Jeroen Brouwers
heft roede in -é
haat en afkeer
Sneeuwboek, Groningen februari '79"
Galapagos: van 'de behekste'
naar betoverende eilanden
Gemiste kans in Peking
"Een hoofd vol
macaroni": Guus
Kuijers beste
boek tot nu toe
WOENSDAG 5 MAART 1980
Tfff
PAGINA 13
Galapagos. eilanden van de be
tovering. Fotoboek van Kees en
Mariska Schever met tekst van
Han Rensenbrink. Uitgegeven
door Unieboek bv. Prijs:59.50.
Toen Charles Darwin in 1835 voet
zette op één van de Galapagos-
eilanden, vermoedde hij niet dat
hij daar uiteindelijk de sleutel
zou vinden voor zijn bekende
evol utie-theoriePas 24 jaar latei-
publiceerde hij zijn theorie die h ij
voor het grootste deel baseerde op
de vondsten die hij op de eilanden
uit de Galapagos-archipel deed.
De unieke planten- en dierenwe
reld (er leven dieren die nergens
anders ter wereld voorkomen)
bood hem het studiemateriaal
De Galapagos-eilanden werden in
1535 ontdekt door een Spaanse
bisschop op ontdekkingsreisDe
bisschop noemde de eilanden
naar de reuzenschildpadden
galapagos in het spaans) die er
in groten getale leefden. De Span
jaarden hadden niet veel op met
de eilanden. Ze noemden ze ook
wel "de behekste eilanden"Nu,
ruim vierhonderdjaar later is die
bijnaam gewijzigd in: "de be
toverende eilanden". Met recht,
zoals blijkt uit het boek dat het
fotografenechtpaar Scherer
aan de Galapagos-
archipel wijdde. Sublieme foto's
vlotte tekst van Artis-m
dewerker en Galapagos-kenner aandacht.
Han Rensenbrink.
In de boeiende inleiding behandelt
Rensenbrink het ontslaan van de
eilanden (door vulkanisme), de
wijze waarop het leven op de ei
landen ontstond en zich ontwik
kelde. Ook Danvin krijgt ruime
De eilanden liggen zo v 1500 km uit
de kust van Zuid-Amerika en
werden in 1832 geannexeerd door
Ecuador. De eilanden-archipel is
nu tot Nationaal Park verklaard.
Mensen mogen zich er nu niet
meer vestigen. Een juiste beslis
sing want de mens heeft zijn in
vloed al genoeg doen gelden. Zo
komen, de reuzenschildpadden
noa slechts op enkele eilanden
voor. Door de mens geïmporteer
de. inmiddels ve.-wilderde geilen
vreten de begroeiing weg waar
door de leguaan niet meer aan de
kost kan komen en met uitsterven
wordt bedreigd. Rensenbrink
geeft in het boek meer voorbeel
den. "De Galapagos" is een
waardevol document. Een boek
dat de prijs ten volle waard is.
HANS VELDHUIZEN
Eind 1979 gaf auteur Jeroen Brouwers de beoefenaars van
de letterkunde der zeventigerjaren er in zijn strijdlustige
pamflet "De Nieuwe Revisor" geweldig van langs. Met
een heel arsenaal uitermate gevarieerde mokers gebruik
te hij daarbij Guus Luijters (cum suis) als Kop van Jut). Er
ging een aardbeving door de literaire kermis. De ene ex
ploitant na de andere begon bibberend van machteloze
woede te roepen en te schelden: tegen Jeroen Brouwers,
tegen elkaar en vooral tegen het luchtledig.
r Jeroen Brouwers
Ooit onverdachte publieke attrac
ties als Nico Scheepmaker, Piet
Grijs e.a. verloren in hun amech
tige opwinding de zaak zelf uit
het oog. Waaróm mepte Brou
wers? Omdat de Nederlandse Li
teratuurtent sedert de Vijftiger
Jaren in de versukkeling is ge
raakt, het onverschillig rond
slenterende volk enkel met loze
kreten binnenlokte en vervol
gens het enkele argeloze doetje
bekocht met vertoningen van
niks. Een dame met een slecht
aangeplakte baard. Een slordig
met ïjzerdraad verbonden Siame
se drieling. Op hun bek vallende
steile wand-fietsers. En zo veel
"De gelukkige prins en andere
verhalenOscar Wilde (ver
taald door Gerrit Komrij).
Uiig. Arbeiderspers. Prijs
f21,50.
De verhalen en sprookjes van de in
1900 overleden Wilde zijn prikke
lend en verrassend gebleveh als in
de dagen dat ze Wilde, een van de
meest originele en excentrieke fi
guren uit de Engelse literatuur, in
één slag beroemd maakten.
"Fietsen op de Mont Ventoux".
Jan Kal. Uitg. Arbeiderspers.
Prijs f32,50.
"Het -magische kind Joseph
Chilton Pearce. Uitg. De
Toorts. Prijs f 33,-.
In het westen zijn we van oudsher
steeds vroeg begonnen de "natuur
in het kind" te ontwrichten - zelfs
van de geboorte maken we vaak
een traumatische gebeurtenis.
Het is - volgens Pearce - de eerste
van de vele tragische vergissingen
die we begaan bij het grootbren
gen van onze kinderen.
"De zonderlinge avonturen van
Primus Prikkebeen"Gerrit
Komrij en Rodolphe Töpffer.
Uitg. Loeb en v.d. Velden.
Prijs f25,-.
Goed snoeien van fruitbomen
en -struiken". F. Hilkenbau-
mer. Uitg. Zomeren Keuning.
Prijs f 14,50.
Voor een optimale vruchtvorming is
het belangrijk dat fruitbomen en
-struiken regelmatig goed worden
gesnoeid. In dit boek wordt uit de
doeken gedaan hoe men het beste
te werk kan gaan.
"Kijk op bijen" Wim. Ouds
hoorn. Uitg. Zomer en Keu
ning. Prijs f 14,50.
Een handboek voor de geïnteres
seerde leek die wel eens wil weten
waar de bij de honing haalt.
Hsia Chih-yen. Een pseudoniem van een man die in Peking is geboren en
getogen. Geen communist, maar tot zijn vertrek uit Peking wel werk
zaam voor de regering.
Nu leeft hij in ballingschap. Daar ook schreef hij zijn "geromantiseerde
documentaire" over het moderne China. Vanuit een liefde-haat verhou
ding. De emotionele binding met zijn geboortegrond is duidelijk te
proeven, maar evenzeer zijn haat tegen de barre bureaucratie, de protse
rige partij-elite en de bange besluiteloosheid die het tijdperk na de dood
van leider Mao kenmerkten.
Als documentaire over het China waarmee wij vandaag de dag hebben te
maken is het ongetwijfeld een belangwekkend boek maar erg gemakke
lijk maakt Hsia Chih-yen het zijn lezers niet. Hij is duidelijk van huis uit
geen schrijver. Zijn voorkeur voor eindeloze detaillering, het gemak
waarmee hij veel als bekend veronderstelt en de wat moeilijke opbouw
van zijn verhc 1 doen sterk afbreuk aan de spanning waarmee zijn be
schrijving van een politieke coup in Peking had kunnen worden omge-
Menselijke emoties die de historie hadden kunnen dramatiseren blijven
aan de oppervlakte. Verder dan het noemen van de reacties van de massa
komt hij nauwelijks. Nergens kan de lezer zich verliezen in de gevoelens
van de eenling, zich vereenzelvigen met zijn bittere strijd tegen het
schijnbaar onstuitbaar voortrollen van de onmenselijk logge partijpoli
tieke machine.
De auteur kan de verdienste opeisen dat hij ons een blik gunt ineen wereld
die leek afgesloten door een ondoordringbaar bamboe gordijn. Jammer
echter dat hij de kans heeft gemist er een indrukwekkend epos van te
maken. Aan kennis van zaken ontbreekt het hem niet. Aan dramatisch
vermogen helaas wel.
KOOS POST
Wat wilde Brouwers? Volwassen li
terair vermaak: "er kome
schoonheid". Het is zowel moe
dig als vanzelfsprekend dat deze
mokeraar van Tachtig thans een
poging doet zélf het goede voor
beeld te geven hoe letterkunde
wel bedreven moet worden.
Zo verscheen dan in december
1979/januari 1980 bij De Arbei
derspers te Amsterdam van Je
roen Brouwers het weerpsannige
boek "Het verzonkene". In zijn
"Aantekeningen", achterin ver
antwoordt JB wat nors zijn, laat
ik dat vooropstellen, welzeker
indrukwekkende en overtuigen
de schrijfdrift: "Het verzonkene
is mijn reactie op (onder andere,
maar wel in hoofdzaak) het arti
kel Panoptikum, Het Subjecti-
visties proza van de jaren zeven
tig door Anthony Mertens, gepu
bliceerd in Raster, nr. 9, 1979.
Ik wenste op dit artikel te reageren
als romanschrijver èn als pole
mist, in welke mijn beide hoeda
nigheden Anthony Mertens, mij
kritiseert"
Ongenoegen
Volgt een lijstje auteurs van "an
der" en 'modern" proza die -
vermoedelijk wel terecht -
Brouwers' ongenoegen hebben
gewekt.
Wat stelt de auteur daar tegenover
Zoals hij in zijn 'Aantekeningen'
belooft, twee dingen: polemisch
geweld en romankunst. Met vu
rige haat bestrijdt hij de op
pervlakkigheid in de hedendaag
se literatuur en de critici die vin
den dat deze literatuur vooral niet
te moeilijk en te "kunstig" moet
zijn.
Eén citaat is voldoende om alle ove
rige uitingen van Brouwers' af
keer in dit boek te vertegenwoor
digen: "Er zijn critici die schrij
ven dat ik te veel aan kunst doe en
dat het Volk niets aan mijn boe
ken heeft. Zeer juist is dit en vrij
aanzienlijk is mijn verachting
voor dit gestreel van Het Volk,
waarvan waarachtig ik het niet
kan helpen dat het niets aan mijn
boeken heeft. Het Volk heeft
immers nooit iets aan welk boek
dan ook. Onder Het Volk versta
ik de vertegenwoordigers van al
le rangen, standen en klassen van
de samenleving: de arbeiders, de
middenstanders, de boeren, en
zeker ook het zich "intellectue
len" noemende geestelijke ple-
bejerdom en niet te vergeten
hun bescheten wijven en hun
dubbelbescheten kinderen, - dit
hele volk is lui, afkerig en vervuld
van afschuw jegens alles wat bui
ten de Telegraaf met lezen té ma
ken heeft", (p. 17).
Roede
Natuurlijk hebben wij ons zo al
eens eerder horen verketteren
door de roedehanterende litera
toren, zowel vroeger als nu - in
recenter tijden door WF Her
mans, door R. Kousbroek, door
G. Komrij en anderen. Het ver
schil tussen Brouwers en dezen is
dat JB het méént, dat JB overtui-
gens is in zijn haat en afkeer, dat
zijn schelden niet alleen maar
komisch in agenda's genoteerd
kan worden, maar dwingt tot be
grip. Want tegelijk immers laat
hij zien dat het inderdaad ook an
ders, prachtiger kan. Met kunst
zinnige slagen timmert hij een
fraai literair bouwsel, een be
koorlijke compositie van gedre
ven woordkunst en meedogen
loos gelijk.
Daarbij komt dat Brouwers niet
alleen het oude platslaat om er
een zelfde ruwhouten achtbaan,
vermomd met een likje verg, voor
in de plaats te zetten. Hij bouwt,
wel voortbordurend op voorzich
tige ontwerpen van enkele voor
gangers, iets nieuws.
Zoals een Maarten 't Hart, een Wol
kers, een Kellendonk zich met
hun ouders bezighielden, zo blikt
ook Brouwers terug naar het
verleden, een Nederlands-In
disch veleden waarin zijn moeder
en vooral zijn grootvader een in
dringende rol spelen. Op zijn
grootvader moet Jeroen Brou
wers geleken hebben: "Zijn tem
perament. (Op het zangkoor van
de kathedraal van Tabia diri
geerde hij het Caeciliakoor. Zo
onstuimig deed hij dat, dat soms
werd gevreesd dat hij achter
waarts over de balustrade van het
zangkoor heen, een meter of tien
naar beneden in het kerschip zou
storten.
Om dit te voorkomen kreeg de
koorbalustrade, daar waar zich
het dirigeergestoelte bevond, een
speciale optimmering, die er mis
schien nóg is. Zo kreeg hij zijn
gedenkteken). Zijn drift. Zijn
woede-uitbarstingen. Zijn
scheldpartijen. (Het moet zijn
voorgekomen dat hij orkest- of
zangkoorleden met zijn dirigeer
stok sloeg)" (p. 80).
Gedreven
Zo hamerdt Brouwers er gedreven
op los, wat onrepareerbaar is ver
brijzeld, deugdelijker restanten
keurend, enkel het allerbeste ma
teriaal meespijkerend, maar
voornamelijk gebruikend wat hij
zelf met eigen handen creëert.
Het resultaat vind ik schitterend, té
indrukwekkend en té ingewik
keld van architectuur om hier uit
te kunnen leggen. Een literaire
Rcuzenkermis die niet meer op
een buurtveldje past en die ruim
te en vermaak biedt aan ieder die
de doorzichtige bedriegerijen
van de in de verte nog zwak roe
pende spullebazen van Zeventig
zat is. Wie geen kaarsje koopt,
heeft niets gezien, en alles gemist.
ROB VOOREN
55
"Sneeuwboek, Groningen, februari
'79". Samengesteld door Martin
Scholma en Folke Meijer; uitga
ve: Scholma druk Bedum. Prijs:
29,75.
De winter van '78/'79 was niet de
koudste winter van de afgelopen
jaren: vijf winters die van '47, '42.
'40. '29 en die van 1963) waren
kouder. De duur van de winter
van '79 levert een derde plaats op.
achter '63 en '47. Een gedenk
waardige winter was het overi
gens wel, die van '79. De langdu
rige sneeuwval in de maanden
januari en februari was daar de
bet aan. Met name in het Noorden
van het land was de overlast door
die overvloedige sneeuwval erg
groot. Dat verklaart ook waarom
over die winter tal van "herinne
ringsboeken- en krantenbijla-
gen" het licht zagen. Een van van
de meest opmerkelijke uitgaven
is het fotoboek dat door de jour
nalisten Scholma en Meijer en de
fotograaf Pieter Postma van de
Noorderkrant is samengesteld
onder de titel "Sneeuwboek,
Groningen februari '79".
De winter is een geliefd onderwerp
voor amateur-fotografen. De sa
menstellers van het Sneeuwboek
'79 maakten van de gelegenheid
gebruik om aan de hand van fo
to's van amateurs de herinnering
aan de winter van het vorig jaar
vast te leggen. Meer dan zeshon
derd foto's, gemaakt door foto
grafen uit de drie Noordelijke
provincies, werden voor plaat
sing in het boek geselecteerd uit
een aanbod dat de zesduizend
overtrof.
Foto's zeggen meer dan duizend
woorden moeten de samenstel
len» hebben gedacht, want de
tekst is in het sneeuwboek tot een
minimum beperkt gebleven. De
rol van de regionale radiozender-
Radio Noord, de problemen van
de boeren en tuinders, de inzet
van ruimploegen militairen enz.
enz. wordt slechts even aange
stipt. tiet Sneeuwboek is daarom
vooral een kijkboek geworden,
met vaak mooie winterfoto's en
sfeerplaatjes. Alleen jammer van
die oubollige onderschriften bij
veel foto's. Een echt "historisch"
document is het juist door het
ontbreken van meer verduidelij
kende tekst niet geworden. Over
de uitvoering van het boek echter
niets dan goeds: die is prachtig:
het boek is gedrukt op kwali-
teitspapier en gebonden in
kunsthnnen. Inmiddels is het
boek aan zijn tweede druk toe. Er
zijn tot op heden meer dan 25 000
exemplaren van verkocht.
HANS VELDHUIZEN
Guus Kuijers
"Een hoofd vol macaroni".Guus GeVGCht
Kuijer. Illustraties: Mance
Post. Uitg.: Querido. Prijs:
f!5$0.
Het voortborduren op een be
paalde succesformule heeft
voor kinderboekenschrijver
Guus Kuijer alleen maar in
zijn voordeel gewerkt.
Hij heeft een grote populariteit
verworven, terwijl de kwali
teit van zijn werk constant
blijft en zelfs beter wordt.
"Een hoof vol macaroni" is het
5e deel in zijn serie, geschre
ven rond het meisje Madelief.
Bij dit laatste boek is voor net
eerst sprake van een echte
roman met een inleiding, in
trige, climax en een afron
dend slot. Kuijers sterkste
punt is zijn waarachtige
schrijfstijl, die nergens gefor
ceerd aandoet kinderen
kunnen zich heel goed met
zijn boekenkinderen identifi
ceren. Hij laat kinderen in
hun waarde, beschouwt ze in
principe gelijk aan volwasse
nen: allerlei problemen wor
den door volwassenen welis
waar met andere woorden
omschreven, maar je komt in
vergelijking met je jeugd niet
zo gek veel méér te weten al
dus Kuijer.
Verliefd
Ook in "Een hoofd vol macaro
ni" spelen een aantal reëele
thema's een rol. Het begint al
met het verliefd worden van
Madelief op Tom, de aan
voerder van een van de leger
tjes, gevormd door jongens
uit de buurt. Menig auteur
zou met dit thema aardig on
deruit kunnen gaan, maar
Kuijer weet Madeliefs opko
mende verliefheid zo subtiel
en waarachtig te beschrijven,
dat veel kinderen dit zullen
herkennen Madelief weet ei
genlijk niet goed raad met
haar houding, krijgt steeds
rooie koppen en blubber-
knieën. Ze probeert dit te ver
bergen door zich stoer aan te
sluiten bij het groepje rond
Tom.
Het "oorlogje spelen" tussen
het leger van Tom en dat van
naaste concurrent bendelei
der Eddie is een spel dat door
vele kinderen overal in de we
reld gespeeld wordt.
Als volwassenen hiertegen be
zwaren maken, moeten ze
niet vergeten, dat de volwas
senen zelf zoveel agressie in
deze wereld brengen, dat het
volkomen logisch is, dat Kin
deren dit
Kuijer laat dit in zijn verhaal op
een heel duidelijke manier
merken: Tom wil pas van zijn
oorlogvoeren ernst maken,
als zijn vader in een agressie
ve bui al Tom's tekeningen
kapot heeft gescheurd.
Ue climax in het verhaal vormt
het oprukken van de legers,
die abrupt halt houden 'als
Madelief ontdekt, dat het jon
getje Piep overreden is.
Piep, door de kinderen veroor
deeld als een verrader, is de
eeuwige schlemiel, het kind
dat altijd en overal de klos is
en door zijn angst iedereen
naar de mond praat (welk
kind herkent zichzelf daar
niet in?).
Alle agressie ontlaadt zich nu
op de auto die Piep overreden
heeft. Madelief wordt door de
politie opgepakt, maar na
haar uitleg weer vrijgelaten.
Ook dit is weer prachtig van
uit het kind (Madelief) be
schreven. "Allemachtig, wat
een lieve agent was dat. Die
had echt gesnapt, dat ze het
voor Piep hadden gedaan.
Voor een groot mens is dat
behoorlek knap".
Het slot van het boek vormt het
(toch onvermijdelijke) ge
vecht tussen de twee bendes,
uitgelokt door Tom, die zich
opgehitst voelt door (op
nieuw) de agressiviteit van
zijn vader en de bedreiging
van zijn leiderschap. Madeliel
relativeert de stoerdoenerij
door tegenover Tom zowat uit
d'r vel te springen.
"Achterlijk. Belachelijk. Idioot.
Dat hele gedoe met die legers
is achterlijk. Wat erg, hij heeft
verloren! Piep kan misschien
nooit meer lopen, weet je
dat?" Tom staat stil. "Is dat
waar?", zegt hij. "Dat is
waar", Tom zegt niks meer.
Zo blijkt het hele verhaal door
hoe sterk kinderen eikaars
gedrag kunnen beïnvloeden
en controleren. Een verhaal
als "Een geschreven vol ma
caroni" zou in elke willekeu
rige stad kunnen spelen en
elk kind zo zich ermee kun
nen identificeren.
Kuijers laatste boek is weer een
prima verhaal, geschreven in
korte zinnen en zonder al te
moeilijke woorden.
Gezien de uitwerking van de
thema's is het verhaal aan te
raden voor kinderen vanaf 9
jaar.
Muppetshow
Het grote Muppetshow Boek
(Uitg. Van Goor, prijs f29,50)
laat alle hoogtepunten uit de
ze populaire tv-serie nog eens
de revue passeren.
Een groot aantal scenes uit ou
de Muppetshows in speciaal
voor deze uitgave door illu
strator Tudor Banus op pa
pier gezet. De begeleidende
tekst is verzorgd door Jan
Kuis, tevens vertaler van de
televisieafleveringen.
Ondanks de zorg om de sfeer uit
de televisieshows zo nauw
keurig mogelijk weer te ge
ven, kan het boek mg niet
boeien.
Het succes van de Muppets ligt
waarschijnlijk in de vondst
om buitengewoon fantasievol
ontworpen dieren te laten
praten, lachen en ruzieèn op
bijna menselijke wijze. Door
de perfecte manier waarop
men de poppen laat bewegen
krijgt de televisieshow, ook
door de snel wisselende situa
ties, een enorme vaart en sfeer
mee. Zo'n dynamisch geheel
laai rich moeilijk in statii i he
beelden vangen en dat maakt
het Muppetboek een stuk
minder leuk.
De illustraties zijn fietsen wazig
(misschien een bepaalde te
kentechniek?). De teksten
(met de vele woordspelingen)
zijn voor jonge kinderen vaak
veel te moeilgk.
Jammer, maar ik geef de voor
keur aan Gonzo, miss Piggy
en Kermit de kikker "live".
Mislukt
DE OVERWINNING VAN RI
CHARD. geschreven en
geïllustreerd door Helmut
Heine (uitg. Van Goor, prijs
f 14.90) is een mislukt pren
tenboek. dat het liefst zo snel
mogelijk geruisloos afge
voerd moet worden.
Het verhaal is smakeloos en on
duidelijk (voor zover ik het
heb begrepen, gaat het over
een vechtende raaf die later
tot inkeer komt). Tot over
maat van ramp eindigt het
geheel nog met een moraal
die kant noch wal raakt
Helmut Heine kan zich beter
beperken tot illustreren, want
dat kan hij aardig.
MARGOT KLOMPMAKER
