hoor, de ouwe
baas zelf. Dat klopte want zo
even was de enige auto die de
buurt rijk was. een grote
Amerikaan, de Vliet opgere
den moeilijk laverend langs
de grote vrachtwagens die bij
de fabriek en bij 't pakhuis
van Beuth stonden te lossen.
Nog even en dan zouden ook de
fabrieksdeuren op het Rapen
burg opengaan en de meiden
en jongens die vele uren in be
dompte ruimten hadden
doorgebracht, luid schreeu
wend en vechtend de brug
overkomen richting binnen
stad. Naar huis, waar intus
sen moeder en de kinderen,
die nog thuis waren, een
handkar vol bonen hadden
gedopt voor Tieleman en
Dros. Het jongetje had, als hij
naar zijn oma liep, de grote
bergen, lege doppen vaak ge
zien in de smalle straten ach
ter de Haarlemmerstraat
Sijthoff ging al uit, zonder la
waai, haast bedachtzaam,
zoals alles bij dat bedrijf be
dachtzaam leek te gaan zon
der veel prestatiedwang of
controle. Soms piepte een
werknemer overdag er stie
kem tussenuit om even gauw
in VEsperance op de Kaiser-
straat een neutje te gaan ha
len.
Als de visman tweemaal in de
week kwamwas het helemaal
feest. Dan dromde de halve
binderij om de viskar heen en
liet zich de haring en bokking
goed smaken totdat ze met
zachte hand weer naar bin
nen werden gemaand.
Het zou zo wel etenstijd zijn.
want de oude Van Duuren
ging op de hoek van de Molen-
steeg zijn kar met boeken en
tweede hands spullen al op
ruimen. Tijd om naar huis te
gaanHet jongetje stond op en
liep langzaam de Vliet af.
Zo is het nu - bijna vijftig jaar
later - niet meer. De lokale in
dustrie is vrijwel ter ziele
Voor een deel omdat zij maar
tot één industriële branche
behoorde, de textiel. Toen die
na de Tweede Wereldoorlog
onder druk kwam te staan
door de invoer van textiel uit
ontwikkelingslanden, andere
EG-landen en Oostbloklanden
ging de ene na de andere
Leidse textielfabriek dicht.
Ook de onaantastbaar geach
te industriële bolwerken als
Cranenburg en Heringa en
Beuth.
Voor een deel ook verdween de
werkgelegenheid uit de Leidse
industrie omdat deze een een
zijdig assortiment had,
waarvoor slechts op een be
perkt aantal markten afzet
werd gevonden. Zo was het
bijv. snel met de plaatselijke
conservenindustrie Tieleman
en Dros gedaan toen Neder-
lands-lndië zelfstandig werd
waarmede een min of meer
beschermd afzetgebied weg
viel.
Tenslotte moest een deel van de
lokale industrie zijn poorten
sluiten omdat de produktivi-
teit te laag was. Er werd door
vele bedrijven wel gedurende
vele jaren een kwaliteitspro-
dukt gemaakt, doch de prijs
concurrentie die het gevolg
van de vergrote (EG)markt
was deed uiteindelijk een be
drijf als Sijthoff, alsmede een
aantal andere van oudsher
gerenommeerde Leidse be
drijven, de das om.
Alleen degenen die onder de
rook van deze industriegi
ganten - dat waren zij in de
maatschappelijke context
van destijds - hebben ge
woond en gewerkt weten hoe
zeer tegen de eigenaren en lei
ders van deze fabrieken werd
opgezien. Hoeveel ontzag zij
inboezemden, welk gezag hun
uitspraken hadden.
De ondergang van het korps
Leidse industriëlen tastte het
zelfvertrouwen van de Leidse
bevolking - door de eeuwen
toch al zwaar beproefd - nog
weer verder aan. De werkge
legenheid kreeg een knauw
die nog jaren zich deed ge
voelen.
Weliswaar is er in Universi
teitskringen een nieuwe en
grote werkgelegenheid ge
vonden, doch zelfs in de werk
plaatsen van deze werkgever
zijn andere arbeidskrachten
nodig dan destijds in de in
dustrie. De aanpassing, de
omscholing, van de Leidse ar
beidende bevolking is dan ook
moeilijk geweest. Het ergste is
echter dat er nog al wat uitval
van arbeidskrachten is ge
weest. Mensen die blijvend uit
het arbeidsproces zijn gesto
ten. Dat laatste vooral heeft
het altijd al (latent) aanwezi
ge wantrouwen van de Leidse
bevolking tegen macht en ge
zag versterkt, hetgeen uiter
aard zijn uitwerking op de
maatschappelijke, alsmede
op de politieke verhoudingen
heeft gehad.
In even vijftig jaar is Leiden
overgegaan van een hoog ka
pitalistische volkshuishou
ding waarin het leven armoe
de, maar ook samenhang
kende naar. een postindus
triële die gekenmerkt is door
relatieve welvaart en desin
tegratie. Daarnaast - in een
volgende astkolom zal daar
op worden ingegaan - onder
ging tezelfdertijd de van
oudsher tweede bron van
werkgelegenheid, t.w. het (de-
tail)handelsapparaat sterke,
van buiten komende, invloe
den die de structuur van de
branche en de levenskansen
van de bedrijven die daartoe
behoren hebben aangetast.
Voor de oplossing van de Leidse
problemen is intelligentie en
politieke ambitie vereist
maar geen garantie voor sla
gen. Even belangrijk is kennis
van,maar vootal begrip voor,
hetgeen zich in een mensenle
ven in de Leidse samenleving
heeft afgespeeld.
LEIDEN - Sommige mensen doen net alsof het op Bureau Grondzaken
allemaal heel geheimzinning toegaat.Dat is natuurlijk niet zo", aldus de
heer Schaap, chef van de afdeling grondzaken van de gemeente. "Maar
onderhandelen over grondaankoop doe je nu eenmaal niet in hel open
baar. Elke onderhandelingspartner van de gemeente heeft recht op een
bescherming van zijn belangen Als gevolg van het feit dat onderhan
delingen "in het geheimplaats vinden vindt de heer Schaap hel ver
klaarbaar dat er veel onduidelijkheid bestaat over de activiteiten van
het grondbedrijf.
"Grondzaken opereert volgens het
principe: waar kunnen we geld
uitslaan". En: "Hun optreden ge
tuigt niet van veel gevoel voor de
stadsvernieuwing", aldus uit
spraken die naar voren kwamen
in het onderzoek dat Leidse so-
ciologiestudenten instelden naar
de stadsvernieuwing in Leiden.
Wethouder Waal verklaarde dat
er in Leiden misschien vijf men
sen zijn die weten hoe het binnen
grondzaken toegaat waaraan hij
toevoegde dat deze mensen er
alle belang bij hebben om die
kennis voor zich te houden. "Zij
weten hoe de manipulaties
gaan", aldus de wethouder in het
onderzoekverslag. Al met al komt
een weinig rooskleurig beeld
naar voren van Bureau Grondza
ken.
De heer Schaap moot er hartelijk
om lachen en laat blijken de uitla
tingen niet ernstig te nemen. "De
gang van zaken rond het aan- en
verkopen van grond is een inge
wikkeld financieel spel", zegt hij.
"Je kunt zelfs raadsleden niet
kwalijk nemen als ze niet precies
begrijpen hoe grondzaken werkt.
Dat hoeven ze ook niet te weten,
vind ik. Raadsleden moeten de
grote lijnen in de gaten houden
en besluiten nemen. Er is een le
ger ambtenaren om het specialis
tische werk te doen. Maar een
aantal raadsleden weet best hoe
het binnen het grondbedrijf toe
gaat. In elk geval meer dan vijf".
De heer Schaap ontkent dat
Grondzaken niet alert op allerlei
ontwikkelingen in de binnenstad
zou reageren. Hij vindt het aan
koopbeleid van het gemeentelijk
grondbedrijf voldoende waar
borg voor een goed stadsver
nieuwingsbeleid. "Maar de ge
meente kan nu eenmaal niet alles
zelf doen", meent hij. "Daar heb
ben we de mankracht niet voor en
met behulp van particulier initia
tief is het ook zeker mogelijk een
stuk stadsvernieuwing te realyse-
"Ik bégrijp Van Brussel niet", zegt
Schaap. "De gemeente biedt ie
dereen die een stuk nieuwbouw
in Leiden wil neerzetten een ex
ploitatie-overeenkomst aan. Dat
is om de kosten te vergoeden die
de gemeente moet maken bij
voorbeeld voor de aanleg van een
riool, groenvoorzieningen of
straatverlichting. Het gaat om
een redelijke kostenvergoeding.
Het is echt geen slag in de lucht,
al kun je over de hoogte van het
bedrag altijd twisten. Van Brus
sel is te verstaan gegeven dat van
hem een kostenvergoeding zou
worden worden gevraagd van
ongeveer 75.000 gulden.
De Bolster was niet van plan om
nieuwbouw langs De Vliet neer te
zetten maar om achter de oude
gevel nieuwe appartementen te
bouwen. De gemeente kan de ge
noemde regeling dan niet toepas
sen maar maakt wel dezelfde kos
ten". Schaap ontkent niet dat de
gemeente enige druk op De Bol
ster heeft uitgeoefend om tot een
exploitatie-overeenkomst te
komen. Hij spreekt van een
'gentlemen's agreement". "Je kan
zoiets nooit keihard afdwingen",
zegt hij.
"Manipuleren, in negatieve zin, is
absoluut onmogelijk", meent de
heer Schaap. "De democratische
controle in Leiden is zodanig dat.
als een ambtenaar dat zou willen,
hij gewoon de gelegenheid niet
krijgt. Bovendien is er een ge
meentelijke accountantsdienst
die alles zeer zorgvuldig napluist.
Maar.... als je de gemeente af en
toe eens een voordeeltje wil be
zorgen dan moet je wel eens als
een soort gemeentelijke project
ontwikkelaar opereren".
JAN RIJSDAM
